Instalacje wodociągowe mogą być miejscem namnażania się

21 – 27 sierpnia 2011r. – Światowy Tydzień Wody
W dniach 21-27 sierpnia 2011r. obchodzony
jest Światowy Tydzień Wody. Akcja
organizowana jest od 1991 roku przez
Sztokholmski Międzynarodowy Instytut
Wodny (SIWI). Corocznie ,,Światowy
Tydzień Wody” dotyczy innego zagadnienia,
a w 2011 r. odbywać się będzie pod hasłem:
„W reakcji na globalne zmiany: woda w
urbanizującym się świecie”.
Szczegółowe informacje o przebiegu akcji dostępne są na stronie Sztokholmskiego
Międzynarodowego Instytutu Wody pod adresem: http://www.worldwaterweek.org/about.
Bezpieczeństwo zdrowotne wody jako priorytet działań Państwowej Inspekcji
Sanitarnej
Zapewnienie należytej jakości wody dostarczanej odbiorcom (konsumentom), należy
do obowiązków przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych a nadzór nad jakością wody
przeznaczonej do spożycia przez ludzi sprawują organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Obecnie nadzór sanitarny prowadzony jest na podstawie ustawy z dnia 14 marca
1985r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2006r., Nr 122, poz. 851 z późn. zm.) i
ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym
odprowadzeniu ścieków (Dz. U. z 2006 r., Nr 123, poz. 858 z późn. zm).
Jakość wody przeznaczonej do spożycia powinna odpowiadać wymaganiom
określonym w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości
wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z2007 r., Nr 61, poz. 417 z późn. zm.),
które jest zgodne z zaleceniami Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/83/WE z
dnia 3 listopada 1998r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.
U. L 330 z 05.12.1998).
Badania jakości wody do spożycia wykonują laboratoria Państwowej Inspekcji
Sanitarnej lub inne laboratoria o udokumentowanym systemie jakości badań zatwierdzonym
przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Zakres badań obejmuje badania
mikrobiologiczne, fizykochemiczne, chemiczne w tym związki toksyczne, rakotwórcze,
mutagenne i teratogenne.
Podstawą nadzoru nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi jest ocena
zgodności z wymaganiami określonymi w w/w rozporządzeniu w aspekcie zagrożeń
zdrowotnych, jakie mogą powodować zanieczyszczenia pojawiające się w wodzie. W celu
określenia czy spożywana woda jest czysta i bezpieczna dla zdrowia ludzkiego, organy
Państwowej Inspekcji Sanitarnej dokonują oceny jakości wody przeznaczonej do spożycia
przez ludzi, przyczyniając się do systematycznej jej poprawy.
Zanieczyszczenia mikrobiologiczne i chemiczne występujące w wodzie
Zanieczyszczenia fizyko-chemiczne
Podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę ludności powiatu poddębickiego stanowią
wody podziemne, które charakteryzują się obecnością znacznych ilości związków żelaza i
manganu. Obecność powyższych parametrów w wodzie do spożycia była najczęstszą
przyczyną kwestionowania jakości wody do spożycia na terenie powiatu poddębickiego w
2010r.
Zwiększona zawartość związków żelaza i manganu nie stwarza zagrożenia dla
zdrowia ludzi. Światowa Organizacja Zdrowia nie zaproponowała opartej na przesłankach
zdrowotnych zalecanej dopuszczalnej wartości żelaza w wodzie do spożycia, a zalecana
dopuszczalna wartość dla manganu jest dziesięć razy wyższa niż wartość dopuszczalna w
obowiązujących przepisach prawnych, dostosowanych do przepisów unijnych. Jednak żelazo
w ponadnormatywnych wartościach stężeń ma bardzo duże znaczenie techniczne i
organoleptyczne. Obniżone wartości użytkowe wody (jej walory smakowe oraz podwyższona
barwa) mogą być przedmiotem uzasadnionych skarg odbiorców wody. Żelazo łatwo odkłada
się w rurach, tworząc twarde lub maziste osady, które odrywają się od ścianek rurociągów np.
w trakcie awarii, zwiększonego przepływu, powodując efekt brudnej wody u odbiorców po
włączeniu odcinka rurociągu do ponownej pracy. Osady w rurach mogą też negatywnie
wpływać na sprawność sieci wodociągowej, pracę filtrów i wodomierzy. Żelazo osadzone w
rurach zmniejsza ich światło, powodując duże straty energii pomp tłoczących wodę. Ponadto
w osadach tych mogą rozwinąć się najróżniejsze bakterie powodujące wtórne
zanieczyszczenie wody. Mangan najczęściej współwystępuje w wodzie z żelazem. Podobnie
jak w przypadku żelaza, negatywne skutki przekroczonej wartości manganu to głównie
nieprzyjemny smak oraz zapach wody. Mangan tworzy charakterystyczne czarne osady w
rurach, armaturze, które są jeszcze bardziej uciążliwe niż w przypadku żelaza i są trudniejsze
w usunięciu. W osadach manganowych bardzo intensywnie rozwijają się różne bakterie.
Przyczyną ponadnormatywnej ilości tych parametrów może być ujmowanie wód
podziemnych z utworów czwartorzędowych oraz brak lub niewłaściwie przeprowadzane
procesy uzdatniania wody. Proces usuwania związków manganu jest trudniejszy niż
usuwanie związków żelaza. Mangan łatwo się nie wytrąca i trzeba stosować specjalne
metody uzdatniania, tj. stosować silne utleniacze lub odpowiednie złoża katalityczne.
Przyczyną ponadnormatywnej zawartości tych metali bywa też niesystematyczne płukanie
odżelaziaczy i odmanganiaczy. Sytuacja w tym zakresie na przestrzeni ostatnich lat powoli
ulega poprawie. Trwała poprawa jakości wody w większości przypadków wykracza poza
ograniczone możliwości technologiczne istniejących stacji uzdatniania. Niezbędne jest
wdrożenie technologii uzdatniania uwzględniającej nowe realia, a więc: rozbudowaną sieć
wodociągową, nierównomierne zużycie dobowe wody oraz znacząco zaostrzone prawem
wymagania jakościowe dla tych parametrów w ostatnich latach – infrastruktura
wodociągowa była projektowana i wykonana dla warunków, w których dopuszczalne
wartości tych parametrów były znacznie wyższe.
Kolejnym parametrem nie spełniającym wymogów obowiązujących przepisów jest
mętność, która ma duże znaczenie dla jakości wody w zakresie mikrobiologicznym. Woda o
dużej mętności może chronić mikroorganizmy przed działaniem procesu dezynfekcyjnego i
może pobudzać wzrost bakterii. Jest więc znaczący dla oceny skuteczności dezynfekcji.
Mętność wody może być powodowana osadami w sieci wodociągowej lub obecnością
nieorganicznych substancji stałych w wodach podziemnych.
Jon amonowy często występuje jako składnik naturalny w wodzie surowej w
punktach ujęć wody. Na jego obecność w wodzie wpływ może mieć m.in.: rolnicze
wykorzystanie terenów, na których stosowano nawozy mineralne. Zgodnie jednak z
wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia jon amonowy nie ma bezpośredniego wpływu
na zdrowie i nie zaproponowano zalecanej dopuszczalnej wartości opartej na przesłankach
zdrowotnych.
Zanieczyszczenia mikrobiologiczne
Na terenie powiatu poddębickiego na podstawie przeprowadzonych w ubiegłym roku
badań należy stwierdzić, iż mikrobiologiczny skład wody podawanej przez wodociągi
sieciowe jest dość stabilny i eliminuje w procesach uzdatniania konieczność stosowania
ciągłego procesu dezynfekcji wody.
Zanieczyszczenie
źródeł
wody
odchodami
powoduje
występowanie
charakterystycznych mikroorganizmów w wodzie, w tym często chorobotwórczych.
Najbardziej czułą i specjalną metodą oceny jakości wody pod względem higienicznym jest
częste badanie obecności organizmów wskaźnikowych zanieczyszczenia kałem. Wskaźniki
kałowego zanieczyszczenia wody to:
Pałeczka okrężnicy (łac. Escherichia coli) –
Gram-ujemna bakteria należąca do rodziny
Enterobacteriaceae. Wchodzi w skład
fizjologicznej flory bakteryjnej jelita grubego
człowieka oraz zwierząt stałocieplnych. W
jelicie ta symbiotyczna bakteria spełnia
pożyteczną rolę, uczestnicząc w rozkładzie
pokarmu, a także przyczyniając się do
produkcji witamin z grupy B i K. Pałeczka
okrężnicy w określonych warunkach
wykazuje chorobotwórczość dla człowieka,
wywołując głównie schorzenia: układu
pokarmowego i moczowego.
Pałeczka okrężnicy znajduje się w dużych ilościach w odchodach ludzkich i zwierzęcych,
występuje też w ściekach surowych i ściekach oczyszczonych i we wszystkich wodach
naturalnych oraz glebach zanieczyszczonych niedawno odchodami, zarówno pochodzenia
ludzkiego, rolniczego lub od dzikich zwierząt i ptaków. Ponieważ zwierzęta mogą być
nosicielami patogenów ludzkich, to obecność Escherichia coli nie może być nigdy
ignorowana, gdyż można podejrzewać, że woda została skażona kałem. Przeżywalność
bakterii Escherichia coli w wodzie wynosi od 1- tygodnia do 1- miesiąca.
Paciorkowce kałowe (Enterokoki) – większość z tych gatunków jest pochodzenia kałowego
i ogólnie może być używana, w wielu wypadkach, za specyficzne wskaźniki zanieczyszczenia
kałem ludzkim. Rzadko rozmnażają się w zanieczyszczonych wodach i są bardziej
wytrzymałe niż E. coli. Paciorkowce są bardzo odporne na wysuszenie i mogą być przydatne
w rutynowej kontroli przeprowadzanej po ułożeniu nowych lub wykonaniu napraw
istniejących przewodów wodociągowych czy też do wykrywania zanieczyszczeń
powodowanych spływem powierzchniowym do wód gruntowych lub powierzchniowych.
Wskaźnikami zanieczyszczenia mikrobiologicznego są również:
Bakterie grupy coli (wszystkie bakterie grupy coli), które zostały uznane za odpowiedni
wskaźnik mikrobiologiczny jakości wody do picia ze względu na łatwość wykrywania i
oznaczania w wodzie. Bakterie grupy coli nie powinny występować w dostarczanej
uzdatnionej wodzie. Stwierdzenie ich obecności w wodzie sugeruje nieodpowiednie jej
uzdatnienie, wtórne zanieczyszczenie lub nadmierną zawartość substancji odżywczych w
uzdatnionej wodzie. Test na organizmy grupy coli może być zatem wykorzystywany jako
wskaźnik efektywności uzdatniania i prawidłowego stanu systemu rozprowadzającego wodę
czystą.
Bakterie Clostridium perfringens to organizmy beztlenowe, tworzące formy
przetrwalnikowe. Organizmy te nie są wyłącznie pochodzenia kałowego i mogą pochodzić z
innych źródeł naturalnych. Przetrwalniki tych bakterii mogą przetrwać w wodzie znacznie
dłużej niż bakterie z grupy coli i są odporne na dezynfekcję. Obecność ich w wodzie poddanej
dezynfekcji może wskazywać na niedociągnięcia w uzdatnianiu wody i uwidocznić fakt, iż
organizmy patogenne oporne na dezynfekcję mogły przetrwać proces uzdatniania. Cechą
charakterystyczną tych organizmów jest ich zdolność do długiego przeżywania i gromadzenia
się, mogą być wykrywane długo po fakcie zanieczyszczenia oraz daleko od miejsca
zanieczyszczenia i z tego względu mogą być wskaźnikiem sporadycznych czy dawnych
zanieczyszczeń.
Oprócz w/w wskaźników mikrobiologicznych w wodzie do spożycia badana jest również:
− ogólna liczba mikroorganizmów w 36±2°C po 48h.
Są to organizmy mezofile, dla których optymalna temperatura wzrostu i rozwoju
mieści się w granicach od 30°C do 40°C. Wśród nich mogą znaleźć się bakterie
chorobotwórcze, gdyż ich optymalna temperatura jest taka jak ciała ludzkiego.
− ogólna liczba mikroorganizmów w 22±2°C po 72h.
Są to organizmy psychrofilne, giną poniżej temperatury 0°C i powyżej 30°C, najlepiej
rozwijają się w temperaturze 15°C. Dla ludzi drobnoustroje te nie stanowią
poważnego zagrożenia, gdyż nie przeżyją w ludzkim ciele, z uwagi na wyższą
temperaturę ciała.
Pogorszenie jakości wody w zakresie mikrobiologicznym może być spowodowane
głównie awariami urządzeń, przeciekami na sieci, brakiem właściwej dezynfekcji po
dokonanej konserwacji, zły stan techniczny instalacji wewnętrznej, mały rozbiór wody,
(zwłaszcza z długich sieci wodociągowych), brak regularnego płukania sieci. Ponadto może
być skutkiem wtórnego zanieczyszczenia w związku z odkładaniem się w przewodach
związków żelaza i manganu. Niekiedy bezpośredniej przyczyny złej jakości bakteriologicznej
wody w systemie dystrybucji nie da się ustalić. Wg administratorów sieci - na co wskazuje
ich praktyka - taką przyczyną może być zasysanie.
Zagrożenia zdrowotne występujące w wodzie przeznaczonej do spożycia
Woda do picia powinna być bezpieczna dla zdrowia, nie powinna zawierać
mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej zagrożenie zdrowia
oraz bakterii wskaźnikowych i substancji chemicznych w liczbie i stężeniu przekraczających
wartości określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie
jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z2007 r., Nr 61, poz. 417 z późn.
zm.). Nie powinna też mieć agresywnych właściwości korozyjnych.
Choroby zakaźne wywołane przez bakterie chorobotwórcze, wirusy, pierwotniaki i
pasożyty są najbardziej powszechnym zagrożeniem zdrowia związanym ze spożywaniem
wody pitnej. Choroby zakaźne są, w pierwszej kolejności, przenoszone poprzez odchody
ludzkie i zwierzęce, zwłaszcza kał. Jeżeli wśród ludności występują przypadki chorób
zakaźnych lub nosicielstwa, to zanieczyszczenie źródeł wody odchodami spowoduje
występowanie organizmów chorobotwórczych w wodzie. Wykorzystanie takiej wody do picia
lub do przygotowywania posiłków, kontakt podczas mycia i kąpania się, a nawet wdychanie
pary wodnej lub aerozolu mogą spowodować zakażenie. Poważne ryzyko choroby stanowi
obecność w wodzie takich organizmów chorobotwórczych jak m.in:. Salmonella sp. Shigella
sp. Escherichia coli, Vibrio cholerae, Yersinia enterocolitica, Campylobacter jejuni i
Campylobacter coli.
Przekroczenie parametrów fizyko-chemicznych w wodzie do spożycia również może
stwarzać zagrożenia zdrowotne dla konsumentów wody, np.: nadmiar żelaza w wodzie może
sprzyjać próchnicy zębów i schorzeniom układu krążenia, nadmiar manganu, który nie jest
wydalany z organizmu, odkłada się w wątrobie, trzustce, jelitach i nerkach, zbyt duża ilość
chloru drażni błony śluzowe, powoduje bóle głowy, a jego długotrwałe działanie uszkadza
nerki i wątrobę, a podwyższone stężenia azotanów, obecność detergentów i fenoli mogą
powodować podrażnienia skóry, górnych dróg oddechowych oraz przewlekłe zatrucia.
Bezpieczeństwo wody z instalacji wewnętrznych
Jakość wody dostarczanej przez przedsiębiorstwa wodociągowe oraz innych
producentów odbiorcom, może w niekorzystnych warunkach eksploatacji i utrzymania
instalacji wodociągowej w budynkach, ulec pogorszeniu. Okolicznościami sprzyjającymi
zanieczyszczeniu wody w instalacjach wodociągowych budynków są możliwości wystąpienia
przepływu zwrotnego wody zużytej, połączenia z obcą instalacją, wpływy czynników
zewnętrznych, materiały i wyroby stosowane w instalacjach, stagnacja wody, nieodpowiednia
lub niewłaściwa konserwacja instalacji wodociągowej.
Stopień pogorszenia jakości wody zależy od zastosowanych materiałów, jakości
wody, jej temperatury i czasu trwania wody w bezruchu. Ze względów higienicznych
konieczne jest płukanie instalacji wodociągowych po okresach bezruchu wody. Fragmenty
instalacji, z których korzysta się rzadko lub przez krótki okres czasu, powinny być po
wykorzystaniu odizolowane oraz przepłukane przed ponownym wprowadzeniem ich do
eksploatacji. Przewody niewykorzystywane należy odłączyć od instalacji wodociągowej.
Ponadto każda niedostateczna lub niewłaściwa konserwacja instalacji wodociągowej może
spowodować obniżenie jakości wody.
Do przyczyn bakteriologicznego zanieczyszczenia wody pobieranej bezpośrednio
przez konsumenta można zaliczyć: zastoiny wody w rurach, zakończenia kranów (sitka,
perlatory) czy dodatkowe filtry nie wymieniane przez długi okres, nie poddawane
okresowemu czyszczeniu czy dezynfekcji. Na czynniki te nie mają bezpośredniego wpływu
służby sanitarne nadzorujące jakość wody wodociągowej.
Odpowiedzialnym za zapewnienie bezpieczeństwa użytkowania i eksploatacji
instalacji wodociągowej jest właściciel lub zarządca budynku, co określa ustawa z dnia 7
lipca 1994r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2006r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.) oraz
rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków
technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690 z
późm. zm.).
Jak najlepiej dbać o wewnętrzną instalację wodociągową?
•
•
należy regularnie czyścić krany i akcesoria wodne zdejmując perlatory i sitka
umocowane na końcówkach w celu usunięcia kamienia i zanieczyszczeń,
raz w roku należy dokonać czyszczenia wnętrza zbiorników służących do
magazynowania wody, również bojlerów,
•
•
•
w przypadku dłuższej stagnacji wody i jej nie używania należy pamiętać o
przepłukaniu instalacji przed ponownym korzystaniem z wody,
zachować odpowiedni odstęp lub izolację pomiędzy rurami wody ciepłej i zimnej,
utrzymywać temperaturę wody w kranach wody ciepłej powyżej 550C a zimnej
poniżej 200C.
Bezpieczeństwo w aspekcie zagrożenia legionelozą
W ostatnich latach szczególną uwagę poświęca się zagrożeniu związanemu z
eksploatowaniem instalacji wody ciepłej, w których istnieją warunki sprzyjające rozwojowi
bakterii z rodzaju Legionella.
Bakterie te występują powszechnie w środowisku naturalnym.
Bakterie te mogą kolonizować wewnętrzne
części rur z ciepłą wodą, zbiorniki na ciepłą
wodę, wieże chłodnicze, perlatory zaworów
czerpalnych, głowice natryskowe pryszniców.
Namnażaniu się bakterii w instalacjach
sprzyja temperatura w zakresie 35-46ºC, długi
czas stagnacji wody oraz obecność biofilmu i
osadów na powierzchniach kontaktujących się
z wodą.
Ze względu na inhalacyjny charakter zakażeń bakteriami Legionella niebezpieczne jest
zasiedlanie przez te mikroorganizmy urządzeń wytwarzających aerozol wodno-powietrzny,
m.in. takich jak prysznice, baseny perełkowe typu whirlpool i jacuzzi oraz wanny wirowe.
Namnażanie się bakterii może mieć miejsce, jeśli nastąpi niekorzystny ciąg zdarzeń
spowodowanych błędami na etapie projektowania i wykonania instalacji, a także
zaniechaniem niezbędnych działań w trakcie ich użytkowania.
Bakterie z rodzaju Legionella wywołują chorobę zwaną legionelozą, objawiającą się
zapaleniem płuc lub chorobami grypopodobnymi. Stanowią zagrożenie dla zdrowia,
szczególnie dla osób ze zmniejszoną odpornością – zachorować może każdy! Grupy
największego ryzyka to pacjenci z Oddziałów Intensywnej Terapii po przeszczepach,
dializach, diabetycy a także osoby z osłabionym układem oddechowym (nałogowi palacze i
alkoholicy).
Zachorowanie nastąpi wtedy, gdy do układu oddechowego człowieka przedostanie się
aerozol wodny skażony bakteriami Legionella.
Zapobieganie namnażaniu się bakterii Legionella – a zwłaszcza ich zwalczanie,
wymaga podejmowania przez służby techniczne eksploatujące instalacje często uciążliwych
działań związanych z czyszczeniem i dezynfekcją. Należy się także liczyć z koniecznością
przeprowadzenia kosztownych prac modernizacyjnych.
Argumentem zasadniczym za przeprowadzeniem dezynfekcji jest stwierdzenie
obecności bakterii z rodzaju Legionella w wodzie pobranej z instalacji na podstawie badań
mikrobiologicznych. Ocena ryzyka zachorowania zależy m.in. od liczby wykrytych pałeczek
bakterii Legionella w objętości wody.
Elementy i urządzenia doczyszczające
W ostatnim czasie pojawiły się na rynku urządzenia doczyszczające wodę,
rozprowadzane w formie agresywnego i nie do końca uczciwego marketingu. Często są to
bardzo drogie filtry działające na zasadzie odwróconej osmozy lub wymianie jonowej (tzw.
zmiękczacze). Nie są to urządzenia konieczne do stosowania przy zaopatrzeniu w wodę pitną
z naszych wodociągów. Wręcz przeciwnie, stosowanie odwróconej osmozy lub wymieniaczy
jonowych powoduje pozbawienie wody wszelkich jonów i związków mineralnych, których
obecność w wodzie jest pożądana i stanowi dla nas, konsumentów ich źródło zaopatrzenia w
codziennej diecie. W celu obniżenia zawartości uciążliwego dla konsumenta związków żelaza
można zastosować zwykłe filtry w przystępnych cenach. Podobnie jest z „nie lubianą”
obecnością kamienia w czajnikach – należy pamiętać o tym, że twarde wody są zasobne w
związki wapnia i magnezu oraz inne minerały, stanowiąc ich źródło dla nas konsumentów w
naszej codziennej diecie. Część tej twardości, tj węglany wapnia i magnezu zostaje
bezpowrotnie wytrącona podczas gotowania wody właśnie w postaci osadzającego się na dnie
i ściankach czajnika kamienia. Nie bójmy się tego, lecz pamiętajmy, że mając w kranie wodę
twardą, uzupełniamy część zapotrzebowania naszego organizmu na związki mineralne. Nie
stosujmy bezpodstawnie zmiękczaczy, które zubożają naszą wodę i pozbawiają tego co w niej
najlepsze.