Tematyka MSG


EWOLUCJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
Tematyka MSG:






teorie wyjaśniające zjawiska, procesy i prawa jakie rządzą gospodarowaniem i gospodarką w skali
międzynarodowej i globalnej
analiza funkcjonowania gospodarki w skali międzynarodowej i globalnej (rynek walutowy, usług, towarowy)

polityka ekonomiczna – istotnie kształtuje zjawiska i procesy w gospodarce światowej
zagraniczna polityka ekonomiczna – prowadzona przez poszczególne kraje
wspólna zagraniczna polityka ekonomiczna – prowadzona przez grupy państw, np. UE, OPEC

polityka realizowana w skali globalnej
Gospodarka światowa – układ współzależności, który jest rezultatem rozwoju powiązań handlowych, finansowych,
inwestycyjnych, produkcyjnych i instytucjonalnych pomiędzy gospodarkami i podmiotami gospodarczymi różnych krajów.
Zasadniczym czynnikiem rozwoju globalnych powiązań gospodarczych był i pozostaje mechanizm rynkowy
Celem istnienia gospodarki światowej jest rozwój gospodarczy, dobrobyt.
System gospodarki światowej – (układ dynamiczny); zbiór organizacji gospodarczych (państw, gospodarek
narodowych, przedsiębiorstw) charakteryzujących się uformowaną strukturą oraz interakcjami przepływów materialnoenergetyczno-informacyjnych.
Słowo system oznacza coś bardziej złożonego, gospodarkę rozwiniętą. Od momentu, gdy gospodarka wstępuje na
wyższy poziom rozwoju mówimy, że jest systemem, czyli układem, w którym wyraźnie da się zauważyć strukturę, układ,
porządek. Na początku nie była ona tak dobrze ukształtowana. Decyduje zakres i trwałości powiązań.
Dwa etapy:

gospodarka słabo rozwinięta
- - - - - - - - - - - - - - - - granica czasowa od połowy XIX wieku (zastosowanie wynalazków)

rozwinięta gospodarka światowa, o której można mówić system
Podstawowym kryterium decydującym o przejściu na wyższy etap jest rozwinięcie rynku:
o
rewolucja techniczna, właściwie czas, w którym już zastosowano jej dokonania; była kołem napędowym
gospodarki, dała możliwość wzrostu poziomu produkcji.
o
dokładną granicą czasową jest rok 1820 – skok gospodarczy, tak zawrotne tempo rozwoju, że ta data wyznaczyła
nową epokę w gospodarce i w ogóle w dziejach ludzkości. Widoczny był też wzrost w dochodach ludności.
Czynniki wpływające na rozwój gospodarki światowej – główne:







integracja gospodarcza i jej wpływ na zacieśnienie powiązań między krajami i tworzenie obszarów
wyróżniających się pod względem współzależności gospodarczych - kraje współpracując w obrębie
jakiejś organizacji stają się silniej od siebie uzależnione niż od krajów z zewnątrz. Funkcjonowanie różnych
układów integracyjnych ma duży wpływ na gospodarczą mapę świata – formy integracji są omówione dalej
tworzenie i rozwój instytucji międzynarodowych obsługujących i usprawniających międzynarodową
współpracę gospodarczą - Organizacje te zaczęły powstawać z potrzeby usprawnienia międzynarodowej
współpracy gospodarczej. Niektóre są obecnie ważnymi organizacjami międzynarodowymi. Po pierwszych
nieudanych próbach jeszcze przed końcem II wojny światowej USA i Wielka Brytania stworzyły projekt
powołujący instytucje międzynarodowe:

Międzynarodowy Fundusz Walutowy

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju

World Trade Organisation (Światowa Organizacja Handlu)
W wyniku prób utworzenia WTO powstał GATT (Układ w sprawie taryf i handlu) obsługiwany przez biuro w
Genewie, ale państwa nie przystąpiły do organizacji międzynarodowej, a były jedynie stronami układu.
Potrzeba współpracy wynikała z tego, że działalność organizacji międzynarodowych korzystnie wpływa na
gospodarkę światową, dzięki tworzeniu korzystnych warunków do współpracy
konflikty polityczne, wojny, kryzysy gospodarcze - po dezintegracji następują procesy odbudowy
(reintegracji) - tworzone są nowe układy, które funkcjonują często na innych zasadach niż te z przed kryzysu
(dużo więcej jest zmienianych, gdy dezintegracja była dużo bardziej znacząca)
Siła – możliwość wpływania na działania innych, by zrobili coś, czego nie dokonaliby bez tego wpływu
Rodzaje siły:


postęp techniczny – podstawa przeobrażeń
wzrost gospodarczy
polityka najważniejszych mocarstw świata
Czynniki wpływające na rozwój gospodarki światowej – szczegółowe:



rozwój przedsiębiorstw prowadzących działalność w skali międzynarodowej - korporacje tworzą swoje
przedstawicielstwa w innych krajach; od końca XIX wieku korporacje zyskały bardzo duże znaczenie.
Wywodziły się głównie z Wielkiej Brytanii, a później (koniec XIX wieku) z USA, które aby wygrać konkurencję
musiały rozpoczynać działalność na nowych rynkach zbytu. Teraz ważne są też korporacje azjatyckie. Udział
korporacji w handlu światowym to 3/4 jego wartości (duże znaczenie ma wzajemna, wymiana między
korporacjami)
gospodarcza – jaki dany kraj ma potencjał gospodarczy, jaki ma udział w PKB świata; wyznacznikiem jest
wydajność pracy, udział eksportu w dochodzie narodowym, silna i stabilna waluta, trwały i zrównoważony
wzrost gospodarczy, nowoczesne technologie, nasz majątek za granicą, niska inflacja, strategiczne surowce
polityczna – wynika z siły militarnej, zależy od systemu ekonomicznego; wyznacznikami są: silna armia,
uzbrojenie, układ sojuszy, np. NATO, stabilne są układy demokratyczne i jeśli rządzi dwie partie, a nie jedna
istnieje lepsza stabilność prowadzonej polityki, system dwupartyjny występuje w Niemczech, Wielka Brytanii,
USA, Francji, Japonii, Australii

wzorców kulturowych (oddziaływanie miękkie) – oddziaływanie za pomocą wzorców, które są uznawane w
innych krajach; opiera się na atrakcyjności jakiegoś modelu życia, silne oddziaływanie czynnika kulturowego,
ma związek z religią, np. islam
Rodzaje układów sił:
wielkie odkrycia geograficzne, dzięki którym powstał rynek światowy
postęp w nawigacji

korzystanie z nowych rynków – dowóz, sprzedaż towarów; rozwój produkcji, która mogłaby zaspokoić
potrzeby chłonnych rynków
wpływ postępu technicznego na rozwój międzynarodowego podziału pracy i specjalizacji w produkcji specjalizacja decyduje o kształtowaniu się struktur gospodarek krajowych; im wyższy poziom rozwoju tym
większa specjalizacja i możliwość rozwinięcia wymiany między krajami; o możliwości specjalizacji decydują:

zasoby naturalne

zasoby ludzki (ich jakość)

zasoby kapitałowe

poziom techniki i technologii w danym kraju

poziom rozwoju infrastruktury

położenie na gospodarczej mapie świata (duże znaczenie historyczne - znajdowanie się na szlakach,
zwłaszcza na jego przecięciu)
rozwój transportu – decydował o możliwościach powiązań; etapy rozwoju:

naturalne szlaki wodne

kolej (w wyniku rewolucji technicznej - ostatnie 30 lat XIX wieku)

doskonalenie żeglugi np. Kanał Sueski – możliwe, że najważniejsze znaczenie dla rozwoju transportu

samochodowy - towarowy dopiero po II wojnie światowej wygrał z transportem kolejowym (szybkość i
koszty, a także masowość)

lotniczy - coraz ważniejszy w ciągu ostatnich dziesięciu lat dzięki obniżeniu kosztów

techniki przesyłania informacji w skali międzynarodowej i globalnej i możliwości bezpośredniego
komunikowania się
1
współzależność:

to wzajemna zależność kilku systemów lub państw

warunkiem istnienia współzależności jest znaczna otwartość gospodarek – silne utrzymywanie się
związków gospodarczych z zagranicą

musi istnieć symetria w potencjalne i możliwościach reakcji partnerów, która wymaga zbliżonego stopnia
otwartości i możliwości wewnętrznej regulacji gospodarek

integracja gospodarcza prowadzi na ogół do wzrostu współzależności

istnienie współzależności powoduje malejącą autonomiczność polityki gospodarczej wszystkich
partnerów

synchronizacja lub asynchronizacja cyklu koniunkturalnego –wzrost gospodarczy w jednym kraju pociąga
za sobą wzrost gospodarczy w innych krajach – jeśli następuje w tym samym czasie to ma miejsce
synchronizacja, a jeśli z opóźnieniem – asynchronizacja

rodzaje:

współzależność regulowana – równa pozycja partnerów wynika z umów międzynarodowych między
nimi – np. UE – najważniejsze decyzje muszą zapadać jednomyślnie

współzależność niekontrolowana – istnieje zbliżony potencjał gospodarczy partnerów i istnieją
szerokie i głębokie więzi; działając wspólnie kraje te są w stanie przeforsować szczególne
rozwiązania, ale samotnie nie mogą tego zrobić – Triada Gospodarcza (USA, UE, Japonia); kraje te
są wzajemnie od siebie uzależnione – istnieją pomiędzy nimi również powiązania koniunkturalne
dominacja:

jeden podmiot (lub ich grupa) wpływa na decyzje i zachowania innych (bezpośrednio lub poprzez
określanie reguł gry obowiązujących we wzajemnych stosunkach







pełna dominacja jest zaprzeczeniem współzależności – oznacza gospodarczą zależność jednej ze stron
występuje wtedy, gdy partner ekonomicznie słabszy dostosowuje się do wymagań silniejszego partnera
ze względu na jego „wagę”, a nie pod presją prowadzonej przez niego polityki
przykładem jest USA, który są dla Kanady gospodarką dominującą


hegemonia:

mamy z nią do czynienia, gdy państwo jest na tyle silne, że chce i jest w stanie ustalić i utrzymać „zasady
organizujące” stosunki między państwowe w strefie swojego oddziaływania

zakłada występowanie znacznej przewagi militarnej po stronie hegemona

związana jest z aktywnym oddziaływaniem jakiegoś ośrodka politycznego, które polega najczęściej na
próbie ustalenia i egzekwowania przez hegemona korzystnego dla niego, nierynkowego układu
preferencji i systemu alokacji

przykłady: Wielka Brytania i kolonie, Wielka Brytania i Irlandia, USA i kraje basenu Morza Karaibskiego





przywództwo:

jedno państwo jest skłonne poświęcać swoje krótkookresowe korzyści w celu zachowania istniejącego
systemu (mogą to być nawet wysokie koszty zachowania systemu)

rodzaje:

hegemonistyczne – przywódcą jest państwo, które świadomie lub nieświadomie jest gotowe i ma
możliwość ustanawiać zasady postępowania innych państw i skłaniać je do ich przestrzegania

unilateralne (jednostronne) – do podtrzymania lub zmiany systemu wystarczy przykład lidera, nawet
bez akcji z jego strony mającej na celu „zdyscyplinowanie” pozostałych aktorów działających na
scenie międzynarodowej

multilateralne (wielostronne) – oparte jest na aktywnej współpracy innych państw zainteresowanych
stabilizacją istniejącego systemu; przywództwo bardziej demokratyczne
Etapy rozwoju gospodarki światowej:

etap tradycyjny - rewolucja przemysłowa 1870-1914 – Pax Brittanica:

rewolucja przemysłowa i osiąganie przez przemysł pozycji wiodącego sektora gospodarczego wpłynęło
na rozwój globalnych powiązań gospodarczych

pierwsze mocarstwo przemysłowe – Wielka Brytania – mając przewagę konkurencyjną, propagowała i
realizowała politykę wolnego handlu, podczas gdy na świecie panował protekcjonizm

zdecydowaną przewagę w handlu miała Wielka Brytania

wyraźny był podział na 2 grupy: kraje uprzemysłowione i kraje surowcowo-rolnicze

eksport wyrobów przetworzonych i kapitału przez trzy kraje europejskie (Wielka Brytania, Niemcy,
Francja) na pozostałe rynki świata

w latach 1881-1914 następowały zmiany w gospodarce światowej – koncentracja produkcji i kapitału oraz
stosowanie nowych form w organizacji produkcji i zbytu w 4 krajach: USA, Wielka Brytania, Francja,
Niemcy

monopolizacja gospodarki i rynku odbywała się głównie w USA, Wielkiej Brytanii i Niemczech

Wielka Brytania traciła swoją przewagę na rzecz Niemiec i USA, ale w dalszym ciągu pełniła rolę centrum
finansowego świata

najbardziej atrakcyjnym i perspektywicznym gospodarczo krajem stawało się USA

globalizacja dokonywała się w coraz większym stopniu w wyniku transferu kapitału

ukształtowała się grupa 3 głównych pożyczkodawców świata: Wielka Brytania, Francja i Niemcy

charakterystyczną cechą eksportu kapitału przez Wielką Brytanię był brak zainteresowania Europą

Wielka Brytania stała się potęgą finansową, eksportując kapitał własny i pozyskane przez centrum
londyńskie kapitały obce

wysoka pozycja Londynu jako centrum finansowego świata zbudowana była na:

stabilnej wartości funta, wymienialnego na złoto

wysokiej jakości usług świadczonych przez banki

sprawności rynku kredytowo-kapitałowego

atrakcyjnej stopie procentowej

kraje europejskie prowadziły politykę kolonialną, czyli zależności politycznej i gospodarczej, a kolonie
stały się źródłem tanich surowców i rynkami zbytu wyrobów przemysłowych

pozycję USA w gospodarce światowej budowały głównie korporacje, które zmierzały do opanowania
rynku światowego

w Wielkiej Brytanii w okresie II etapu rewolucji przemysłowej dynamicznie rozwijała się sfera usług

w tym okresie, tempo wzrostu obrotów handlowych było wyższe od tempa wzrostu gospodarczego w 16
najbardziej rozwiniętych krajach świata

czynniki wpływające na rozwój powiązań w skali globalnej w tym okresie:

postęp technologiczny, rozwój masowej produkcji i nowych gałęzi przemysłu

rozwój nowej formy przedsiębiorstwa – spółki akcyjnej i wzrost znaczenia dużych przedsiębiorstw w
gospodarkach

2
rozwój rynku kapitałowego, przede wszystkim w USA i Wielkiej Brytanii
rozwój porozumień i związków monopolistycznych i zmiana układu sił na rynkach narodowych i na
rynku światowym
dynamiczny rozwój przemysłu i wzrost gospodarczy w USA i Niemczech
wzrost zewnętrznej ekspansji gospodarczej USA i osiąganie pozycji wiodącego mocarstwa
gospodarczego
wzrost międzynarodowych obrotów kapitałowych i znaczenia rynku kapitałowego
rozwój międzynarodowej bankowości poprzez tworzenie zagranicznych filii banków
rozwój światowego centrum finansowego w Londynie
kształtowanie się międzynarodowego systemu waluty złotej, który był systemem wiarygodnym i
zapewniał stabilność kursów walutowych
etap dezintegracji – okres międzywojenny:

skutki wojny:

zniszczenia i znaczne osłabienie pozycji Europy w gospodarce światowej

dezintegracja międzynarodowych stosunków gospodarczych w tym rejonie świata

nadmierna emisja pieniądza papierowego w celu finansowania wojny spowodowała zawieszenie
wymienialności banknotów na złoto

wprowadzono zakaz wywozu złota za granicę

wszystkie kraje (oprócz USA) wprowadziły kontrolę eksportu kapitału

głównym pożyczkodawcą stało się USA, co przyczyniło się do zadłużenia krajów europejskich

poszczególne kraje zaczęły wprowadzać bariery handlowe, głównie cła

załamanie się systemu waluty złotej, inflacja i chaos na rynku walutowym powodowały dodatkowe
trudności w realizacji wymiany handlowej

przywódczą rolę w gospodarce światowej uzyskały USA, które umocniły swoją pozycję gospodarcza w
okresie I WŚ

w drugiej połowie lat 20 nastąpiło ożywienie gospodarcze, które przyczyniło się do wzrostu
międzynarodowych obrotów kapitałowych

głównym eksporterem kapitału stały się USA

stabilizacja polityczna, walutowa i gospodarcza przyczyniła się do odbudowy światowego rynku
kredytowo-kapitałowego z dwoma centrami podaży kapitału w Londynie i Nowym Jorku

wybuch kryzysu w 1929 roku przyczynił się do głębokiego załamania stosunków gospodarczych, wystąpił
drastyczny spadek obrotów w handlu międzynarodowym i zagranicznych inwestycji kapitałowych

całkowity kryzys i dezorganizacja gospodarki światowej nastąpiły w momencie załamania systemów
walutowych

największe skutki miało upłynnienie funta angielskiego (1931) i dolara amerykańskiego (1933)

bankructwa banków spowodowały trudności płatnicze, a złoto przestało pełnić funkcję pieniądza, gdy
poszczególne kraje odchodziły od wymienialności banknotów na złoto i wprowadzały zakaz wywozu złota
za granicę

wojna i duża zmienność warunków rozwoju w okresie międzywojennym doprowadziły do dezintegracji
wcześniej rozwiniętych powiązań gospodarczych

wystąpiły zjawiska regresyjne, jak: spadek obrotów w wymianie handlowej, obrotów kapitałowych i
inwestycji

państwa wprowadzały bariery handlowe w celu ochrony rynków krajowych, ograniczenia dewizowe i
wywozu kapitału bez wzajemnych uzgodnień, co powodowało dalszy wzrost protekcjonizmu na skutek
działań retorsyjnych

przed wybuchem II WŚ głównymi ośrodkami gospodarki światowej były: USA, Wielka Brytania, Niemcy (z
Austrią), Japonia i Francja
etap po 2 Wojnie Światowej – lata 1945-50:

jeszcze w trakcie II WŚ USA zaczęło przygotowywać propozycje globalnych rozwiązań w celu
ustanowienia podstawowych zasad sprzyjających rozwojowi powiązań gospodarczych w skali świata

1-22 lipca 1944 Bretton Woods – konferencja ta miała zasadnicze znaczenie w uzgodnieniu i
wprowadzeniu w życie formalnych podstaw i instytucjonalizacji systemu gospodarki światowej:

problemy handlu międzynarodowego dyskutowane były w powiązaniu z układem walutowym, który
traktowano jako główny warunek rozwiązania wieloletnich sporów w sprawie znoszenia barier w
handlu międzynarodowym

układ ten zakładał utworzenie trzech międzynarodowych instytucji:

Międzynarodowego Funduszu Walutowego

Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju

Światowej Organizacji Handlu – została utworzona dopiero 1 stycznia 1995 roku

1 stycznia 1948 roku wszedł w życie Układ w Sprawie Taryf i Handlu (GATT), który stworzył
multilateralne zasady w handlu światowym i stał się podstawą liberalizacji wymiany





USA podjęły się roli gwaranta światowego porządku gospodarczego, którego podstawą był wolny handel
i dolar jako pieniądz światowy; zapewniły także wymienialność dolarów na złoto bankom centralnym
sygnatariuszy z Bretton Woods
podstawową zasadą dolarowo-złotego międzynarodowego systemu walutowego były stałe kursy
walutowe z dopuszczalną marżą wahań kursów rynkowych wobec kursów centralnych ±1%
przewaga gospodarcza USA nad resztą świata była większa niż Wielkiej Brytanii w XIX w.

okres powojennego boomu gospodarczego i Pax Americana – 1950-1973 (jest to podział wg kryterium
globalizacji i regionalizacji)

usunięcie barier, jakie wprowadzone zostały w latach 30tych

liberalizacja handlu stymulowała rozwój specjalizacji produkcji, wzrost produktywności, wzrost korzyści
skali produkcji i wzrost konkurencji

istotny wpływ na wysokie tempo wzrostu gospodarczego miała polityka rządów polegająca na
wspomaganiu popytu za pomocą wydatków rządowych

średnie roczne tempo wzrostu PKB dla 16 najbardziej rozwiniętych krajów wynosiło 4,9%

dużym osiągnięciem gospodarczym okresu ekspansji lat 50-60tych była stabilność cen

pierwsza organizacja integracji europejskiej – Europejska Wspólnota Węgla i Stali – utworzona przez 6
krajów Europy Zachodniej

25 marca 1957 roku podpisano traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej a od 1
stycznia 1958 rozpoczęły działalność EWG i Europejska Wspólnota Energii Atomowej

głównym celem EWG była integracja rynkowa, polegająca na etapowym dochodzeniu do wspólnego
rynku, który charakteryzują: swoboda przepływu kapitału, usług, towarów i osób

1 lipca 1968 roku utworzono unię celną jako etap w realizacji wspólnego rynku, co wpłynęło na wzrost
wzajemnych obrotów towarowych, a to przyczyniło się do wzrostu gospodarczego

wszystkie kraje członkowskie wprowadziły wspólną zewnętrzną taryfę celną CET, która pogorszyła
warunki handlu krajów spoza Wspólnego Rynku CET

pod koniec lat 70tych Europa Zachodnia uzyskała zdecydowaną przewagę w światowym eksporcie z
udziałem ok. 40,4%, a udział USA wynosił 9,7%

utworzenie EWG przyczyniło się do wzrostu poziomu bezpośrednich inwestycji zagranicznych firm
amerykańskich, które wspomagały produktywność i konkurencyjność w Europie

korporacje amerykańskie (np. General Motors, Ford Motor, General Electric) inwestowały za granicą
przede wszystkim w celu omijania barier handlowych i osiągania korzyści wynikających z niższych
kosztów siły roboczej w innych krajach

w ten sposób USA doprowadziły do wzrostu importu i pogorszenia relacji eksport-import

udział USA w ZIB w 1960 roku wynosił 49,2%, Wielka Brytania 16,2%

inwestycje japońskie do lat 60tych nie odgrywały jeszcze żadnego znaczenia, ich udział w światowych
ZIB wynosił mniej niż 1%, ale w następnych dekadach nastąpiła zasadnicza zmiana

w latach 1950-1970 miały miejsce dwa zjawiska – wysokie tempo wzrostu gospodarczego i jeszcze
wyższa dynamika eksportu

w latach tych wzrósł udział RFN i Japonii w handlu światowym, natomiast spadł udział Wielkiej Brytanii i
USA

USA były ciągle wiodącym centrum gospodarki światowej, ale coraz wyraźniej wzmacniały swoją pozycję
Europa Zachodnia i Japonia

powstał układ sił gospodarczych zwanych tradią, a rozwój wzajemnych powiązań pomiędzy jej ośrodkami
wpływał na koncentrację międzynarodowych procesów i przepływów gospodarczych

triada gospodarcza stawała się podstawą globalnego wymiaru rynku towarowego i kapitałowego

zasadniczy wpływ na załamanie się powojennego porządku w gospodarce światowej miał upadek
systemu walutowego z Bretton Woods

bezpośrednią przyczyną tego upadku była decyzja prezydenta Nixona z 15 sierpnia 1971 roku
zawieszająca wymienialność dolarów na złoto, co było gwarancją wartości dolara

USA, jako główne centrum gospodarki światowej, poprzez swoje decyzje gospodarcze i wewnętrzną
sytuację gospodarczą oddziaływały na procesy gospodarcze w skali światowej

spadek tempa wzrostu gospodarczego w USA rozpoczął się pod koniec 1966 i trwał do połowy 1967,
później nastąpił wzrost aktywności, ale ponowny spadek koniunktury miał miejsce w latach 1969-1970

bezpośrednie przyczyny ogólnego pogorszenia się sytuacji gospodarczej USA:

spadek produktywności od roku 1965

przemijanie przywództwa technologicznego, szczególnie w dziedzinach niezwiązanych z sektorem
obronnym

skutki otwartości gospodarczej w warunkach rosnącej konkurencji zagranicznej

pojawienie się tzw. efektów globalizacji jak: wzrost inwestycji korporacji USA za granica, rosnąca
konkurencja ze strony korporacji japońskich, rosnące uzależnienie gospodarki USA od
zagranicznych źródeł surowców

wzrost poziomu wydatków na zbrojenia i wojnę w Wietnamie

3
czynniki globalizacji międzynarodowych stosunków gospodarczych w tym okresie:

porządek powojenny określany jako Pax Americana – wynikający z politycznej i gospodarczej
przewagi USA, która doprowadziła do podpisania układów międzynarodowych zapewniających
liberalizację handlu towarami i stabilność rozliczeń międzynarodowych

zagraniczne inwestycje gospodarcze

dynamiczny wzrost światowych obrotów w handlu towarowym
okres od kryzysu energetycznego i gospodarczego do połowy lat 80tych – 1974-1985

nastąpił spadek dynamiki wzrostu gospodarczego wskutek recesji lat: 1970-1971, 1973-1975, 1979-1982
i obniżenia stopy wzrostu w latach 1985-1986

zasadniczy wpływ na sytuację lat 70tych miał kryzys energetyczny wywołany czterokrotnym wzrostem
cen arabskiej ropy naftowej od 1 stycznia 1974 roku, który przyspieszał inflację kosztową i przyczynił się
do wysokiego wzrostu cen surowców, co z kolei wpłynęło na obniżenie stopy inwestycji i tempa wzrostu
gospodarczego krajów rozwiniętych

większość krajów zarówno rozwiniętych jak i rozwijających się importujących ropę naftową stanęło przed
problemem rosnących deficytów bilansów handlowych i płatniczych

kryzys energetyczny pogłębił kryzys międzynarodowego systemu walutowego

niestabilność walutowa i inflacja stanowiły poważne zagrożenie w rozwoju międzynarodowej wymiany
handlowej

recesja gospodarcza, spadek popytu i produkcji oraz wzrost bezrobocia i deficytu w bilansach płatniczych
spowodowały powrót do protekcjonizmu w stosunkach handlowych

„nowy protekcjonizm” polegał przede wszystkim na stosowaniu instrumentów poza taryfowych, np.
dobrowolne ograniczenia eksportu

nową tendencją w handlu lat 70tych był wyższy wzrost obrotów handlowych krajów WE (Wspólnot
Europejskich) z krajami trzecimi w porównaniu ze wzrostem obrotów wewnątrz WE

nastąpił wzrost udziału krajów rozwijających się w wymianie handlowej, a w szczególności nowo
uprzemysłowionych krajów azjatyckich oraz Brazylii i Meksyku

nowym zjawiskiem w handlu światowym w latach 1970-1980 był rozwój wymiany wewnątrzgałęziowej,
czyli jednoczesny eksport i import przez dany kraj wyrobów tej samej gałęzi przemysłu

rósł udział USA w handlu międzynarodowym i otwartość gospodarcza

kontrolę nad handlem międzynarodowym zaczęły przejmować korporacje międzynarodow

działalność korporacji przyspieszała przepływ kapitału i technologii w skali ogólnoświatowej, z czego
korzystały również kraje słabiej rozwinięte

USA prowadziły politykę niskiego kursu dolara

od drugiej połowy lat 60tych USA stały się obszarem ZIB, które uzupełniały podaż kapitału na rynku
amerykańskim, ponieważ korporacje przyczyniły się do jego odpływu

napływ kapitału do USA zawiązany był również z atrakcyjnością inwestycji portfelowych, o czym
decydowały wysokie stopy procentowe

zmiana polityki walutowej przez USA i wzrost wartości dolara od roku 1978 miały duży wpływ na politykę
inwestycyjną korporacji – inwestycje za granicą stawały się korzystniejsze

czynniki globalizacji w tym okresie:

powiązania handlowe

zmiany w dziedzinie rozwoju ZIB
nowy etap globalizacji i regionalizacji gospodarki światowej – 1985 - ...

współczesną gospodarkę światową charakteryzują dwa główne zjawiska: globalizacja i regionalizacja,
które rozwijają się równocześnie i pozostają w ścisłej współzależności

oba te zjawiska mają wpływ na funkcjonowanie rynków, przedsiębiorstw i gospodarek narodowych

zmieniają się warunki i poziom konkurencji na rynku światowym, jak również na rynkach regionalnych –
tworzonych na podstawie umów o handlu i współpracy

rośnie liberalizacja wymiany towarów i usług w skali globalnej

do najważniejszych ugrupowań regionalnych należą: Unia Europejska, NAFTA, APEC i MERCOSUR

udział w handlu światowym (2000 rok):

Europa Zachodnia – 39,5%

Azja – 26,7%

Ameryka Północna – 17,1%

członkowie GATT/WTO – 90,7%

BIZ w drugiej połowie lat 80tych charakteryzowały się:

wysoką dynamiką wzrostu

rozwojem inwestycji w sektorze usług

wzrostem znaczenia Europy Zachodniej i Japonii jako zagranicznych inwestorów

zmianą roli USA, które w coraz większym stopniu stawały się krajem lokaty BIZ

koncentracją inwestycji w krajach wysoko rozwiniętych

spadkiem udziału ZIB w krajach rozwijających się
zdecydowany wzrost ZIB miał miejsce od połowy lat 90tych (w szczególności od roku 1997) – przyczyny:

znaczny wzrost liczby i wartości transgranicznych fuzji i przejęć od roku 1997

rozwój ZIB w dziedzinie usług

wzrost znaczenia UE jako inwestora zagranicznego i obszaru inwestowania

wzrost napływu kapitału do Azji Południowo-Wschodniej, w tym przede wszystkim do Chin i
Hongkongu

wzrost napływu kapitału do krajów Europy Środkowo-Wschodniej, a w szczególności do tych
kandydujących do członkowstwa w UE

stabilizacja wzrostu gospodarczego w dwóch wiodących ośrodkach światowej triady gospodarczej –
USA i UE

największym inwestorem jest UE

udział triady (UE-USA-Japonia) w światowych przepływach w formie ZIB w roku 2000 wynosił 71% w
napływach i 82% w odpływach

najwyższym poziomem powiązań wewnątrzregionalnych wyróżnia się UE, dotyczy to zarówno wymiany
handlowej, jak i inwestycji bezpośrednich

drugim regionem o wysokim poziomie powiązań handlowych i inwestycyjnych jest Ameryka Północna
Globalizacja gospodarki światowej – proces tworzenia się jednolitego rynku towarów, usług i czynników produkcji,
obejmujący wszystkie kraje i regiony geograficzne. W jedną całość łączą się rynki zarówno narodowe jak i
międzynarodowe. Globalizacja oznacza nieograniczony dostęp do tych rynków dla wszystkich zainteresowanych
podmiotów z całego świata oraz wzrost sprzężeń zwrotnych między tymi rynkami.
Integracja regionalna – jest scalaniem „na żądanie” zainteresowanych państw. Globalizacja natomiast jest scalaniem się
„żywiołowym”, niezaprogramowanym przez państwa.





2)






podstawą rozwoju specjalizacji międzynarodowej i zarazem źródłem osiągania korzyści z handlu
międzynarodowego jest występowanie między różnymi krajami bezwzględnych różnic kosztów
wytwarzania, mierzonych nakładami pracy (a nie kształtowanie się bilansu handlowego i płatniczego)
np. kraj Polska jest bardziej efektywna (dysponuje absolutną przewagą) w produkcji żywności, a zarazem
jest mniej efektywna (nie dysponuje absolutną przewagą) niż Niemcy w produkcji samochodów, to oba
kraje mogą osiągnąć korzyści wskutek międzynarodowego podziału pracy, jeżeli Polska eksportuje
żywność w zamian za import samochodów z Niemiec
rozszerzenie teorii Smitha
możliwości korzystnej specjalizacji międzynarodowej istnieją w warunkach utrzymywania się między
dwoma krajami absolutnych różnic kosztów produkcji wyrażonych nakładami pracy
jeden z nich wytwarza wszystkie wyroby taniej (drożej) niż drugi
muszą jednak występować względne różnice kosztów wytwarzania, mierzone nakładami pracy
zamiast mierzonych nakładami pracy różnic kosztów produkcji, można uwzględnić warunkujące je
różnice wydajności pracy

zgodnie z nią handlowali władcy starożytnego Egiptu, Grecji, Rzymu
dążyli oni do uzyskania możliwie jak największej ilości dóbr, starając się jednocześnie oferować w zamian
jak najmniej
3)
np. jeżeli Polska dysponuje przewagą absolutną w produkcji żywności i samochodów nad Niemcami, to
powinna eksportować to, co produkuje stosunkowo taniej niż Niemcy
Model Heckshera – Ohlina (teoria obfitości zasobów):

Rzym prowadził politykę konfliktową z otoczeniem, nie produkowano towarów, tylko je sprowadzano
wszystko z dalekich prowincji. Konflikty i złe warunki wymiany sprawiły, że istniała groźba, iż Rzym może
być odcięty od źródeł żywności. Więc Rzym starał się zgromadzić jak najwięcej żywności i towarów w
samym mieście


związana z teorią kościoła katolickiego, handel przez kościół uważany był jako źródło nienależnego zysku
podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego, a zarazem czynnikiem determinującym
kształtowanie się jego struktury jest występowanie między dwoma krajami relatywnych różnic kosztów i cen
występowanie tych różnic spowodowane jest odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki
produkcji – w kapitał i pracę
założenia teorii obfitości zasobów:

głównymi ośrodkami handlu były: Wenecja, Konstantynopol, Bagdad, Indie, Chiny
każdy towar ma swoją słuszną cenę, powyżej lub poniżej której nie powinien być sprzedawany

słuszna cena to cena pokrywająca koszty
stopniowo, w ślad za zmianami w sferze produkcji i wymiany, za słuszną cenę zaczęto uważać taką,
która kształtuje się na rynku
dogmat ten ustalał warunki uczciwego/nieuczciwego handlu

merkantylizm:

teoria podważająca merkantylizm
teoria kosztów względnych (komparatywnych, porównawczych) D. Ricardo:





dogmat słusznej ceny:





teoria kosztów absolutnych A. Smitha:



psychoza lęku przed brakiem towarów:

zauważono, że bilans płatniczy pełni funkcje makroekonomiczne – wielkość eksportu ma wpływ na
wielkość zatrudnienia
polityka handlu zagranicznego była oparta na systemie społeczno-politycznym; była widziana jako ważny
czynnik zwiększania potęgi danego kraju. Występowała tendencja do promowania eksportu i
ograniczania importu  polityka protekcjonistyczna
Teorie klasyczne:
Teorie wymiany międzynarodowej – integralna część ogólnych teorii ekonomicznych. Rozwijały się podobnie jak teorie
ekonomiczne w związku z panującymi poglądami ekonomicznymi w danym okresie czasu.

określają korzyści z wymiany międzynarodowej;

określają zasady wymiany międzynarodowej;

charakteryzują się określonym podejściem do tej wymiany zależnym od ideologii, stosunków społecznych i
politycznych w danym okresie
1)
Poglądy psychologiczno-etyczne na handel międzynarodowy:


czasami opłaca się, gdy do kraju napływają towary z zagranicy, zwłaszcza gdy są to surowce, które
można wykorzystać do produkcji dóbr bardziej przetworzonych; po ich wyeksportowaniu do innego kraju
napłyną kruszce w większej ilości, niż wcześniej odpłynęły w związku z importem

TEORIE WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ

odejście od pierwszego podejścia na rzecz dodatniego bilansu salda handlowego
w tym okresie stworzono kategorię bilansu handlowego; zwrócono uwagę na inne rzeczy jak
opłaty za transport morski, odsetki od pożyczek itp.
główną ideą było założenie, że miarą bogactwa danego narodu jest posiadany przez niego zasób
kruszców szlachetnych
założenia początkowe:

istnieją dwa kraje, dwa towary, dwa czynniki produkcji (kapitał i praca)

nie ma kosztów transportu

analizowane kraje są różnie wyposażone w czynniki produkcji
założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i warunków wyboru konsumenta:

funkcje produkcji dla wszystkich towarów są stałe i ściśle określone

czynniki produkcji są jednorodne, podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej

poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtują się wyłącznie pod wpływem wyposażenia w
czynniki produkcji
założenia odnoszące się do systemu funkcjonowania gospodarki narodowej i rynku międzynarodowego:

na rynkach międzynarodowych panuje wolna konkurencja i pełne zatrudnienie czynników produkcji

brak jakichkolwiek przeszkód dla międzynarodowych przepływów towarów

obejmował 2 etapy:

merkantylizm wczesny:

w tym okresie panowała doktryna korzystnego bilansu kruszcowego

starano się to osiągnąć przez ograniczenie importu (a więc i płatności z tego tytułu) i
maksymalizacje eksportu (czyli zwiększenie napływu kruszców)

merkantylizm dojrzały:
4)
kraj wyposażony relatywnie obficie w kapitał powinien eksportować towary kapitałochłonne, natomiast kraj
relatywnie bardziej obfity w pracę – towary pracochłonne
Teorie współczesne:

4
teorie neotechnologiczne:

teoria luki technologicznej:







teoria cyklu życia produktu:

w życiu każdego produktu wyróżnia się 3 fazy życia:

faza narodzin - odkrycie produktu, wprowadzenie go na rynek, produkt wytwarzany jest przez
wiele przedsiębiorstw za pomocą zróżnicowanych technologii, przy różnych kosztach
produkcji, wytwarzany jest na rynek krajowy w stosunkowo niewielkiej skali

faza dojrzewania - produkt jest produkowany przez kilka przedsiębiorstw (część
przedsiębiorstw z fazy narodzin odpada), produkt wytwarzany jest przy użyciu ujednoliconych
technologii, ujednolica się też koszt produkcji; towar wytwarzany jest na skalę masową, na
potrzeby rynku wewnętrznego, jak też na rynki zagraniczne

faza standaryzacji - produkcja towaru podejmowana jest za granicą, a w wyniku niższych
kosztów na rynkach zagranicznych, kraje, w których produkt powstał są eliminowane z
eksportu i zmuszone przez to importować ten towar z innych krajów.

stąd biorą się strumienie wymiany - jednocześnie znajduje się na rynku wiele produktów, które są w
różnej fazie życia

krajów, gdzie powstają nowe produkty, nowe rozwiązania jest niewiele

teoria cyklu życia gałęzi:

życie gałęzi(gospodarki) dzieli się na:

początkową

wzrostową – w niej znajduje się najwięcej gałęzi

schyłkową – jest nią rolnictwo, przemysł ciężki

teoria grawitacji:

na siłę powiązań między krajami wpływa:

potencjał technologiczny kraju

siła gospodarcza kraju

odległość między krajami

im kraje silniejsze i bliżej siebie leżące, tym siła powiązań gospodarczych będzie większa

teoria konkurencyjności międzynarodowej M. Portera






istoty konkurencyjności oraz działań przyczyniających się do powstania wartości dodanej
wielkości gospodarki, znaczenia produkcji przemysłowej, rolnictwa oraz sektora usług (w
gospodarkach rozwiniętych udział procentowy tego sektora powinien być największy)
stopień umiędzynarodowienia – określa zakres uczestnictwa danego kraju w handlu
międzynarodowym i przepływach inwestycyjnych na podstawie:

wyników osiągniętych w wymianie towarowej i w inwestycjach zagranicznych (np.: terms-oftrade, eksport, import)

udział w gospodarce narodowej

stopień otwarcia gospodarki na wymianę z zagranicą (protekcjonizm, alianse
międzynarodowe, zróżnicowanie i elastyczność eksportu i importu)

penetracja rynków zagranicznych (obrót towarami, usługami, know-how, transfer technologii i
wymiana osobowa)
zakres oddziaływania politycznego państwa na konkurencyjność:

wpływ państwa na gospodarkę

otoczenia prawne (np.: swoboda alokacji zysków i inwestycji, swobodny dopływ kredytów do
przedsiębiorców, sankcje za niepowodzenia finansowe)

polityka monetarna i podatkowa (np.: dług publiczny i rezerwy, wskaźniki stabilizacji
pieniężnej, dochody podatkowe i stopy procentowe)

istota otoczenia konkurencyjnego (np.: pozycje rynkowe wielkich przedsiębiorstw)

reakcje rządu na zmianę warunków ekonomicznych i stopień zaufania do rzetelności wymiaru
sprawiedliwości

stabilność społeczno-polityczna

elastyczność systemów politycznych
finanse – określa skuteczność funkcjonowania rynków kapitałowych i jakość usług finansowych, to
jest:

dostępność środków finansowych (np.: alternatywne sposoby finansowania, stopy
procentowe, wielkość banków)

różnorodność i skuteczność rynków kapitałowych i dostępność kapitału „ryzyka”, reakcje
rynków kapitałowych na potrzeby zgłaszane przez przedsiębiorstwa, wskazujące na zakres, w
jakim rynki kapitałowe gotowe są popierać ryzyko podejmowane przez przedsiębiorstwa
infrastruktura – wyraża adekwatność zasobów i systemów zaspakajania podstawowych potrzeb
międzynarodowego biznesu, to jest:

dostępność i skuteczność wykorzystania zasobów naturalnych (import ropy naftowej,
relatywne obciążenie gospodarki z tytułu importu ośników energii, samowystarczalność w
dziedzinie zasobów naturalnych, dostępność informacji)

adekwatność i elastyczność infrastruktury w udzielaniu wsparcia biznesowi (systemy
telekomunikacji i transportu istniejące w danym kraju, w tym komputery, telefony, telefaxy,
drogi, koleje, itp.)
zarządzanie – zakres stosowania innowacji oraz efektowny i odpowiedzialny sposób zarządzania
przedsiębiorstwami. Ocena dotyczy w tym przypadku:

ofensywności przedsiębiorczej i jakości zarządzania (przewidywany rozwój biznesu)

orientacji na klientów, doskonalenia jakości produktów oraz usług

efektywności biznesu, której miernikiem jest wydajność pracy, zastosowanie technologii, jak
też stosunki międzyludzkie w przedsiębiorstwie
nauka i technologia:

wydatki na badania i rozwój B+R (przedsiębiorstw i rządu)

personel zatrudniony w B+R (liczba naukowców wg pionu działalności) i liczby patentów

tworzenie własności intelektualnej i jej ochrony w poszukiwaniu nowych technologii oraz
wysiłku w zakresie badań podstawowych i stosowanych

wzajemne relacje między opinią publiczną a biznesem
zasoby ludzkie:

charakterystyka ludności (wielkość bezwzględna, stopa wzrostu, struktura, zatrudnienie)

struktura oświaty, zatrudnienia

postawa ludności zawodowo czynnej i jakość życia
HANDEL MIĘDZYNARODOWY I ZAGRANICZNY


rozwój handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i tempie postępu
technicznego
kraje dzieli się na: innowatorów (np. USA) – kraje, w których powstają nowe rozwiązania
techniczne; na początku są eksporterem towarów, ale później imitatorzy (kiedyś była Japonia)
przejmują technologię, których produkcja jest bardziej konkurencyjna (tańsza) i oni zaczynają
eksportować
konkurencyjność to zdolność do wygrywania rywalizacji
konkurencja = rywalizacja
konkurencyjność kraju wypływa z 4 czynników:

czynniki produkcji – pozycja danego kraju pod względem czynników produkcji, takich jak
wykwalifikowana siła robocza lub infrastruktura, koniecznych do podjęcia współzawodnictwa w
jakiejkolwiek dziedzinie gospodarki

strategia, struktura i rywalizacja przedsiębiorstw – warunki stworzone przez władze danego kraju do
tworzenia i organizacji przedsiębiorstw oraz do zarządzania nimi, a także charakter rywalizacji
międzynarodowej

struktura (cechy) popytu – im bardziej zróżnicowany popyt na dobra i im bardziej wymagający
klienci tym większe szanse na rynku międzynarodowym

branże i gałęzie pokrewne i podtrzymujące – istnienie lub brak w kraju miejscowych kooperantów i
pokrewnych dziedzin przemysłu liczących się w skali międzynarodowej

żaden kraj nie może wygrać z konkurencją, czyli być jedynym eksporterem, we wszystkich dziedzinach


bodźce do innowacji:

szukanie klientów o najtrudniejszych do zaspokojenia potrzebach

ustalenie norm przekraczających najsurowsze miejscowe standardy

doping ze strony najlepszych międzynarodowych dostawców działających w kraju

traktowanie pracowników jako stałą kadrę

traktowanie konkurentów jako motywacje do własnego rozwoju
1)
Czynniki rozwoju handlu międzynarodowego:

kryteria oceny konkurencyjności krajów (mówiące o tym czy będą miały szansę na globalnym rynku):

siła gospodarki wewnętrznej – ogólna ocena gospodarki na podstawie:

skuteczności działania gospodarczego wyrażoną we wskaźnikach wzrostu gospodarczego
(zrównoważony, trwały, „realnej masy produktu”), inflacji (powinna być niewielka, do około 3
%) i bilansu płatniczego

zmian w poziomie aktywności gospodarczej i prawdopodobieństwa recesji
5
postęp techniczny:

pogłębia się specjalizacja produkcji, więcej faz technologicznych w procesie produkcji

na niższym etapie (II połowa lat XIX w.) istniała już wymiana, specjalizacja między gałęziowa

od lat 70tych (II połowa XIX w.) specjalizacja wewnątrz gałęziowa – nowa produkcja, nowy popyt

postęp technologiczny i wzrost gospodarczy przyczyniają się do rozwoju nowych sektorów, w tym usług,
co rozszerzyło możliwości wymiany towarowej




wzrost gospodarczy i koniunktura na światowych rynkach:

decyduje o udziale poszczególnych handlujących podmiotów w wymianie

w miarę jak handel miał coraz większy wpływ na PKB, koniunktura gospodarki światowej zaczęła
wpływać na koniunkturę gospodarki krajowej

tempo wzrostu importu/eksportu od połowy lat 90-tych XX w, jest zdecydowanie wyższe od tempa
wzrostu PKB (jedna z najbardziej charakterystycznych cech współczesnej gospodarki)

np. w 2003 r. w stosunku do 2002 r. eksport w Chinach wzrósł o 34% (dynamika wzrostu)

dzisiaj USA są na drugim miejscu w eksporcie – 4% wzrost

Niemcy - pierwsze miejsce - 22% wzrostu wartości eksportu















obroty wewnątrz unii i na zewnątrz usług:

UE – 823 mld $ - 45,8%

USA – 287,7 mld $ - 7,6%

Japonia – 41 mld $ - 4%


krajem który stworzył podstawy międzynarodowej polityki handlowej poprzez własną politykę handlową
jest Wielka Brytania  liberalizm, polityka wolnego handlu lata 60, 70te

USA do zakończenia I Wojny Światowej wnosiły protekcjonizm i wznosiły ograniczenia polityki handlowej
pod naciskiem kongresu do lat 30-tych, do Roosevelta. USA po zakończeniu II W.Ś. dążyły do liberalizacji
wymiany co było filarem Pax Americana, ale od lat 70-tych (kryzysu energetycznego 1974 r,) zaczęły
wprowadzać protekcjonizm poprzez akty prawne
USA stosowały zasadę: jednostronność i eksterytorialność co oznacza, że na podstawie swojego prawa
regulują zakres i poziom barier handlowych chroniących rynek USA
UE wprowadziła własną politykę handlową od 01.01.1970 r. - zagraniczna polityka handlowa stosuje
układ preferencji wobec partnerów handlowych
polityka międzynarodowa zaczęła się od: GATT, WTO
instrumenty:

układy bilateralne

handlowe układy regionalne

układy multilateralne



od połowy lat 80-tych XX w. - polityka handlowa w skali międzynarodowej (także zagraniczna polityka
handlowa mocarstw świata) przybrała dwa kierunki:

multilateralny - porządek, zasady w handlu międzynarodowym, tworzone były w przestrzeni
globalnej, zasadą była multilateralizacja (UE - zależy jej, aby mogła prowadzić politykę handlową
wobec wszystkich)

regionalizacja - podpisywanie układów regionalnych i znoszenie barier w handlu takich układów; w
przestrzeniach ograniczonych (strefy wolnego handlu obejmujące niewiele krajów i mające
niewielkie znaczenie w wymianie światowej)
I etap – do połowy XIX wieku

handel międzynarodowy nie miał dużego znaczenia jako czynnik rozwoju gospodarczego

przełomowe wydarzenia, które miały wpływ na rozwój handlu międzynarodowego:

wielkie odkrycia geograficzne - pierwsza wyprawa Kolumba

wyprawy krzyżowe od XI do XII w.
dynamiczny rozwój rynku światowego
poprzez politykę Wielkiej Brytanii (rozwijała swoje stosunki handlowe z wieloma częściami świata)
doktryna wolnego handlu
Zaczęły się kształtować podstawy międzynarodowej polityki handlowej, w rezultacie podpisywanie umów
bilateralnych (wzorcowa umowa to Wielka Brytania z Francją 1860 r podpisanie traktatu Kopkera
Skeweliera – miała klauzulę najwyższego uprzywilejowania)
zmiana polityki handlowej na protekcjonistyczną, gdy w roku 1879 Niemcy wprowadziły wysokie bariery
handlowe, a za nimi inne kraje, w tym Francja
miała miejsce nowa tendencja - ponieważ była koncentracja produkcji i kapitału, rozwijała się nowa forma
działalności – spółka akcyjna, a w raz z nią monopole, kartele i trusty
z rynku wolnego na którym funkcjonowała duża liczba niemieckich przedsiębiorstw i wolna konkurencja,
rynek ewoluował, na taki, na którym producenci (monopole) uzyskiwali duży, znaczący udział w rynku;
dotyczyło to rynków światowych i krajowych
rynek światowy – zmiana struktur i zasad funkcjonowania rynku
tempo wzrostu obrotów handlowych utrzymywało się, ze względu na rozwój produkcji, nowe przemysły:
mechaniczny, elektryczny
dominowały powiązania miedzy krajami a ich koloniami = tradycyjny układ w gospodarce
zmiany w geograficznych powiązaniach, wymiana pomiędzy krajami o wysokim poziomie przemysłu, bo
specjalizacja produkcji w wyniku rewolucji przemysłowej
głęboki spadek obrotów w okresie międzywojennym
załamanie wymiany handlowej w okresie I W.Ś.
dezintegracja w stosunkach międzynarodowych
export USA rośnie
po I Wojnie Światowej dominacja protekcjonalizmu do połowy lat 20tych, później tendencja liberalizacyjna
protekcjonizm uzyskał poziom niespotykany wcześniej i później
taryfowy protekcjonizm – ustawa z 1930 roku w USA pozwalała na podnoszenie ceł średnio o 60%
załamanie, kryzys gospodarczy, zamkniecie gospodarek
brak popytu, więc prowadzono politykę za pomocą inflacji, manipulacja kursem walutowym
IV etap – po II Wojnie Światowej
wymiana handlowa była ważnym czynnikiem wzrostu gospodarczego
wyróżnia się trzy okresy:


6
niezwykle wysokie tempo wzrostu wymiany handlowej, podstawą był wzrost produkcji przemysłowej i
rozszerzanie przedmiotowego zakresu wymiany
II etap - lata międzywojenne









wpływ korporacji międzynarodowych
Etapy w rozwoju handlu międzynarodowego

szlak jedwabny (powiązanie z Chinami) basen morza Śródziemnego. Wiek XII, XIII, XIV związek
miast (monopol w handlu Europy, hanzy)
rozwój rzemiosła od wieku XVII i XVIII, początki przemysłu, ożywienie handlu i pojawiły się doktryny
II etap - od połowy XIXw do wybuchu I Wojny Światowej


zagraniczna polityka handlowa głównych podmiotów handlu międzynarodowego:

2)

układ sił gospodarczych w świecie:

podstawą układu sił we współczesnej gospodarce są trzy ośrodki tworzące triadę gospodarczą

USA (+ Kanada i Meksyk) prowadzą politykę, aby wzmocnić swoją pozycję regionalną, bo NAFTA (North
American Free Trade Agreement) chce doprowadzić do FTABA – połączenie obu Ameryk w strefę
wolnego handlu

budowana jest od początku lat 90-tych APEC (Azja Pacific Economic Cooperation) strefa wolnego handlu
amerykańsko-azjatyckiego (bo duży deficyt USA bierze się z wymiany handlowej z Azją)

udział w światowym eksporcie towarów w 2003 r.:

UE – 2 901 mld $ - 39,8%

USA – 723,6 mld $ - 9,9%

Japonia – 471,8 mld $ - 6,5%



w rezultacie postępu technicznego/technologicznego rozwija się transport i maleją jego koszty
wzrost możliwości technicznych komunikowania się i przesyłania informacji
Pax Americana 1950-1974:

wysokie tempo wzrostu obrotów

liberalizacja wymiany międzynarodowej dzięki obniżeniu ceł, jako efekt negocjacji w kolejnych
rundach GATT

USA bardzo zainteresowane polityka wolnego handlu

wysokie tempo wzrostu gospodarczego w latach 50, 60 sprzyjało wymianie handlowej i liberalizacji

przyczyny rozwoju handlu:

sprzyjające warunki gospodarcze

handel stawał się czynnikiem wzrostu gospodarczego

stabilizacja handlu międzynarodowego za pomocą stałych kursów walutowych; nie można
było manipulować kursem walutowym

średni poziom wzrostu był niski
1974 – połowa lat 80-tych XX w.:

spadek tempa wzrostu obrotów







kryzys energetyczny istotnie zadecydował o konkurencyjności
pojawiła się grupa krajów nowo-uprzemysłowionych (Brazylia) – ich eksport wzrósł ze względu na
niższe koszty produkcji i dlatego, że były tam filie korporacji USA, co zwiększało eksport do USA
Japonia przebudowała swoją gospodarkę w stronę elektroniki, elektrotechniki, po kryzysie stała się
wiodącym krajem eksportującym produkty wysokiej technologii
przejście do płynnych kursów walutowych
upadek systemu z Bretton Woods przyczynił się do rozwoju rynku walutowego i systemu
finansowego (międzynarodowego) i rozwoju usług, wzrost przeprowadzanych transakcji
lata 70-te powrót do protekcjonizmu, „Nowy Protekcjonizm”

3)
od II połowy lat 80-tych do chwili obecnej:

wyjątkowo wysoka dynamika wymiany handlowej, ale nierówna w stosunku do lat 60-tych

niestabilność współczesnego handlu międzynarodowego

wzmocnienie liberalistycznego kierunku w międzynarodowej polityce handlowej

Runda Urugwajska GATT trwała: 1986 – grudzień 1993 i w kwietniu 1994 r. umowa z Marakeshu akt końcowy, podpisano ją; rezultatem był liberalizm, który polegał na tym, ze systemem GATT
objęto:
o
usługi
o
handel prawami własności intelektualnej
o
handel produktami rolnymi

liberalizacja wcześniej była prostsza bo dotyczyła tylko handlu produktami przemysłowymi

globalizacja czyli to, że rynek światowy jest rynkiem globalnym, a zatem każdy podmiot na tym
rynku funkcjonuje według globalnych zasad rynku

gospodarki narodowe stają się częściami rynku światowego

korporacje podnoszą konkurencyjność

multilateralizacja polityki handlowej

regionalizacja - tworzenie układów regionalnych pozwala na umocnienie pozycji w warunkach rynku
globalnego
Analiza rynku światowego

kryteria wyróżniania segmentów w ramach rynku światowego – ich zastosowanie zależy od tego, do jakich
celów służy nam analiza rynku. Stosowane są 3 główne kryteria:

przedmiot obrotów na rynku światowym:

rynek towarów – rozwinął się najwcześniej i przez wiele wieków był rynkiem absolutnie
podstawowym w ramach rynku światowego; dzieli się on na:

rynek surowców przemysłowych – dzieli się on na: paliwa, surowce energetyczne; metale
żelazne; metale nieżelazne

rynek produktów przemysłowych – ma podstawowe znaczenie (udział>70%); w miarę
industrializacji rósł udział przetworzonych produktów przemysłowych

rynek surowców rolnych i artykułów rolno – spożywczych

rynek usług - usługi, a przede wszystkim transport zaczęły zyskiwać na znaczeniu od końca XIX w.,
ale większe znaczenie osiągnęły one dopiero od 2 połowie lat 80-tych

Czy w miarę rozwoju przemysłu i postępu technicznego następują zmiany w znaczeniu poszczególnych
segmentów rynku surowcowego? Podać przykłady.
Rośnie udział paliw, a wśród paliw rośnie udział ropy naftowej, a od lat 50-tych maleje udział węgla (w
Polsce od początku lat 90-tych), wpłynął na to m.in. rozwój motoryzacji. Wśród metali spada udział metali
żelaznych a rośnie nieżelaznych.
Podać wiodące segmenty rynku produktów przemysłowych
Przedtem przemysł maszynowy i elektromaszynowy. Teraz przemysł samochodowy (nawet spadek
sprzedaży o 2 % wywołuje duże konsekwencje w gospodarce światowej), komputery i oprogramowanie.
zakres przestrzenny rynku:

przestrzenie o dużym udziale w obrotach o rozmiarach większych niż kontynent:

APEC

Triada gospodarcza

rynki kontynentalne wg ważności:

Europa

Azja

Ameryka Północna

Ameryka Południowa

najważniejsze rynki subregionalne:

UE

USA

ASEAN, Azja Płd. - Wsch. itp.
7
zasady funkcjonowania rynków w ramach rynku światowego:

pewne transakcje odbywa się w określonym miejscu i określonym czasie jak również wg z góry
ustalonych reguł. Te transakcje traktuje się jako transakcje zawierane na rynkach zorganizowanych
(mających formę instytucjonalną). Należą tu: targi, giełdy i aukcje. Są jeszcze rynki ułomne (nie w
pełni mające cechy rynków zorganizowanych) np. wystawy (nie zawiera się tam transakcji a
spełniają jedynie rolę promocyjną)

w odróżnieniu od transakcji zawieranych na rynkach zorganizowanych większość transakcji w
handlu międzynarodowym odbywa się na rynku wolnym (poza rynkami zorganizowanymi). Odbywa
się ona na zasadzie kontraktów pomiędzy stronami.

rynek wolny – w czystej postaci nie może wystąpić, bo nawet gdy na rynku światowym obowiązują
zasady wolnego handlu, to i tak działają czynniki ograniczające wolność tego rynku, wpływające na
zasady funkcjonowania i sytuację na rynku:

prawo międzynarodowe

międzynarodowe układy handlowe o charakterze multilateralnym, regionalnym lub
bilateralnym

zagraniczna polityka handlowa największych mocarstw świata

wpływ korporacji międzynarodowych o dużym udziale w handlu międzynarodowym

reguły formułowane przez organizacje międzynarodowe

formy rynków zorganizowanych:

Targi – najstarsza forma, potwierdziły swoją rolę już w starożytnej Grecji i Rzymie. W czasach
nowożytnych targi charakteryzowały głównie handel Francji (targi detaliczne i hurtowe). Rola
targów w handlu międzynarodowym ujawniła się w 2 połowie XIX w. ale wówczas rozwijały się
targi wielobranżowe. Współcześnie targi mają charakter przede wszystkim jednobranżowych
(określonego produktu) ze względu na bogactwo asortymentowe towarów. Funkcje targów:

informacyjna – najważniejsi producenci w danej dziedzinie prezentują swoje oferty na
targach, zainteresowani mogą poznać i porównać oferty różnych producentów. Uzyskują
dzięki temu ogólną informację o danej branży a także informacje bardzo szczegółowe
dotyczące konkretnej oferty. Służy to zawieraniu transakcji. Brak producenta na targach
powoduje przechwycenie jego klientów przez innych a także wątpliwości dotyczące
płynności finansowej (targi są kosztowne) i braku nowej oferty. Porównywanie ofert służy
także doskonaleniu ofert w latach następnych i poznaniu swoich konkurentów. Firmy
małe mogą podpatrzeć i udoskonalić własną produkcje.

kreatora rynku – wpływ targów na wzrost liczby transakcji i wzrost obrotów handlowych

targi jako forma przepływu technologii – poznawanie nowinek technicznych itp.
Targi przede wszystkim rozwijają się w Europie. Największe i najważniejsze są w centrum
Europy: północne Włochy,Szwajcaria, Niemcy, Francja, Belgia.

Giełdy – koncentrują się tu transakcje surowcowe, rozwinęły się pod koniec XIX w.,
współcześnie pełnią ważną rolę. Giełdy towarowe są osiągnięciem USA (Chicago – 2
najważniejsze giełdy amerykańskie dotyczące obrotu surowcami pochodzenia rolniczego i
drewnem. Europa – giełdy rozwinęły się tam, gdzie w pierwszej kolejności rozwijał się
przemysł lub tam gdzie dogodne połączenie (szlaki żeglugowe – Londyn, Liverpool,
Rotterdam, Amsterdam, Paryż, Tokio – giełda metali nieżelaznych). Transakcje zawierane na
giełdach towarowych:

transakcje rzeczywiste (bieżące) – dzisiaj niewielka rola, zawarciu transakcji towarzyszy
przejęcie, ruch towarów, zawierane w celach zaopatrzeniowych

transakcje nierzeczywiste (przyszłościowe) zawierane na określone terminy – cecha –
dokonuje się rozliczenia między sprzedawcą a nabywcą a towar pozostaje w magazynie
do terminu na który transakcja została zawarta. Zakup dokonywany jest w celach
zaopatrzeniowych na przyszłość (np. korzystna cena surowców pochodzenia rolniczego
na jesieni). Najczęściej jednak celem jest spekulacja tzn. dążenie do osiągnięcia zysku
dzięki transakcjom (kupić taniej – sprzedać drożej). Skutki transakcji spekulacyjnych –
wzrost liczby transakcji spekulacyjnych wpływa na wzrost cen na surowce, w tym także
na inne niż ten, którego transakcje dotyczą. Zjawisko niekorzystne, zniekształcające
sytuację na rynku światowym. Równocześnie ceny giełdowe na surowce stają się
wyznacznikiem cen na rynku światowym.

Aukcje – forma rynków zorganizowanych służąca szybszemu upłynnianiu zapasów towarów,
w szczególności dotyczy to aukcji nieregularnych organizowanych gdy trzeba sprzedać towar.
Aukcje regularne – organizowane przez specjalne domy aukcyjne, zorganizowane formy
sprzedaży bardzo szczególnych towarów. Aukcje są bardzo rozwiniętą formą w USA. Aukcje
międzynarodowe:

wełny – Australia i Nowa Zelandia

Kauczuku – Singapur

herbaty – Kalkuta

skór surowych – Amsterdam
4)

skór zwierząt futerkowych – Petersburg, Kopenhaga

koni – Janów Podlaski
Rola układu GATT w handlu międzynarodowym


okoliczności podpisania układu GATT
USA wyciągnęły wnioski z upadku handlu międzynarodowego w okresie międzywojennym, a w szczególności
w latach 30-tych XX w., gdy jako największy podmiot w gospodarce światowej prowadziły politykę
protekcjonistyczną i nie zdecydowały się wówczas na stworzenie takich zasad w handlu międzynarodowym,
które otwierałyby możliwości jego rozwoju. Zamiast tego USA prowadziły politykę ochrony własnego rynku.
Pod koniec II wojny światowej USA zdecydowały, że przystąpią do prac nad stworzeniem pewnego porządku
w gospodarce światowej, który przede wszystkim opierałby się na wolnym handlu i ustalonych regułach
rozliczeń międzynarodowych. Dlatego też USA z sukcesem doprowadziły do konferencji w Breton Woods i
uczyniły dolar pieniądzem światowym.
Równocześnie miały zostać utworzone 2 ważne organizacje międzynarodowe:
 walutowa (Międzynarodowy Fundusz Walutowy – 1944),


handlowa (Międzynarodowa Organizacja Handlu – ITO -nie została utworzona ponieważ była silna
opozycja wobec propozycji USA kongresu USA reagującego na „sygnały” ze strony grup
biznesowych.
Udało się doprowadzić do podpisania układu GATT, który miał być układem tymczasowym do czasu
powstania ITO. GATT podpisano w 1947, podstawą były negocjacje o charakterze dwustronnym (1947) w celu
regulacji stawek celnych. W negocjacjach i układzie wzięły udział 23 kraje, wszedł w życie 1 stycznia 1948 r.
1948 – delegacje z 53 krajów podpisują w marcu Kartę Hawańską w sprawie powstania ITO.
1949 – II Runda negocjacyjna w Ameryce – obniżenie taryf celnych.
1950 – Chiny występują z GATT. Administracja USA rezygnuje z walki w Kongresie o ratyfikację ITO
zasady układu GATT

zasada równego traktowania i niedyskryminacji w dostępie do rynków narodowych:

przyznawana sobie przez kraje członkowskie w formie bezwarunkowej KNU

zgodnie z nią każde ustępstwo uczynione dla jednego kraju w zamian za równoważącą je korzyść
drugiego jest automatycznie rozciągane na wszystkie kraje członkowskie GATT

wyjątkiem są strefy wolnego handlu i unie celne






zasada równości korzyści (preferencji zwrotnych):

jednostronne preferencje przyznawane przez kraje rozwinięte gospodarczo krajom słabo
rozwiniętym

polegają one na ogół na stosowaniu niższych stawek celnych wobec importu z krajów słabo
rozwiniętych w porównaniu z importem z innych krajów
wyjątki od zasady wolnego handlu czyli interwencjonizm państwowy:

są one dopuszczalne w przypadku ochrony:

bilansu płatniczego

„młodego” przemysłu krajowego

bezpieczeństwa państwa

zdrowia ludności

interwencjonizm może mieć tylko formę zróżnicowanej taryfy celnej, a w wyjątkowych przypadkach
– zastosowanie ograniczeń ilościowych

inne formy interwencjonizmu są zabronione
klauzula narodowa:

potrzeba traktowania towaru importowanego nie gorzej niż towaru wytwarzanego w kraju
możliwość przeciwdziałania dumpingowi i zrujnowaniu rynku
znaczenie rund negocjacyjnych GATT

pierwszych 6 rund – 1947-1967

przedmiotem negocjacji było w zasadzie tylko redukcja ceł

runda genewska 1947 – największe znaczenie, ustępstwami celnymi objęto wówczas 45 tyś.
pozycji taryfowych, dotyczyło to tylko produkcji przemysłowej

w następnych rundach negocjacjami obejmowano już tylko po kilka tysięcy pozycji taryfowych

1950 - średnie stawki celne na import produktów przemysłowych były znacznie niższe niż w 1931
(szczyt roku protekcjonalizmu – max stawki celne), ich zmiany kształtowały sienastępująco:

USA spadek z 48% do 14%

Francja spadek z 30% do 18%

Włochy spadek z 46% do 25%

WB wzrost z 17% do 23% (bo WB wyróżniała się tym, że w ramach własnego imperium miała
niskie stawki, w latach 30-tych, po rozpadzie imperium zmiana polityki handlowej)
8
oceniając te 6 rund trzeba powiedzieć, że łatwość liberalizacji handlu należy wiązać z bardzo dobrą
sytuacją w gospodarce światowej. Wysoki wzrost gospodarczy w latach 50 i 60-tych sprzyjał
redukcjom ceł, i redukcje te świadczyły o bardzo dynamicznej polityce liberalizacyjnej. Kraje te
widziały korzyści ze wzrostu eksportu. Widząc je, aktywnie uczestniczyły w rozwijaniu
liberalistycznej polityki handlowej

Runda Kennedy’ego (64-67), ostatnia z rund, już wskazywała na pojawienie się w handlu
międzynarodowym pewnych problemów. Mimo, że sytuacja gospodarcza była ciągle dobra, to
jednak w handlu międzynarodowym kraje coraz częściej zaczęły stosować praktyki
antydumpingowe (stosowane wówczas gdy producenci krajowi szukają wsparcia u władz kraju w
celu ograniczenia konkurencji ze strony producentów zewnętrznych) najczęściej stosowane metody
w walce z konkurencją – oskarżenie o stosowanie cen dumpingowych. W II połowie lat 60-tych już
te praktyki antydumpingowe były coraz częściej stosowane. Podstawową formalną procedury
antydumpingowej jest prawo krajowe. Zaistniała potrzeba uregulowania tego problemu. Podczas
rundy Kennedy’ego uzgodniono po raz pierwszy kodeks antydumpingowy

wszystkie 6 rund należy traktować jako etap charakteryzujący się systematyczną redukcją ceł i że
takie negocjacje dominowały
runda tokijska 1973-79

wyodrębniono, bo zakres negocjacji był znacznie szerszy - zajęto się barierami pozataryfowymi
(nowy protekcjonizm), bo taryfowe były nieznaczące (ok. 6%)

sytuacja w gospodarce spowodowana kryzysem energetycznym, dekoniunktura

po zakończeniu rundy Kennedy’ego z inicjatywy sekretariatu GATT powołano 2 komitety: do spraw
handlu produktami przemysłowymi i do spraw handlu produktami rolnymi

komitety te miały za zadanie przygotowanie raportów w których znalazłyby się informacje na temat
barier handlowych utrudniające handel sygnatariuszom GATT

uzyskane informacje zostały zestawione w 6 grupach barier pozataryfowych:

udział państwa w handlu międzynarodowym polegający na stosowaniu pomocy państwowej,
czyli subwencjonowaniem eksportu, istnieniem zakupów rządowych i istnieniu monopoli
państwowych w handlu zagranicznym

formalności celne i administracyjne przy imporcie: np. cła kompensacyjne i antydumpingowe,
wycena wartości towaru w celu ustalenia wymiaru cła i przedstawienie różnych dokumentów
wymaganych przy imporcie, na podstawie tych dokumentów towary podlegały klasyfikacji

normy stosowane wobec towarów importowanych i krajowych np. normy sanitarne oraz
wszelkie przepisy określające jak należy towary opakowywać, etykietować czy oznakowywać

specyficzne ograniczenia importowe i eksportowe np. ograniczenia ilościowe, zakazy, licencje
importowe i eksportowe, kontrola dewizowa, kontrola cen, kontyngenty taryfowe

ogranicza import i eksport poprzez oddziaływanie na cenę np. depozyty, różnego rodzaju
opłaty, zmienne opłaty wyrównawcze, opłaty fiskalne czy dyskryminacja kredytowa

inne rodzaje ograniczeń np. dotyczące reklamy, transportu, czy innych restrykcyjnych praktyk
handlowych

te informacje stanowiły podstawę w negocjacji nad ograniczeniami pozataryfowymi w całym okresie
rundy tokijskiej. Największym osiągnięciem rundy tokijskiej było wynegocjowanie 5 porozumień
(kodeksów):

kodeks wartości celnej

kodeks w sprawie subsydiów i ceł wyrównawczych

kodeks licencyjny

kodeks standaryzacyjny

kodeks zamówień rządowych

Runda tokijska o mało nie została zerwana z powodu różnicy zdań między USA i Wspólnotą
Europejską w sprawie renegocjowania również kodeksu antydumpingowego, bo istniała potrzeba
dostosowania go do kodeksu w sprawie subsydiów i ceł wyrównawczych

najtrudniejszym problemem w trakcie rundy tokijskiej i potem, była sprawa subsydiów i ceł
wyrównawczych. Wtedy Wspólnota w swojej polityce handlowej stosowała subsydia w szerokim
zakresie i na wysokim poziomie, w szczególności w eksporcie produktów rolnych. Miało to ścisły
związek z wprowadzeniem w 1962 r. Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) i systemu ochrony rynku
wewnętrznego Wspólnoty. USA stosowało cła wyrównawcze na podstawie własnych przepisów i
procedur. Wspólnota uważała, ze USA wykracza w stosunku tych ceł poza przyjęte normy,
przekraczają zakres zasad eksterytorialnych w swojej polityce handlowej, a USA uważały, że
subsydia Wspólnoty są niezgodne z porozumieniami układu GATT

ten problem subsydiów spowodował, że w czasie rundy tokijskiej po raz pierwszy pojawił się
problem liberalizacji handlu produktami rolnymi. Wcześniejsze próby kończyły się niepowodzeniem.
W trakcie rundy tokijskiej dyskusja w sprawie subsydiów i ceł wyrównawczych spowodowała, ze nie
można było już uniknąć tej liberalizacji. Runda tokijska zasugerowała potrzebę dalszych negocjacji,
no uzgodnień w sprawie obniżenia subsydiów nie uczyniono


5)
runda tokijska – bardzo trudna runda o szerokim przedmiocie negocjacji, ale nie rozwiązano
problemów

runda urugwajska - 1986-1993 - porozumienia podpisane 15 kwietnia 1994 w Marakeshu

przełomowy moment w funkcjonowaniu układu GATT ze względu na to, że:

była nadzieje na ograniczenie rozwijającego się w latach 70-tych protekcjonalizmu

zakres negocjacji był nieporównywalnie szeroki w porównaniu z rundą tokijską (objęto także handel
usługami)

rezultaty rundy urugwajskiej były dość imponujące jeśli chodzi o wynegocjowanie ograniczenia
subsydiowania handlu, przede wszystkim rolnego. Wprowadzenie w życie postanowień tej rundy
było rozłożone w czasie na całe lata 90-te, z dużym opóźnieniem następowała liberalizacja handlu

z postanowień szczegółowych należy podkreślić następujące zmiany:

zakazano subsydiowania handlu artykułami przemysłowymi

ograniczono subsydiowanie handlu produktami rolnymi

wyeliminowano opłaty wyrównawcze jako barierę handlową; natomiast przejściowo od 1
stycznia 1995 podniesiono cła na import produktów rolnych, bo procedura była taka, że opłaty
wyrównawcze zastępowano cłami

wyeliminowanie instrumentów polityki handlowej traktowanych jako instrumenty szarej strefy
tj.: dobrowolne ograniczenie eksportu, które przede wszystkim funkcjonowało w stosunkach
Japonia – USA i Japonia- Wspólnota Europejska, w obydwu relacjach handlowych Japonia
miała wysoką nadwyżkę handlową

porozumienia cenowe – zawierane po to by uniknąć procedury antydumpingowej

runda urugwajska wprowadziła również zmiany w przepisach odnoszących się do spraw
proceduralnych – uprościła je i uczyniła bardzo jasnymi, przejrzystymi

okres po rundzie urugwajskiej

często oceniana jako brak jakiegokolwiek postępu, natomiast należy wymienić
następujące konferencje ministerialne WTO:

1999 Seattle - fiasko rozmów

2001 – Doha Qatar (stolica małego emiratu arabskiego w zatoce perskiej)– niosła
ze sobą wielkie nadzieje, bo rezultatem jej było przyjęcie Agendy, która stanowiła
program dalszej liberalizacji handlu światowego, ale ponieważ handel produktami
przemysłowymi jest w zasadzie zliberalizowany, to dalsza liberalizacja dotyczyła
handlu usługami i produktami rolnymi. Krytycy funkcjonowania GATT i WTO
stwierdzili, że to też fiasko, bo nie poczyniono uzgodnień

sierpień 2003 – Cancun w Meksyku – również brak konkretnych uzgodnień

01 sierpnia 2004 – przyjęty został tak zwany pakiet lipcowy zawierający zakres
liberalizacji prze wszystkim handlu produktami rolnymi

5-6 maja 2005 – porozumienie bazujące na tym pakiecie o liberalizacji handlu
produktami rolnymi do końca 2005 r.
Światowa Organizacja Handlu – WTO
















wypracowuje projekty mające na celu dalszą liberalizację handlu krajów członkowskich i oceniają jej
zgodność z postanowieniami GATT
rozstrzyga spory handlowe
współpraca z innymi organizacjami międzynarodowymi w celu wypracowania takiego kierunku rozwoju
globalnej polityki handlowej, która stwarzałaby jak najkorzystniejsze warunki rozwoju wymiany handlowej i
dawałaby szansę uczestniczenia w tym handlu wszystkim krajom
najważniejszą organizacją z którą WTO musi współpracować jest OECD, Bank Światowy i MFW. Najwyższą
władzą WTO jest konferencja ministerialna.
na bieżąco zarządza WTO Rada Generalna i jej podporządkowane są rady branżowe, zarządzające układami
w odniesieniu do bardzo konkretnych dziedzin handlu (rada ds. handlu towarami, rada ds. handlu usługami,
prawami własności intelektualnej)

6)
praktyczne znaczenie mają w funkcjonowaniu WTO bardzo liczne komitety – grupy robocze zajmujące się
konkretnymi sprawami, ich liczba wciąż rośnie.
Inne organizacje biorące udział w tworzeniu zasad handlu międzynarodowego:



UNCTAD – utworzona w połowie lat 60-tych, agenda ONZ, podzielona na strefy geograficzne, dotyczy
wszystkich słabiej rozwiniętych krajów świata – nadzór i wspomaganie ich interesów w handlu
międzynarodowym
OECD – organizacja do spraw współpracy gospodarczej i rozwoju

geneza: OECD istnieje od 1960 r., organizacja o charakterze międzynarodowym, powstała w rezultacie
przekształcenia w organizacje międzynarodową, organizacji europejskiej – OEEC. OEEC organizacja ds.
współpracy europejskiej gospodarki została utworzona w 1948 dla potrzeb Planu Marshalla, przystąpiło
16 krajów. Zadaniem OEEC było rozdzielanie środków i liberalizacja handlu pomiędzy 16 krajami
europejskimi (warunek przyznania pomocy przez USA). OEEC od początku swojego istnienia miała za
zadanie tworzenie podstaw wolnego handlu w Europie. OECD – aktywna polityka na rzecz liberalizacji
handlu międzynarodowego

dopóki nie było WTO, OECD wspomagała układ GATT i odegrała bardzo ważną rolę w trakcie rundy
urugwajskiej. OECD przygotowało raport – ile korzyści może przynieść ograniczenie subsydiów
(~200mld). Eksperci OECD uczestniczyli jako konsultanci, arbitrzy w tej rundzie

podobnie jak WTO przegląd polityki handlowej krajów członkowskich OECD (30 krajów) pod kątem
zgodności z założeniami przyjętymi na forum OECD
MFW - w swojej działalności także uwzględniają problemy handlu międzynarodowego



rozpoczęła swoją działalność z dniem 1 stycznia 1995 roku
utworzono ją w celu zastąpienia GATT, który przestał odpowiadać warunkom współczesnych stosunków
międzynarodowych, bo koncentrował się na handlu towarami, a przecież oprócz niego szybko rozwija się
międzynarodowy przepływ usług i czynników produkcji


organizacja ta ma charakter międzynarodowy – każdy kraj ma 1 głos
ma ona (w odróżnieniu od GATT) osobowość prawną
jej podstawa w postaci GATT została rozszerzona o postanowienia Rundy Urugwajskiej
głównym celem WTO jest liberalizacja powiązań gospodarczych w skali globalnej
zmierza ona do usunięcia wszelkich barier w handlu międzynarodowym towarami, usługami i czynnikami
produkcji
podstawową zasadą jest niedyskryminacja krajów przejawiająca się w stosowaniu KNU i klauzuli narodowej
7)
wtedy taki zapis się sprawdzał, bo system walutowy był oparty o stałe kursy walut. Z tytuły deprecjacji
dolara, USA obniżyła swój deficyt handlowy o 5 mld $ w ostatnim roku
manipulowanie kursem walutowym – dumping walut (deprecjacja własnej waluty), wzrost znaczenia tego
instrumentu w handlu międzynarodowym
MFW współpracując z WTO prowadzi taką politykę by także sprzyjać rozwojowi handlu
międzynarodowego, tworząc korzystne i jasne reguły rozliczeń międzynarodowych
Międzynarodowa Izba Handlowa w Paryżu – nie jest organizacją międzynarodowa jak te powyżej. Jest to
zrzeszenie krajowych izb handlowych i dużych producentów (eksporterów). Założona w 1919, w celu
przygotowania takich rozwiązań techniczno – organizacyjnych w handlu międzynarodowym, które nie tylko
ułatwią realizację transakcji handlowych ale także czynią tę transakcję łatwiejszymi: Międz. Izba Handl.
przygotowuje tzw.: wzorcowe rozwiązania, w tym kontrakty (jak sformułować kontrakt, jaki sąd właściwy do
rozstrzygnięcia sporu, kilka najważniejszych elementów) wzorcowe rozwiązania dotyczą transportu i
ubezpieczenia towarów, rozliczeń (jaka forma najbardziej wiarygodna), sposób zabezpieczeń. Propozycje nie
mają charakteru obligatoryjnego, są tylko wskazówkami. Inco-terms – reguły handlowania, aktualizowane co
pewien czas
Miary otwartości gospodarki – mierniki wpływu handlu zagranicznego na gospodarkę:

ma jej towarzyszyć zasada wzajemnych korzyści, swobodnego dostępu do rynków narodowych i uczciwej
konkurencji
w statucie MFW (kontynuacja Breton Woods 1944) zapisano, ze kursy walut nie powinny być stosowane
jako instrument manipulacji i podnoszenia konkurencyjności w handlu międzynarodowym
terms of trade – warunki handlu:
rządy mogą interweniować jak w GATT

Polska przystąpiła do WTO 1 lipca 1995 roku
funkcje WTO:


nominalne (cenowe) tot =
p
p
ex1
im1
kontrola układu GATT – czy jest realizowany, a przepisy przestrzegane
stanowi forum negocjacji międzynarodowych
9
:
p
p
ex 0
im 0

p
p
ex1
ex 0
:
p
p
im1
im 0

p
p
- ceny dóbr eksportowanych
ex





- ceny dóbr importowanych
im
tot=100 – import i export zmieniają się tak samo
tot>100 – ceny dóbr eksportowanych rosną szybciej niż importowanych
tot<100 – ceny dóbr importowanych rosną szybciej niż eksportowanych
ilościowe tot=
Q
Q
ex1
im1







Im
Ex
,
Y (PKB) Y

wskazują, jaki jest udział handlu zagranicznego w tworzeniu (stopa eksportu) i podziale (stopa importu)
dochodu narodowego
o ich wielkości decydują:

wielkość kraju i jego wyposażenie w bogactwa naturalne

poziom i struktura dochodu narodowego
wysokie:

dobrze rozwinięte i wyspecjalizowane małe i średnie kraje (np. Belgia)

kraje słabo rozwinięte, które mają charakter monokultur – gospodarka opiera się na produkcji
jednego dobra, np. ropa naftowa
niskie:

duże kraje rozwinięte i samowystarczalne, np. USA – same mają duży i chłonny rynek, dlatego
mają niższe stopy

9)


Ex  Im
,
Y Y


mówią o tym, jaki jest udział eksportu (importu) w każdej dodatkowej jednostce PKB
zależą od struktury produkcji i poziomu stopy życiowej
wysoka stopa eksportu - wzrost gospodarczy kraju w dużej mierze opiera się na ekspansji eksportowej
wysoka stopa importu – kraje chcą przyspieszyć wzrost gospodarczy


Ex / Y

Ex Y
:
Ex Y
,
E
Im/ Y


 Im Y
:
Im Y
E>1 – eksport/import jest podstawowym czynnikiem wzrostu gospodarczego, jego udział w tworzeniu
dochodu narodowego rośnie
E<1 – eksport/import jest hamulcem rozwoju gospodarczego, a jego udział w dochodzie narodowym
obniża się
np. E=4 – dochód narodowy wzrośnie o 1% to eksport/import wzrośnie o 4%
wskaźnik importochłonności inwestycji:
d Im 
e
i
dzięki handlowi zagranicznemu, kraje rozpoczynające proces uprzemysławiania (np. Polska po II WŚ) mogą
zamieniać posiadane nadwyżki na brakujące im maszyny i urządzenia
handel zagraniczny może służyć do transformacji struktury dóbr konsumpcyjnych wytwarzanych w danym
kraju – gdy szybko zmienia się popyt, a podaż za nim nie nadąża
handel zagraniczny może się przyczyniać do racjonalnego użytkowania posiadanego zasobu czynników
produkcji – głównie za pośrednictwem specjalizacji międzynarodowej
specjalizacja kraju w produkcji określonych dóbr jest długotrwałym procesem odbywającym się zarówno w
wyniku funkcjonowania sił rynkowych, jak i działalności interwencyjnej państwa. Prowadzi to w efekcie do
ukształtowania się w danym kraju struktury wytwarzania, a co za tym idzie – eksportu i importu, która ukazuje
przewagę danego kraju nad innymi w wytwarzaniu określonych dóbr
w eksporcie polskim dominują wyroby materiałochłonne i znaczący jest udział wyrobów kapitałochłonnych
efektywność gospodarowania mierzy się przeciętnym jednostkowym kosztem produkcji w gospodarce – dąży
się do zmniejszenia go poprzez:

zwiększenie skali produkcji

rozłożenie kosztów stałych, np. administracji

pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego, np. wydłużenie godzin pracy maszyn

wykorzystanie postępu technicznego
na efektywność gospodarowania wpływa także:

import nowoczesnej technologii:

jest najtańszym sposobem zlikwidowania luki technologicznej dzielącej kraje najwyżej rozwinięte i
kraje ubogie

skraca czas, który byłby potrzebny do uzyskania takich samych efektów przy wykorzystaniu
krajowego potencjału badawczego

Japonia dzięki importowi technologii osiągnęła najwyższy na świecie poziom zaawansowania
technologicznego, a np. Polska w latach 70-tych nie wykorzystała importu technologii (nietrafne
licencje, brak chęci ich doskonalenia)

 Im : I
Im I
10)
i
konkurencyjność wyrobów zagranicznych na rynku krajowym:

pojawienie się na rynku krajowym towarów zagranicznych mogących zaspokoić te same potrzeby
może pozytywnie wpłynąć na koszty wytwarzania czy jakość dóbr krajowych – ich producenci chcąc
się utrzymać na rynku zostaną zmuszeniu do podniesienia efektywności wytwarzania i dystrybucji
dóbr
Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu od strony podaży:


i


import niezbędny (wyłączny):

import spowodowany trwałym brakiem określonych towarów, który nie może być nigdy usunięty

import ten trzeba realizować głównie ze względu na istniejące wyposażenie kraju w zasoby oraz ze
względu na konkretne warunki klimatyczne, np. Polska nie ma warunków do oprawy kawy, więc ją
importuje

istotnie wzbogaca strukturę dochodu narodowego

ma dość duże znaczenie dla krajów małych i średnich, które z reguły są ubogie w surowce mineralne i
mają słabo zróżnicowany klimat
handel zagraniczny może stanowić jedyny sposób rozwiązania problemy niedoboru niektórych artykułów
rolnych, powstałych z powodu np. suszy czy powodzi i związanego z tym załamania produkcji rolnej
Wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania:
współczynnik dochodowej elastyczności exportu i importu:
E
handel zagraniczny pozwala uniezależnić się od aparatu wytwórczego jaki istnieje w kraju

wartość eksportu (importu) per capita (na mieszkańca):

można porównywać kraje duże w mniejszymi, neutralizacja wielkości gospodarek, np. USA i Czechy


im 0
krańcowe stopy eksportu i importu:






ex 0
przeciętne stopy eksportu i importu:


Q
:
Q
8)

poziomu rozwoju kraju

stopnia zgodności struktury produkcji krajowych dóbr inwestycyjnych z realizowanymi inwestycjami

wysoki – w krajach o niskim poziomie rozwoju gospodarczego, wzrasta wraz w wkraczaniem gospodarki
w fazę przyspieszonego wzrostu

niski – kraje, w których dział produkcji dóbr inwestycyjnych jest dobrze rozwinięty, a struktura tej produkcji
zróżnicowana
Wpływ handlu zagranicznego na zmianę struktury dochodu narodowego:

I – inwestycje

Imi – import inwestycyjny
ukazuje uzależnienie procesu inwestycyjnego od importu dóbr kapitałowych
jego wysokość zależy od:

10
Y=I + K + G + NX(=Ex–Im – eksport netto)
relacja między wielkością eksportu a importu wpływa na wielkość funduszy, który dany kraj może przeznaczyć
na inwestycje i konsumpcje
możliwość utrzymania przez pewien czas nadwyżki importu nad eksportem ma duże znaczenie dla dynamiki
wzrostu gospodarczego

11)

zaciąganie kredytów zagranicznych z jednej strony pozwala na przesunięcie poziomu absorpcji ponad
wielkość dochodu narodowego wytworzonego, ale z drugiej strony powoduje powstanie zobowiązań
finansowych, z których można się wywiązać wtedy, gdy w dłuższym okresie dany kraj osiągał nadwyżki
eksportu nad importem – Polska nie wiedziała o tym i brała kredyty zagraniczne, które nieumiejętnie
spożytkowała i teraz mamy ponad 40 mld $ zadłużenia zagranicznego
Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu od strony popytu:
MIĘDZYNARODOWY PRZEPŁYW CZYNNIKÓW PRODUKCJI
Międzynarodowy przepływ czynników produkcji dotyczy: ziemi, kapitału, pracy oraz wiedzy technicznej
1)
Międzynarodowe przepływy kapitału:








w ujęciu Keynesa wielkość dochodu narodowego określona jest przez wielkość popytu, który zależy od
poziomu eksportu i importu
zmiany importu są powiązane ze zmianami poziomu dochodu narodowego – wzrost dochodu powoduje wzrost
zapotrzebowania na import, bo zwiększenie produkcji na ogół wymaga zwiększenia zużycia sprowadzanych z
zagranicy surowców, maszyn, a także dóbr konsumpcyjnych(zarabiamy więcej, więcej chcemy)
zależność między przyrostem dochodu narodowego a eksportem:

jeżeli wzrost dochodu narodowego jest spowodowany wzrostem popytu krajowego, to może nastąpić
skierowanie na rynek krajowy części towarów wywożonych za granicę, co powoduje spadek eksportu

jeżeli wzrost dochodu narodowego spowodowany jest wzrostem popytu zagranicznego na dobra
eksportowane przez dany kraj, to prowadzi to do wzrostu eksportu

jeżeli wzrost dochodu narodowego spowodowany jest zwiększeniem konkurencyjności wytwarzanych
towarów, to prowadzi to do wzrostu eksportu


mnożnik:

jest to współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu, jaki zmiana jednej wielkości ekonomicznej
wywiera na drugą wielkość, której ta pierwsza jest składnikiem

stosuje się go do wyjaśnienia ostatecznego wpływu na gospodarkę, znajdującą się w stanie niepełnego
wykorzystania mocy wytwórczych, początkowego impulsu pobudzającego ją do wzrostu

takim impulsem mogą być, w warunkach istnienia wolnej siły roboczej i niewykorzystanych mocy
wytwórczych:

inwestycje autonomiczne

przyrost wydatków z budżetu państwa

spadek podatków

konsumpcja autonomiczna

możliwość powstania dodatkowego eksportu – np. na skutek zmiany sytuacji na rynku światowym

mnożnik będzie równy relacji ostatecznego przyrostu dochodu do przyrostu popytu, który zapoczątkował
wzrost dochodu

mnożnik inwestycyjny
k
i


Y
Y

Y  K O


gdy w jednym kraju następuje spadek popytu na import, prowadzi to do spadku eksportu u partnera,
co dalej prowadzi do spadku produkcji, a co za tym idzie – zatrudnienia, konsumpcji i dochodu u
partnera – taki łańcuszek
wielkość mnożnika jest wprost proporcjonalna do krańcowej skłonności do konsumpcji krajowej, a
odwrotnie proporcjonalna do krańcowej skłonności do oszczędzania
właściwości mnożnika:

zwielokrotnienie początkowego przyrostu popytu, co powoduje wzrost dochodu

początkowy spadek wielkości popytu może spowodować znacznie większe obniżenie wielkości
popytu całkowitego, co niekiedy może doprowadzić do załamania się gospodarki
11
jest to wszelki odnotowywany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę
jest podejmowany z motywu zysku i przez podmioty gospodarcze inne niż bank centralny (przedsiębiorstwa,
gospodarstwa domowe, banki komercyjne)
klasyfikacja:

wg kryterium: okres, na jaki następuje wywóz lub przywóz kapitału:

krótkookresowy ruch kapitału – okres spłaty kapitału mniejszy niż rok

długookresowy ruch kapitału – okres spłaty kapitału przekracza rok

wg kryterium: pochodzenie:

wywóz kapitału ze źródeł publicznych – budżety agend rządowych, budżety lokalne

wywóz kapitału ze źródeł prywatnych – przez banki komercyjne, przedsiębiorstwa

wg kryterium: forma wywożonego kapitału:

lokaty na rynku walutowym

kredyty handlowe

inwestycje portfelowe

kredyty finansowe (zagraniczne)

inwestycje bezpośrednie
lokaty na rynku walutowym:

obejmują krótkookresowe lokowanie kapitału na zagranicznym rynku w formie depozytów
krótkoterminowych oraz niektórych papierów wartościowych z myślą o uzyskaniu zysku większego niż
możliwy do osiągnięcia na rynku krajowym

podstawą tego zysku są występujące między poszczególnymi krajami różnice w stopie procentowej i
różnice kursowe
kredyty handlowe:

kredyty związane bezpośrednio z wymianą towarową

są one udzielane przez eksportera importerowi i często są elementem zwiększającym konkurencyjność
danego towaru
inwestycje portfelowe:

są to długookresowe lokaty w zagranicznych papierach wartościowych, a zwłaszcza obligacjach i
akcjach(dominuje obecnie zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw)

teoria portfolio – inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku lub daną stopę zysku
przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle określony
sposób – taki, że spadkowi stopy zysku części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy
zysku pozostałych

dywersyfikacja portfela – rozłożenie ryzyka na wiele inwestycji

w ostatnich latach wzrasta znaczenie inwestycji portfelowych jako formy kapitału do krajów rozwijających
się spowodowane:

poprawą sytuacji gospodarczej najważniejszych krajów latynoamerykańskich i liberalizacja ich
gospodarek

proces prywatyzacji niektórych gałęzi, np. telekomunikacja

niska stopa procentowa w krajach rozwijających się
kredyty finansowe:

polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków finansowych bez ograniczenia
dotyczącego sposobu jego spożytkowania

wg kryterium: rodzaj stopy procentowej można wyróżnić:

kredyty finansowe udzielane wg stałej stopy procentowej – obsługa kredytu odbywa się wg stałej,
uzgodnionej stopy procentowej

kredyty finansowe udzielane wg płynnej stopy procentowej – stopę procentową ustala się na
podstawie aktualnej stopy oferowanej w odniesieniu do pożyczek międzybankowych w określonym
miejscu i określonej walucie

istnieje ryzyko dla podmiotu udzielającego kredytu:

pożyczkodawca zmniejsza możliwości dochodzenia swoich wierzytelności na drodze prawnej (inne
państwo – inne prawo)





kraj-pożyczkobiorca może ogłosić niewypłacalność lub odrzucić dług albo zwiesić jego obsługę
dlatego pożyczkodawca stara się o gwarancje własnego rządu lub agend
międzynarodowe kredyty finansowe przez długie lata były drugorzędną formą wywozu kapitału; ich
dynamiczny rozwój nastąpił dopiero w latach 70tych
od początku lat 80-tych występuje kryzys zadłużeniowy – opisany dalej


inwestycje bezpośrednie - BIZ:

jest to podejmowanie od podstaw samodzielnej działalności gospodarczej za granicą lub też
przejmowanie kierownictwa już istniejącego przedsiębiorstwa

inwestycje bezpośrednie różnią się od portfelowych tym, że tu się kieruje działalnością gospodarczą za
granicą, a tam się nabywa akcje, które jednak nie dają kontroli

wspólną cechą obu tych form jest to, że angażuje się wywiezione środki w działalność gospodarczą

bezpośrednie inwestycje zagraniczne:

dotyczą co najmniej 2 krajów

polegają nie tylko na transferze środków finansowych, ale również technologii

mają z reguły charakter długookresowy

wiążą się z uzyskaniem bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa, w którym są
lokowane

są wynikiem decyzji zmierzających do prowadzenia i osiągania zysków z działalności gospodarczej

przyczyny (motywy) podejmowania inwestycji bezpośrednich:

zysk

obniżenie kosztów (transportu, tańsze czynniki produkcji)

chęć opanowania nowego rynku

lepsza wydajność czynników produkcji

lepszy poziom infrastruktury (bankowo-informacyjnej, komunikacyjnej) w kraju

dostępność do rzadkich surowców, czynników wytwórczych

polityka wobec BIZ krajów zainteresowanych napływem kapitału – stosowanie zachęt np. ulgi
podatkowe, stabilna polityka podatkowa, stabilny system gospodarczy kraju

czynnik polityczny

układy regionalne sprzyjające BIZ

formy inwestycji bezpośrednich:

greenfield:

budowa od podstaw przedsiębiorstwa za granicą, szczególnie w krajach słaborozwinietych

zalety greenfield:

wznosi się zakład dokładnie odpowiadający wymaganiom inwestora

dodatkowe ulgi, korzyści do władz lokalnych, szczególnie na obszarach, gdzie się mało
inwestuje

wady greenfield:

wymaga dużych nakładów kapitału

firma taka musi się liczyć z ostra konkurencją na rynku

brak informacji o rynku, o kształtowaniu się popytu kiedyś

brak dostępu do kanałów dystrybucji

fuzje:

łączenie się dwóch niezależnych przedsiębiorstw z różnych krajów i powstaje jedno, nowe
przedsiębiorstwo

zalety fuzji:

powiększenie udziału w rynku

wymiana, powiększenie technologii

wymiana doświadczeń

wady fuzji:

konflikty w podejmowaniu decyzji

jest dużo procedur pozwalających na fuzję, które trzeba przejść

przejęcie:

odbywa się za pomocą prywatyzacji lub uzyskania kontrolnego pakietu akcji

zalety przejęcia:

tańsza forma – inwestor przejmuje pakiet kontrolny a nie całe przedsiębiorstwo

firma przejęta ma już ustaloną pozycję na rynku

korzyści z przejęcia marki, lokalizacji, kontraktów, kanałów dystrybucji,

przejęcie wyspecjalizowanej kadry

wady przejęcia:

przejmuje się firmę taką jaka jest, a potem się ją zmienia, restrukturyzuje, dostosowuje
do potrzeb inwestora

można przejąć nieatrakcyjną markę, przestarzały majątek produkcyjny
często przejęciu towarzyszą tzw. pakiety socjalne – gwarancje zatrudnienia
dotychczasowych pracowników przez określony czas
korporacje transnarodowe (międzynarodowe, ponadnarodowe) – podejmują one BIZ:

są to organizacje, których siła polega przede wszystkim na zdolności integrowania i koordynowania
wielkich systemów korporacyjnych, obejmujących własne i powiązane kontraktowo jednostki,
zlokalizowane w wielu krajach

cechy korporacji:

suwerenność – niezależność od interesów państw

złożoność – działalność prowadzona nie tylko w posiadanym majątku produkcyjnym, lecz
także w niezależnych przedsiębiorstwach w wyniku zawartej z nimi umowy

rozproszenie geograficzne – lokalizacje filii w wielu krajach

specjalizacja – podejmowanie przez wybraną filię ściśle określonych działalności

zdolność arbitrażowania – dokonywanie różnych transakcji w ramach własnych struktur
organizacyjnych

elastyczność organizowania – zmieniające się sposoby angażowania zasobów oraz
przesunięcia w rozdziale zadań i koordynowanie ich realizacji

zdolność integrowania – ścisłe powiązanie i koordynacja działalności jednostek
organizacyjnych

globalna efektywność – obniżenie kosztów netto w całym systemie korporacyjnym, ale
niekoniecznie we wszystkich jednostkach organizacyjnych w danym czasie

korporacje w gospodarce światowej wpływają na:

procesy integracyjne

rozwój globalizacji

postęp techniczny

wzrost światowego PKB

stabilizację cyklu koniunkturalnego w skali świata

rozwój krajów słabiej rozwiniętych

dyfuzję kultury, nowych stylów życia

+







+


12
wpływ korporacji (transferu kapitału) na kraje macierzyste:
transfer zysków do kraju

odpływ kapitału, pogorszenie bilansu
zwiększenie rynków zbytu
płatniczego
wzmocnienie pozycji kraju na świecie

zmniejsza się ilość miejsc pracy
zacieśnienie więzi gospodarczej
przenoszenie uciążliwej produkcji
drenaż mózgów – zabieranie specjalistów
wpływ korporacji (transferu kapitału) na kraje lokaty kapitału:
napływ kapitału, polepszenie bilansu

transfer zysków z kraju
płatniczego

zmniejszenie udziały w rynku

zwiększa się ilość miejsc pracy
przedsiębiorstw krajowych

wzrost poziomu aktywności gospodarczej

uciążliwa produkcja zanieczyszczająca

wzrost wpływów podatkowych
środowisko

większe wykorzystanie siły roboczej

drenaż mózgów – uciekanie specjalistów

rozwój gospodarczy

pobudzenie inwestycji

szersza gama produktów na rynku

zmniejszenie monopolizacji gospodarki

polskie inwestycje bezpośrednie za granicą w 2003 roku w Polsce wzrosły w porównaniu z rokiem
2002 o 7,6% i stanowią 1 495 mln euro

zagraniczne inwestycje w Polsce w 2003 roku wyniosły 43 827 mln euro i zmniejszyły się w
porównaniu z rokiem 2002 o 5%
znaczenie BIZ w gospodarce światowej:

odgrywają one bardzo dużą rolę w gospodarce światowej

od 1985 roku następuje ich dynamiczny wzrost, a ich suma powiększa się szybciej niż tempo
wzrostu PKB

tak duży przyrost BIZ spowodowany jest przez:

postęp techniczny – zwłaszcza rewolucyjne zmiany w dziedzinie przetwarzania i przenoszenia
informacji

procesy integracyjne – zwłaszcza w Europie Zachodniej; postęp w integracji prowadzi do
eliminacji ograniczeń ruchu kapitału między krajami

procesy zachodzące w dziedzinie polityki ekonomicznej – masowa prywatyzacja


2)
dynamiczny wzrost BIZ sprawił, że stały się one także ważnym czynnikiem zwiększającym
internacjonalizację procesu gospodarowania – wielkość obrotów handlowych między centralami
przedsiębiorstw a ich filiami stanowi ¼ całego handlu światowego

dominującą pozycję w wywozie kapitału w formie BIZ zajmują kraje uprzemysłowione

krajem o największym kapitale zgromadzonym w BIZ jest USA
Międzynarodowe przepływy siły roboczej:




międzynarodowa migracja ludności – to przenoszenie się przez granice ludności na okres nie krótszy niż
jeden rok



zmniejszenie bezrobocia
transfer części zarobków do kraju macierzystego
powracający emigranci posiadać mogą
podwyższone kwalifikacje zawodowe
likwidacja negatywnych stereotypów, rozwój
kultury



skutki migracji dla kraju przyjmującego imigrantów:
zwiększenie potencjału siły roboczej

przyspieszenie wzrostu gospodarczego

brak obciążeń dla budżetu państwa związanych z

kształceniem ludzi młodych


dostęp do unikalnych kwalifikacji
Międzynarodowe przepływy wiedzy technicznej:
+



3)




etapy migracji:

skutki migracji dla kraju pochodzenia:
utrata ludzi młodych i wykształconych – starzenie
się społeczeństwa i „brak rąk do pracy”
podniesienie płac negatywnie wpływa na warunki
działania przedsiębiorstwa
zmniejszenie podaży siły roboczej powoduje
zmniejszenie gotowości do podejmowania pracy w
trudnych warunkach

formy migracji:

emigracja – wyjazdy z kraju obywateli za granicę i osiedlanie się w innym państwie

imigracja – przyjazd do danego kraju i osiedlenie się w nim obywateli państw obcych

reemigracja – ponowna emigracja, tj. kolejna zmiana miejsca zamieszkania

repatriacja – powrót do ojczyzny osób przebywających przymusowo dłuższy czas poza granicami kraju

readmisja – przekazanie danemu kraju cudzoziemców, którzy przybyli na jego terytorium



migracja – zmiana pobytu mieszkańców kraju lub regionu spowodowana zazwyczaj czynnikami natury
politycznej, ekonomicznej, ekologicznej, narodowościowej, społecznej, religijnej


+



I etap jest związany z przyspieszeniem wzrostu gospodarczego

lata 1820-1914 i migracją objęto 47 mln ludzi

głownie emigrowali z Europy do USA, Kanady, Brazylii, Argentyny i Australii

czynnikiem decydującym o migracji ludności było poszukiwanie lepszych możliwości związanych z
szybkim wzrostem gospodarczym i niskim zaludnieniem
II etap – okres międzywojenny obejmujący lata 1918-1930

migracją objęto 16 mln ludzi: 60% - USA, 20% - Imperium Brytyjskie i 20% - Ameryka Łacińska

głownie emigrowali z biednych krajów Europy: Irlandii, Polski, Szwecji, Włoch
III etap – okres po II wojnie światowej:

do lat 70-tych – kiedy wysoki wzrost gospodarczy w Europie Zachodniej i USA powodował, że
zatrudnienie w tych krajach znajdowali emigranci zarobkowi; głównie w Turcji, Grecji, Jugosławii,
Hiszpanii, Włoszech Południowych

lata 70-80-te – gdy kraje wysoko rozwinięte zmieniły swoją politykę wobec emigrantów, bo pojawił
się problem bezrobocia i napływu ludności z kolonii (kolonii Francji); ograniczenia te nie
zahamowały ruchu emigrantów – kraje prowadzą politykę chętnego przyjmowania
wykwalifikowanych ludzi



przyczyny przepływu siły roboczej:

dążenie migranta do poprawy sytuacji materialnej – uzyskanie większego dochodu

trudność ze znalezieniem pracy w kraju

więzi historyczne, kulturowe

konflikty polityczne

łatwość przekraczania granicy
spadek poziomu płac
trudności z uzyskaniem pracy
wzrost wymagań ze strony pracodawcy
wzrost napięć społecznych, konflikty na tle
etnicznym
znaczenie ich jest obecnie bardzo duże i szybko wzrasta
jest to czynnik relatywnie mało obfity i trudno dostępny, dlatego jego cena jest wysoka
wysoka jest także jego ekonomiczna i społeczna użyteczność
wiedza szczegółowa:

bezpośrednio nadaje się do praktycznego zastosowania lub wymaga przedtem jeszcze przetworzenia i
uzupełnienia

w jej skład wchodzą: wynalazki, projekty inwestycyjne i propozycje racjonalizatorskie

ważnym rodzajem jej jest know-how – wiedza techniczna, nie chroniona prawami wyłącznymi i
utrzymywana w tajemnicy przez jej posiadacza
wiedza ogólna:

zawsze wymaga przetworzenia, uzupełnienia

stanowi wkład do tworzenia nowej wiedzy szczegółowej
międzynarodowy transfer wiedzy ma miejsce wtedy, gdy określona wiedza o charakterze ogólnym lub
szczegółowym dostępna w danym momencie w jednym kraju staje się znana w innym w sposób odmienny niż
niezależne badania, poszukiwania, gromadzenie doświadczenia
wiedza techniczna jest przekazywana za pośrednictwem wielu kanałów, np. międzynarodowe operacje
licencyjne, sprzedaż patentów korzystanie z zagranicznej lektury fachowej
MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY
1)
czynniki wypychające (push factors) – skłaniają do wyjazdów:

ograniczenie podstawowych praw człowieka

niebezpieczeństwo wojny

wysoki przyrost naturalny, przeludnienie

wysoki poziom bezrobocia

zła sytuacja mieszkaniowa
czynniki przyciągające (pull factors) – ułatwiają decyzję emigracyjną:

niski lub ujemny przyrost naturalny

niska stopa bezrobocia

zapotrzebowanie na cudzoziemską siłę roboczą

brak wymagań wizowych

łatwość uzyskania pozwolenia na pracę
2)
przepływ siły roboczej odbywa się na mniejszą skalę i z mniejszym natężeniem niż przepływ kapitału
stosowane są bariery ograniczające przepływ siły roboczej, np. wizy do USA
13
Pojęcie, funkcje kursu walutowego
kurs walutowy – cena jednej waluty wyrażona w innej walucie
funkcje:
 informacyjna – kurs walutowy informuje osoby fizyczne i prawne w danym kraju o cenie walut obcych
 cenotwórcza – polega na przenoszeniu poprzez kursy walut zagranicznego układu cen na krajowy układ
cen wraz ze wszystkimi wynikającymi ekonomicznymi konsekwencjami dla gospodarki krajowej
 kursotwórcza – wpływ zmian cen wewnętrznych na kształtowanie się waluty krajowej
 instrument polityki pieniężnej – kurs walutowy pomaga kształtować ilość pieniądza w obiegu, pomaga
wyrównywać bilans płatniczy i ograniczać inflację
 alokacyjna – kurs walutowy wpływa na to, jak są rozmieszczone zasoby na świecie
Rodzaje kursu walutowego:
 stały:
 sztywny – kurs nie zmieniony w bardzo długim okresie, mimo, że taka zmiana byłaby pożądana ze
względu na stan bilansu płatniczego
 pełzający – to kurs, który ulega częstym zmianom, najczęściej pod wpływem wyższego tempa inflacji w
kraju w porównaniu z zagranicą
 z marżą wahań wokół parytetu (lub kursy centralnego) – określony jest pożądany poziom, tzw. kursu
centralnego, a władze walutowe starają się utrzymać poziomy kursów rynkowych w pobliżu ustalonego
kursy centralnego stosując narzędzia ekonomiczne i administracyjne
 zmienny – jest ustalany na rynku; nie ma ingerencji państwa; zalicza się tu kurs płynny i wolnorynkowy
 wolnorynkowy – nie ma ingerencji państwa; wyznaczany jest przez popyt i podaż walut na rynku walutowym



3)
4)
5)
6)


czarnorynkowy – nieoficjalny, nielegalny; kształtowany jest przez nielegalne transakcje kupna-sprzedaży
walut; ten typ kursu występuje, gdy oficjalny kurs waluty ustalany jest na poziomie niezgodnym z układem
popytu i podaży walut obcych
 jednolity – całość obrotów płatniczych z zagranicą odbywa się po jednolitym kursie; po takim też kursie
dokonuje się wymiany walut obcych na walutę krajową
 dualny (podwójny) – stosowany sporadycznie; wprowadza się wtedy dwa oficjalne kursy walutowe: jeden dla
obrotów handlowych, drugi dla obrotów kapitałowych
 parytetowy – stałe kursy walutowe mają ustalony parytet do złota lub do dolara
 nieparytetowy – poziom ustalany jest przez kraj zgodnie z własnymi preferencjami w stosunku do kursy
centralnego innych walut
Mechanizm ekonomiczny dewaluacji
 dewaluacja jest to administracyjne obniżenie kursu własnej waluty: 1$=3zł  1$=4zł
 przyczyną przeprowadzania dewaluacji jest dążenie danego kraju do poprawienia sytuacji w bilansie
płatniczym; a gdy w danym kraju poziom koniunktury jest względnie niski celem dewaluacji jest ożywienie tej
koniunktury
 wynikiem dewaluacji w początkowym okresie jest wzrost zdolności konkurencyjnej dóbr krajowych w stosunku
do dóbr zagranicznych  ilościowe zwiększanie eksportu z danego kraju oraz ilościowe ograniczanie jego
importu
 bowiem w wyniku dewaluacji ceny dóbr krajowych w przeliczeniu na waluty zagraniczne ulegają obniżeniu, zaś
ceny dóbr zagranicznych podwyższeniu
 czynniki hamujące pozytywne skutki dewaluacji:
 inne kraje również mogą zdecydować się na dewaluację swoich walut
 eksporterzy mogą w ogóle nie obniżyć swych cen eksportowych w walucie zagranicznej, bądź też
obniżyć je w stopniu mniejszym od stopnia dewaluacji
 jednocześnie eksporterzy zagraniczni w dążeniu do utrzymania swoich pozycji na naszym rynku mogą
obniżyć swoje ceny eksportowe w walutach zagranicznych
 dewaluacja powoduje podniesienie poziomu cen wewnętrznych w kraju, co ogranicza a nawet eliminuje
wzrost zdolności konkurencyjnej dóbr krajowych
 dewaluacja powoduje pogorszenie terms of trade danego kraju, a to oddziałuje na pogorszenie się bilansu
handlowego i płatniczego
 dlatego też dewaluacja może poprawić ten bilans tylko wtedy gdy:
 w wyniku obniżenia się cen dóbr przez dany raj eksportowanych, w przeliczeniu na waluty obce i
podwyższenia cen dóbr importowanych, w przeliczeniu na walutę krajową, eksport ilościowo na tyle
wzrośnie, a import ilościowo na tyle zmaleje, że efekty zmian ilościowych z nadwyżką skompensują
ubytek spowodowany pogorszeniem terms of trade
 aby do tego doszło, popyt zagraniczny na eksport i popyt krajowy na import muszą cechować się
odpowiednio wysoką elastycznością cenową
 αk + αz <1 - suma elastyczności popytu krajowego na import i popytu zagranicznego na eksport danego
kraju jest mniejsza od 1 – dewaluacja powoduje pogorszenie bilansy handlowego
 αk + αz =1 – sytuacja w bilansie pozostaje taka sama
 αk + αz >1 – rzeczywista poprawa bilansu – Twierdzenie Marshalla – Lernera
 jednak nawet gdy αk + αz >1 dewaluacja może nie spowodować poprawy bilansu, gdy elastyczność
podaży na eksport będzie niska
Mechanizm ekonomiczny rewaluacji
 rewaluacja jest to administracyjne podwyższenie kursu własnej waluty: 1$=3zł  1$=2zł
 rewaluacja powoduje obniżenie zatrudnienia i spadek koniunktury
 warunkiem rewaluacji jest posiadanie przez dany kraj odpowiednio wysokich rezerw złota i walut obcych
 przyczyną przeprowadzania rewaluacji jest dążenie do osłabienia tendencji inflacyjnych
 ma ona spowodować wzrost importu i spadek eksportu co w efekcie da ograniczenie bądź likwidację nadwyżki
bilansu płatniczego
 skutki:
 zwiększenie podaży na rynku wewnętrznym – potanienie dóbr zagranicznych w przeliczeniu na walutę
krajową i podrożenie dóbr krajowych w przeliczeniu na waluty zagraniczne
 uruchomienie tendencji do ograniczania czy nawet likwidacji nadwyżki bilansu płatniczego
 działa ograniczająco na przypływ kapitału produkcyjnego
Rynek walutowy
 jest to zespół wszystkich instytucji i osób wymieniających waluty obce oraz reguł rządzących zawieraniem
transakcji walutowych
Międzynarodowy System Walutowy
 ogół norm, zasad i zwyczajów określających sposób funkcjonowania pieniądza w sferze relacji
międzynarodowych
 podstawą systemu walutowego jest system kursowy, który
7)
8)
14
zapewnia system rozliczeń – zasady przechodzenia z jednej waluty na inną
stanowi wytyczną dla polityki walutowej krajów sygnatariuszy układu – jeżeli jesteśmy w ramach kursów
stałych, nie mamy swobody w prowadzeniu polityki pieniężnej
Podmioty międzynarodowego rynku walutowego
 uczestnicy rynku detalicznego
 odbywa się tu wymiana walut między firmami i osobami fizycznymi a bankami
 np. korporacje międzynarodowe, importerzy, eksporterzy, turyści
 uczestnicy rynku międzybankowego
 są to specjaliści walutowi pracujący dla największych banków świata, jak również niebankowi specjaliści
od transakcji walutowych
 brokierzy
 w imieniu banków (gdy one chcą zachować anonimowość) zajmują się szukaniem najlepszych warunków
wymiany, tj. najkorzystniejszej ceny zakupu waluty (bid) lub sprzedaży
 spekulanci
 dokonują wymiany walut nie dla potrzeb biznesu, ale w nadziei osiągnięcia zysku z różnicy cen na
różnych rynkach walutowych
 banki centralne i inne instytucje rządowe
 interweniując na rynkach walutowych wpływają na kursy walutowe, najczęściej w celu ich stabilizacji
Transakcje na międzynarodowym rynku walutowym
 transakcje tradycyjne:
 natychmiastowe spot:
 realizowane są według bieżących kursów walutowych (spot)
 dostarczenie walut musi nastąpić najpóźniej na drugi dzień po zawarciu transakcji
 terminowe (forward):
 zawierane są według kursów walutowych terminowych (forward)
 kurs walutowy ustalany jest w dniu zawierania kontraktu, a dostawa walut następuje w przyszłości,
w zależności od terminu kontraktu, np. 1, 2,3 miesiące itd.
 im dłuższy jest termin transakcji, tym większe mogą być różnice między kursem walutowym
bieżącym a terminowym
 swapowe (swap):
 polegają one na równoczesnym zawarciu dwóch powiązanych ze sobą transakcji, tzn. opiewających
na tę samą ilość waluty
 np. transakcje kupna z dostawą natychmiastową i sprzedaży z dostawą terminową
 np. sprzedaż według kursu spot 1 mln dolarów za franki szwajcarskie i równoczesne odkupienie od
banku 1 mld dolarów za franki szwajcarskie za 1,2,3 miesiące
 transakcje nowe:
 transakcje przyszłościowe (currency futures):
 są specyficzną odmianą transakcji terminowych
 podstawą currency futures jest kurs ustalany w dniu zawierania kontraktu, natomiast termin dostawy
walut jest określony przez Radę Dyrektorów z departamentu – International Monetary Market (IMM)
 transakcje te zawierane są na zorganizowanym rynku i ustalone są kwoty, na jakie można je
zawierać, np. funt brytyjski - 62.500
 korzystną cechą ich jest możliwość odstąpienia od kontraktu, gdy cena kształtuje się wyjątkowo
niekorzystnie
 opcyjne (options):
 operacja opcyjna polega na zakupie prawa do nabycia określonej ilości waluty (opcji) w określonym
czasie po ustalonej w kontrakcie cenie
 nabycie prawa do zakupu wiąże się z poniesieniem dodatkowych kosztów, tzw. ceny opcji, np.
kupując marki za dolary cena opcji wynosi 0,02 dolara za markę
 w warunkach płynnych kursów walutowych transakcje te stanowią najlepszą formę zabezpieczenia
przed wahaniami kursów i zmniejszają ryzyko towarzyszące opcjom walutowym
 operacyjne będące kombinacją terminowych i opcyjnych (option forwards):
 kontrakty terminowe zawierane na przybliżone terminy (bez ustalenia konkretnej daty)
 są droższe od zwykłych transakcji terminowych ponieważ banki starają się ubezpieczyć przed
zwiększonym ryzykiem
 inny podział – 3 grupy transakcji:
 arbitraż – transakcje zawierane w celu wykorzystania różnic kursowych w różnych ośrodkach
geograficznych


9)
spekulacja – inwestor świadomie podejmuje ryzyko w celu osiągnięcia zysku
hedging – celem tych transakcji jest zabezpieczenie się przed ryzykiem walutowym
 pozycja walutowa zamknięta – należności=zobowiązania; nie ma ryzyka walutowego
 pozycja walutowa otwarta – należnościzobowiązania:

N>Z – pozycja długa – obawiamy się spadku kursu

N<Z – pozycja krótka – obawiamy się wzrostu kursu
 metody zabezpieczania się przed ryzykiem:

walutowe kontrakty terminowe forward

kompensacja ryzyka – łączy się pozycje walutowe; jeżeli na jednej stracimy to na drugiej
zyskamy

odrzucanie ryzyka – przerzucamy ryzyko na kontrahenta, ale musimy być silniejszym
partnerem

podział ryzyka – część ryzyka ponosi jedna strona, część druga strona
System waluty złotej 1870-1914:
 powstał nie na zasadzie umowy międzynarodowej zawartej przez rządy, a powstał pod wpływem
ukształtowania i sformalizowania narodowych systemów waluty złotej
 zasady funkcjonowania systemu waluty złotej:
 emisja banknotów – związana z obowiązkiem częściowego jej pokrycia rezerwami złota
 bank centralny miał obowiązek sprzedaży i kupna złota po stałej cenie w walucie krajowej
 istniała swoboda przepływu złota w skali międzynarodowej
 pełna wymienialność złota na wszystkie inne formy pieniądza
 cenę złota określało się mianem parytetu – każdy kraj określał parytet swojej waluty w złocie – był to związek
pomiędzy jednostką waluty a pewną ilością złota, np. 1$ = 6g złota
 wydajność tego systemu zapewniały trzy mechanizmy:
 mechanizm kontroli podaży złota:
 zakładamy, że kraje miały kopalnie złota – mechanizm ten powodował dostosowanie rozmiarów
wydobycia złota do istniejących potrzeb - powiększanie tego wydobycia, powiększanie potrzeb
technologii
 wzrost ilości złota – wzrost ilości pieniądza – wzrost inflacji (nie rosła tylko cena złota, była ona
stała). Jeżeli cena złota była stała, to w miarę zwiększenia wydobycia złota, rosły koszty wydobycia,
co spowodowało zmniejszenie opłacalności wydobycia złota, nawet przestawali go wydobywać. Ten
system gwarantował, że nie będzie występowała inflacja
 mechanizm stabilizacji kursów walutowych:
 w tym systemie, który był systemem kursów parytetowych, były określone parytety poszczególnych
walut. Ale nie oznacza to, że nie istniał kurs rynkowy, który mógł się odchylać od kursów
parytetowych – punkty złota. Ten kurs parytetowy był przyjęty przez bank centralny. Kurs rynkowy
zależy od podaży i popytu na waluty obce w danym kraju.
Niemcy
A
exp 1000 j. walutowych
10)
USA
imp 1500 j.walutowych
B
Rozliczamy się w walucie kraju B.
W kraju A popyt na walutę kraju B będzie oznaczał podaż waluty kraju A i odwrotnie.
Kursy walutowe:
1$ = 6g złota;
1DEM = 2g złota;
1$ = 3DEM
Kraj A musi zapłacić kraju B 500$. 500$ = 3000g złota. Gdyby 1$ = 6DEM, to zmieniłaby się ilość złota, którą
kraj A ma zapłacić kraju B.
(Koszty transportu złota + koszty ubezpieczenia złota / wartość przewozonego złota) * 100% = 1% - o tyle
mogłby się odchylić kurs rynkowy od kursu parytetowego.
 mechanizm wyrównywania bilansu płatniczego:
 ten mechanizm funkcjonuje w podobny sposób: Niemcy mają deficyt handlowy z USA, co oznacza,
że musi przepłynąć złoto z Niemiec do USA w wysokości 500 złota. Jeżeli zmniejszą się rezerwy
złota w Niemczech, to to spowoduje zmniejszenie podaży pieniądza – wzrost stopy % - zwiększenie
napływu kapitału do Niemiec, co poprawi bilans płatniczy, ale przyczyni do ograniczania kredytów i
popytu, co w rezultacie wpłynie na zmniejszenie dochodu narodowego i importu, co poprawi bilans
handlowy – spadną ceny i mamy do czynienia z deflacją. Ujemny bilans płatniczy w Niemczech
15
wywołał automatyczne mechanizmy poprawy tego bilansu – nastąpiło automatyczne dostosowanie
się. Cechą charakterystyczną złota była deflacja – spadek cen
 pod koniec funkcjonowania systemu waluty złotej nastąpił proces ekonomizacji złota – polegający na
zastępowaniu złota w transakcjach przez inne formy pieniądza, będącymi substytutami. Substytutem złota były
banknoty
 przyczyny ekonomizacji złota:
 niższe koszty finansowania transakcji handlowych i kapitałowych
 osiąganie dodatkowych dochodów z tytułu odsetek od walut zdeponowanych w bankach, kiedy płacono
złotom
 były to możliwości udzielania kredytów kupieckich
System walutowy w okresie międzywojennym
 po I wojnie światowej upadł system waluty złotej, bo została naruszona zasada zależności emisji pieniądza
papierowego od posiadanych rezerw złota. W okresie istnienia tego systemu też emitowano pieniądz
papierowy
 I wojna światowa wprowadziła destabilizację – emitowano banknoty bez względu na posiadane rezerwy złota.
Koniecznością było zawieszanie wymiany walut na złoto
 po zakończeniu I wojny światowej kursy walutowe stały się kursami z głębokimi wahaniami
 jedynym krajem, który nie zrezygnował z wymienialności waluty na złoto były Stany Zjednoczone. One
zwiększyły rezerwy złota, zmienił się ich udział w światowych rezerwach złota
 wahaniu podlegały kursy walut europejskich
 sytuacja panująca w Europie: wysoka inflacja, chaos walutowy, głębokie wahania kursowe
 najwyższa inflacja była w Niemczech. Wartość niemieckiej marki znacznie spadła:
 lipiec 1919: 1$ = 14DEM;
 grudzień 1919: 1$ = 65DEM;
 styczeń 1923: 1$ = 160 tys. DEM.
 ta inflacja była inflacją sterowaną (w Niemczech), tzn. ta inflacja była na rekę rządowi niemieckiemu. Im
chodziło o spadek DEM
 również inflacja była we Francji i Włoszech. Wartość ich walut spadała, kraje te miały problemy ze
zrównoważeniem deficytu budżetowego
 krajem, który zachowywał się inaczej była Wielka Brytania, która chcąć udowodnić, że jest mocarstwem,
chciała wrócić do parytetu przed wojennego (1funt = 4,8$). Konsekwencją prowadzenia tej polityki pieniężnej
były nadwartościowy pieniądz, zahamowało eksport – towary brytyjskie stały się droższe. Kłopoty w handlu
zagranicznym przełożyły się na sytuację gospodarczą kraju – wzrosło bezrobocie
 pomimo jednak tej niekorzystnej sytuacji, w I połowie lat 20-tych nastąpiła poprawa związana ze
stabilizowaniem systemu walut narodowych (1924 r.). Zaczęły się stabilizować ceny. Od czasów wojen
Napoleońskich w krajach europejskich nie było inflacji. Przyczyną inflacji był nadmiar pieniądza papierowego i
wzrost cen surowców – źródło inflacji kosztowej. Innym źródłem inflacji był system kursów płynnych
 w II połowie lat 20-tych ceny ustabilizowały się, został przywrócony system stałych kursów walutowych. Wielka
Brytania powraca do stalego kursu w 1926-31 r., a Francja – w 1928-31
 system walutowy, określony mianem dewizowo-złotym, w II połówie lat 20-tych zostaje przyjęty w dwóch
wersjach:
 system złota sztabowego (sztabowo-złoty) - przyjęły kraje, które miały dużo rezerw złota, żeby móc
zagwarantować wymienialność walut na złoto. Tym razem było to ograniczenie wymienialności oraz było
wymierzono określoną ilość waluty z odpowiednią swoją wartością w sztabie złota. Sztab = 4-10kg w
różnych krajach. Systemy te miały Anglia, Belgia, Francja
 system dewizowo-złoty - przyjęły kraje, które miały mniej złota i gromadziły rezerwy w walutach
sztabowych i dolarach, które były na złoto wynienialne – też miały ograniczoną wymienialność na złoto
 cechą tego systemu było to, że banki centralne wyznaczały kursy centralne do walut sztabowych i do dolara i
zobowiązywały się do utrzymywania stałego kursu swojej waluty w stosunku do innych walut, w oparciu o które
był ustalony kurs centralny
 stabilizacja nie trwała długo. W 1919 r. nastąpił kryzys, w efekcie którego pojawiły się płynne kursy
 pierwszym krajem, który upłynnił kursy była Wielka Brytania w 1931 r., a za nią poszły inne kraje europejskie,
USA – w 1933 r.
 polityka kursowa i monetarna zaczęły być wykorzystywane do ożywienia gospodarki. Starano się wprowadzić
do obiegu większą ilość pieniądza
 USA też manipulowały dolarem i ta dewaluacja przyniosła dobre efekty
 w tamtym okresie kraje wprowadziły zakaz wywozu złota za granicę, co ograniczało wymianę
 kraje rozwinięte podzieliły się na dwie grupy:
 kraje anglosaskie – polityka płynnych kursów walutowych, co doprowadziło do ożywienia gospodarki –
Wielka Brytania, USA
 europejski złoty blok – kurczowo trzymały się wartości pieniądza i jego wymiany na złoto, miała miejsce
stagnacja gospodarcza
11)
System walutowy z Bretton Woods 1944-1971
W lipcu 1944 roku przedstawiciele 44 krajów na spotkaniu w Bretton Woods ( New Hampshire) zredagowali i
podpisali statut porozumienia w sprawie Międzynarodowego Funduszu Walutowego
 opracowano nowy system walutowy w którym potwierdzono:
 zasadą wzajemnej wymienialności walut
 rozwiązano problem wymienialności walut na złoto ( taką wyłączną walutą wymienialną na złoto została
waluta amerykańska, inne straciły bezpośrednią wymienialność)
 kurs stał się instrumentem wymiany jednej waluty na drugą
 utworzono kurs dolara amerykańskiego i określono, że inne waluty mogą się wahać w stosunku do niego na 
1% (gdyby działo się inaczej to rząd danego kraju zmuszony był do interwencji i za pomocą rezerw walutowych
powinien kierować podażą dolara)
 wprowadzono zasadę, że Bank Światowy będzie udzielał kredytów bankom centralnym, aby mogły one
utrzymać cenę $ na określonym poziomie
12) Przyczyny upadku systemu z Breton Woods:
 odpływ dolarów poza granice USA - spowodowany on był przede wszystkim:
 uruchomieniem systemów pomocy (11,5 – 12 mld USD w latach 1947 – 51) np. Plan Marshalla,
 wydatki militarnymi USA (bazy wojskowe, wydatki na NATO od 1949)
 powstaniem rynku eurodolarowego (związane z polityka monetarna powodującą, że bardziej opłacało się
inwestować za granicą USA, 1958 – wprowadzenie zewnętrznej wymienialności walut)
 kosztami prowadzenia wojen przez USA
 bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi korporacji amerykańskich (1950 – 12 mld USD, 1960 > 49
mld, 1970 – 100 mld)
 w latach 50-tych średnioroczny odpływ z USA ~ 5 mld USD głównie na pożyczki i wydatki militarne –
strumień rządowy)
 pogarszanie się bilansu płatniczego USA – intensywny odpływ dolarów powodował pogarszanie się
rachunku kapitałowego i doszło do sytuacji, że nadwyżka w rachunku bieżącym była mniejsza niż niedobór na
rachunku kapitałowym – pod koniec lat 50-tych ujemne saldo bilansu płatniczego Przyczyny:
 koszty Pax Americana – utrzymywanie przez USA porządku globalnego – wydatki militarne, zagraniczna
pomoc finansowa, zagraniczne inwestycje bezpośrednie
 transfer kapitału krótkoterminowego (spekulacyjnego)
 wydatki z tytułu turystyki
 równocześnie nastąpiło pogorszenie bilansu handlowego, chociaż był nadal dodatni. Powodem tego było
pogorszenie pozycji eksportowej USA na korzyść Japonii i Europy Zachodniej. Udział USA w globalnym
eksporcie wynosił w 1950 – 16,6 %, w 1960 – 15,9 % a w 1970 – 12,2 %. Wzrosła konkurencyjność
Japonii i Europy Zachodniej ale jednocześnie po stronie USA miejsce miały zaniedbania, lokowanie
dużych ilości kapitału w ZIB a niedoinwestowanie własnego kraju. Korporacje działały niezgodnie z
polityką makroekonomiczną rządu kierując się przesłankami kosztowymi. Po pewnym czasie filie
korporacji zaczęły eksportować na rynek USA konkurując z korporacjami macierzystymi. Zaczął rosnąć
import w USA. Polityka gospodarcza USA w latach 60-tych polegała na stymulowaniu popytu krajowego
(korzystne kredyty) – rósł import, malał eksport, malała nadwyżka w handlu. Inwestycje korporacji USA
mogły się rozwijać korzystnie dzięki wsparciu władz USA np. poprzez skłanianie banków centralnych
innych krajów do skupowania dolarów od korporacji w zamian za swe waluty po kursie oficjalnym, dzięki
czemu korporacje dysponowały środkami na inwestycje w tym kraju
1960 – 64
5,4 mld USD
Nadwyżka w handlu USA
1965 – 69
2,8 mld USD
1971 - 2 mld USD
Pierwszy deficyt handlowy USA od 1887
1977 - 26 mld USD
 inflacja w USA i spadek siły nabywczej dolara – w latach 1937 – 57 nastąpił 55 % - owy spadek wartości
dolara. Spowodowane było to wzrostem wydatków budżetowych, wzrostem deficytu budżetowego,
pogorszeniem się bilansu handlowego i płatniczego
 wzrost rynkowej ceny złota (oficjalna cena złota wynosiła 35 USD/uncja trojańska) w 1962 kraje G10
utworzyły tzw. pool złota – kraje te postawiły swoje rezerwy złota do dyspozycji na rynku walutowym aby
podtrzymać cenę złota i kurs dolara
1968 – nastąpił rozpad na 2 poziomy ceny złota:
 oficjalny – 35 USD/uncję
 wolny (rynkowy) – wyższy
Przyczyną wzrostu kursu rynkowego był wzrost zapotrzebowania na złoto np. w przemyśle.
Władze poszczególnych krajów przyjęły zasadę niesprzedawania i nienabywania złota na r rynkach
prywatnych
 spadek rezerw złota w USA – już w połowie lat 60-tych stan rezerw w Fort Knox nie zapewniał wypłacalności
USA gdyby banki centralne zażądały zamiany swych rezerw dolarowych na złoto. Rezerwy złota w 1944 – 24

13)
14)
15)
16
mld USD, a w 1967 – 10 mld ponieważ około 40 % dolarów znajdujących się w obiegu zostało wymienione w
tym okresie na złoto (w 1968 w obiegu było 45,7 mld USD)
Metody podtrzymywania systemu z Breton Woods:
 USA starały się podtrzymać wartość dolara skupując go z rynku, aby zmniejszyć różnice pomiędzy popytem a
podażą. Jednocześnie nastąpił spadek zaufania do dolara, co zaczęło grozić dewaluacją (szczególnie po 1967
kiedy nastąpiła dewaluacja funta brytyjskiego), presja na Niemcy by zdewaluowały markę
 działania na forum Międzynarodowego Funduszu Walutowego – 1969 – uruchomienie tzw. specjalnych praw
ciągnienia (SDR) – pieniądz bezgotówkowy pełniący funkcję pieniądza kredytowego, rozrachunkowego. Miał
odciążyć dolara i złoto w wykonywaniu funkcji rozrachunkowych i kredytowych w ramach bilansów płatniczych
członków MFW
I transza – 1970 – 3,4 mld
 jednostkę SDR początkowo ustalano na zasadzie złotego parytetu dolara (1 SDR = 1 USD), potem opierano
się na koszyku 5 walut
 uruchomienie SDR także nie wiele dało
 15.08.1971 – zawieszenie wymienialności dolara na złoto (Nixon), data upadku systemu, w praktyce
upłynnienie kursów walutowych, destabilizacja
 starając się ratować system kraje G10 podpisały 12.1971 umowę Smithsoniańską. W ramach tego
porozumienia nastąpił powrót do kursów stałych, ale system uelastyczniono zwiększając marżę wahań do ±
2,25 %. Po raz pierwszy zdewaluowano też dolara o około 8 % i zwiększono oficjalną cenę złota do 38
USD/uncję
 02.1973 – druga dewaluacja dolara o około 10 %, wzrost oficjalnej ceny złota do 42,22 USD/uncję, ostatni
złoty parytet dolara
 19.03.1973 – wiele krajów przechodzi na płynne kursy walutowe – np. USA, Wielka Brytania, Japonia, Kanada,
Włochy, Szwajcaria
 1974 – USA – decyzja o oderwaniu dolara od złota
 1976 – oficjalnie postanowiono o oderwaniu dolara od złota – konferencja MFW na Jamajce, ustalono zasady
nowego międzynarodowego systemy walutowego, który wchodził w życie od 1978
Współczesny system walutowy
 system wielodewizowy, całkowicie oderwany od złota, funkcję pieniądza światowego pełni kilka walut
 postanowienia konferencji w Jamajce:
 zdecydowano o likwidacji kruszcowych parytetów walut
 zniesiono oficjalną cenę złota
 zwolniono członków MFW od obowiązku wnoszenia opłat w złocie
 oficjalnie zdecydowano o przejściu od zasady kursów stałych do kursów płynnych
 członkowie MFW uzyskali swobodę wyboru trzech reguł kursowych:
 kurs płynny nieograniczony – kształtuje się wyłącznie na rynku walutowym bez interwencji władz
monetarnych – USA, Kanada, Japonia, Australia, Argentyna, Brazylia
 kurs płynny kierowany – kraje EWG – wymaga interwencji władz monetarnych danego kraju na rynku
walutowym w przypadku długoterminowego utrzymywania się znacznej różnicy między kursem rynkowym
a kursem uznanym przez bank centralny za właściwy w stosunku do wybranej waluty lub koszyka walut
 kurs centralny – władza monetarna zobowiązuje się do utrzymywania kursów rynkowych waluty krajowej
w stosunku do wybranej waluty zagranicznej lub koszyka walut na stałym poziomie np. Polska 05.1991
 funkcje pieniądza światowego:
 transakcyjna
 waluty rezerwowej
 lokacyjna – około 40 % obligacji międzynarodowych jest denominowanych w dolarach
 waluty odniesienia
 waluty kredytowej
 interwencyjna
Europejska integracja walutowa
 traktat rzymski zawierał niewiele postanowień w sprawie polityki walutowej. Celem integracji europejskiej była
integracja rynkowa. Gdy podpisywano traktat o EWG istniał jeszcze system z Breton Woods i nie było takiej
potrzeby
 12.1969 – szczyt w Hadze – przywódcy państw członkowskich wyrazili wole polityczną co do tworzenia unii
walutowej. Celem krajów EWG – dążenie do integracji walutowej ale brak zgody co do sposobu wprowadzenia
unii walutowej. 2 koncepcje:
 kraje o słabszych walutach (Francja, Niemcy) od razu wprowadzenie unii walutowej, potem integracja
gospodarcza
 kraje o stabilnej walucie (Niemcy, Holandia) - najpierw integracja gospodarcza, potem walutowa - bały
się, że gdy nie będzie zbieżności gospodarczej to nowa waluta będzie niestabilna
 brak kompromisu











03.1970 - komisja pod przewodnictwem P. Wernera (premier Luksemburga) - przygotowanie planu unii
walutowej
8.10.1970 - raport Wernera, który zakładał równoległą realizację unii gospodarczej i walutowej - rozwiązanie
kompromisowe, w kilku etapach:
 I etap - ograniczenie wahań kursów walutowych, koordynacja na szczeblu WE polityki monetarnej,
fiskalnej realizowanej przez kraje członkowskie
 II etap - dalsze ograniczenia wahań kursów walut i zróżnicowania cen
 III etap - wprowadzenie stałych kursów walutowych, zlikwidowanie narodowych ograniczeń w wymianie
walut i utworzenie wspólnotowego systemu banków centralnych zbliżonego do systemu USA
unia powinna być zrealizowana do 1980, a wchodzi w życie 22.03.1971
z planu Wernera zrealizowano tylko etap I, przeszkodził kryzys energetyczny 1973/74
Wąż walutowy
 8.12.1971 - kraje G10 podpisały umowę Smithsoniańską. Dozwolona nią marża wahań (4,5 %) została
uznana za zbyt szeroką. Kraje EWG ograniczyły marżę wahań kursów rynkowych
 24.04.1972 - banki centralne krajów członkowskich EWG podpisały w Bazylei umowę na podstawie której
wszedł w życie tzw. wąż walutowy w tunelu
 EWG zdecydowało o ograniczeniach wahań walut w stosunku do dolara o +-2,25 % (tunel) a
równocześnie w stosunku do siebie o +-1,25 %
 wąż - wahania walut krajów członkowskich w stosunku do siebie
 03.1973 - przestał istnieć "tunel", przestała obowiązywać umowa Smithsoniańska. Sytuacja gospodarcza
spowodowała, że wąż był bardzo niestabilnym instrumentem. Kraje w zależności od potrzeby wstępowały
i występowały z niego
 wąż w zasadzie był mało skuteczny, podobnie jak powstały w 1973 Europejski Fundusz Współpracy
Walutowej, stanowił jednak podstawy do budowy Europejskiego Systemu Walutowego
1975 - wprowadzenie Europejskiej Jednostki Rozrachunkowej opartej na koszyku 9 walut
13.05.1979 - utworzenie Europejskiego Systemu Walutowego. Podstawy prawne - rezolucja z 12.1978 i
umowa z 1979 pomiędzy bankami centralnymi. Podstawy traktatowe - Jednolity Akt Europejski (1.08.1987)
Europejski System Walutowy składał się z 3 podstawowych elementów:
 system kursowy - mechanizm kształtowania kursów walut został przejęty z węża walutowego,
udoskonalony, marża wahań szersza +-2,25 % a dla słabszych walut i późniejszych krajów +-6 % 1992 bardzo duże perturbacje na rynku walut, ESW opuścił funt, istniało zagrożenie że także frank francuski,
aby utrzymać system w 03.1993 marżę wahań rozszerzono do +-15 %
 wspólna waluta (ECU - European Currency Unit) - waluta bezgotówkowa, pełniła wszystkie funkcje
pieniądza, skład koszyka walutowego (9 walut) ECU - ilość waluty ustalana na podstawie udziału
poszczególnych krajów w produkcie i handlu Wspólnoty, waga waluty zmienna w zależności od kursu
rynkowego. Waluty wchodzące w skład koszyka to: marka RFN, funt angielski, frank francuski, lir włoski,
guild holenderski, frank belgijski, frank luksemburski, korona duńska, funt irlandzki
 mechanizm interwencyjno - kredytowy banków centralnych - dostarczanie środków na interwencje na
rynku walutowym (kredyty bardzo krótkoterminowe, krótkoterminowa pomoc walutowa, średnioterminowa
pomoc finansowa)
Plan De Lora? - 04.1989 - wprowadzono w życie unię walutową w kształcie istniejącym, przewidywano, że
należy spełnić pewne warunki tzn. stworzenie jednolitego rynku finansowego i liberalizowanie przepływów
kapitału
Traktat z Maastricht (podpisany 7.02.1992, wszedł w życie 11.1993) przewidywał, że kraje chcące wstąpić do
unii walutowej muszą spełnić kryteria konwergencji:
 pieniężne:
 średnia stopa inflacji nie może być większa o więcej niż 1,5 pkt. % ponad średnią inflację w 3
najlepszych pod tym względem krajach UE
 średnia stopa procentowa obligacji skarbowych nie powinna być wyższa niż 2 pkt. % ponad średnią
stopę procentową w 3 krajach UE o najniższej stopie inflacji
 udział w mechanizmie kursowym powinien respektować nominalny przedział wahań kursu
walutowego przewidziany w ramach mechanizmu kursowego przynajmniej w ciągu 2 ostatnich lat
przed przystąpieniem do strefy euro
 budżetowe:
 relacja deficytu budżetowego do PKB nie może przekroczyć 3%
 dług publiczny nie może przekroczyć 60 % PKB
 kryteria te zapisane są w protokołach dodatkowych a nie w traktacie i niektóre kraje nalegały na
zabezpieczenie przed ewentualnym spadkiem wartości nowej waluty
 Niemcy nalegały na wprowadzenie Paktu Stabilności i Wzrostu (Dublin, 12.1996)
 ustalono zasady karania państw za przekroczenie kryterium deficytu budżetowego


1)
2)
3)
4)
5)
17
mimo, że wszystkie kryteria spełniły wyłącznie Francja, Luksemburg i Finlandia do unii walutowej w 1999
zakwalifikowano 11 krajów (bez Wielkiej Brytanii - nie chciała, Grecji - od 2001, Danii - nie chciała,
Szwecji - nie spełniła kryterium prawnego)
 kraje, które nie weszły do unii walutowej posługują się mechanizmem kursowym ER2
01.01.1999 - zamrożenie kursów walutowych, 11 walut utworzyło koszyk, należności konwertowane z ecu na
euro (Grecja przystąpiła później). Europejski Bank Centralny zaczął prowadzić jednolitą politykę pieniężną
Europejski System Banków Centralnych = Europejski Bank Centralny + banki centralne wszystkich 25
krajów UE, nie ma osobowości prawnej, podejmuje decyzje dotyczące unii walutowej
BILANS PŁATNICZY I SPOSOBY JEGO RÓWNOWAŻENIA
Pojęcie i układ bilansu płatniczego
 bilans płatniczy jest syntetycznym zestawieniem wszystkich płatności dokonanym między rezydentami
krajowymi a zagranicą w danym okresie (najczęściej rok)
 obowiązek sporządzania bilansu płatniczego ma NBP
 3 podstawowe części bilansu:
 bilans obrotów bieżących – obejmuje wszelkie płatności danego kraju związane z międzynarodową
wymianą towarów i usługi oraz koszty obsługi kapitału zagranicznego
 składa się z:

bilans handlowy – BH – zestawienie porównawcze wartości importu i eksportu

bilans obrotów usługami – BU – zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między
danym krajem a zagranicą

bilans procentów i dywidend – BOM – zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi
kapitału obcego

bilans wydatków rządowych nie uwzględnionych gdzie indziej – BOM – transfery rządowe, np.
składki płacone różnym organizacjom
 bilans obrotów kapitałowych – zaliczane tu są przepływy kapitału we wszystkich formach
 zalicza się tu:

bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi – KK – przepływ wszystkich pożyczek, kredytów
i lokat kapitałowych o okresie amortyzacji nie dłuższym niż rok

bilans obrotów kapitałami długoterminowymi – KD
 bilans obrotów wyrównawczych – BOW – jest określany jako bilans obrotów dewizowych banku
centralnego danego kraju
Równowaga bilansu płatniczego
 BH + BU + BOM + KK + KD + BOW = 0 – bilans płatniczy zrównoważony
 bilans płatniczy jest zrównoważony wtedy, gdy nie występują transakcje wyrównawcze (transakcje, których
celem jest zrównoważenie bilansu płatniczego)
 równowaga bilansu płatniczego, gdy zrównoważone są transakcje autonomiczne
 transakcje autonomiczne – obroty towarowe i usługowe, bilans procentów i dywidend oraz pozostałe pozycje
obrotów bieżących oraz przepływ kapitałów długoterminowych
 równowaga rzeczywista – ma miejsce, gdy należności i zobowiązania z tytułu rozwoju działalności
gospodarczej podejmowane są bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymujące się przez dłuższy czas
nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań
 równowaga pozorna – ma miejsce, gdy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek
restrykcyjnej polityki ekonomicznej
Przyczyny nierówności w krótkim okresie
 zmiany wielkości PKB:
 oddziałują przede wszystkim na saldo bilansu handlowego, a niekiedy na saldo obrotów bieżących
 wzrost PKB powoduje pogorszenie sald
 zmiany terms of trade:
 poprawa cenowych terms of trade sprzyja poprawie salda bilansu handlowego
 poprawa ilościowych terms of trade pozytywnie oddziałuje na bilans handlowy
 zmiany kursu walutowego:
 dewaluacja waluty krajowej sprzyja wzrostowi eksportu i zmniejszeniu importu, prowadzi więc do
poprawy salda bilansu handlowego
Konsekwencje nierównowagi bilansu płatniczego w krótkim okresie
 saldo bilansu handlowego dodatnie  wzrost kursu pieniądza krajowego  wzrost rezerw dewizowych, wzrost
ilości pieniądza  impuls inflacyjny
 saldo bilansy handlowego ujemne  spadek kursy pieniądza krajowego  ubytek rezerw dewizowych,
zmniejszenie się ilości pieniądza  impuls deflacyjny
Metody równoważenia bilansu płatniczego w krótkim okresie:

6)
7)
8)
1)
2)



mechanizm cenowy – zakłada się, że „niewidzialna ręka rynku” samoczynnie umożliwia osiągnięcie pełnego
zatrudnienia i równowagi wewnętrznej oraz zewnętrznej
 mechanizm dochodowy – deficyt bilansu handlowego  zmniejszenie wydatków  działa w dół mnożnik
tych wydatków  spadek wartości PKB
 mechanizm kursowy – dewaluacja (deprecjacja) waluty krajowej sprzyja wzrostowi eksportu i zmniejszeniu
importu, prowadzi więc do poprawy salda bilansu handlowego
 mechanizm stopy procentowej – deficyt bilansu płatniczego  podniesienie stopy dyskontowej 
podniesienie stopy procentowej przez banki komercyjne  zmniejszenie rozmiarów obiegu pieniądza, popytu,
importu
Przyczyny nierówności w długim okresie (min. 5 lat)
 czynniki po stronie popytu:
 stopa wzrostu gospodarczego – określa rozmiary i dynamikę wzrostu dochodów społeczeństwa
 stopa oszczędzania – wpływa na kształtowanie się dynamiki zmian popytu globalnego i importowego, a
także na stopę inwestycji
 stopa importu oraz stopa absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny
 źródła wzrostu gospodarczego – inwestycje krajowe, wydatki budżetowe, eksport
 sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych – oszczędności wewnętrzne lub kapitał
zagraniczny
 czynniki po stronie podaży:
 relacja między stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny
 relacja między stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem a stopą wzrostu produkcji kierowanej na
rynek wewnętrzny
 zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej
Metody równoważenia bilansu płatniczego w długim okresie:
 system monetarny i polityka monetarna
 system fiskalny i polityka fiskalna
 system i politykę dochodową
 system kształtowania cen i politykę cenowa oraz warunki konkurencji
 środki administracyjno-prawne
Programy dostosowawcze MFW i Banku Światowego
 zadaniem programów dostosowawczych jest nie tylko przeprowadzenie reform mających na celu przywrócenie
równowagi płatniczej, lecz także, a może przede wszystkim, zbudowanie trwałych podstaw stabilnego rozwoju
ekonomicznego
 programy dostosowawcze są uzgodnionym przez kraj członkowski z MFW planem postępowania, mającym
zapewnić przywrócenie równowagi makroekonomicznej, w tym płatniczej
 kraj, który realizuje uzgodniony program dostosowawczy, może liczyć nie tylko na pomoc merytoryczną w jego
realizacji, lecz także na pomoc finansową ze strony MFW i Banku Światowego
 programy dostosowawcze zawierają tzw. kryteria wykonawcze, które obejmują:
 agregaty monetarne związane z podażą pieniądza, jak M1, M2, M3
 dodatnią stopę procentową
 ograniczenie rozmiarów deficytu budżetowego
 stopę inflacji
 poziom rezerw dewizowych
 saldo obrotów bieżących
 polityką podatkową
 liberalizację systemu bankowego
 obroty handlowe z zagranicą
 zmiany własnościowe
 pozytywna okresowa ocena realizacji uzgodnionego z MFW programu dostosowawczego warunkuje
uruchomienie kolejnych transz pożyczek stabilizacyjnych
 w programach dostosowawczych, zalecanych i finansowanych częściowo przez MFW, postuluje się:
 jednoczesne stosowanie aktywnej polityki monetarnej i fiskalnej oraz kursowej
 zaleca się także liberalizację polityki gospodarczej
 wzmożoną kontrolę podaży pieniądza
międzynarodowy rynek walutowy
międzynarodowy rynek pieniężny – do 1 roku
międzynarodowy rynek kapitałowy – dłuższy okres czasu
 w sensie stricto:
 MRP
 MRK
3)
Różnice między MRF a krajowym RF
MRF
KRF
obsługuje klientów zagranicznych
mniejszy zasięg
ma większy zasięg
jest bardziej uregulowany
nie podlega regulacjom żadnego kraju
ograniczone możliwości kontroli
jest w miarę stabilny
transakcje są w innej walucie niż waluta siedziby
4)
Instrumenty MRP
 eurodepozyty:
 depozyty na żądanie – nie oprocentowane lub niskodochodowe środki utrzymywane głównie w celu
dokonywania międzynarodowych transferów pieniędzy
 depozyty o stałym oprocentowaniu – depozyty terminowe w dolarach amerykańskich lub innej
eurowalucie, którymi handlują przede wszystkim banki londyńskie; transakcje są zawierane dla kwot > 1
mln $ lub ich równowartości; LIBOR – podstawowe stawki procentowe, po których banki udzielają
pożyczek najlepszym instytucjom
 zbywalny certyfikat depozytowy – pokwitowanie wkładu wystawione przez banki; mają formę papierów na
okaziciela, dlatego są łatwo zbywalne
 weksle i bony skarbowe – popularne ze względu na bezpieczeństwo lokaty, bo są wystawiane przez państwa
 weksle handlowe
 weksle bankowy i akcepty bankowe
 euronoty:
 bezwarunkowe i bezpośrednie zobowiązanie pożyczkobiorcy
 wystawiane przez sądy lub wielkie korporacje na okres 1 roku z możliwością przedłużenia
 ich rozprowadzaniem zajmują się banki
 zabezpieczeniem jest osoba emitenta
5)
Instrumenty MRK
 akcje i obligacje:
 rośnie rola akcji, bo rośnie rola korporacji międzynarodowych
 akcja – prawo własności do majątku spółki
 obligacja – papier dłużny wystawiany na okaziciela, emitent zobowiązuje się spłacić ją wraz z odsetkami
 akcje różnią się od obligacji oprocentowaniem
 3 rodzaje obligacji:
 zagraniczne – emitowane na rynku krajowym przez podmiot krajowy; denominowane w walucie
kraju emitenta; rozprowadzane zazwyczaj na jednym rynku
 euroobligacje – rozprowadzane przez konsorcja, podmioty z różnych państw, emitowane często na
wielu rynkach równocześnie; odsetki zwolnione są od podatku; denominowane w innej walucie niż
kraju emitenta
 denominowane w jednostkach umownych SDR
6)
Przyczyny rozwoju eurorynków kapitałowych
 zaczęły się rozwijać w latach 60tych
 bezpośrednią przyczyną była polityka monetarna USA i wprowadzenie w 1960 roku regulacji Q – zniesienie
oprocentowania od wkładów bieżących i zmniejszenie oprocentowania od wkładów terminowych  fundusze
dolarowe zaczęły być lokowane poza USA w poszukiwaniu wyższej stopy procentowej; regulacja Q
obowiązywała do 1974 roku
 pośrednie przyczyny:
 dynamiczny rozwój handlu międzynarodowego i konieczność jego obsługi
 proces znoszenia ograniczeń dewizowych i liberalizacja przepływu kapitału – prekursorem były
Niemcy
 1958 – zewnętrzna wymienialność walut w Europie Zachodniej
 1 lipiec 1990 – reguły wspólnotowe – swoboda przepływu kapitału nie tylko wewnątrz UE, ale i do
krajów trzecich
 działalność korporacji transnarodowych – lokowanie ich nadwyżek finansowych
MIĘDZYNARODOWY RYNEK FINANSOWY
Pojęcie
 międzynarodowy rynek finansowy – rynek na którym istnieją popyt i podaż kapitału finansowego
Segmenty międzynarodowego rynku finansowego:
 w sensie largo:
18




7)
8)
9)
10)
rozwój sieci bankowych
lokowanie przez kraje socjalistyczne funduszy poza USA ze względu na Zimną Wojnę
kraje, które miały ropę naftową zaczęły lokować petrodolary na rynku kapitałowym
polityka pieniężna Wielkiej Brytanii – w 1957 wprowadzono zakaz stosowania kredytów akceptacyjnych w
funtach szterlingach do finansowania handlu niebrytyjskiego i zaczęto w dolarach
 atrakcyjność rynków – bezpieczeństwo lokaty, atrakcyjne oprocentowanie, brak restrykcyjnych
przepisów, np. podatkowych
Przyczyny rozwoju eurorynków pieniężnych
 proces internacjonalizacji gospodarki:
 działalność korporacji międzynarodowych i wzrost ich znaczenia
 dynamiczny rozwój handlu międzynarodowego
 rozwój zagranicznych inwestycji bezpośrednich i inwestycji portfelowych w skali świata
 wprowadzenie zewnętrznej wymienialności walut w 1958
 deficyt bilansu płatniczego USA
 bezpośrednią przyczyną było wprowadzenie w 1964 w USA podatku wyrównawczego od dochodów z
zagranicznych papierów wartościowych nabywanych przez rezydentów amerykańskich
 USA – dobrowolne ograniczenia eksportu kapitału a w 1965 formalne ograniczenia – jeśli chce się wywieźć
więcej niż 100 tys. $ to trzeba dostać zezwolenie
Rodzaje rynków
 centrum główne:
 najbardziej rozwinięty rynek finansowy
 zasoby finansowe pozyskuje i rozdysponowuje na skalę ogólnoświatową
 korzystają z tego przede wszystkim kraje wysoko uprzemysłowione
 oferują wszystkie rodzaje usług finansowych
 przykłady: Londyn, Nowy Jork, Tokio
 centrum rejestracji transakcji międzynarodowych = oazy podatkowe:
 funkcjonuje dzięki korzystnym preferencjom podatkowym kraju jego siedziby
 banki międzynarodowe zakładają tam tylko oddziały muszelkowe, rejestrujące depozyty i pożyczki
eurowalutowe
 zachowana jest tu poufność informacji handlowej i bankowej
 rozwinięta infrastruktura łączności
 przykłady: Wyspy Karaibskie, Cypr, Malta, Monako, Lichteinstein, Kajmany
 centrum gromadzenia funduszy:
 gromadzą fundusze zagraniczne i przeznaczają je na finansowanie potrzeb całego regionu
geograficznego – finansowanie regionalnych projektów inwestycyjnych, deficytów sektora publicznego i
deficytów bilansów płatniczych
 przykłady: Singapur, Hongkong, Panama
 centrum rozdysponowujące fundusze:
 nadwyżki finansowe krajów arabskich nie mogą być tam w pełni racjonalnie wykorzystane ze względu na
słabe zaludnienie i niekorzystne warunki naturalne
 są więc rozdzielane na rzecz innych regionów świata w celu pomnożenia dochodów
 przykładem jest Bahrajn
Globalizacja MRF
 polega na ściślejszym powiązaniu MRW, MRP i MRK oraz krajowych w jeden międzynarodowy rynek świata
 przebiega w taki sposób, jak to dyktują centra
 czynniki globalizacji MRF:
 wielkość środków do rozdysponowania
 postęp techniczny – w dziedzinach łączności, telekomunikacji, techniki bankowej
 wymienialność walut
 możliwość przepływu kapitału
 procesy integracji walutowej, np. UE
Zadłużenie międzynarodowe
 większość krajów, która w latach 70tych korzystała z kredytów zagranicznych, nie zdołała się wywiązać ze
swych zobowiązań płatniczych, co stało się poważnym czynnikiem utrudniającym ich rozwój
 ze względu na skalę tego zjawiska zwykło się mówić o kryzysie zadłużeniowym, który dotknął kraje rozwijające
sie
 na kryzys zadłużeniowy składa się:
 olbrzymi wzrost zadłużenia międzynarodowego dużej części krajów rozwijających się i niektórych państw
Europy Środkowej i Wschodniej




19



wzrost kosztów obsługi długu
załamanie dopływu kapitału do tych krajów i związany z tym transfer zasobów do krajów wierzycielskich
poważne ekonomiczne i społeczne następstwa tych zjawisk
przyczyny światowego kryzysu zadłużeniowego:
 wzrost cen ropy naftowej w latach 70tych:
 bezpośrednim skutkiem wzrostu cen tego surowca był wzrost wydatków na import ponoszonych
przez kraje importujące ropę
 większość krajów była więc zmuszona zaciągnąć kredyty na pokrycie kosztów jej zakupu
 krajem najbardziej dotkniętym tym problemem była Brazylia
 zmiany terms of trade krajów dłużniczych:
 od 1980 roku relacje cen eksportowych i importowych krajów rozwijających się zaczęły się
pogarszać
 wahania stopy procentowej:
 stopa procentowa na MRF w ciągu kilkunastu lat wykazywała niespotykane wahania
 w pierwszej połowie lat 70tych stwarzało to idealne warunki do zaciągania kredytów
 gdy kraje dłużnicze przystąpiły do spłaty zaciągniętych kredytów, sytuacja zmieniła się na ich
niekorzyść – stopa procentowa w 1981 roku wynosiła 16%
 osłabienie dynamiki gospodarczej krajów uprzemysłowionych:
 spadek aktywności gospodarczej w latach 1974-1975 spowodował ekspansję kapitału prywatnego
do krajów rozwijających się oraz Europy Środkowej i Wschodniej
 załamanie koniunktury gospodarczej w latach 1980-1982 doprowadziło do spadku możliwości
eksportu krajów dłużniczych na rynki państw uprzemysłowionych, stając się jedną z bezpośrednich
przyczyn wybuchu kryzysu zadłużeniowego
struktura zadłużenia:
 największa część zadłużenia przypada na kraje latynoamerykańskie (33%) i azjatyckie (28
 udział krajów Europy Środkowej i Wschodniej to 14%
 największymi dłużnikami są kraje o dużej liczbie ludności i poważnym potencjale gospodarczym
 lista krajów najbardziej zadłużonych – rok 2003 wg Banku Światowego:
1.
Brazylia – 235 mld $
2. Chiny – 193 mld $
3. Rosja – 175 mld $
4.
Argentyna – 166 mld $
5. Turcja – 145 mld $
6. Meksyk – 140 mld $
7.
Indonezja – 134 mld $
8. Indie – 113 mld $
9. Polska – 95 mld $
10. Filipiny – 62 mld $
zagrożenia związane z kryzysem zadłużeniowym:
 ogromne obciążenie krajów dłużniczych obsługą długu
 skutki społeczne:
 potrzeba przeznaczania bardzo dużych środków na obsługę długu w krótkim czasie prowadzi do
drastycznego ograniczania importu, próby zwiększenia eksportu oraz oszczędności budżetowych
 ponieważ środki te nie są z reguły wystarczające, w następnym etapie kraje zadłużone, działając
pod wpływem MFW, przystępują do realizacji programów stabilizacyjnych i dostosowawczych
 jednym z ich następstw w krótkim okresie jest pogorszenie się warunków życia ludności,
spowodowane redukcją zatrudnienia, cofnięciem dotacji do środków żywności i energii czy
wstrzymaniem programów pomocy społecznej
 ujemny wpływ na dynamikę wzrostu gospodarki światowej:
 spadek importu krajów dłużniczych  spadek eksportu krajów wierzycielskich  spadek tempa ich
wzrostu gospodarczego  osłabienie importu tych państw  spadek eksportu państw dłużniczych
 pogorszenie sytuacji państw dłużniczych
możliwości rozwiązania globalnego problemu zadłużenia:
 plan Bakera:
 zapewnienie z jednej strony dalszego dopływu kapitału pożyczkowego do krajów dłużniczych, a z
drugiej uporządkowanie, przy współudziale MFW ich gospodarek
 stabilizacja stopy procentowej, wg której miałyby być spłacane odsetki:
 celem było dążenie do zapewnienia krajom dłużniczym stabilnych warunków spłaty, a krajom
wierzycielskim odzyskanie swych wierzytelności w pełnej wysokości






umorzenie części lub całości zadłużenia
obniżenie poziomu długu do poziomu jego ceny rynkowej
dostosowanie obsługi długu do możliwości dłużnika
transakcje konwersji długu:
 jest to porozumienie polegające na sprzedaży lub zamianie na międzynarodowym rynku
finansowym posiadanego przez bank zobowiązania dłużnika
 możliwe transakcje to: zamiana długu na dług; zamiana długu na udziały kapitałowe w
przedsiębiorstwach, zamiana długu na towary pochodzące z danego kraju, zamiana długu na
wydatki na ochronę środowiska
wierzyciele publiczni zrzeszeni są w tzw. Klubie Paryskim
wierzyciele prywatni zrzeszeni są w tzw. Klubie Londyńskim
funkcje ceł
poziom ceł
sposób
traktowania
partnerów
ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA
Pojęcie
 zagraniczna polityka ekonomiczna – świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z
zagranicą
 przedmiotem oddziaływania są obrót towarowy i usługowy z zagranicą oraz przepływ czynników produkcji
między krajem a zagranicą
 zagraniczna polityka ekonomiczna – polityka jednego państwa wobec reszty państw
 międzynarodowa polityka ekonomiczna – polityka grupy państw wobec innych
 zagraniczna polityka handlowa – jest częścią zagranicznej polityki ekonomicznej; jest to kształtowanie przez
państwo obrotów towarowych z zagranicą
2)
Cele zagranicznej polityki ekonomicznej
 ilościowe:
 osiągnięcie przez dany kraj pożądanych rozmiarów handlu zagranicznego lub pożądanego salda bilansu
handlowego
 osiągnięcie określonej wielkości bezpośrednich inwestycji zagranicznych w kraju
 jakościowe:
 poprawa terms of trade
 zmiany strukturalne w gospodarce
 w krótkim okresie (do 1 roku):
 poprawa terms of trade
 zwiększenie eksportu lub ograniczenie importu
 w średnim okresie (1-5 lat):
 zwiększenie inwestycji kapitałowych własnych za granicą lub obcych w kraju
 poprawa efektywności gospodarowania w wyniku zwiększenia serii produkcji
 w długim okresie (więcej niż 5 lat):
 zmiany strukturalne w gospodarce
 poprawa salda bilansu płatniczego
3)
Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej
 oddziałujące na wszystkie podmioty gospodarcze w danym kraju:
 kurs walutowy
 stopa procentowa
 budżet państwa
 podatki i polityka fiskalna
 pieniądz
 ceny
 oddziałujące wyłącznie na podmioty uczestniczące bezpośrednio w stosunkach gospodarczych z
zagranicą; dzielą się na:
 taryfowe i cła
kryterium
rodzaj cła
od wartości
od ilości
kombinowane
sposób
ustalania ceł
importowe – nakładane na towary
eksportowe – służą państwu do
tranzytowe –
przywożone do danego kraju w celu
kształtowania wielkości i kierunków nakładane na towary
kierunek ruchu ochrony bilansu handlowego,
wywozu; nakładane np. na towary
przewożone przez
towarów
poziomu cen wewnętrznych lub
deficytowe na rynku wewnętrznym
terytorium danego
ochrony produkcji krajowej przed
eksportera
kraju; nie są już
konkurencja zagraniczną
stosowane


1)
ochronne – zabezpieczają produkcję
krajową przed konkurencją
zagraniczną  podniesienie ceny
towaru zagranicznego na rynku
krajowym o stawkę celną


minimalne – cło w handlu z krajami,
które otrzymały klauzulę
największego uprzywilejowania (KNU)

preferencyjne – niższe od ceł
minimalnych; stosowane w handlu z
krajami, które są korzystniej
traktowane, niż gwarantuje to KNU;
nie przysługuje krajom które uzyskały
KNU; najczęściej stosowane w
strefach wolnego handlu czy uniach
celnych
wyrównawcze – stosowane w celu
neutralizacji efektu ekonomicznego
subsydiów zastosowanych przez
eksportera zagranicznego
maksymalne – stosowane w
handlu z krajami, które nie
uzyskały KNU

dyskryminacyjne – wyższe od ceł
maksymalnych;



antydumpingowe – mają na celu
zniwelowanie negatywnych dla
importera skutków eksportu poniżej
kosztów produkcji
retorsyjne –
stosowane jako odwet
za nieprzyjazne
ekonomicznie lub
politycznie działania
kraju
umowne – porozumienia
określające poziom
wprowadzanego cła, czas jego
obowiązywania, zróżnicowanie
asortymentowe itp.
 parataryfowe – nie są cłami, ale powodują skutki identyczne jak cła:
opłaty
różnica między niższą ceną towaru importowanego a wyższą, ustaloną i gwarantowaną przez
wyrównawcze państwo, ceną wewnętrzną towaru produkowanego w kraju; podstawowym celem jest zrównanie
/zmienne
konkurencyjności obu towarów przez podniesienie ceny towaru importowanego
opłaty
np. opłaty fiskalne – stosowane wobec towarów nie produkowanych w kraju importera w celu
dodatkowe
zwiększenia dochodów budżetowych
system cen minimalnych
ich wyrazem jest likwidacja bądź obniżka stawki celnej do pewnego poziomu importu; mogą
kontyngenty
obejmować wszystkich eksporterów do danego kraju lub ich część; eksporterów spoza ustalonego
taryfowe
kontyngentu obowiązują normalne stawki
jest to obciążenie importera przez państwo obowiązkiem wpłaty na specjalny, nie oprocentowany
depozyty
rachunek kwoty proporcjonalnej do wielkości importu; pozostaje ona na rachunku przez z góry
importowe
określony czas, po czym zostaje importerowi zwrócona; nie jest oprocentowana, więc importer ponosi
straty, szczególnie gdy musi skorzystać z kredytu
sprzedaż towaru za granica poniżej ceny wewnętrznej kraju eksportera, a nawet poniżej kosztów
dumping
produkcji; jest finansowany przez przedsiębiorstwa; głównym celem jest zdobycie lub utrzymanie
rynku importera poprzez obniżkę ceny eksportowej i pokonanie konkurentów
reakcją na dumping jest uruchomienie procedur antydumpingowych, których efektem może być m.in.
antydumping
cło antydumpingowe
subsydia
różnica między wyższą ceną krajową towaru a jego niższą ceną na rynku zagranicznym; stosowane w
eksportowe
celu wyeksportowania nadwyżek towarowych niemożliwych do sprzedaży na rynku wewnętrznym lub
(państwowe)
przeciwdziałaniu deficytowi bilansu handlowego
antysubwencje i postępowanie antysubwencyjne
dyskryminacyjne praktyki w działalności kredytowej
ulgi finansowe
preferencyjne stawki transportowe
sposób
podejmowania
decyzji
20
autonomiczne – wprowadzane z
nikim nie uzgadnianą decyzja jednego
państwa
fiskalne – wykorzystywane w celu
zapewnienia państwu
odpowiednich dochodów z
przywozu towarów


pozataryfowe
określenie przez państwo wolumenu importu lub eksportu, który nie może być
kontyngenty
przekroczony s danym okresie; gdy jest równy zero wtedy mamy zakaz importu lub
ilościowe
eksportu; celem jest np. ochrona produkcji krajowej czy przeciwdziałanie deficytowi
bilansu handlowego
zezwolenia wydawane przez władze państwowe przedsiębiorstwom na przywóz
licencje importowe
określonej ilości konkretnego towaru; zazwyczaj dotyczą kontyngentów ilościowych
„dobrowolne”
VER (Voluntary Export Restraint) są wprowadzane przez kraje zmniejszające swój
ograniczenia
wywóz; dzieje się to na żądanie importera; eksporter godzi się na takie wyjście, aby
eksportowe
uniknąć ostrzejszych restrykcji importowych
klasyczne (w porozumienia o uporządkowanym zbycie
dużej części
embargo
zakaz przywozu lub wywozu określonych towarów do/z danego państwa
zakazane)
monopol handlu państwowego
preferują towary krajowe nawet wtedy, gdy są one droższe od przywożonych z
zakupy rządowe
zagranicy
przepisy
przepisy zobowiązujące producenta do wykorzystania w danym procencie surowców i
domieszkowe
materiałów krajowych w produkcji
całkowite lub częściowe zniesienie swobody obrotów dewizowych z zagranicą;
ograniczenia
wyrazem tego jest obowiązek odsprzedawania upoważnionym bankom dewiz
dewizowe
zarobionych za granicą, jednocześnie płatności na rzecz zagranicy mogą być
dokonywane tylko po uzyskaniu zezwolenia państwa
ilościowe ograniczenia wymiany
współczesne wzrost kosztów, cen
zmiana kursu walut
4)
Protekcjonizm
 w praktyce prawie żaden kraj nie prowadzi polityki całkowicie wolnego handlu
 krajem, który ma politykę najbardziej zbliżoną do wolnego handlu jest Hongkong, który nie stosuje ceł ani
ograniczeń ilościowych
 argumenty przemawiające za protekcją (nie mają uzasadnienia ekonomicznego):
 argument ochrony zatrudnienia – zgodnie z nim restrykcje importowe, ograniczając import, zachęcają
producentów krajowych do zwiększenia produkcji dóbr konkurujących z importem, a tym samym do
zwiększenia zatrudnienia
 argument poprawy bilansu płatniczego – ograniczenia importowe prowadzą do poprawy bilansu
handlowego, a więc i płatniczego
 argument poprawy terms of trade:
 kraj A może w pewnych warunkach poprawić własny dobrobyt przez nałożenie ceł na towary
importowane
 poprawa taka następuje, gdy cła skłonią zagranicznych eksporterów do obniżki cen oferowanych
przez nich towarów
 aby poprawa ta nastąpiła, kraj A musi mieć silną pozycję na rynku światowym (duży udział w
światowym imporcie), bo dostawcom zależy na dużym rynku zbytu
 argument ochrony nowo powstających gałęzi przemysłu – przejściowa protekcja wobec niektórych gałęzi
przemysłu w celu umożliwienia im rozwoju do czasu, gdy będą w stanie konkurować z zagranicznymi
producentami na warunkach rynkowych
 argument niedoskonałości rynku krajowego – rynki nie funkcjonują prawidłowo, co utrudnia lub wręcz
uniemożliwia szybkie dostosowania do zmieniających się warunków konkurencji
 rzeczywiste przyczyny protekcjonizmu:
 rozproszenie kosztów protekcji handlowej i koncentracja jej korzyści:
 koszty protekcji w postaci wyższych cen w następstwie wprowadzenia ceł lub innych form
ograniczeń importu (wspierania eksportu) ponoszą konsumenci, którzy nie mają możliwości
wywierania nacisku na zmianę polityki handlowej
 korzyści protekcji są wyraźnie odczuwalne przez grupy producentów, zainteresowanych ochrona
przed konkurencyjnym importem – mogą oni wywierać presję polityczną w celu wzrostu protekcji, bo
są lepiej zorganizowani niż konsumenci
 państwo najczęściej nie działa w imię interesu ogólnego (dobrobytu państwa), ale dobrze
zorganizowanych grup społecznych
1)
INTEGRACJA REGIONALNA (EUROPEJSKA)
Pojęcie
 międzynarodowa integracja gospodarcza oznacza scalanie narodowych potencjałów ekonomicznych w
jeden potencjał międzynarodowy
21
2)
3)
4)
5)
chodzi tu o tworzenie nowych organizmów gospodarczych, które w efekcie mają możliwości znacznie
przekraczające sumę możliwości narodowych
 obejmuje ona różne dziedziny życia gospodarczego, społecznego i politycznego
Cele integracji
 cel ogólny:
 w wyniku integracji ludzie zbliżają się do siebie, zaczynają myśleć i działać podobnie, znikają bariery
językowe i konflikty narodowościowe, pojawiają się wspólne interesy w miejsce konfliktowych, granice
państwa przestają dzielić narody i państwa, a swoboda poruszania się obywateli, brak ograniczeń w
przepływie towarów i usług oraz czynników produkcji pozwalają osiągać wspólne cele gospodarcze
 cele szczegółowe:
 zwiększanie efektywności gospodarowania
 rozwój międzynarodowej specjalizacji i kooperacji w produkcji
 obniżka kosztów postępu technicznego i szybsze jego tempo
Warunki rozwoju międzynarodowej integracji gospodarczej
 bliskie położenie geograficzne zainteresowanych państw – chodzi o maksymalne skrócenie czasu
przepływu towarów i usług oraz czynników produkcji, a także zmniejszenie kosztów tego przepływu
 odpowiednia infrastruktura gospodarcza – przede wszystkim rozwinięte połączenia kolejowe, drogowe,
morskie, telekomunikacyjne, informatyczne
 komplementarność struktur gospodarczych – czyli ich wzajemne dopasowanie
 polityka sprzyjająca integracji – wyrażająca się:
 we wzajemnym udzielaniu preferencji taryfowych, parataryfowych i pozataryfowych
 wprowadzaniu swobody przepływu kapitału, pracy i innych czynników produkcji
 w koordynacji polityki ekonomicznej
Modele (typy) powiązań integracyjnych
 model integracji jest to całościowy obraz ugrupowania integracyjnego obejmujący zespół jego głównych
właściwości, w tym zwłaszcza podział kompetencji miedzy organami międzynarodowymi i ponad narodowymi a
rządami krajów członkowskich
 model międzynarodowej integracji gospodarczej:
 decyzje kształtujące wzajemne powiązania grupy krajów są podejmowane wyłącznie przez instytucje
narodowe, ośrodek międzynarodowy ma charakter koordynacyjny
 narodowe ośrodki integracyjne informują międzynarodowy ośrodek integracyjny o celach, środkach i
narzędziach wewnętrznej i zagranicznej polityki ekonomicznej stosowanej wobec przedsiębiorstw
 międzynarodowy ośrodek integracyjny po przetworzeniu tych informacji przesyła narodowym ośrodkom
integracyjnym zalecenia dotyczące zmian w polityce ekonomicznej
 ośrodki narodowe mogą, ale nie muszą, podporządkować się zaleceniom ośrodka międzynarodowego
 model ponadnarodowej integracji gospodarczej:
 część lub większość decyzji dotyczących wewnętrznej i zagranicznej polityki ekonomicznej jest
transmitowana z narodowych ośrodków integracji do ponadnarodowego
 ośrodek ten podejmuje decyzje obligatoryjne dla podmiotów gospodarczych w krajach członkowskich
 ośrodek ponadnarodowy może posługiwać się:
 dyrektywami – wiążą państwa, do których są skierowane, głównie w zakresie celów, jakie powinny
być osiągnięte, pozostawiając władzom państwowym swobodę wyboru środków i narzędzi
 rozporządzeniami – mają zasięg ogólny, obowiązują w całości i są bezpośrednio stosowane we
wszystkich państwach
Instytucjonalne formy integracji regionalnej
 strefa wolnego handlu:
 jest najprostszym rozwiązaniem instytucjonalnym
 oznacza ona likwidację ceł i ograniczeń ilościowych w handlu między określoną grupą krajów
 kraje te zachowują autonomiczną zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własną niezależną politykę wobec
krajów trzecich
 przykłady:
 EFTA (europejska s.w.h.) – Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja Wielka
Brytania
 CEFTA (środkowoeuropejska s.w.h.) – Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Słowenia, Rumunia
 NAFTA (północnoamerykańska s.w.h.)
 BFTA (bałtycka s.w.h.)
 AFTA (azjatycka s.w.h.)
 unia celna:
 kraje tworzące strefę wolnego handlu wprowadzają ujednolicone cła zewnętrzne wobec krajów trzecich

sprzyja ona rozwojowi handlu wzajemnego krajów członkowskich i ogranicza rozwój handlu z krajami
trzecimi
 przykłady:
 MERCOSUR – Ameryka Południowa – Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj
 ACM – Wenezuela, Kolumbia, Peru, Boliwia, Ekwador
 CACM – Gwatemala, Salwador, Honduras, Nikaragua
 Szwajcaria-Lichteinstein
 Francja-Monako
 wspólny rynek:
 wyższa forma integracji
 oznacza nie tylko zniesienie ceł we wzajemnych obrotach i wprowadzenie wspólnej taryfy celnej wobec
krajów trzecich, ale także swobodę przepływu kapitału, usług, towaru i siły roboczej
 przykładem jest wspólny rynek produktów rolnych UE
 unia walutowa:
 obejmuje, poza wyżej wymienionymi, koordynację polityki walutowej prowadzonej przez kraje wchodzące
w skład ugrupowania integracyjnego
 w zakres tej koordynacji wchodzą:
 ograniczanie wahań kursów walutowych
 tworzenie wspólnych rezerw walutowych
 wprowadzenie jednolitej waluty międzynarodowej
 bezwarunkowa pomoc kredytowa
 przykładem jest Strefa Euro (12 państw)
 unia ekonomiczna:
 obejmuje, poza wyżej wymienionymi, koordynację poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej i to
zarówno ogólnej, jak i w poszczególnych działach gospodarki
 przykładem jest Unia Europejska, która powstała na mocy traktatu z Maastricht; należą do niej
następujące państwa:
Francja €
Niemcy €
Portugalia €
Polska
Słowacja
Belgia €
Wielka Brytania
Finlandia €
Estonia
Malta
Dania
Irlandia €
Szwecja
Łotwa
Węgry
Holandia €
Włochy €
Austria €
Litwa
Cypr
Luksemburg €
Hiszpania €
Grecja €
Czechy
Słowenia
 unia polityczna:
 oznacza koordynację polityki zarówno wewnętrznej jak i zagranicznej krajów wchodzących w skład
ugrupowania integracyjnego
 nie ma takiej na świecie
6)
Ugrupowanie regionalne a organizacja międzynarodowa
 ugrupowanie regionalne – ma na celu zbliżanie krajów do siebie, nie mają siedziby
 organizacja międzynarodowa – dotyczy konkretnej dziedziny, konkretnego celu, posiada osobowość prawną
22