Wartości w życiu młodego człowieka
advertisement
Wartości w życiu młodego człowieka Młodość to chyba najlepszy okres w życiu każdego człowieka. Niewątpliwie, po latach wszyscy wracają do wspomnień z czasów, kiedy byli młodzi. Można powiedzieć, że jest to reguła i nic tego nie zmieni. W wieku dorastania ustala się poczucie tożsamości. Następuje również wzrost świadomości samego siebie, własnych potrzeb, stanów, dążeń i przyjęcie pewnych wartości. Wszelkie wartości rodzą się w relacji obiektów świata do potrzeb człowieka, a wartości kulturowe w relacji między światem kultury symbolicznej a potrzebami poznawczymi i rozwojowymi człowieka. Wartością w znaczeniu psychologicznym jest to co ważne dla istnienia, aktywności i rozwoju człowieka w różnych okresach jego życia oraz jego wyobrażenia i przekonania o tym co ważne, godne pożądania i osiągnięcia. Wartości pozostają w istotnej relacji do potrzeb (biologicznych, psychicznych i społecznokulturowych) człowieka związanych z jego życiem, aktywnością i rozwojem w środowisku ludzi oraz ze stanem i sposobem uświadamiania i zaspokajania tych potrzeb w danych warunkach społeczno-kulturowych. Wyróżniamy wartości odnoszące się do różnych kategorii potrzeb wynikających z życia-wartości egzystencjalne, aktywności-autonomia jednostki, rozwoju-samodoskonalenie się. Należy zaznaczyć, że istnieją jeszcze wartości psychiczne i kulturowe. Wartościowanie jest ważne z punktu widzenia życia, aktywności i rozwoju człowieka. Ważność ta wyraża się w potrzebach. Potrzeby te mają przede wszystkim charakter indywidualny, ale również uniwersalny. Związane jest to z podobnymi doświadczeniami, z którymi większość ludzi się styka, zarówno w okresie dzieciństwa jak i dorastania. Wpływ na przyswojenie przez dziecko określonych wartości ma otaczający świat w którym żyje, jest to dom rodzinny i sprawy z nim związane, grupy rówieśnicze-dobierane swobodnie w celu wspólnej zabawy oraz te które tworzą się w przedszkolu lub klasie szkolnej, najbliższe otoczenie-podwórko, sąsiedztwo, a w miarę wzrastania także środowisko szersze. Świat dziecka powiększa się, różnicuje, wzbogaca o nowe doświadczenia, wzrasta w miarę jego aktywności. Sprzyja to odkrywaniu nowych zjawisk i spraw świata zewnętrznego i wewnętrznego. Nie ulega wątpliwości, że najistotniejszy wpływ na kształtowanie się postaw i wartości młodego człowieka ma rodzina. Jest małą grupą społeczną, gdzie kontakty są bezpośrednie, a więź bardzo silna. Rodzina zaspokaja podstawowe potrzeby swych członków. Kształtuje osobowość dzieci i młodzieży poprzez całą organizację życia wewnątrzrodzinnego oraz stosunki społeczne, jakie w niej panują. Życie rodzinne dostarcza młodemu człowiekowi wzorów postępowania w najrozmaitszych sytuacjach. W rodzinie też kształtują się pierwsze społeczne więzi dziecka z innymi osobami. Tutaj uczy się ono osiągać swe cele przez naśladowanie osób dysponujących bogatszym zasobem doświadczeń, tutaj spotyka się zwykle z intensywnym wzmacnianiem zachowań naśladowczych, co w rezultacie prowadzić będzie do wykształcenia się stałej tendencji do modelowania. Funkcjonowanie mechanizmów socjalizacyjnych w rodzinie zależne jest także od modelu rodziny i modelu życia rodzinnego, które są w niej realizowane. Rodzina stanowi środowisko społeczne, którego młoda osoba nie potrafi niczym innym zastąpić, przede wszystkim jeżeli chodzi o zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, zwłaszcza potrzeby bliskiej więzi osobistej. Obserwując rodziców i rodzeństwo uczymy się podstawowych sposobów reagowania wobec pojawiających się wydarzeń i osób. Naśladując ich, nabywamy umiejętności rozwiązywania trudności, nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, przedstawiania naszego punktu widzenia, zyskiwania sympatii i osiągania zamierzonych celów. Rodzina bardzo głęboko oddziałuje na naszą osobowość, kształtując jej podstawowe rysy i wyposażając w schematy zachowań, które powielane są przez całe życie. Okres dojrzewania obejmuje dwa podstawowe zadania młodego człowieka: ukształtowanie własnej tożsamości oraz oderwanie się od rodziców. Jeżeli rodzice nie przygotują dziecka do tego momentu, istnieje duże prawdopodobieństwo, że wybierze ono niewłaściwą drogę dalszego rozwoju. Młodzież napotyka w okresie dorastania sytuacje dla siebie niezrozumiałe np. kłopoty osobiste, zawody miłosne, konflikty psychiczne, depresje, niepowodzenia w szkole, poczucie braku bezpieczeństwa i zrozumienia, z którymi nie potrafi sobie poradzić. Z jednej strony czują się już dorośli i tak chcą być traktowani, z drugiej zaś - potrzebują pomocy, ponieważ sami nie mogą sprostać zaistniałym problemom. Pomocy tej szukają właśnie w rodzinie. Jeżeli rodzice nie okażą swej akceptacji i miłości, a będą kierowali się nadmiernym rygoryzmem lub obojętnością to nie znajdą porozumienia z własnym dzieckiem. Młody człowiek nie znajdując oparcia w rodzinie wiąże się z grupą ludzi przeżywających podobne problemy i przyjmuje stosowane tam metody rozwiązywania kłopotów, co pogłębia jeszcze proces niedostosowania się do środowiska rodzinnego. Prowadzi to w konsekwencji do nasilonych konfliktów w rodzinie, do ucieczek z domu, do przystosowania się do grup nieformalnych, a to zakończyć może się nawet uzależnieniem. Podane stwierdzenia wskazują na fakt, że rodzina jest czynnikiem, który w bezpośredni sposób wpływa na formowanie się postaw u młodych ludzi. To właśnie z domu rodzinnego człowiek wynosi wartości, które realizuje w swoim późniejszym życiu. Widać zatem wyraźnie, jak wiele zależy od tego, jakich się ma rodziców i w jaki sposób nas wychowują. Dziecko żyje również w świecie ogólnospołecznym, a więc od najwcześniejszych dni podlega socjalizacji i wychowaniu, a tym samym przyswaja wartości i normy danej kultury. Należy tu wspomnieć o podziale na kulturę klasową:, (bo w dużej mierze to od niej zależy jakie wartości zostaną przyswojone przez młodego człowieka) chłopi, robotnicy, inteligencja. Każda z tych grup ma określone poglądy. Przyjęcie pewnych wartości, ukształtowanie odpowiednich postaw nie zależy wyłącznie od oddziaływania wpływów społecznych, lecz również od indywidualnych cech jednostki, jej potrzeb, wiedzy, inteligencji, świadomej i celowej aktywności itp. Postawa jednostki nie może jednak uformować się w sposób samodzielny, gdyż zawsze opiera się na wartościach społecznych, które stanowią jej budulec. Jednostka może przyjmować od społeczeństwa jedne wartości, inne odrzucać, może modyfikować te wartości włączając do nich własne, oparte na swym doświadczeniu. Również w kręgu rówieśników wytwarzają się wartości charakterystyczne tylko dla tej zbiorowości. A jak wiadomo, niemal każde dziecko wykazuje tendencję do łączenia się z rówieśnikami. Oczywiście, zarówno sama tendencja, jak też sposoby jej realizacji, zależą od tego, jakie doświadczenia, wartości i postawy wynosi dziecko z domu rodzinnego. Dążenie do kontaktu z rówieśnikami powstaje na podłożu wielu potrzeb, a spośród nich zwłaszcza: działania oraz pozycji i akceptacji społecznej. Okres ten jest istotny dla rozwoju, gdyż dostarcza doświadczeń prowadzących do zrozumienia charakteru norm społecznych i ich przestrzegania we własnych działaniach i zachowaniu, prowadząc do autonomii nie tylko norm moralnych, ale i innych regulujących stosunki między ludźmi. Aktywność w grupach rówieśniczych stanowi źródło doświadczeń ważnych dla rozwoju jednostki, daje pewne poczucie bezpieczeństwa, pozwala rozładować różne stresy i napięcia. Powoduje również przyswojenie norm, które nie zawsze są zgodne z normami kultury aktualnie panującymi. Młodzi ludzie cenią beztroski sposób spędzania wolnego czasu-prywatki, dyskoteki, które zazwyczaj połączone są z alkoholem i papierosami. Bardzo częstym motywem działania w tego typu zabawach, których forma nie zawsze zachwyca uczestników jest lęk przed wykluczeniem z grupy, samotnością. Podatność na presję zbiorową jest silniejsza niż chęć wyróżnienia się, gdyż podkreślenie własnej odrębności nie jest pozytywnie postrzegane. Styl życia młodzieży koncentruje się na własnych sprawach, czasem spowodowane jest to postawą dorosłych, którzy z punktu widzenia młodych nie traktują ich poważnie. Przez to została rozwinięta silna potrzeba bycia z inną osobą. Swobodne uzewnętrznianie uczuć stało się normalnością dla młodego pokolenia, tymczasem dla starszych jest to wciąż szokujące i niedopuszczalne. Może się wydawać, że nowe obcowanie z drugim człowiekiem staje się ważniejsze niż kontakt ze sztuką, ponieważ uczestnictwo kulturalne traktowane jest trochę sytuacyjnie i jakby zamknięte w kręgu mody młodzieżowej. Teatr, koncerty muzyki poważnej czy też wystawa w muzeum stają się stopniowo dla większości młodych ludzi przeżytkiem. Nastąpił „świat wirtualny”, w którym komputer stał się wartością nadrzędną. Spowodowało to jednocześnie, że młodzież zamyka się w swoim świecie, ceniąc sferę intymności. Często wydaje się jej, że dla zachowania prywatności korzystniejsze jest ukrycie niż uzewnętrznianie swojego prawdziwego oblicza. Ale jednocześnie bardzo ceni sobie kontakty międzyludzkie, rówieśnicze, za wszelką cenę pragnie nie dopuścić do zerwania więzów społecznych. Współczesną młodzież charakteryzuje postawa poszukująca, dążenie do bogatego, wygodnego życia i bycia „kimś”. W związku z tym większość wykazuje zainteresowanie dalszą nauką. W konsekwencji prowadzi to do samodoskonalenia własnej osobowości czyli nieustannego pracowania i kształtowania samego siebie jako głównej wartości. Wartościami są również: szczęśliwa i odwzajemniona miłość, dążenie do poznania otaczającej rzeczywistości czyli zdobywanie wiedzy o świecie i prawach nim rządzących oraz znalezienie interesującej pracy, takiej, która dawałaby satysfakcję i zadowolenie. Już od najmłodszych lat dzieci kształtują swój światopogląd, postawy, normy, a co za tym idzie tworzą katalog swoich wartości. Do tego procesu przyczynia się nie tylko sam człowiek, ale również otaczająca go rzeczywistość, do której należy min. szkoła. Instytucja ta wprowadza dziecko w niezwykle różnorodne i bogate kontakty społeczne. Poprzez pracę szkolną oraz udział w życiu szkolnym nastolatek „wchodzi” w społeczeństwo. Proces ten występuje niezależnie od poziomu organizacji życia i pracy szkoły, choć oczywiście, może przebiegać z różnym stopniem intensywności i spełniać w różnym stopniu funkcje socjalizacyjne. W szkole następuje znaczne rozszerzenie i wzbogacenie społecznych doświadczeń dziecka. Uczestniczy ono w działaniach różnych grup i zespołów, powoływanych do realizacji różnych zadań. Wchodzi w społeczne kontakty z wieloma nauczycielami oraz uczniami, a także innymi pracownikami szkoły. Wykonuje powierzone mu zadania oraz pełni przydzielone role społeczne. Dzięki temu jest lepiej przygotowane do uczestnictwa w życiu społecznym. Szkoła jest instytucją pośredniczącą w przekazywaniu dzieciom i młodzieży ogromnego zasobu informacji, jakim dysponuje społeczeństwo. Dzięki temu uczeń zostaje wyposażony w racjonalny, zbudowany na naukowych przesłankach światopogląd, który pozwala rozumieć nie tylko świat, życie społeczne innych ludzi, lecz także własne w nim miejsce i własne powinności. Doświadczenia wynoszone ze szkoły mają nie tylko aspekt sprawnościowy, lecz także emocjonalny, bo o społecznej dojrzałości dziecka decyduje nie tylko to, czego nauczyło się w szkole, lecz także jego emocjonalny stosunek do tego wszystkiego. Reasumując dochodzi się do stwierdzenia, że edukacja ma istotny wpływ na młodego człowieka, ponieważ reguluje jego stosunek do samego siebie i świata, wyposaża go w określony system wartości, poprzez który uczy się on akceptowanych społecznie zachowań, uczestnictwa w życiu społecznym, prawidłowego reagowania na zachowania innych ludzi, wywoływania właściwych reakcji na własne zachowania, czyli całokształtu postaw przyjętych w danej kulturze. Ważną rolę odgrywają wartości estetyczne, które zaspokajają potrzeby poznawcze i rozwojowe okresu dzieciństwa i dorastania. Sztuka dla dzieci sprawia, że lepiej pojmują otaczającą ich „dorosłą rzeczywistość”, dostarcza nowych doświadczeń, niesie nowe wartości. W ocenie młodzieży uznanie zyskują przede wszystkim wartości związane z aktualną sytuacją jednostki lub z najbliższą przyszłością, dzieje się tak, ponieważ najistotniejsze jest dla nich „tu i teraz”. Trzeba zaznaczyć, że niektórzy znajdują wartości w literaturze bądź filmie przykładem może być utożsamianie się z bohaterem. Obecna rzeczywistość sprzyja rozwojowi kultury masowej. To właśnie min. za pośrednictwem mediów docierają do odbiorcy treści kształtujące osobowość i to na ogół w formach wysoce atrakcyjnych. W przeciwnym bowiem razie nie miałyby szans przyciągnięcia widza. Środki masowego oddziaływania mogą operować materiałem informacyjnym wszelkiego typu, bez żadnych ograniczeń, przekazując je w niezmiernie urozmaiconej formie i posługując się przy tym różnorodnymi formami oddziaływania. Widz, słuchacz, czy czytelnik może więc otrzymać nie tylko jakiś obraz rzeczywistości, ale także jego wyjaśnienie, interpretację, ocenę czy wreszcie jego artystyczne przetworzenie. Dzięki temu w proces odbioru informacji może być zaangażowana nie tylko sfera poznawcza osobowości odbiorcy, lecz także jego wyobraźnia, doświadczenie, myślenie, uczucia, jego motywacja i sfera działania. Odpowiednio nadane informacje mogą bowiem silnie angażować emocjonalnie, wywołując nierzadko uczucia identyfikacji. Zatem nie należy zapominać, że media mogą mieć wpływu na kształtowanie w umyśle dziecka określonego i w określony sposób wartościowanego obrazu świata. Nadawane przez radio lub telewizję, czy przekazywane za pomocą masowych wydawnictw obrazy i opisy rzeczywistości, stanowią materiał dla wyobraźni dziecka, a z czasem także dla kształtowania się uogólnionych pojęć dotyczących tego, jaki jest świat, jakie rządzą nim wartości i jacy ludzie w nim żyją. Oglądanie filmów z gatunku „grozy na ekranie”, może wytworzyć właśnie spaczony obraz rzeczywistości. Z kolei nadmierna fantastyka treści przekazywanych przez omawiane środki może przyczynić się do tego, że będzie ono skłonne ujmować rzeczywistość w sposób mało realistyczny. Media oddziałują także na sferę przeżyć młodego człowieka. Niektóre programy telewizyjne i filmy są przeżywane w sposób niezwykle głęboki i pozostawiają trwałe ślady w osobowości widza. Oczywiście treści przekazywane przez rodzinę, szkolę, środki masowego przekazu mogą być chętnie odbierane i przyswajane bądź nie przyjmowane i negowane. Zatem należy zadać sobie w tym momencie pytanie, co decyduje o tym, że wybiera on określone wzory, a inne odrzuca? Różnice między własnymi kryteriami wartości, a narzucanymi przez dorosłych są natury zasadniczej. Młody człowiek preferując bądź odrzucając wartości klasyfikuje je ze względu na takie układy jak : łatwe-trudne, ciekawe-nudne, potrzebne-niepotrzebne, optymistycznepesymistyczne, ważne-nieważne, wiarygodne-nieautentyczne. Tymczasem osoba dorosła uznaje inną skalę wartości. Jej kodeks etyczno-moralny na pierwszym miejscu stawia normy utylitaryzmu, praktycyzmu, użyteczności, wiedzy. Zatem układ wartości jest odmienny niż u dzieci i obejmuje taki zestaw jak: dobry-zły, posłuszny-nieposłuszny, dokładny-roztargniony, lojalny-nielojalny, religijny-bezbożny. Wzory familijne odgrywają istotną rolę, wiążą się z funkcją rodziny, jej zadaniami i pozycją w pewnej strukturze społecznej. Dom rodzinny daje jednostce wyjściowe „wyposażenie” w normy i obyczaje np. te związane ze świętami. Osobowość rodziców wpływa na to, jak młody człowiek podchodzi do życia, jakie wartości będzie w przyszłości wyznawał i sam przekazywał następnym pokoleniom. Jest rzeczą normalną, że w niektórych etapach życia istnieje u młodzieży potrzeba poszukiwania wartości atrakcyjnych poza domem. Jest to tak zwany „okres buntu” charakterystyczny dla wieku dojrzewania, dlatego ważne jest by właśnie w tym czasie rodzina była oparciem, dawała poczucie bezpieczeństwa, miłość, stwarzała ciepłą wieź rodzinną. Należy wspomnieć również o wartościach rzeczywistych, mam tu na myśli takie wartości, jakie stwarza kontakt z innymi ludźmi o dużym autorytecie, prestiżu i wiarygodności np. matka, ojciec, siostra, przyjaciel. Zetknięcie się z tymi osobami stanowi dla młodego człowieka oparcie, daje poczucie bezpieczeństwa i zaspokaja istotne potrzeby uczuciowe. Osoby znaczące wzbudzają motywację, uczucia, wpływają na postawy i osobowość. Okres dojrzewania niesie ze sobą poszerzenie zainteresowań, skłonność do szukania sensu życia i do rozwoju swojej osobowości. Dotychczasowe poglądy i wierzenia przejęte od dorosłych, młody człowiek pragnie przemyśleć. Odrzuca je albo czyni swoimi własnymi. Odnosi się to również do religii, która jest kolejnym nośnikiem wartości. Specyfika wzorów religijnych (np. katolickich, protestanckich) polega na tym, iż normy współżycia ludzi pojmowane są w duchu wyznawanej religii. Poszczególne religie w różnych okresach swojego funkcjonowania koncentrują uwagę na wybranych wartościach. Kościół pokazuje w jaki sposób odróżnić dobro od zła, jak pojmować sensowność naszego istnienia. Podkreśla znaczenie wspólnoty ludzkiej i więzi jaka powinna łączyć jednostkę ze zbiorowością. Poświęca również uwagę wartością rodzinnym, kradzieży mienia społecznego, sensowi odpowiedzialności za pracę, losowi ojczyzny. Zatem wychowawcze oddziaływanie wzorów religijnych na dzieci i młodzież jest ogromne, gdyż dotyczy niemalże wszystkich dziedzin życia, mimo to jest kategorią mało docenianą. Młodość to taki okres w życiu każdego człowieka, kiedy rodzi się zupełnie inny światopogląd. Nastolatek jak najszybciej chce się usamodzielnić, aby rozpocząć nowe życie. Młody, kilkunastoletni człowiek mieszka wprawdzie jeszcze z rodzicami, ale pragnie być niezależny .Próbuje realizować wartości wyniesione z domu rodzinnego, co często przynosi jednak pewne rozczarowania. To, czego nauczyli go rodzice z całą pewnością przyda mu się w przyszłości, lecz na realizację tych zadań w okresie dojrzewania jest trochę za wcześnie. Młodzież jest bardzo podatna na wpływy otoczenia, skąd najczęściej czerpie wszelkie informacje. Jest to szczególnie związane z formowaniem się postaw i tworzeniem „katalogu wartości”. Pierwszą zasadniczą sprawą, która może potwierdzić ten fakt jest kontakt pomiędzy członkami grup rówieśniczych. Nastolatek, zainteresowany wszelkimi nowościami przystaje w pewnym momencie swojego życia do środowiska rówieśniczego. To wśród nich zaczyna spędzać większość czasu wolnego. Grupa ma ogromny wpływ na zachowanie swoich członków. Panują w niej określone reguły, którym należy się podporządkować. Przyjęte ustalenia nie mogą ulec zmianie. Bardzo ważne jest to do jakiej grupy się przystaje. Należy przecież poszukiwać osób, które mają ciekawe podejście do życia, ale zwracać też uwagę z czym będzie wiązał się ten obustronny kontakt. Nie zawsze trafia się na fajnych znajomych, z którymi nie ma żadnych kłopotów. Nastolatkom często zdarza się zawierać znajomości z osobami, które palą papierosy, piją alkohol, biorą narkotyki. Najgorszy jest jednak fakt, że część młodzieży przystaje na taki właśnie styl bycia. Poprzez kontakt z rówieśnikami najwyraźniej kształtują się postawy młodego człowieka. Innym ważnym czynnikiem, który ściśle oddziałuje na formowanie się wartości w wieku dojrzewania są media. Bohaterowie ekranu, muzyki stają się idolami dla nastolatków, którzy pragną stać się tacy jak ich wymarzone gwiazdy. Najczęściej młodzi ludzie przechodzą w tym przypadku przez procesy identyfikacji. Nie zawsze są to jednak pozytywne reakcje. W ostatnich latach obserwuje się wyraźny wpływ środków masowego przekazu na osobowość młodych osób. Przykładem tego może być chociażby fakt, że oglądanie brutalnych scen na filmach przez młodzież przynosi większą agresję na ulicach. Pozostałe czynniki, które zostały omówione w powyższej pracy również wpływają na nastawienie nastolatków do życia. Poza rodzicami, na kształtowanie postaw młodzieży najsilniej wpływa otoczenie, od którego przejmują pewne wzorce postaw i zachowań, a na ich podstawie tworzą wartości, którymi kierować się będą w życiu. BIBLIOGRAFIA 1. M.Tyszkowa, B. Żurakowski : „Wartości w świecie dziecka i sztuki dla dziecka” 2. Aronson Elliott, Wilson Timothy, Akert Robin : „ Psychologia społeczna –serce i umysł”, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 1997. 3. Chłopkiewicz Maria : „ Osobowość u dzieci i młodzieży – rozwój i patologia ” , Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1980. 4. Wójcik Elżbieta : „ O wychowaniu dzieci i młodzieży ” , Wyd. Diecezjalne Pelplin, 1993. 5. Praca zbiorowa pod red. Hanny Świdy : „ Młodzież a wartości ” , Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979. 6. Mądrzycki Tadeusz : „ Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw ” , Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1977. x60
