SOCJOLOGIA

SOCJOLOGIA- I WYKŁAD
17.10.2004
Literatura:
- Ziembiński „Elementy Socjologii”;
- Goodman „Wstęp do Socjologii”
- Piotr Sztomka „ Socjologia”
Socjologia- teorie społeczne
Szczepański „ Socjologia jest nauką o zbiorowościach ludzkich (…) przedmiotem jej badań
są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych
zbiorowości , zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach (…) siły skupiające
i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.”
Socjologia bada społeczne zachowania się człowieka, organizację społeczeństwa oraz
zachodzące w nim interakcje. Socjologia tworzy teorie wyjaśniające życie społeczne
w oparciu o materiał badawczy uzyskiwany za pomocą metod i technik właściwych dla tej
dziedziny wiedzy.
Metoda socjologii- sposób interpretowania różnych materiałów, które używają inne dziedziny
nauki.
Działy badań i teorii ogólnych socjologii
- Działy badające różnego typu zbiorowości
- Działy badające instytucje społeczne
- Działy badań nad procesami społecznymi
Socjologia powstała w 1838 roku, August Comt w swym dziele „Kurs filozofii pozytywnej”
określił dziedziny wiedzy , które dla współczesnego człowieka są dziedzinami nauki.
Termin socjologii pochodzi z łac. socius – zbiorowość, społeczeństwo i grec. logos– mądrość,
wiedza, nauka.
Pierwszy wydział socjologii powstał w Stanach Zjednoczonych na Uniwersytecie w Chicago
w 1892 roku.
1
Rozwój socjologii:
● I okres rozwoju socjologii
był
związany z
biologia, orientacja naturalistyczna
w socjologii.
Szkoły, kierunki rozwijające się;
- organicyzm doszukiwał się tych samych mechanizmów u ludzi co u innych zwierząt
np. mrówek, małp człekokształtnych.
- darwinizm socjologiczny twórcą był Ludwik Gumplowicz, kierunek na bazie odkryć
Darwina (człowiek jest takim samym zwierzęciem co inne zwierzęta , ma te same potrzeby
jest tylko na innym etapie rozwoju umysłowego).
Teoria doboru naturalnego i teoria walki o byt.
- szkoła, która odwoływała się do antropologii (nauka badająca rasy ludzkie). Szkoła
rasowo antropologiczna, twórca Artur hrabia de Gobinean. Przeanalizował i stwierdził, iż
można podzielić rasy na:
- biała (aryjska), - żółta (rzemieślnicza), - czarna( kobieca).
Jedyną rasą rozwijającą cywilizację była rasa biała. Rasa żółta nie ma możliwości twórczych
ale odtwórczy (potencjał odtwórczy). Rasa czarna twórcza ale bezproduktywna, odwołuje się
do emocji, jest dobra w muzyce, sztuce.
W okresie tym pojawiły się różne pomysły eugenika Pirs (hodowla ludzi) wybitnych. Doszedł
do wniosku, że w tym całym zamieszaniu trzeba zadbać o rozwój ludzi wybitnych.
2
SOCJOLOGIA - II WYKŁAD
30.10.2004
c.d. Rozwój socjologii
● II Nurt o nastawieniu kulturowym
Pojęcie kultura z łacińskiego cultura- uprawa roli, ziemii. Słowo mało używane wraca
dopiero do języka w Oświeceniu i ma znaczenie wartościujące np.: to jest człowiek
kulturalny.
Kultura to jest pewien stan, który sobie człowiek sam zbudował i w nim żyje. Obecne
znaczenie kultury mające charakter opisujący znalazło się pod koniec XIX wieku.
Koncepcji kultury w naukach społecznych jest wiele.
I definicja kultury ( stworzona przez Zygmunta Freuda) widział w kulturze coś w rodzaju
policji, chroniącej ludzi przed nimi samymi.
Wyróżnił dwa aspekty kultury:
- represyjny,
- sublimacyjny.
W pierwszym aspekcie represyjnym kultura jawi się jako zaprzeczenie ludzkiej kultury.
W drugim jej aspekcie jako przekształcenie i przedłużenie.
Freud uważał, że kultura jest budowlą na zaminowanym placu. Pierwsze instynkty są przez
nią represjonowane choć czekają tylko na możliwość swego ujawnienia. Zdaniem Freuda
człowiek kultury zamienił szczęście na poczucie bezpieczeństwa.
Freud uważał , że osobowość człowieka składa się z trzech części.:
- it
- to co jest wspólne gatunkowo,
- ego - nasze indywidualne skłonności,
- super ego – to co człowiek nabywa w okresie socjalizacji.
I w ten sposób pojawia się człowiek współczesny. On swoje pierwotne instynkty musi
podporządkować superego tego co podlega socjalizacji.
Drugi aspekt przedłużenie osobowości. Jeżeli nie możesz działać naturalnie ograniczona
przez kulturę , kultura ogranicza ale daje inne możliwości (substytuty) to staje się twoją
potrzebą.
II definicja kultury - przygotowana przez Polaka Florian Zaniecki ( założył pierwszy
instytut socjologii w Poznaniu).
3
Jego zdaniem „świat kultury jest światem wartości , wartości zaś są pierwotnym faktem
ludzkiego doświadczenia, niesprowadzalnym do żadnych kategorii przyrodniczych. Ludzie
wytwarzają świat materialny ale nie on sam w sobie jest światem kultury. Świat kultury to
wartości jakie tym materialnym przedmiotem przypisują ludzie. Przypisują znaczenie także
wytworom idealnym np. muzyce. Tylko ludzie ujmują otaczający ich świat w kategoriach
wartości a więc tylko oni posiadają kulturę.”
My patrzymy na świat poprzez pryzmat tych wartości. Tylko my wytworzyliśmy kulturę. Czy
ludzie znają świat kultury, nie znają bo na wszystko patrzą tak jak ich nauczono patrzeć a nie
taki jak jest.
III definicja kultury – stworzona przez przedstawiciela szkoły „ kultura i osobowość”
(„culture and personality”) Ralf Lintol. Ta szkoła postrzega kulturę w kategoriach zachowań.
„Kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy
składowe są podzielone i przekazywane przez członków danego społeczeństwa”.
Kultura jest to pewien system, poszczególne elementy wchodzą w pewien układ
wyznaczonych zachowań. Kultura to tyle co nasze zachowania. Każde zachowanie coś
oznacza, dla pewnego kręgu jest czytelne. Rezultaty zachowań są jawne i ukryte. Jawne to
wszystko co widzimy. Jawne to efekty zachowań. Ukryte to są te, które przenosimy do
swojej osobowości. Ukrytych się uczymy i to są rezultaty tych zachowań. Staje się elementem
kultury, są podzielone i przekazywane przez ludzi danego społeczeństwa. Może przekazywać
w czasie-tradycja i w przestrzeni-dyfuzja (pewne elementy kultury przenikają do innej kultury
np. picie herbaty, choinka w Polsce itp.) Elementy kultury przechodzą z macierzystej do
innej, mogą ulec zmianie, przewartościowaniu ( np. słowo dżentelmen, w Polsce znaczy człowiek kultury , z macierzystej kultury-człowiek , który nie musi pracować).
Każda kultura wykształca swoje wzory, które stanowią podstawę do oceny zachowania jej
członków ( Szkot w Szwecji nie jest skąpy). Zachowania człowieka można oceniać przez
pryzmat kultury z, której pochodzi. Konstrukty,
wzory oceniając zachowania jednostek
przyporządkują tym konstruktom, wynika to z norm jakie występują w danym
społeczeństwie.
Każda kultura oprócz wzorów kultury wytwarza wzory idealne. W odróżnieniu od wzorów
kultury określają kierunki postępowania ale nie musimy ich realizować (np. patriotyzm- za
ojczyznę można oddać życie ale nie oznacza to ,iż musimy je oddać). Wzory idealne dotyczą
tylko ważnych dla danej społeczności …. np. dekalog.
4
Kultura masowa
Od pewnego momentu zaczęła się pojawiać kultura o innym charakterze nazwaną kulturą
masową. Zaczęła się w XVIII w (w okresie Oświecenia). Winę za ten stan rzeczy obciążą się
francuskich encyklopedystów. Uważa się, że od momentu stworzenia idei encyklopedii
zmieniło się nastawienie, że wszystkim należy przekazywać te same treści. Inni uważali ,
że spowoduje to zanik innych kultur społecznych.
U podstaw kultury masowej legły trzy elementy (Geneza kultury masowej):
- Rewolucja francuska i demokratyzacja życia
Wszyscy ludzie są równi, wszystkich należy traktować jednakowo. Przed rewolucją
społeczeństwo było podzielone na stany i tam duże znaczenie miało gdzie się „urodziłeś”.
Demokratyzacja życia- wszyscy mają prawo robić to samo, edukacja dla wszystkich.
- urbanizacja (powstawanie miast)
Dwieście lat temu na wsi mieszkało 97% ludności natomiast w miastach zaledwie 3%.
W ciągu dwustu lat ze wsi do miast przemieściło się do 50% ludzi.
- rozwój środków masowego przekazu
Nośnikami kultury były plakaty, później prasa nakładowa, następnie film . Film odegrał
istotną rolę, aktorzy i postacie stały się wzorcami do naśladowania. Istotną rolę odegrała
również telewizja.
Kultura masowa zmieniła też nasze wartości.
Społeczeństwo masowe
Wartości preferowane:
- wartości sukcesu
Tradycyjnie decydowało poświęcenie a w kulturze masowej decyduje sukces. Ten
jest oceniany wysoko kto ma najwięcej.
- wartości młodości
Trzeba być młodym, jest presja aby utrzymać młodość. Jeśli się starzejesz „wypadasz”.
Kiedyś starość była traktowana jako zwieńczenie, dojrzałość.
- wartości konsumpcji
Ważne jest co skonsumowałeś, zaliczyłeś. Mówi się o atomizacji życia i zanikaniu
społeczności idealnej. Porównuje się do bezkształtnej masy. Społeczeństwo globalne
to społeczeństwo ujednolicone, w którym więzi między ludzkie słabną.
5
● III obszar Socjologia systematyczna
Zaczęła szukać reguł społecznych, zasad wg których ludzie postępują.
Problemy grup społecznych, założenia (R. Cartwrghit, A. Zander)
1. Grupy są zjawiskami powszechnymi (ludzie żyją w grupach)
2. Grupy wybierają silny wpływ na swoich członków
grupy odniesienia:
- pozytywne
- negatywne
3. Wpływ grupy na jednostkę (może być zgodny lub niezgodny z interesem społecznym)
4. Poprzez grupy można kształtować postawy jednostek (socjotechnika)
ad.1. Całe życie człowieka odbywa się w grupach, każdy z nas jednocześnie funkcjonuje
w grupach i odgrywa inne role. Człowiek jest wykonawcą pewnej ilości ról, odniesieniem są
grupy. Każda grupa to system społeczny.
Definicja systemu społecznego wg Talcott Parsons (amerykański socjolog).
System społeczny wyłania się na tle każdego procesu interakcji na gruncie społecznokulturowym między dwiema lub więcej podmiotami działającymi. Podmiotem w danym
przypadku może być pojedynczy osobnik bądź też cała zbiorowość ludzka. Podmioty
uczestniczą w danym układzie interakcji nie pełniąc swych indywidualnych względnie
kolektywnych natur, swych motywów i interesów lecz jedynie pewną swą stronę istotną dla
wspomnianego układu. Wymienioną stronę nazywamy rolą społeczną. Każda grupa społeczna
stanowi określony system ról pełnionych przez wchodzących w ich skład jednostki.
Rola społeczna to zachowanie, którego grupa oczekuje od danej jednostki w wyniku
zaakceptowania pozycji danej jednostki w gronie tej grupy. Rola jest konsekwencją
określonej pozycji. Można powiedzieć, że życie to teatr o różnych scenach. Te kilka scen to te
kilka grup, w których człowiek funkcjonuje. Życie sprowadza się do odegrania ról
w poszczególnych grupach.
ad.2. Ludzie podporządkowują się zasadą panującym w grupach. Są takie zasady, którym
podporządkowują się szczególnie. Każdemu z nas można znaleźć grupę odniesienia (to grupa,
która szczególnie mocno kształtuje jednostkę). Mogą być pozytywne grupy odniesienia,
z którymi się utożsamiamy a negatywne oddziałują na mnie bardzo silnie ale ja „uciekam”.
6
ad.3. Ludzie żyją w grupach i takie jest ich życie. Nie zawsze grupy z punktu widzenia
interesu społecznego nie są z tego zadowolone. Ludziom nie można tych grup zabrać nie
dając nic w zamian. Człowiek funkcjonuje w grupach, źle jeśli z punktu widzenia interesu
społecznego są negatywne ale nie oznacza ,że są złe dla jej członków i odwrotnie.
ad.4. Zauważono ,że lepiej jest manipulować jednostką poprzez grupę. Kierowanie grupami
nazywamy socjotechniką.
Grupa społeczna wg Hare
Aby o dwóch lub więcej osobach można było powiedzieć, że stanowią grupę muszą być
spełnione przynajmniej cztery warunki:
- między tymi osobami musi istnieć bezpośrednia interakcja,
- osoby te muszą mieć wspólny cel,
- w zbiorze jednostek stanowiących grupę muszą istnieć normy,
- w zbiorze tym musi istnieć układ strukturalny.
Powyższe warunki są stopniowalne i mogą występować w różnym natężeniu. W socjologii
europejskiej mówiono, że grupa to co najmniej trzy osoby. Bezpośrednia interakcjawszystkie reakcje „face to face” np. pożyczanie rzeczy, wysyłanie uśmiechów. Żeby mogła
istnieć grupa to pomiędzy tymi ludźmi muszą zachodzić interakcje.
Grupy celowe to grupy zadaniowe. W zbiorze jednostek muszą zachodzić normy
obowiązujące. Każda grupa ma normy charakterystyczne dla grupy. Musi istnieć struktura
(miano – hierarchii ). W Każdej grupie od momentu zaistnienia wszyscy są równi, po
pewnym czasie utworzyły się hierarchie. Każda grupa wytwarza strukturę, każda grupa jest
hierarchiczna.
Hierarchiczność pozycji zasadza się na odmiennym rozmiarze władzy, różnorodnej zdolności
do wywierania wpływu na grupę, nierównomiernym dostępie do informacji, nierównym
stosunkiem do sankcji grupowych, zróżnicowanym rozmiarze konformizmu przypisanego
danej pozycji. Wszystkie te cechy mają silną zdolność generowania hierarchii wewnątrz
grupowej i wynikają one z logiki owej struktury, nie zaś cech jednostek zajmujących te
pozycje. Struktura wpływu w grupie pokrywa się ze strukturą dopływu informacji.
7
Wyróżniamy w Socjologii trzy typy przywództwa:
- tradycyjne,
- legalne,
- charyzmatyczne.
Przywództwo tradycyjne- pewna osoba jest przywódcą grupy niezależnie czy jego decyzje
są dobre dla grupy czy nie.
Przywództwo legalne- to wszystko co jest opisane w systemie prawno-administracyjnym.
Przywództwo, które jasno określa w jakim zakresie jesteś przywódcą.
Przywódcy charyzmatyczni, którzy mają takie predyspozycje psychiczne, że potrafią wokół
siebie jednoczyć ludzi, mają charyzmę np. Wałęsa, Hitler, także przywódcy sekt.
8