Tabela 4.11. Wzrost gospodarczy, 1989

Tabela 4 .1 1 . Wzrost gospodarczy, 1989-2004
Wyszczególnienie
1. Wpływ na wzrost produktu:
- praca
- kapitał ludzki
- kapitał fizyczny
- zasoby naturalne
- produktywność
z czego:
- wymiana zagraniczna
- struktura gospodarki
- inne przyczyny
2. Wzrost produktu
3. Przyrost ludności
4. Wzrost produktu na osobę
1989-1995
1995-2004
-1,6
0,4
0,5
3,8
-1,1
0,6
0,3
2,9
3,1
0,3
2,8
1,6
0,8
1,1
3,8
zmiany roczne w %
1989-2004
0,4
1,0
3,5
-1,3
0.4
0,8
3,6
- 0,1
1.0
0,5
2,1
3,5
0,0
3,9
3,5
Źródło: Obliczenia własne na podstawie tabel 4.1-4.6 i parametrów z ramki 4.13
Podsumowanie W ciągu piętnastu lat po zmianie systemu gospodarczego następował
wzrost poziomu rozwoju, co pozwoliło na pewne zmniejszenie powiększającego się wcześniej dystansu do Europy Zachodniej (por. pkt. 5.5.).
Wzrost gospodarczy w tempie 3,5% i wzrost dochodu na osobę
w tym samym stopniu zasługują więc na pozytywną ocenę. W gospodarce rynkowej ujawniły się z dużą siłą źródła produktywności,
co pozwoliło na odejście od ciągłej maksymalizacji nakładów czynników produkcji. Słabością było niedostateczne wykorzystanie zasobu
pracy. Wielkim wyzwaniem na przyszłość stał się więc szybki
i zrównoważony wzrost gospodarczy w długim okresie przy wyraźnie
większym zatrudnieniu.
4.2.3. Równowaga gospodarcza
Wzrost
i równowaga
Omawiając przebieg wzrostu gospodarczego w długim okresie nie
można pominąć kwestii równowagi gospodarczej. Istnieją bowiem
wzajemne zależności między wzrostem i równowagą.
Ramka 4.14. Szybkość i ład
W każdym działaniu, a więc także w działalności gospodarczej,
mamy do czynienia z dwiema cechami. Są to, mianowicie, szybkość
i ład. Szybkość sprowadza się do pojęcia wzrostu gospodarczego,
156
zaś ład do pojęcia równowagi gospodarczej. Ważne jest zwłaszcza to,
że przyspieszenie wzrostu złe wpływa na równowagę, natomiast
zbytnie zwracanie uwagi na równowagę hamuje wzrost (Sulmicki,
1978).
Mierzenie wzrostu gospodarczego praktycznie dokonuje się poprzez porównanie produkcji (produktu krajowego brutto) w różnych
okresach i tych samych cenach.
Mierzenie równowagi gospodarczej jest zagadnieniem bardziej
skomplikowanym i wywołującym liczne kontrowersje.
Aby uniknąć zawiłości interpretacyjnych, można przyjąć, że
równowaga gospodarcza oznacza idealny stan, który praktycznie
nie występuje, zaś gospodarka jest zrównoważona wówczas, gdy
odchylenia od tego stanu w długim okresie są uznawane za dopuszczalne.
W odniesieniu do równowagi wewnętrznej oznaczałoby to:
- stabilność cen, czyli ich zmiany w granicach 0-2%,
- stopę bezrobocia względnie niską, nie przekraczającą poziomu
notowanego w tym samym czasie w podobnych gospodarkach
(obecnie 9%),
- deficyt budżetowy nie większy niż 3% PKB.
W przypadku równowagi zewnętrznej oznaczałoby to:
- deficyt bieżących obrotów płatniczych z zagranicą (w zakresie
towarów, usług, dochodów i transferów) nie większy niż 3%
PKB i finansowany bez trudności napływem kapitału zagranicznego lub uzupełniająco z nagromadzonych rezerw dewizowych.
Historia gospodarcza, a przede wszystkim historia monetarna
Polski, dostarcza licznych przykładów ujawniających wpływ zaburzeń
równowagi na wzrost gospodarczy i odwrotnie, oddziaływanie procesu wzrostu na zachwianie równowagi gospodarczej (Wójtowicz G.,
Wójtowicz A, 2003).
W średniowieczu oczekiwania coraz liczniejszych użytkowników
monety spełniła reforma groszowa. Grosz, który wszedł do obiegu
pieniężnego na początku XIV wieku, budził zaufanie jako „gruby
pieniądz" potrzebny w handlu. Od XV wieku w tej roli jeszcze lepiej
sprawdzał się złoty dukat, a od XVI wieku srebrny talar. Reforma
monetarna Zygmunta Starego dawała dobrą monetę Koronie i Prusom
Królewskim, a reforma Stefana Batorego porządkowała system pieniężny w całej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wyjście z chaosu
157
Czasy
porozbiorowe
Druga
Rzeczpospolita
Polska
Ludowa
158
monetarnego czasów saskich zapewniła reforma Stanisława Augusta
Poniatowskiego. Skarbowość znajdowała się często w kiepskim położeniu i do wyjątków należały czasy jej względnej stabilizacji za
Kazimierza Wielkiego i Stefana Batorego. W handlu z zagranicą bilans
był zrównoważony lub zamykał się nadwyżkami od XIV do XVI
stulecia, co było związane z eksportem zboża i innych produktów
rolnych i leśnych. W sumie pod względem gospodarczym w dawnej
Polsce wyróżniły się okresy od XIV do XVI wieku i ostatnie dziesięciolecia XVIII wieku, gdy wzrost produkcji przeżywał fazy ożywienia, a nawet rozkwitu i szedł na ogół w parze z równowagą.
Gospodarce ziem polskich zapewne sprzyjała względna stabilność
cen. W długim okresie (1795-1914) ich wzrost był umiarkowany
i wynosił średnio około 1,2% rocznie (Zabiński, 1981). W czasie
krótkiej autonomii Królestwa Polskiego (do powstania listopadowego)
sprawy monetarne i skarbowe były uporządkowane. W późniejszym
okresie silnym czynnikiem stabilizującym był system waluty złotej.
Handel zagraniczny Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa
Poznańskiego z innymi prowincjami państw zaborczych wpływał
korzystnie na rozwój gospodarki. Nie można tego stwierdzić w przypadku słabo rozwijającej się Galicji. Na rynku pracy, po zlikwidowaniu
poddaństwa chłopów i przymusu cechowego oraz wskutek eksplozji
demograficznej, przeważała podaż siły roboczej, którą częściowo
zmniejszały ubytki emigracyjne.
Wielkim problemem był ruch cen. Przed reformą walutową
w 1924 roku poziom cen detalicznych był ponad 3,4 miliona razy
wyższy niż przed pierwszą wojną światową (Taylor, 1926). Potem
do 1927 roku ceny wzrosły o ponad 60%, do 1929 roku ustabilizowały
się, do 1936 roku spadły o 42% i do 1939 roku ulegały umiarkowanym wahaniom. Budżety do połowy 1924 roku nie miały akceptacji
parlamentu i zamykały się ogromnymi deficytami. Następnie wyniki
budżetu zależały od koniunktury gospodarczej, ale były pod kontrolą.
Podobnie było z bilansem handlowym. Koniunktura miała też silny
wpływ na bezrobocie. Wzrost gospodarczy i równowaga cechowały
dwa krótkie 3-4-letnie okresy - bezpośrednio przed i po Wielkim
Kryzysie.
Inflację dawało się ukrywać, ale do czasu. Budżet udawało się
równoważyć, także do pewnego momentu. Wymiana z zagranicą charakteryzowała się względną równowagą w obrotach z krajami socjalistycznymi i deficytem w handlu z krajami zachodnimi. Załamanie
równowagi wewnętrznej i zewnętrznej nastąpiło w podobnym okresie
- na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych - i miało
swój udział w upadku systemu gospodarczego. Wraz z załamaniem
równowagi załamał się wzrost gospodarczy. Formalnie nie było problemu bezrobocia, ale zmiana systemu gospodarczego szybko ujawniła
przerosty zatrudnienia. Do końca lat sześćdziesiątych był wzrost
względnie zrównoważony. W latach siedemdziesiątych forsowano
tempo wzrostu bez przestrzegania zasad równowagi. W latach osiemdziesiątych nie odzyskano równowagi i nie przywrócono trwałego
wzrostu gospodarczego.
Po przebudowie systemu cen do ich stabilności doszło dopiero
w ostatnich latach. Deficyt budżetowy jest pod kontrolą, ale reforma
finansów publicznych czeka na realizację. Występowały zaburzenia
w równowadze zewnętrznej, które udało się przezwyciężyć w okresie
osłabienia wzrostu i dzięki proeksportowej orientacji produkcji.
Problem bezrobocia stał się wielkim wyzwaniem. Nowe szansę na
utrwalenie szybkiego wzrostu gospodarczego i wzmocnienie równowagi
powstały wraz z wejściem Polski do struktur europejskich i możli wością działania na rynkach europejskich.