Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE
„Operacje handlu zagranicznego” K. Białecki
„Słownik handlu zagranicznego” K. Białecki
„Przewodnik Eksportera do krajów UE” T. M. Kaczmarek
Nierównomierność ekonomiczna 
Dwa typy międzynarodowego podziału pracy:
1. tradycyjny  ukształtował się w XIX w. Przetrwał 200 lat do I wojny światowej.
 podział międzygałęziowy (powiązania o charakterze międzygałęziowym; brak równomierności
rozwoju pomiędzy; nie wszystkie działy tworzą rozwoje okręgu technicznego; podział na
kraje surowcowo – rolnicze i przemysłowe),
 stosunkowo słabo rozbudowana struktura podmiotowa,
 stosunkowo słabo rozbudowana struktura przedmiotowa powiązań gospodarczych,
 stosunkowo słabo rozbudowana struktura geograficzna powiązań gospodarczych (zależność
metropolii z obszarami podległymi),
Czynniki ... umocnienie tradycyjnego podziału pracy:
 pogłębienie się różnic w rozwoju socjologicznym,
 specyfika migracji,
 produkcja techniczna w zakresie środków transportów,
 polityka ekonomiczna krajów metropolitalnych wobec terytoriów zależnych (izolowanie
obszarów od konkurencji pozostałych obszarów metropolii; polityka umacniająca).
System komunistyczny  ideologia zakładająca autonomie systemu gospodarczego. Import
ograniczony wiążący się z eksportem (minimalny). Komunizm izolował się od reszty świata; wojny
domowe; ruchy narodowo wyzwoleńcze; obszar zmniejszał się pod względem gospodarczym.
Zjawiska ekonomiczne  pojawienie się popytu alternatywnego przeznaczenia (w miarę wzrostu
dochodów stabilizuje się popyt na dobra potrzebne „minimum socjalne”).
2. współczesny 
 podział wewnątrz-gałęziowy (dominują powiązania typu kooperacyjnego; promowanie
potencjalnych zmian rozwoju technicznego; wyrównanie ... w zakresie rozwoju technicznego)
 struktura podmiotowa (bogatsza, rozbudowana, otwarta gospodarka). Korporacje trans
narodowych; brak ugrupowań międzynarodowych; wpływy międzynarodowe instytucji
gospodarczych (Bank Światowy),
 struktura przedmiotowa (wymiana handlowa różni się strukturą towarową, powiązania
kapitałowe, przepływ siły roboczej),
(1/3 handlu świata  handel komponentami).
 struktura geograficzna (każdy z każdym; rozbudowa siatki geograficznej powiazań
gospodarczych).
Problemy globalne
Problem zadłużenia  podstawowy problem gospodarczy
Eksplozja zadłużenia  wzrost cen paliw (4x wzrost ropy), zmiany strukturalne, kryzys energetyczny.
2 wyjścia krajów importujących ropę
 ograniczenie importu (podtrzymywanie importu przez zaciąganie kredytów)
 technologie oszczędnościowe.
Grupa krajów Nowo Uprzemysłowionych wystawiała kredyty inwestycyjne, które:
 pozwoliły na restrukturyzację gospodarczą,
 wzmocniły eksport tych krajów.
1/16
W 1974 r. Po sukcesie „OBE” specjalnie narzucono „Dokumenty Polityczne”  VI sesja ONZ
1. Deklaracja o Ustanowieniu Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego.
2. Program działań zmierzał do realizacji tejże deklaracji.
Kraje Nowo Uprzemysłowione nie godziły się na przyjęcie „Deklaracji” jednak większością głosów
zostały przegłosowane. Kraje Słabo Rozwinięte wysunęły żądania typu ustrojowego:
 swoboda ustroju ekonomicznego,
 przejęcie pełnej kontroli nad swoimi zasobami naturalnymi,
 radykalne wsparcie finansowe od krajów Nowo Uprzemysłowionych
(1% PKB – pomoc bezwarunkowa),
 zgoda ze strony krajów Nowo Uprzemysłowionych na zmianę cen eksportu (indeksacja cen),
Indeksacja cen  automatyczne podnoszenie cen krajów Słabo Rozwiniętych w eksporcie w każdym
przypadku towarów przemysłowych jakie eksportują kraje Nowo Uprzemysłowione.
 indeksacja inflacji,
 ułatwione dojścia krajów Słabo Rozwiniętych do Nowo Uprzemysłowionych (cła),
 zwiększenie pomocy finansowej z Międzynarodowych Instytutów Finansowych,
 przeprowadzenie zmian organizacyjnych w Banku Światowym, funduszu walutowym
(wpływ decyzji krajów Słabo Rozwiniętych)
 zwiększenie pomocy technicznej (dostęp do nowej technologii),
 przesuniecie pracy na kraje Słabo Rozwinięte
(przeniesienie produkcji wraz z eksploatacją surowców),
Reakcja ze



strony państw Nowo Uprzemysłowionych, nie była jednolita – występowały różnice:
nie wszystkie udzielały pomocy technicznej,
nie zgadzały się na znacjonalizowanie krajów Słabo Rozwiniętych,
największa pomoc była świadczona przez kraje skandynawskie (z własnej woli),
Programowi „Deklaracji” spowodował, że we wstępnej fazie stopniowo: żądania zmalały – zostały
zaniechane na prośbę – upadły.
W 1976 r. wynikła bezmyślność polityczna na rynkach finansowych:
 realne stopy procentowe były minimalne,
 nie zostały wykorzystane kredyty restrukturyzacyjne  korzystne dla krajów S.R. (wyjątek
stanowiły kraje tzw. Tygrysy Azjatyckie),
 stopy procentowe wzrosły ponad inflacje,
 brak zmian w pracach wytwórczych,
Zaciągano kolejne kredyty przez co wzrastały zobowiązania. Nie było rozwoju gospodarczego.
Zmniejszyło się zaufanie. na kapitał. Przedsiębiorstwa zachodnie miały ograniczony popyt na naftę
przez co powstały nadwyżki ropy.
Zmiana nastąpiła w 1982 r. kiedy to Meksyk ogłosił, że jest niewypłacalny.
Zmieniła się mentalność wierzycieli (duża ostrożność prowadzenia polityki fiskalnej). Program pomocy
obejmował wyciągnięcie jak największych korzyści materialnych, uratowanie Międzynarodowego
systemu Bankowego.
Zaciągano zobowiązania = zobowiązania restrukturyzowane w sektorze prywatnym  pogorszenie
sytuacji.
2/16
Plan Baker’a  sekretarz stanu USA
1985r.  koncepcja oddłużenia krajów zadłużonych, by udostępnić im dodatkową pomoc finansową dla
zwiększenia eksportu. Nacisk na potrzebę wzrostu mocy eksportu zlokalizowanych w przemyśle
(produkcja mało-nowoczesna – najlepiej paliwa). Umacnianie monokultury poprzez rozwój
przemysłu. Brak elementów, które mogły zrekonstruować gospodarkę w tych krajach.
Nowa koncepcja oddłużenia
1989r.  plan N. Brady (sekretarz skarbu USA):
 nacisk na trwałe ulżenie w spłacie zadłużenia krajów słabo rozwiniętych (redukcja części
długu pozostała część zadłużenia miała być restrukturyzowana – wydłużyć okres kadencji
przy spłacie, możliwość wydłużenia czasu spłaty zadłużenia, możliwość złagodzenia stóp
procentowych obciążających tę resztę długu; dopuszczono możliwość zmiany części
zadłużenia na akcję firm krajów zadłużonych, zobowiązania inwestycyjne w sferze rozwoju
i infrastruktury, ochrony środowiska; część „ściśle określona” zadłużenia możliwości wykupu
na wtórnym rynku).
 uruchomienie
nowych
środków
finansowych
dla
dłużników
(przeznaczone
na restrukturyzację gospodarki). Środki pochodzą z instytucji finansowych (Bank Światowy,
Międzynarodowy Fundusz Walutowy) i od rządów państw zachodnich.
 kontrola Międzynarodowego Funduszu Walutowego (kraje zadłużone miały wynegocjować
tzw. Programy dostosowawcze – uzgadniać główne punkty swojej polityki gospodarczo –
ekonomicznej). Jeżeli kraj zadłużony odrzucał kontrolę „Funduszu” to nie mógł liczyć
na pomoc.
Opierał się na dobrze rozwiniętych mechanizmach rynkowych. Nie wszystkie kraje mogły skorzystać
z tego planu. Kraje znajdujące się w okolicach średniego poziomu rozwoju gospodarczego mogły
skorzystać z pomocy.
Współczesna polityka krajów wierzycielskich wobec krajów zadłużonych w dużym stopniu kształtowana
jest w oparciu o plan Brady’ego.
Globalizacja
 zacieśnianie się więzi międzyludzkich, gospodarczych dzięki rewolucji informatycznej.
Dążenie do eliminacji przeszkód w prowadzeniu działalności gospodarczych (eliminacja
granic ekonomicznych, przestrzennych i czasowych).
Różnice miedzy globalizacją a integracją:
 traktowana jako proces żywiołowy, przez nikogo nie kontrolowany.
 Swoboda przepływu czynników wtórnych (towarów, usług, siły roboczej, kapitału) są
podstawą integracji ugrupowań na szczeblu wspólnego rynku i Unii gospodarczo – walutowej).
Brak swobody przemieszczania się siły roboczej. Globalizacja nie jest najwyższą formą
integracji.
 W procesach integracyjnych jako przykład udanej integracji (UE) mamy do czynienia
z częściową redystrybucją budżetu (z krajów bogatych do krajów biedniejszych poprzez
finansowanie programów strukturalnych). Zmniejszenie różnic rozwojowych krajów
uczestniczących w procesie integracji.
Wyraźnie akceptuje się przesunięcie ośrodków własności gospodarczej, pośrednio politycznych
z międzynarodowych instytucji narodowościowych (rządów) ze szczebla narodowego.
W ramach globalizacji  w kierunku międzynarodowych instytucji prywatnych.
Wzmacnianie prywatnych ośrodków władzy  korporacje trans narodowe, poza rządowe.
Podważa tradycje demokracji.
Nie jesteśmy w stanie walczyć z globalizacją. Procesy globalizacji są nieuchronne. Kraje słabsze muszą
włączyć się w procesy globalizacji razem z krajami bogatszymi.
3/16
Teorie Handlu Międzynarodowego
1.
Merkantyliści  rozwój handlu międzynarodowego powinien być funduszem bilansu płatniczego
Kraj powinien dążyć do dodatniego bilansu płatniczego, promować eksport, ograniczać import.
Podstawowy skład bogactwa narodowego to kruszce szlachetne. 2 metody zdobywania kruszców:
 wojny i rewolucje,
 dodatni bilans płatniczy (handlowy). „największy wkład”
2. Ekonomia klasyczna  „kosztów absolutnych”  teoria A. Smitha przewidywała, że surowce
szlachetne nie są podstawowym i jedynym środkiem bilansu płatniczego, lecz ogół dóbr, usług,
towarów zaoszczędzonych przez dana gospodarkę. W ramach zrównoważenia bilansu zaistniał
międzynarodowy podział pracy, który by umożliwił obciążenie kosztów produkcji, przy większej
efektywności gospodarowania (Podnoszenie efektywności zagospodarowania).
Podział pracy w celu zwiększenia produkcji
A
B
I
1
2
II
3
4
A. Smith twierdził, ze jednostkowy towar powinien wyprodukować kraj, który dokona tego tańszym
kosztem (Tańszy koszt wytworzenia)
Bariera
D. Ricardo
 teoria kosztów względnych (koszty komparatywne)
kraj I powinien produkować dobro A; w kraju I potrzeba 2x produkcji dobra B
dobro B jest relatywnie taniej produkowane w kraju II.
A
B
I
1
2
II
3
4
Wartość wytworzonych dóbr jest większa
I
24,12,- A
12,- B
I
II
∑
A
12
4
16
II
24,12,- A
12,- B
produkcja po specjalizacji
A
B
I
24
II
6
∑
24
6
B
6
3
9
Ceny skrajne – ceny rynku wewnętrznego krajów I i II
A
I
II
B
Kraj I będzie dążył do osiągnięcia takich cen, które będą kształtowały się poniżej prostej.
4/16
Założenia teorii Ricardo:
 do rachunku komparatywnego jednostkowe nakłady powinny odzwierciedlać istniejący w danym
momencie stan rzeczy (różnice rozwojowe kraju). Statyczność – podstawowa wada teorii.
 doskonała przenośność i podzielność czynników wytwórczych w skali kraju i brakiem takiej
przenośności w skali w skali międzynarodowej. Specjalizacja nie może przynosić strat biorącym
w niej udział.
 brak wpływu zmian technologii technik wytwarzania produkcji.
 brak wpływu na relacje nakładów kosztów transportu miedzy partnerami.
Założenia osłabiają metodę określenia specjalizacji w oparciu o komperatywność.
Ricardo mówił o Portugalii i Anglii - wino (produkcja rolna) i sukno (produkcja przemysłowa) – konkretne
towary.
Jest korzystna dla krajów silniejszych (w ujęciu ricardiańskim).
Nie zabezpiecza z punktu widzenia krajów słabszych – utrwala ich zacofanie.
Dynamizacja teorii ricardiańskiej  polega na tym, że zamiast parametrów rachunku komparatywnego
odzwierciedlające dzisiejsze różnice użyć parametrów prognostycznych (pozwolą na zmianę
dzisiejszych struktur gospodarczych, produkcyjnych).
Teoria obfitości zasobów
 o kierunkach specjalizacji międzynarodowej decydują różnice w wielkościach zasobów
czynników wytwórczych w kraju i zagranicą; 2 czynniki:
- praca
- kapitał
zasadniczy wpływ na produkcję
Kraj obficie wyposażony w kapitał powinien specjalizować się w produkcji dóbr kapitałowych
(kapitałochłonne) 2 założenia:
 tzw. stałość funkcji produkcyjnej – w procesie wytwarzania danego towaru zużywa się czynnik
produkcyjny w określonej proporcji niezależnie (jednakowej) od tego, w jakim kraju towar
został wytworzony.
Usztywnia teorię obfitości zasobów przyjęcie tego założenia; (teoria jest statyczna). Oznacza
to, że kraj bogaty w kapitał nie powinien wytwarzać dóbr pracochłonnych i odwrotnie. Usztywnia
to strukturę produkcji. W praktyce gospodarczej przyjęcie tego założenia nie jest dobre
(rozmija się z celem); do końca nie odpowiada realiom gospodarczym.
 usztywnienie wielkości zasobów – w krótkim okresie nie zmienia się sytuacja. Czynniki pracy
można zmienić jego wielkości ale w długim okresie czasu, podobna sytuacja z czynników kapitału:
- szybkość rozwoju (przyrost PKB)
- stopa oszczędności
Zweryfikowana
Leontieff
 uznał, że USA na tle zagranicznym jest krajem relatywnie bogatym w kapitał, ale jest
relatywnie mniej wyposażona w czynniki pracy. USA powinna eksportować towary
kapitałochłonne, a importować towary pracochłonne.
Zaczął analizować strukturę handlu USA:
Odwrotność wyniku badań - tzw. PARADOKS LEONTIEFF’a – można go wyjaśnić pod
warunkiem prawidłowego zdefiniowania czynnika wytwórczego (fizyczne rozmiary
czynników + jego wydajność – prawidłowo określony zasób czynników produkcji).
2 kierunki poszukiwań nowych teorii w handlu międzynarodowym:
 neoczynnikowe
 neotechnologiczne
5/16
Teorie neoczynnikowe  różniły się od teorii Olinowskiej ilością i jakością czynników wytwórczych.
Uważano, że wielkość zasobów czynników wytwórczych ma duży wpływ na specjalizację.
Teorie neotechnologiczne  różnice w zakresie rozwoju technologicznego, technicznego – podstawa w
handlu międzynarodowym.
Wyróżniamy tu:
 teorie cyklu życia produktu – z punktu widzenia makroekonomii pozwala prześledzić
zróżnicowanie rozwiązań technicznych – 4 fazy życia produktu:
I




II
III
IV
I faza – wprowadzenie produktu na rynek – pozwala czerpać korzyści kraju i producentom
wprowadzającym nowe produkty na rynek o charakterze monopolistycznym – korzystna (wiąże
się z monopolem technicznym oraz z monopolem produkcji)
Wyprzedzanie technologii nad konkurencją ustala taki kraj w bardzo korzystnej sytuacji
konkurencyjnej. Lider techniczny najlepiej na tym wychodzi.
II faza – tzw. dojrzałości rynkowej – pojawia się produkcja na wielka skalę, wystandaryzowana,
może pojawiać się konkurencja; przewaga konkurencyjna tego, kto w I fazie miał przewagę
technologiczną (inicjator cyklu życia produktu). Ekspansja innowatora.
III faza – stagnacja rynkowa – kraj innowatora traci przewagi technologiczne i konkurencyjne;
zaostrzenie walki konkurencyjnej między imitatorami; konkurencja na rynku – bardzo silna;
moment przełomowy. Podejmuje dalsze decyzje co do produkcji na rynku.
- podejmuje walkę konkurencyjną z imitatorami i naśladowcami (może doprowadzić do
bankructwa innowatora).
- stopniowo wycofać się z tej fazy (rozsądne wyjście)
Innowator przesuwa środki by uruchomić ponownie nowe produkcje. Nakręca postęp
technologiczny na okrągło. Innowator jest wiecznym eksporterem dóbr nowych, wprowadzonych
na rynek i czerpie z tego korzyści.
IV faza – schyłkowa – schodzenie produktu z rynku
Pogłębianie się różnic rozwojowych – istota handlu międzynarodowego współczesnego
Kształtowanie się cen międzynarodowych
W handlu światowym ceny są w pewien sposób zniekształcone.
Wynika to z:
 istnienia granic polityczno – ekonomicznych (w gospodarce istnieją wyodrębnione rynki
wewnętrzne, chronią te rynki przed konkurencją zewnętrzną; ugrupowania integracyjne
w gospodarce światowej; mniejsze/większe zniekształcenie w przepływie czynników produkcji
i kształtowania cen),
 działania korporacji trans narodowych (stosowanie tzw. cen transferowych; tworzą wewnętrzne
rynki, którymi rządzą inne zasoby),
 znaczna część dóbr występujących na rynkach lokalnych nie występuje w obrocie światowym,
6/16
Mechanizmy rządzące cenami międzynarodowymi
Elastyczność punktu: pozwala obliczyć nieskończoność małych zmian
 Y X 
 X Y  Y
lim 

  lim  

X 
 Y
 Y X  X
lim ∆Y/∆X  pochodna funkcji obrazująca zależność między X a Y.
∆Y/Y  względna granica (popyt, podaż) zmiennej zależnej
∆X/X  zmienna niezależna (ceny i dochody)
y = f(x)  pokazuje w jaki sposób są powiązane dwie zmienne, musi być funkcja różniczkowalna.
Elastyczność łuku
 liczona wtedy, kiedy nie można policzyć elastyczności punktu; Jest badaniem
ex-post (obserwujemy jak zachowuje się rynek; zmiany cen odpowiednio wielkie
aby zauważyć je na rynku); bardzo niedoskonały instrument.
Wyróżniamy:
 duża elastyczność  zmienna zależna reaguje silniej niż dana zmiana zmiennej niezależnej; > 1,
 proporcjonalna elastyczność  zmiana zmiennej zależnej i niezależnej jest taka sama; = 1,
 słaba elastyczność  zmienna zależna reaguje słabiej na zmianę zmiennej niezależnej; < 1.
 sztywna elastyczna  zmian zmiennej zależnej nie reaguje na zmiany zmiennej niezależnej; = 0
Terms of trade rodzaje:
 TOT nominalny (cenowy)  stosunek względnych zmian cen w eksporcie danego kraju do
względnych zmian cen w imporcie tego kraju,
 TOT towarowy nominalny  stosunek względnych zmian cen międzynarodowych na rynkach
międzynarodowych jednej grupy towarów do względnych zmian cen międzynarodowych innej
grupy towarów,
 TOT czynnikowe  zmiana relacji zawartości czynników produkcyjnych w towarach eksportu
i importu
 TOT ilościowe  współczynnik, przy pomocy którego bada się zmiany siły nabywczej eksportu
mierzona wielkością importu.
Poprawa nominalnego TOT:
- ceny w eksporcie rosną i w imporcie rosną ale wolniej,
- ceny w eksporcie rosną a w imporcie w przybliżeniu się nie zmieniają,
- ceny w eksporcie nie zmieniają się a w imporcie maleją,
- w okresie recesji: ceny światowe maleją, w imporcie maleją > w eksporcie maleją,
2 grupy towarów uczestniczących w handlu międzynarodowym:
towary zindywidualizowane
towary wystandaryzowane
nie są doskonałymi substytutami (4/5 handlu
w ramach danego standardu mamy do czynienia
świata); brak jednolitych rynków na te towary;
z doskonałą substytucyjnością towarów (część
ceny głównie produkcyjne dostawców.
surowców + produkcja rolnicza); cena światowa
Ceny międzynarodowe towarów wystandaryzowanych podlegają większym zmianom i wahaniom niż ceny
towarów zindywidualizowanych.
Korzystne z punktu widzenia kształtowanie się cen międzynarodowych jest wymianą towarów
zindywidualizowanych (można się spodziewać pewnej stabilizacji bilansu).
Towary wystandaryzowane są mniej stabilne: mała elastyczność popytu i podaży
2 podgrupy:
- część produkcji rolniczej,
- część surowców pochodzenia górniczego
7/16
Długi cykl produkcji oraz wysoka kapitałochłonność produkcji usztywnia podaż na te towary.
Te ograniczenia powodują, że wzrost podaży na te produkty nie jest wysoki. Towary te są eksportowane
przez kraje słabo rozwinięte (stanowi on monokulturę tych krajów).
Głównym importerem produktów wystandaryzowanych rolniczo są kraje najbogatsze.
Usztywnienie popytu na produkcję wystandaryzowaną jest duże (produkcja pochodzenia mineralnego):
- zaspakaja potrzeby gospodarki krajowej (np. paliwa płynne).
Dostosowania popytowo – podażowe muszą mieć gwałtowny przebieg; mała stabilność cen.
Towary zindywidualizowane mają większy poziom elastyczności popytu i podaży
Wynika:
- skrócenie cyklu inwestycyjno – produkcyjnego
zwiększenie możliwości elastyczniejszego dostosowania się do rynku międzynarodowego,
- popyt nie akceptuje zbyt wysokich cen
Międzynarodowe przepływy kapitałowe
MPK
 jego eksport/import, czyli taka forma przepływu, która radzi stosowanie typu należności,
zobowiązania między właścicielem (dysponentem) a biorcą (beneficjantem). Odpłatna forma
przemieszczania kapitału.
Kapitał pożyczkowy  procenty, kiedy biorca na rzecz kredytodawcy,
Kapitał produkcyjny  odpłatnością są dywidendy.
Szersze znaczenie obejmuje nie tylko eksport i import kapitału dla wszelkich innych form przepływu
kapitału (odszkodowania, rywalizacja, do eksportu i importu kapitału nie zalicza się przeniesienie
właściciela (eksportera) z kapitału za granicą) + cały majątek.
Przyczyny tego zjawiska
I. tradycyjne (eksport kapitału)
- dążenie do osiągnięcia wyższej stopy zysku,
- dążenie do zapewnienia sobie rynków zaopatrzenia (z punktu widzenia kapitału) surowce,
materiały do produkcji w celu zapewnienia płynnych dostaw,
- tradycyjnie eksportowanie kapitału by rozszerzyć rynki zbytu (eksport kapitału pociąga za
sobą rozszerzenie rynków zbytu),
- bezpieczeństwo lokat (w sensie ekonomicznym i politycznym) możliwości kryzysu, zmiana
władzy – dokonywany jest eksportem kapitału; możliwości zatrzymania,
- chęć zneutralizowania negatywnych skutków zmian kursów walutowych (odnosi się do
przepływów krótkookresowych) gorący pieniądz = kapitał krótkookresowy.
II. współczesne
1. procesy integracyjne maja ogromne znaczenie do pobudzania eksportu (z krajami 3 do
wewnętrznego ugrupowania integracyjnego. Te procesy pobudzane są na 2 płaszczyznach
- ożywienie gospodarcze, co w efekcie pobudza międzynarodowe przepływy towarowe
i kapitałowe.
Istotą integracji jest dążenie do łamania barier ograniczających swobodę wewnętrzną
ugrupowania integracyjnego ale utrzymanie ich na granicy. Kraje trzecie usiłują przebić się
przez zewnętrzną barierę lub przeniesienie swoich mocy produkcyjnych do wewnątrz tego
ugrupowania omijając bariery poprzez eksport kapitału.
8/16
2. desynchronizacja cyklu koniunkturalnego w świecie
Fazy ożywienia nie nakładają się na siebie w sposób dokładny we wszystkich miejscach na
świecie. Jest efektem polityki gospodarczej państw w dużym stopniu; przyczyną
i skutkiem przepływów międzynarodowych.
Do wielkiego kryzysu lat 20 – 30 była synchronizacja cyklu; zawsze były i będą kryzysy.
Zachęca to do lokowania we wszystkich centrach swojego kapitału, aby w razie czego nie
stracić wiele – minimalne straty – desynchronizacja cyklu.
3. przejęcie i fuzja mające na celu koncentrowanie działalności gospodarczej.
Obserwujemy przepływ kapitałów, wykupywanie innych firm.
Przejęcie przyjazne – kiedy celem inwestora jest włączenie przejmowanej firmy do sieci,
rozwój tej firmy, umocnienie jej pozycji rynkowej przez inwestora.
Przejęcie wrogie – bardzo niebezpieczne dla gospodarki, kiedy intencją rzeczywistą
inwestora zagranicznego jest zamknięcie danej firmy, aby wyeliminować konkurencję,
przejąć grunty, tereny, na których jest położona firma.
Inwestycji drogich nie da się wykluczyć, ale można je ograniczyć (klauzule).
Polska inwestycje wrogie (niedopatrzenia)
Formy przepływu kapitału w skali międzynarodowej
Jeżeli bierzemy pod uwagę charakter:
- przepływ kapitału produktywny – są wykonywane w działalności wytwórczej.
inwestycje bezpośrednie
inwestycje portfelowe (pośrednie)
polegają na tym, że ich głównym celem jest
np. akcje, papiery wartościowe, ale nie interesuje
przejęcie i sprawowanie kontroli nad firmą (kiedy
ich to, aby sprawować kontrolę nad firmą
inwestor obejmuje więcej niż 50% + 1 akcja)
interesuje ich dochód z inwestycji (maksymalny
w ekonomi za bezpośredniego inwestora uważa się zysk)
takie, które w swoim pakiecie zawierają mniej niż
50%; pozwalają realnie kontrolować firmę
Skutki międzynarodowych przepływów kapitału
1. z punktu eksportu kapitału:
 jak obficie dany kraj jest zaopatrzony w kapitał (w przypadku kraju biednego odpływ
kapitału hamuje jego modernizację). Przy dużych rezerwach kapitału – dobrze.
 Konsekwencje dla kształtowania się bilansu płatniczego kraju eksportującego kapitał.
Bilans obrotów bieżących i kapitałowych
bieżące
kapitałowe
- odnotowywane dochody i wydatki od kapitału każdy eksport kapitału osłabia bilans; obciąża
(odsetki od kapitału pożyczkowego; dywidendy) bilans w każdym kraju; w krajach bogatych jest
- ożywienie eksportu towarów bilansu obrotów rekompensowane korzyściami po stronie obrotów
bieżących.
bieżących (pociąga ożywienie eksportu towarów
i usług); skutki osłabienia w krajach biednych nie są
neutralizowane po stronie bilansu obrotów
bieżących (brak eksportu towarów i usług; brak
napływu dochodów z eksportu kapitału).
Eksport kapitału dla jednego kraju jest korzystny, dla innego – negatywny.
Przy eksporcie pożyczkowym kapitału w długim okresie następuje poprawa bilansu obrotów
bieżących (napływ zwrotów z rat).
9/16
*
Raty kapitału, w bilansie płatniczym są notowane po stronie obrotów kapitału, a dochody
(odsetki, dywidendy) po stronie obrotów bieżących.
2. z punktu widzenia interesów gospodarczych krajów importujących kapitał:
 import kapitału pozwala zwiększyć zasób środków przeznaczonych na inwestycje (korzystne
zjednoczenie). Jeżeli jest przeznaczony na konsumpcję to jest bardzo niebezpieczny (nie
zwiększy mocy usługi, mocy produkcyjnej)
Jeżeli rozsądnie go inwestujemy to jest zjednoczenie korzystne.
3. z punktu widzenia bilansu płatniczego kraju przyjmującego:
 od strony obrotów kapitału: w długim okresie osłabienie (konieczność spłaty tego kapitału),
a w krótkim okresie poprawa.
 Po stronie obrotów bieżących kraj importujący kapitał: w krótkim okresie – pogorszenie
sytuacji, a w długim okresie istnieją możliwości poprawienia tej sytuacji.
 Wynika to z tego, że w krótkim okresie import towarów oznacza import towarów i usług;
płatności kraju importującego kapitał na rzecz kraju eksportującego (obciąża bilans
obrotów bieżących); w długim okresie pozytywne efekty ewentualnych inwestycji kapitału
zagranicznego (wzrost eksportu i jego opłacalności w wyniku podniesienia technologicznego
poziomu).
Głównymi eksporterami kapitału są wysokorozwinięte gospodarczo.
MPK koncentruje się obecnie na krajach bogatych.
W krajach biednych napływ kapitału koncentruje się w krajach wchodzących, tygrysach gospodarczych,
szybko rozwijających się.
Struktura przedmiotowa – kapitał był lokowany w krajach słabo rozwiniętych w gałęziach przemysłowych
– paliwa, surowce.
W latach 80 następuje koncentracja w gałęziach zaawansowanych technologicznie (kraje bogate).
Głównymi eksporterami kapitału są korporacje trans narodowe: inwestują w wielu krajach, co powoduje
zmiany na rynku kapitałowym, towarowym i usługowym, wykorzystują jako przepływ środków finansowych
– korzyści z CEN TRANSFEROWYCH.
Ceny transferowe
 Są to ceny sztuczne, określone przez własność korporacji dla potrzeb handlu miedzy filiami,
które tę korporację tworzą (działające w różnych krajach).
Stosowanie tych cen wiąże się ze zjednoczeniem internalizacji handlu korporacji (rynek
wewnętrzny tworzony przez filie)
* Elementy funkcjonowania kosztów rynku (niedoskonały rynek).
- kraje związane z dochodzeniem do prawidłowej ceny (cena jest kompromisem między podażą
a popytem)
- zobowiązanie towarzyszące kontraktom, umowom, porozumieniom gospodarczym
- zagrożenia związane z ewentualnym nie wywiązaniem się z umów lub koszty związane
z nieterminową ich realizacją
- obłożenie transakcji podatkami
Celem cen transferowych jest realizacja handlu (wymiany) z pominięciem normalnego rynku.
10/16
Przepływ technologii
 bezpośrednio zastosowane,
 bezpośrednio nieprzekładalne na sferę produkcji




Wiedza praktyczna:
wiedza czysta (dokumentacje techniczne)
wiedza uprzedmiotowiona (zawarta w bankach i usługach przepływająca w międzynarodowych
stosunkach gospodarczych, tzw. wiedza zawarta w dobrach intensywnych)
Wiedza czysta:
chroniona patentami
ściśle chroniona, nie koniecznie patentem, określana „ad hoc”
Handel wiedzy czystej jest relatywnie łatwo mierzalny. Zawiera się umowy o kupnie tej wiedzy. Nie da
się ocenić skali wiedzy uprzemysłowionej. Sprzedaje się licencje.
Skutki handlu wiedzą, technologią w MSG:
1. kraj sprzedający
 uzyskuje wpływy z tytułu udostępnionych tajemnic, (+)
 kraj eksportujący tą wiedzę pobudza eksport swoich towarów i usług.
Następnie nie następuje eksport towarów zaopatrzeniowych, (+)
 możliwość wpływania na wykorzystanie wynalazku w kraju importującym wiedzę, (+)
 sprzedaż licencji na ogół powoduje związanie licencjo odbiorcy z licencjodawcą na długi
okres (+)
 eksport nie jest korzystny w takiej sytuacji gdy eksportuje się wiedzę techniczną, której
nie wykorzystujemy, z kraju z którego nabyliśmy licencję. (-)
Eksporterzy wiedzy międzynarodowej: prawidłowością jest to, że eksportuje się wiedzę nie najnowszą.
2. kraj kupujący
Słabsze są skutki pozytywne niż w krajach sprzedających.
 import pozwala oszczędzić czas. Zakup wiedzy technicznej wymaga importu inwestycyjnego,
zaopatrzeniowego.
 po oswojeniu, wdrążeniu do produkcji nowego produktu może nastąpić skokowy wzrost
eksportu w długim okresie, gdyż produkowane towary powinny być nowocześniejsze i lepsze.
Warunkiem eksportu w długim okresie jest to, że mamy zaplecze naukowo – badawcze
i udoskonalamy tę wiedzę.
Struktura geograficzna handlu
Eksport
 rynek jest zmonopolizowany przez koncerny
zachodnie,
 czołówka krajów Europy Zachodniej
(Szwajcaria, Niemcy)
Import
 wszystkie kraje największe na świecie (USA,
Japonia) to importerzy technologii,
W latach 70 import z krajów Europy Środkowej; kupowano technologie do gałęzi, które były nowe ale
i do tych które zamykano. Była to bezmyślna polityka importu. Wiele licencji nie zostało
wykorzystanych, mimo że zostały już zakupione.
11/16
Przepływy siły roboczej
Źródła: ekonomiczne i pozaekonomiczne
Migracje siły robocze:
- trwałe (stałe) – emigracja;
- czasowe:
 sezonowe (zmiany klimatyczne),
 okresowe (długość okresu nie jest związana ze zmianami klimatycznymi),
 mały ruch przygraniczny.
Skutki migracji:
1. kraj emigracji:
 jaka jest sytuacja w kraju emigracji.
Emigracja pozwala rozładowywać napięcia na rynku pracy. (+)
 wyjeżdżający za granicę, przywożą pieniądze – poprawa bilansu płatniczego, (+)
 migracja czasowa prowadzi do tego, że ludzie przywożą różne wzorce na różnych
płaszczyznach. To zdobywanie doświadczeń i przywóz do kraju macierzystego. (+)
Wiele niebezpieczeństw to migracja czasowa z punktu widzenia kraju macierzystego. Wyjazd ludzi
wysoko wykształconych, wykwalifikowanych, którzy są nadzieją kraju macierzystego. Jest to tzw.
„drenaż mózgów” (kraje biedne). Całkowity koszt całego procesu wykonania ponosi na ogół biedny kraj.
Kraje biedne nie potrafią stworzyć warunków, aby zatrzymać tych ludzi.
2. kraj napływu siły roboczej
 gdy kraj imigracji cierpi na niedobór tej siły (Kraje Arabskie – 70 – 90% to obca siła
robocza, zwłaszcza w miejscach złóż ropy naftowej). W Europie najwięcej siły roboczej jest
w Luksemburgu, 20% - Szwajcaria. Podaż miejscowej siły nie odpowiada strukturalnie lub
jest niewystarczająca. Ludzie słabo wykwalifikowani najwięcej wyjeżdżają w poszukiwaniu
jakiegokolwiek zarobku.
 Jeżeli do krajów imigracyjnych napływa duża liczba wysoko-wykwalifikowanej siły roboczej.


Imigranci osłabiają bilans płatniczy (transfer części zarobków do krajów macierzystych).
Problemy społeczne i ekonomiczne (obciążenie budżetu przez datki dla imigrantów. Łatwiejsza
asymilacja – przenoszenie kultur nieakceptowanych, co prowadzi do konfliktów.
Współzależności między handlem zagranicznym a dochodem.
Forma wzrostu gospodarki:
Y I Y
 
Y
Y I
∆Y/I  wykorzystywanie zasobów inwestycji; przeciętna efektywność
I  inwestycje
Y  dochód narodowy
∆Y  przyrost dochodu narodowego
Gospodarka zamknięta to handel nie może wpłynąć na stopę inwestowania oraz efektywność
inwestowania. Wszystko zależy od możliwości inwestycyjnej.
Równowaga w bilansie gospodarki zamkniętej: INWESTYCJE = OSZCZĘDNOŚCI
W gospodarce zamkniętej:
1. popyt na inwestycje może być większy od podaży: I  O  I  O
2. popyt na inwestycje wyrównany: I  O  I  O
3. popyt mniejszy na inwestycje: I  O  I  O (część podaży zagospodarowana na inwestycje)
Najlepsza z punktu gospodarki zamkniętej jest sytuacja 2.
12/16
Gospodarka otwarta – dopuszczamy handel zagraniczny
Suma inwestycji i eksportu = suma oszczędności i importu
I  O  I m  E x  akumulacja wewnętrzna + saldo obrotów
I  Ex  O  I m
Handel zagraniczny pozwala się wyspecjalizować.
Dzięki handlowi zagranicznemu w małym kraju można produkować dużo i sprzedawać za granicę.
Można lepiej dostosować strukturę produkcji do wielkości zasobów.
II kanał oddziaływania handlu na dopływ nowoczesnej technologii.
Gospodarka zamknięta: systemy zarządzania i badania techniczne kraje muszą wytwarzać same.
Gospodarka otwarta:
 można spokojnie wdrążać nowe technologie,
 pro efektywnościowe działanie tej gospodarki (elementy związane z marketingiem),
 konkurencja (od strony importu, może wymuszać efektywność,
 bogacenie oferty rynkowej (nie ma żadnych barier, które mogłyby przeszkodzić w zakupie
towaru)
Współzależność między przebiegiem koniunktury a zależności krótkoterminowe
Mnożnik (K)  Y  K Ia; Bj ; Ex

Ia

Bj
 zmian inwestycji autonomicznych (to ni inwestycje mające zmienić wielkość, stan
majątku); inwestycji związanych z bieżącymi procesami gospodarczymi.
 zmiany wydatków budżetowych (to swojego rodzaju inwestycje w sektorze
Ex
publicznym).
 zmiany eksportu.
Gospodarka zamknięta:
Y  K Ia; B
Środki budżetowe to swoista inwestycja publiczna.
I
 zmiany inwestycji (to nie są inwestycje podtrzymujące działalność gospodarczą)
Y
: Y
I
1
Kz 
;I  O
I
Y
1
Kz 
O
Y
Kz 
Mnożnik gospodarki zamkniętej jest odwrotnością krańcowej stopy oszczędzania. Im mniejsza jest
krańcowa stopa oszczędzania to mnożnik jest ...
Gospodarka otwarta:
I mk
 zmiany importu konkurencyjnego
Ko 
Y
1
1



I

Ex
O I mk
I  Ex


Y Y
Y
Y
Mnożnik jest odwrotnie proporcjonalny krańcowej stopie oszczędności i krańcowej stopie importu
konkurencyjnego. Sprzedaż obniżona jest przez oszczędności i import konkurencyjny
13/16
Warunki, które muszą być spełnione aby mechanizm mnożnikowy działał:
1. nie będzie prawidłowo działał w każdej gospodarce,
2. aby prawidłowo mógł działać:
 występowanie rezerw i czynników produkcyjnych (reakcja podaży na zmiany popytu),
 musi to być gospodarka wolno-konkurencyjną (monopol nie reaguje na cenę, w gospodarce
monopolistycznej mnożnik nie będzie działał prawidłowo),
Mnożnik działa w dwie strony – może pobudzać gospodarkę i wkopywać w recesję.
 mnożnik ożywienia,
 mnożnik recesji.
Handel Zagraniczny  odpłatana wymiana towarów i usług z podmiotami gospodarczymi mającymi
siedzibę poza granicami celnymi państw. Jest przemieszczeniem przestrzennym:
zakup  przywóz/import.
sprzedaż  wywóz/eksport.
Wynika z międzynarodowego podziału pracy; społeczny podział pracy.
Zwiększa efektywność pracy.
Przesłanki Handlu Zagranicznego:
 występuje nierównomierne rozmieszczenie zasobów klimatycznych i geologicznych.
 nierównomierne rozmieszczenie poziomów technologicznych.
 uzyskiwanie większej skali produkcji, daje automatyczne korzyści (powiększa rynek zbytu).
Polityka Handlu Zagranicznego  świadome działanie państw w kształtowaniu stosunków
międzynarodowych z jej otoczeniem (Gospodarka Światowa).
Dotyczy działań bezpośrednich i pośrednich, pożądanych warunków, obrotów z zagranicą (struktury).
Obroty dotyczą wymiany towarów, usług, obrotów kapitałowych w zakresie struktury tych obrotów.
Korzyści bezpośrednie:
 proste  sprzeda się to co jest tanie w kraju, a za granica – drogie; kupuje się to co jest drogie
 względne  relatywne; HZ opłacalny wtedy, kiedy w 1 kraju towary są tańsze niż w 2.
(komparatywne = porównawcze)
Zasada kosztów komparatywnych
Korzyści pośrednie:
 wpływa na zmianę struktury dochodu narodowego pozwalając na oderwanie tej struktury
dochodu podzielonego od struktury aparatu produkcyjnego (wytwórczego).
Uniezależnienie struktury dochodu podzielonego.
 możliwość zamiany – akumulację naturalną na pień.
 Pozwala rozwiązywać problem niedoboru artykułów rolnych (w przypadkach nieurodzaju)
Handel Zagraniczny przynosi korzyści dzięki:
 zwiększenia efektywności
Możliwość specjalizacji pewnych dóbr i usług co pozwala zmniejszyć koszty jednostkowe, która
zwiększa skalę produkcyjną. Pozwala na pełniejsze wykorzystanie potencjału produkcyjnego.
Wytwórcy krajowi mogą korzystać z postępu technologicznego dokonanego za granicą. Import
pobudza wytwórców kraju do konkurencji (poprawienie efektywności, jakości).
Import dzielimy na:
 niezbędny  przywóz towarów, których w kraju nie da się wytworzyć.
 substytucyjny  można zastąpić produkt kraju, ale jest nie opłacalny.
14/16
Z punktu widzenia przeznaczenia:
 towary produkowane do zaopatrzenia (import produkcyjno – zaopatrzeniowy),
 import inwestycyjny,
 import konsumpcyjny.
Typy Polityki Gospodarczej stosowane w Handlu Zagranicznym
1. Z punktu widzenia formalnego:
 polityka autonomiczna  można zmieniać eksport, import (zwiększać, zmniejszać), brak umów,
elastyczna i niepewna.
 polityka konwekcyjna (umowna)  pewność działania, bezpieczeństwo, długo-okresowość,
nieelastyczna.
2. Z punktu widzenia podstaw Handlu Zagranicznego:
 polityka wolnego handlu  państwo nie oddziałuje bezpośrednio na wymianę i zapewnia swobodny
dostęp towarów do rynków zagranicznych oraz swobodny dostęp towarów zagranicznych do
rynków krajowych; nie popiera towarów krajowych na rynku zagranicznym i towarów
zagranicznych na rynku krajowym; bierna; znosi wcześniejsze ograniczenia; wszystkie kraje
odnoszą „tu” korzyści, (są największe) które nie są równe; zwiększanie różnicy między krajami
bogatymi a biednymi; pewne kraje pozostają w stagnacji (kraje rolnicze).
Rezerwy w bilansach płatniczych
Składniki rezerw:
 deficyt,
 SDR tzw. Socjalne Prawa Ciągnienia  pieniądz międzynarodowy emitowany przez
Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
 złoto monetarne (w dyspozycji Banku Centralnego)
 tzw. pozycja rezerwowa danego kraju w Międzynarodowym Funduszu Walutowym  każdy kraj
przystępujący do MFW musi wpłacić kwotę członkostwa. (3/4 w walucie kraju wchodzącego, ¼ w
walucie mocnej)
Równowaga Bilansu Płatniczego
transakcje autonomiczne
transakcje wyrównawcze
takie transakcje, które wynikają z bieżącej
cel – doprowadzenie do rachunku równowagi bilansu
działalności gospodarczej, celem jest osiągnięcie
płatniczego.
zysku.
Nierównowaga o charakterze o charakterze deficytu i o charakterze nadwyżki.
Szkoła klasyczna:
Szkoła neoklasyczna:
 podstawą mechanizmu wyrównawczego były zmiany kursu walutowego i dostosowanie do tych
zmian gospodarczych. Nadwyżka w obrotach oznacza, że zagranica chce kupować nasze towary
(wzrost popytu za granica na pieniądz), wzrost ceny poszukiwanego towaru jakim jest pieniądz;
wzrost kursu oznacza obniżenie atrakcyjności towaru nadwyżkowego (mocny kurs nie stanowi
zachęty dla eksportu)
Międzynarodowy system walutowy
 podstawa systemu – pieniądza,
 zasady podaży tego pieniądza,
 stosunek danego pieniądza do innych,
 kurs walutowy.
15/16
Wymienialność  prawnie zagwarantowana i rzeczywiście istniejąca możliwość wymiany danego
pieniądza na jednostki pieniężne stanowiące podstawę innych systemów walutowych.
Wymienialność
 pełna  każdy podmiot może swobodnie wymieniać pieniądz na inne jednostki pieniężne.
 ograniczona  władza walutowa stosuje różnego rodzaju bariery, ograniczenia w wymianie,
uprawnienia o:
 charakterze podmiotowym (zakres wymiany pieniężnej różnym podmiotom),
 charakterze przedmiotowym (pełna swoboda wymiany na potrzeby gospodarcze,
a ograniczone w celach konsumpcyjnych),
 charakterze ilościowym (o ile można wymienić),
 charakterze geograficznym (obszar walutowy).
Waluty wymienialne  nie podlegają żadnym ograniczeniom z tytułu obrotów bieżących oraz z tytułu
inwestycji bezpośrednich, długookresowych.
Ograniczenia przy przepływie kapitału spekulacyjnego, krótkookresowego (zjednoczenie negatywne).
Każdy kraj stara się kontrolować kapitał spekulacyjny.
Kurs walutowy  specyficzna cena towarów jakimi jest pieniądz.
Klasyfikacja: kryteria podmiotu, ustalenia; kursy oficjalne: prywatne.
Międzynarodowy podział walutowy
Osłabianie wartości danej waluty  deprecjacja (kiedy osłabienie ma charakter ciągły).
Dewaluacja  osłabienie skokowe (kursy stałe lub sztywne).
Aprecjacja (Polska w długim okresie)  wzmocnienie waluty o kursach płynnych.
Rewaluacja  wzmocnienie jednorazowe kursu danej waluty.


Osłabienie kursu walutowego sprzyja wzrostowi eksportu i jednocześnie ogranicza import.
Wzmocnienie kursu waluty (w Polsce) zniechęca do eksportu (ogranicza jego opłacalność)
i zachęca do importu
Skuteczne oddziaływanie na bilans przy pomocy zmian kursowych
1. Warunek Marshara – Lernera
Suma elastyczności cenowej popytu zagranicznego na towary eksportowane
i elastyczności cenowej popytu krajowego na towary importowane musi być wyższa od jedności.
2. Wysoka elastyczność podaży
3. Poziom dewaluacji/rewaluacji
4. Powodzenie zmian kursowych
To umiejętność przewidywania zachowań w momencie kształtowania kursu walutowego.
Polityka Handlowa
Klasyfikacja z punktu widzenia dostępu do rynku:
 polityka liberalna  nie wspiera sztucznie eksportu,
 polityka protekcyjna  państwo ogranicza dostęp do swojego rynku ale jednocześnie wspiera
eksport
Kiedy i jak stosować politykę liberalną a kiedy politykę protekcyjną?
Polska i kraje Europy w okresie transformacji stosowali politykę liberalną.
Liberalizm  zrodził się w okresie rewolucji przemysłowej. Powstał w Anglii.
Po I wojnie światowej Anglia osłabła gospodarczo.
Po II wojnie światowej Anglia przestała mówić o liberalizmie. Ameryka przejęła „pałeczkę”.
W latach ’70 zrodziła się koncepcja we Francji zwana „zorganizowany wolny handel”.
16/16