Zmiana społeczna

Zmiana społeczna
mgr Ewa Matejko
Ośrodek Badań nad Migracjami UW
Zmiana społeczna
Społeczeństwo jest formą życia zbiorowego na danym terytorium
powiązaną wspólną kulturą, tożsamością i siecią stosunków
społecznych. Społeczeństwo posiada instytucje gwarantujące
funkcjonowanie i organizację społeczeństwa w określonej formie.
Zmiana społeczna jest:
 różnica w stanie systemu społecznego (układ ról, pozycji i relacji
grup i organizacji) w jednym momencie czasu i stanem systemu
w innym momencie czasu (Sztompka 2002)
 zmiany społeczne są to przemiany wzorów zachowań, relacji
społecznych, instytucji i struktury społecznej w czasie (Farley
1990)
 oznacza zmianę organizacji i instytucji społecznych, norm
społecznych, zwyczajów, struktur, systemów wartości i symboli
kulturowych (zmiana kulturowa), reguł zachowań/wzory
działania.
Obszary zmiany społecznej
 skład systemu
 struktura systemu
- struktury interakcyjne
- struktury interesów
- struktury normatywne
- struktury idealne
 funkcje systemu
 granica systemu
 otoczenie systemu
Różne aspekty badań nad zmianą
społeczną
źródła zmian - endogenna i egzogenna
 prawidłowości przebiegu zmian
 dziedziny podlegające zmianom
 mechanizmy zmian
 skutki zmian na różnych poziomach życia
społecznego
Teoretyczne ujęcia zmiany
społecznej
Podejście ewolucjonistyczne i neoewolucjonistyczne:
- teoria modernizacji i społeczeństwa
postindustrialnego
Podejście cykliczne:
- teoria cykli dziejowych
Podejście dialektyczne:
- materializm historyczny
Podejście „stawanie się społeczeństwa”:
- socjologia historyczna
- teoria podmiotowości
- teoria stawania się społeczeństwa
Teoria modernizacji
społeczeństwo pierwotne
łowiecko-zbierackie
pasterskie
kopieniacze
społeczeństwo rolnicze
społeczeństwo przemysłowe (nowoczesne)
społeczeństwo poprzemysłowe (postnowoczesne)
Teoria cykli dziejowych [Vilfredo Pareto]
 system społeczny jest w ciągłym ruchu wg.
schematu:
equilibrium disequilibrium  nowe equlibrium
 o stanie systemu decydują elity (ich
skłonności predyspozycje psychologiczne,
motywacje), które są innowacyjne i
ekspansywne (lisy) i tradycyjne (lwy).
Materializm historyczny [Karol Marks]
 Zmiana jest efektem zróżnicowania kulturowego i
walki o władzę między klasami społecznymi
 Zmiany są kierunkowe, nieodwracalne,
wewnętrzne i są następstwem formacji społecznoekonomicznej
 Zmiana jest efektem napięć i konfliktów na
płaszczyźnie człowiek-natura, baza ekonomicznanadbudowa, nowe siły twórcze – stosunki
produkcji
wspólnota pierwotna  feudalizm  kapitalizm  komunizm
„Stawanie się społeczeństwa”
[Norbert Elias, Michel Crozier, Anthony Giddens]
• społeczeństwo jako dynamiczny proces, w toku
którego ludzie poprzez działanie wytwarzają i
reprodukują kontekst własnej egzystencji,
• czynnikiem sprawczym zmiany społecznej są
podmioty społeczne (jednostki i podmioty zbiorowe) –
ludzie tworzą społeczeństwo i historię, dzieje się to w
danych warunkach strukturalnych, które są
przekształcane
• podmiotowość (agency) jest centralnym pojęciem, jest
rozumiana jako szczególna wartość społeczeństwa
wyrażająca się w zdolności do społeczno-historycznej
praxsis, podmiotowość to potencjalna zdolność
społeczeństwa do samoprzekształcania się, jest
wypadkową cech jednostkowych, grupowych i
strukturalnych cech
Zmiana społeczna a transformacja
ustrojowa
• nie każda zmiana społeczna jest zmianą ustrojową
• transformacja ustrojowa to wielowątkowy proces
zmiany, odnosi się do wielu systemów
społecznych i ma charakter zewnętrzny
• zmiana społeczna odnosi się również do świata
„małych transformacji” oddolnego działania
wynikającego z potrzeb spoecznych
• centralna kategoria teorii transformacji to
działanie społeczne
Zamiana społeczna a zmiana
instytucjonalna
Zmiana społeczna odnosi się do wartości, norm, kultury,
reguł/wzorców zachowań, a zatem pojęć tworzących
instytucje społeczne.
Instytucja społeczna - kompleks pozycji, ról, norm i wartości
umiejscowionych w poszczególnych typach struktury
społecznej i organizujących relatywnie stabilne wzorce
ludzkiej aktywności (produkcji zasobów przetrwania życia,
w reprodukcji jednostkowej, i w podtrzymaniu wykonania
społecznych struktur w obrębie danego środowiska) główne instytucje życia społecznego to: ekonomia,
pokrewieństwo, religia, polityka, edukacja i prawo (Turner
1997).
Literatura podstawowa
• Farley J. E. (2003). Sociology, fifth edition, Upper Saddle River/NJ:
Prentice Hall.
• Gumuła W. (2002). Transformacja ustrojowa, w: Encyklopedia
socjologii t. 4, Warszawa: Oficyna Naukowa, str. 259-267.
• Sztompka P. (2002). Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków:
Wydawnictwo Znak.
• Sztompka P. (2002). Teorie zmiany społecznej, w: Encyklopedia
socjologii t. 4, Warszawa: Oficyna Naukowa, str. 232-238.
• Sztompka P., (2005). Socjologia zmian społecznych, Kraków:
Wydawnictwo Znak.
• Turner J. H., (1997). The Institutional Order. Economy, Kinship,
Religion, Polity, Law, and Education in Evolutionary and Comparative
Perspective, New York: Longman.
Dziękuję za uwagę!