przeobrażenia gospodarcze w prl

PRZEOBRAŻENIA GOSPODARCZE
w PRL
1 Reforma rolna
* wprowadzona w życie dekretem PKWN 6 IX 1944 r.
* parcelacji bez odszkodowania podlegały gospodarstwa poniemieckie,
„zdrajców narodu" oraz posiadające powyżej 50 ha użytków rolnych w Polsce
południcwo-wschodniej i powyżej 100 ha na Ziemiach Odzyskanych
* chłopi musieli spłacić w ratach wartość otrzymanej ziemi
* reforma pogłębiła rozdrobnienie gospodarstw
• nadziały ziemi były małe - do 3 ha, zwiększone do około 5,5-7 ha, a na
Ziemiach Odzyskanych wahały się w granicach 7-15 ha
* reforma zniszczyła warstwę ziemiaństwa, a pod wpływem polityki radzieckiej władze przystąpiły do
odbierania ziemi chłopom i przymusowej kolektywizacji
2 Nacjonalizacja przemysłu
* wprowadzona w życie ustawą KRN z 3 I 1946 r.
* przewidywała przejęcie przez państwo bez odszkodowania zakładów
poniemieckich, „zdrajców narodu" oraz za odszkodowaniem przedsiębiorstw
zatrudniających powyżej 50 pracowników na jedną zmianę i przedsiębiorstw
w 17 głównych gałęziach przemysłu (m.in. górnictwie, hutnictwie,
włókiennictwie)
* reforma zlikwidowała warstwę burżuazji w Polsce; wprowadziła odgórną
gospodarkę planową kierowaną przez powołany w XI 1945 r. Centralny Urząd
Planowania z Czesławem Bobrowskim
3 „3-letni Plan Odbudowy Gospodarki" (1947-1949)
* plan przewidywał
• podniesienie stopy życiowej ludności w wyniku przebudowy struktur
społeczno-gospodarczych Polski
• odbudowę ze zniszczeń
• włączenie Ziem Odzyskanych
• przekroczenie przedwojennego poziomu produkcji
* utworzono specjalne Ministerstwo Ziem Odzyskanych z Władysławem
Gomułką na czele
* „bitwa o handel"
• państwo pod pretekstem walki ze wzrostem cen i spekulacją przejęło
kontrolę nad handlem hurtowym w 98% i detalicznym w 55%
• monopol państwa w handlu zagranicznym
• w konsekwencji zmalała sieć handlowa, wydłużyły się kolejki, rozwinął się
czarny rynek podporządkowanie władzy systemu bankowego
• Narodowy Bank Polski bankiem emisyjnym, kontrolującym nieliczne
pozostałe banki
powolny rozwój rolnictwa
·
w 1948 r. komuniści rozpoczęli kolektywizację wsi
tworzono spółdzielnie produkcyjne na wzór radzieckich kołchozów
powstały Państwowe Gospodarstwa Rolne realizacja pełnego zatrudnienia
wzrost aktywności zawodowej kobiet
współzawodnictwo pracy zapoczątkowane przez Wincentego Pstrowskiego w IV 1948 r.
miało na celu zwiększenie wydajności pracy
zlikwidowano Centralny Urząd Planowania, a powołano Państwową Komisję Planowania
Gospodarczego z Hilarym Mincem
rozrost biurokracji
gospodarka planowa
utajnianie danych statystycznych rozwój przemysłu
odbudowa portów
•
w 1 948 r. zwodowano pierwszy statek pełnomorski „Sołdek"
•
•
•
•
powstały zakłady samochodowe w Starachowicach
otwarto fabrykę traktorów w Ursusie przystąpienie Polski do RWPG w 1949
walka z analfabetyzmem
obowiązkowa 7-letnia szkoła podstawowa plan zakończył się sukcesem
dochód narodowy w porównaniu z 1 93 8 r. był wyższy o 24%
4 „6- letni plan rozwoju gospodarczego i budowy podstaw socjalizmu" (1950-1955)
- plan zakładał wzrost w stosunku do 1949 r.
• produkcji przemysłowej o 159%
• rolnej o 60%
• dochodu narodowego o 112%
• plan poddawano czterokrotnie korektom, ponieważ nie można było spełnić
założeń
rolnictwo
przymusowa kolektywizacja
• większość gospodarstw miała stworzyć spółdzielnie produkcyjne
• skolektywizowano około 1 0% gruntów ornych
• walka z „kułakami" (bogatymi chłopami, uznanymi przez władze za wrogów)
dodatkowe podatki
obowiązkowe dostawy żywności po niższych cenach
popieranie przez władze spółdzielni i PGR-ów
wzrost liczby gospodarstw małych tzw. chłopo- robotników
załamanie polityki rolnej
trudności aprowizacyjne (kolejki) , powrócono na krótko do systemu kartkowego
* industrializacja
• budowa przemysłu ciężkiego, zbrojeniowego
• Huta im. Lenina k/Krakowa, Huta Warszawa, rozbudowa huty
w Częstochowie
• fabryki samochodów ciężarowych w Lublinie, Starachowicach
i osobowych na Żeraniu w Warszawie
• rozwój przemysłu chemicznego (Gorzów Wielkopolski, Oświęcim)
• rozbudowa stoczni
• postawienie na przemysł ciężki i obronny wiązało się z okresem zimnej
wojny i wojną w Korei
• po korekcie w 1954 r. przesunięto część nakładów na produkcję artykułów
konsumpcyjnych, przemysł włókienniczy i rolnictwo
* migracja około 2 min ludności ze wsi do miast
• wzrost liczebności klasy robotniczej
* wymiana pieniędzy w 1950 r.
• 3 „nowe" zł = 100 „starych"; oszczędności w PKO wymieniono
w stosunku 1:100
• wymiana była bardzo niekorzystna dla społeczeństwa, które straciło
2
/3 swych zasobów finansowych
• zakaz posiadania obcych walut, podwyżka cen
* planu 6-letniego nie wykonano
• obniżenie stopy życiowej, przestarzałe technologie, upadek rolnictwa,
prawie całkowita likwidacja prywatnego handlu detalicznego
5. Ocena reform gospodarczych
Polska stała się krajem przemysłowo-rolniczym, wrosła liczba robotników, zbyt dużo pieniędzy
przeznaczono na przemysł kosztem rolnictwa i budownictwa ekstensywna gospodarka sprzyjała
marnotrawstwu pracy i surowców, a także niskiej wydajności pracy
6. Dlaczego „mała stabilizacja" czasy Władysława Gomułki (1956-70)
* zwiększała się produkcja i płace realne
• w połowie 1957 r. płace wzrosły o 20%
• sklepy były lepiej zaopatrzone
• wzrosło spożycie mięsa, mleka, cukru, większe zapotrzebowanie na
artykuły przemysłowe
* w latach 1956-58 odnotowano pomyślne efekty gospodarcze
• produkcja nowych towarów w otwieranych zakładach pracy
• Polska uzyskała kredyty od ZSRR i USA na zakup zboża
• wzrósł dochód narodowy
* plan gospodarczy na lata 1959-65
• zakładał pełne zatrudnienie
• podniesienie stopy życiowej ludności
• duże nakłady przeznaczono na przemysł ciężki
• kopalnie węgla brunatnego w Turoszowie i Koninie, siarki k/Tarnobrzega, rud miedzi
k/Legnicy, huta miedzi w Głogowie, rozbudowano Rybnicki Okręg Węglowy, kombinat
petrochemiczny w Płocku
• zmniejszono liczbę ministerstw z 38 do 25
* zmiany w społeczeństwie
• Polacy byli młodym narodem - w 1960 r. średnia wieku wynosiła 26 lat
• połowa społeczeństwa była w wieku produkcyjnym
• przyrost naturalny najwyższy w Europie
• zwiększyła się liczba mieszkańców miast
* rozbudowano system opieki zdrowotnej, coraz więcej młodzieży studiowało
* przemiany świadomości - aluzja, kabarety STS (Studencki Teatr Satyryków),
godzenie się społeczeństwa na wygodę, kłamstwa władzy i mediów
7. Czasy Edwarda Gierka (1970-1980)
VI Zjazd PZPR w XII 1971 r. przyjął ambitne plany na najbliższą 5-latkę
•
*
„by Polska rosła w siłę, a ludzie żyli dostatniej" - produkcja przemysłowa
miała wzrosnąć o 50%, rolna o 20%, płace o 18%
Gospodarczy „cud na kredyt" - budowa „drugiej Polski"
* skok inwestycyjny
• budowa Huty Katowice w Dąbrowie Górniczej, Portu Północnego
w Gdańsku, kopalni węgla kamiennego w Zagłębiu Lubelskim, węgla
brunatnlgo w Bełchatowie, elektrowni „Kozienice" i „Dolna Odra",
rafinerii w Gdańsku, zakładów azotowych we Włocławku
•
budowa Trasy Łazienkowskiej w Warszawie i drogi szybkiego ruchu
Warszawa-Katowice
•
od 1971 r. budownictwo mieszkaniowe z wielkiej płyty
•
podwojenie liczby samochodów
• fabryki samochodów małolitrażowych w Warszawie, Tychach, Bielsku--Białej
* wzrost dochodu narodowego
* sklepy „Baltony" i,,Pewexu", gdzie sprzedawano towary za dewizy
* korzystanie z kredytów i pożyczek w bankach zachodnich, licencje dla Polski
•
zwiększenie obrotów handlowych między PRL a USA
* XII 1976 r. - „manewr gospodarczy" polegający na zmniejszeniu obciążenia
gospodarki inwestycjami; miał zahamować niekorzystną sytuację w gospodarce
•
zakładano ograniczenie importu konsumpcyjnego, wstrzymanie części
rozpoczętych inwestycji
* Rolnictwo
* podniesiono ceny skupu żywca i mleka, zniesiono obowiązkowe dostawy
zboża i żywca, wzrost dostaw nawozów i pasz dla rolników indywidualnych,
bezpłatna opieka lekarska dla mieszkańców wsi
» zmniejszenie produkcji roślinnej na rzecz hodowli
•
rozwój hodowli spowodował zapotrzebowanie na importowane pasze,
których ceny wzrastały, co doprowadziło do podwyżki cen mięsa
* w 1974 r. powrót do „cichej" kolektywizacji
•
przekazywanie przez rolników gospodarstw prywatnych na rzecz państwa
w zamian za renty rolnicze
* w 1974 r. Polska po raz pierwszy stała się importerem żywności
* w 1976 r. rząd zwiększył eksport cukru, aby wyrównać bilans handlowy
•
doprowadziło to do jego braku na krajowym rynku i wprowadzenia
w VIII 1976 r. kartek na cukier (2 kg miesięcznie na l osobę)
* System planowania i zarządzania
* priorytet dla przemysłu ciężkiego, małe nakłady na rolnictwo, przemysł lekki
* niekorzystne rozliczenia z ZSRR
• importowaliśmy surowce i półfabrykaty za dewizy wymienialne
• sprzedawaliśmy towar do ZSRR za tzw. ruble transferowe
• l dolar = 0,6 rubla
* marnotrawstwo, rozkradanie sprzętu, produkcja „bubli", korupcja, przestoje w pracy, wyłączanie
dostaw energii, brak części zamiennych, nieregularne dostawy kooperacyjne, niewydolność transportu,
energetyki
* klęski naturalne
• ostra zima 1978/79
• nieurodzaj w rolnictwie w 1980 r.
* zaniedbania w energetyce, ochronie środowiska (Polska była jednym z najbardziej
zanieczyszczonych państw na świecie), budownictwo materiało-i energochłonne
* zła polityka wobec rolnictwa
* wydłużanie się kolejek w sklepach, puste półki, korupcja, drożyzna (inflacja)
* światowy kryzys energetyczny w 1973 r. spowodował wzrost cen na świecie
i pogłębienie się zadłużenia polskiego w zachodnich bankach
• długi państwa w 1976 r. wynosiły 12 mld dolarów, a w 1979 r. - 22 mld
dolarów
*
Społeczeństwo
* wzrost liczby Polaków z 32,7 min w 1970 r. do 35,7 min w 1980 r.
* rozszerzono opiekę społeczną
• wypłacano zasiłki macierzyńskie, chorobowe i rodzinne
• utworzono Narodowy Fundusz Zdrowia, finansujący budowę szpitali
i ośrodków zdrowia, zwłaszcza na wsi
* ułatwiono kontakty i wyjazdy zagraniczne
* upowszechnienie kultury masowej
• pochody, akademie, imprezy sportowe
• tolerowano elementy kultury zachodniej (dyskoteki, muzyka, filmy)
* organizowano Niedziele Czynu Społecznego
• w te dni budowano parki, skwery, porządkowano miasta
* władze nagradzały obywateli za dobrą pracę, przodownictwo w nauce