Eksport jako czynnik rozwoju regionalnego. Aspekt teoretyczny
advertisement
Anna Golejewska Eksport jako czynnik rozwoju regionalnego. Aspekt teoretyczny Wstęp Tworzenie aglomeracji skupiających działalność gospodarczą kraju traktowane jest jako podstawowa determinanta ścieżki jego rozwoju gospodarczego [Puga, Venables, 1999, s. 292]. Relatywnie niewielkie zainteresowanie skupia się na wymianie handlowej, w tym przede wszystkim eksporcie, jako czynniku zróżnicowania przestrzennego. Kontrastuje to z dynamicznie rozwijającą się w ostatnich latach nową geografia ekonomiczną, stanowiącą teoretyczne podstawy związku między eksportem i rozwojem przestrzennym [Venables, 2005] oraz bogatą literaturą przedmiotu analizującą związek między eksportem i dynamiką rozwoju kraju. Sytuacja ekonomiczna regionu i jego rozwój zależą od sukcesu jego gałęzi eksportowych [McCann, 2001]. Popyt zewnętrzny na eksport jest funkcją cen i jakości dóbr eksportowych regionu, poziomu dochodów osiąganych na rynkach zewnętrznych oraz ceny dóbr substytucyjnych na tych rynkach. Po stronie podaży, czynnikami wpływającymi na pozycję konkurencyjną regionu na rynkach światowych są koszty pracy, kapitału, surowców, półproduktów i poziom technologii. Jeśli czynniki popytowe i podażowe są korzystne, eksport regionu rośnie, a wraz z nim następuje wzrost zatrudnienia i dochodów w regionie. Celem opracowania jest analiza teoretyczna wpływu eksportu na rozwój regionu i zróżnicowanie przestrzenne. Szczególną uwagę poświęcono rozszerzonemu modelowi Kaldor’a, Dixon’a i Thirwall’a (KDT), którego autorzy postrzegają region jako źródło rosnących przychodów. 1. Eksport jako czynnik wzrostu gospodarczego kraju i regionu Według teorii klasycznej wymiana handlowa opiera się na korzyściach absolutnych lub komparatywnych. W teorii neoklasycznej o wymianie handlowej decyduje relatywne wyposażenie w czynniki wytwórcze: pracę i kapitał. W obu teoriach warunki wolnego handlu traktowane są jako czynnik wzrostu gospodarczego [Cambridge Econometrics, 2009]. Założenia przyjęte w teorii Keynes’a różnią się od wcześniejszych przede wszystkim w aspekcie funkcjonowania rynków. W przeciwieństwie do swoich poprzedników, Keynes zakłada możliwość „sztucznej” wymiany handlowej, w której nie następuje proces równoważenia się cen. Kolejna różnica dotyczy kapitału i pracy, które w teorii Keynes’a traktowane są jako czynniki komplementarne, podczas gdy w teoriach klasycznych uważano je za niezależne. W teorii Keynes’a zagregowana produkcja stanowi sumę konsumpcji, inwestycji, wydatków rządowych i eksportu net Dr, Katedra Ekonomiki Integracji Europejskiej, Wydział Ekonomiczny, Uniwersytet Gdański, [email protected] 270 Anna Golejewska to. Popyt na eksport wywołuje efekt mnożnikowy eksportu, w którym zagregowana produkcja wyrażona jest jako pochodna funkcji popytu na eksport. Baza eksportowa gospodarki narodowej oraz wpływ dochodów z eksportu na sektor krajowy, konsumpcję i inwestycje stanowią istotny element teorii Keynes’a. Podejście klasyczne, neoklasyczne i keynesowskie oraz implikacje dla konkurencyjności regionalnej prezentuje tablica 1. Tablica 1 Eksport jako determinanta konkurencyjności w teorii klasycznej, neoklasycznej i teorii Keynesa Teorie podstawowe założenia determinanty implikacje dla konkurencyjności konkurencyjności regionalnej teoria kla- specjalizacja i związa- inwestycje kapi- we wszystkich syczna ny z nią podział pracy są tałowe i związana krajach/ regionach przyczyną różnic w z nimi poprawa następuje proces rozwoju technologicztechnologii przyspecjalizacji bazunym poszczególnych czyniają się do jący na korzyściach krajów, specjalizacji i tym komparatywnych. -wymiana handlowa samym do wzrostu Brak różnic w rozopiera się na korzyproduktywności woju technologiczściach absolutnych pracy, nym między kraja(Smith) i komparatyw- warunki wolnego mi (regionami) nych (Ricardo), handlu traktowane i tym samym zróż- w granicach kraju wysą jako czynnik nicowania ich prostępuje pełna międzyga- wzrostu gospodar- duktywności połęziowa mobilność czego (statyczne woduje brak hanczynnika pracy efekty handlu). dlu. - przewaga kraju/regionu w zakresie produktywności pracy określonego dobra nie wyklucza pogorszenia sytuacji lub nawet upadku tej branży w warunkach wolnego handlu. Czynnikiem warunkującym sukces jest jednoczesne posiadanie przez kraj przewagi komparatywnej w produkcji tego dobra. Eksport jako czynnik rozwoju regionalnego. Aspekt teoretyczny teoria neoklasyczna - doskonała informacja (brak różnic w rozwoju technologicznym między krajami), stałe korzyści skali - wymiana handlowa warunkowana wyposażeniem w czynniki wytwórcze: pracę i kapitał, - pełna międzygałęziowa mobilność czynników produkcji wewnątrz kraju - warunki wolnego handlu traktowane są jako czynnik wzrostu gospodarczego (statyczne efekty handlu) teoria Keynes’a - dostosowania cenowe następują wolno prowadząc do dostosowań po stronie produkcji, - rynki nie muszą znajdować się w stanie równowagi (niedobory po stronie popytu i podaży), - możliwość „sztucznej” wymiany handlowej, w której nie następuje proces równoważenia się cen, - kapitał i praca są komplementarne -intensywność wyposażenia w kapitał, - inwestycje, -wydatki rządowe takie jak inwestycje w sferze publicznej i subsydia/ulgi podatkowe dla przedsiębiorstw Źródło: Opracowanie własne na podstawie: [European Commission]. 271 - we wszystkich krajach (regionach) następuje proces specjalizacji bazujący na relatywnym wyposażeniu w czynniki wytwórcze. Brak wymiany handlowej pomiędzy krajami (regionami) o takich samych proporcjach czynników. - proces wyrównywania się cen czynników produkcji warunkuje konwergencję przychodów z pracy i kapitału, - założenie doskonałej konkurencji wyklucza możliwość utrzymywania konkurencyjności w długim okresie. - interwencje rządowe jako skuteczne narzędzie interwencji w cykle gospodarcze, -założenie niedoskonałych rynków tłumaczy występowanie zróżnicowania regionalnego, - konwergencja regionalna możliwa do osiągnięcia przy wykorzystaniu polityki gospodarczej, - intensywność kapitału jako czynnik poprawy produktywności i wzrostu gospodarczego regionów 272 Anna Golejewska Kolejne zaprzeczenie teorii klasycznych, w tym przede wszystkim teorii przewag komparatywnych stanowi koncepcja dywersyfikacji eksportu. Dennis i Shepherd [Dennis, Shepherd, 2007] definiują dywersyfikacje eksportu jako rozszerzenie asortymentu produktów eksportowanych przez dany kraj. Warto w tym miejscu odpowiedzieć na pytanie, dlaczego dywersyfikacja może okazać się korzystna dla kraju bądź regionu. Odpowiedź wydaje się być prosta: szeroka baza eksportowa ogranicza niestabilność. Uzależnienie od kilku sektorów może ograniczać wzrost gospodarczy w przypadku odczuwanych przez nie fluktuacji w zakresie popytu lub cen. Większa ilość eksportujących sektorów pozwala na utrzymanie stałych dochodów z eksportu. Te produkty, których ceny spadły są równoważone lub zastępowane przez produkty, których ceny zanotowały wzrost. Dodatkowo, jeżeli branż eksportujących jest niewiele, w okresie destabilizacji może nastąpić wycofanie z nich inwestycji i ograniczenie tempa wzrostu gospodarczego. Stabilizacja związana z dywersyfikacją jest osiągana kosztem korzyści efektywnej alokacji czynników produkcji wynikającej ze specjalizacji. Dywersyfikacja eksportu ma różne wymiary i może być analizowana na różnych poziomach. Herzer i Nowak-Lehnmann [Herzer, Nowak-Lehnmann, 2006] wyróżniają dywersyfikację horyzontalną i wertykalną. Pierwsza oznacza wzrost liczby eksportujących sektorów, co zapewnia stabilizację dochodów z eksportu. Jeśli celem kraju jest osiągniecie wzrostu w wyniku horyzontalnej dywersyfikacji eksportu, kraj może albo zwiększyć udział produktów charakteryzujących się wzrostem dochodów z eksportu albo zacząć eksportować nowe produkty, których ceny na rynku światowym rosną najszybciej. Dywersyfikacja wertykalna ma miejsce w sytuacji, kiedy następują przesunięcia w strukturze eksportu, z produktów podstawowych do przetworzonych, generujących dyfuzję wiedzy i technologii. To z kolei wywiera pozytywny wpływ na pozostałą działalność gospodarczą (kreując dywersyfikację horyzontalną) oraz poprawia zdolność wszystkich branż do konkurowania na arenie międzynarodowej [Chuang, 1998]; [Herzer, Nowak-Lehnmann, 2006]. Dywersyfikacja wertykalna przyczynia się również do stabilizacji dochodów z eksportu, ponieważ ceny przetworzonych dóbr eksportowych wykazują mniejszą skłonność do wahań w porównaniu z dobrami podstawowymi. Jeśli wzrost gospodarczy ma nastąpić przez wertykalną dywersyfikację, kraj może wprowadzić lub rozwinąć działalność generującą wysoką wartość dodaną albo wybrać nowe produkty, opierając się na ich potencjale w zakresie generowania wysokiej wartości dodanej. Wpływ konsumpcji krajowej na wzrost gospodarczy uzależniony jest od wielkości regionalnego/krajowego rynku. Eksport oznacza dodatkową konsumpcję i tym samym wzrost produkcji. Działalność eksportowa kojarzona jest przede wszystkim z firmami, które cechuje wyższa produktywność [Bernard, Jensen, 1999], dlatego wzrost gospodarczy wiedziony eksportem może być rezultatem zarówno poprawy produktywności firm eksportujących jak i realokacji czynników produkcji z mniej produktywnych nie eksportujących firm do bardziej produktywnych firm-eksporterów [Bernard, Jensen, 2004]. Istnieją różne mechanizmy, w wyniku których działalność eksportowa może prowadzić do Eksport jako czynnik rozwoju regionalnego. Aspekt teoretyczny 273 wzrostu produktywności. Po pierwsze, działalność eksportowa pozwala na wykorzystanie korzyści skali [Smolny, 2000]. Sprzedaż na zagraniczne rynki pozwala na rozszerzenie rynku zbytu, co skutkuje spadkiem kosztów produkcji, przy założeniu, że wzrost nakładów jest niższy od wzrostu produkcji. Po drugie, działalność eksportowa i związany z nią wzrost skali produkcji wymusza na firmie specjalizację pracy, która prowadzi do wzrostu jej produktywności. Po trzecie, wymiana handlowa prowadzi do transferu technologii zarówno „z zewnątrz” jak i „do wewnątrz” [Grossman, Helpman, 1991]. Eksporterzy nie tylko komercjalizują innowacje w swoim kraju ale również zdobywają i przyswajają nową wiedzę na rynkach zagranicznych (learning-by-exporting proces), co skutkuje wzrostem produktywności rynków krajowych. Chociaż korzyści dotyczą głównie eksporterów, pozostałe firmy lokalne mogą również osiągać profity z wymiany handlowej i poprawić swoją innowacyjność i produktywność w wyniku wewnątrzkrajowej dyfuzji wiedzy. 2. Region jako źródło rosnących przychodów. Model Kaldor’a, Dixon’a i Thirwall’a (KDT) Według ortodoksyjnego podejścia neoklasycznego, wzrost eksportu regionu względem pozostałych, prowadzi do wzrostu popytu na czynniki produkcji, których ceny rosną relatywnie szybciej w porównaniu z innymi regionami. To z kolei powoduje osłabienie dynamiki wzrostu produktywności w regionie, a w rezultacie spadek konkurencyjności jego eksportu i odpływ kapitału do „tańszych” regionów. Zgodnie z przedstawionymi założeniami, zróżnicowanie regionalne w zakresie konkurencyjności i wzrostu gospodarczego nie może utrzymywać się w długim okresie. Podejście to stanowiące podwaliny dla popularnych w ostatnich latach modeli konwergencji [Barro, Sala-i-Martin, 1995] można uznać za zaprzeczenie modeli postrzegających region jako źródło rosnących przychodów. Jednym z nich jest Kaldoriański model kumulatywnej przyczynowości. Zgodnie z teorią kumulatywnej przyczynowości, korzyści płynące z wymiany mogą w długim okresie prowadzić do polaryzacji regionów. Elementy modelu kumulatywnej przyczynowości, które pojawiły się w literaturze w latach 50-tych ubiegłego wieku [Myrdal, 1958]; [Hirshman, 1959] zostały sformalizowane w kontekście regionalnym przez Dixon’a i Thirwall’a [Dixon, Thirwall 1975], bazujących na uogólnionym modelu Kaldor’a [Kaldor, 1970]. Modele te zakładają rosnące korzyści skali oraz dywergencję ścieżek wzrostu regionalnego. Rozwinięcie modelu Kaldor’a, Dixon’a i Thirwall’a (KDT) przez Thriwall’a w 1980 r., analizowane w niniejszym rozdziale, dopuszcza ograniczenia bilansu płatniczego, efekty płac relatywnych traktuje jako raczej nieistotne, a konkurencyjność bazy eksportowej przypisuje poprawie jakościowej (nie cenowej) spowodowanej bardziej wzrostem produktywności niż różnicami cen wynikającymi z terms of trade. Przedstawienie rozwinięcia modelu KDT wymaga prezentacji kilku pojęć w postaci równań [Harris, 2008]. 274 Anna Golejewska Na początku należy zdefiniować funkcję popytu na eksport i import, przy założeniu braku zmian w relatywnych cenach eksportu i importu jako: M = π(Y) (1) X = ε(Ź) (2) a bilansu płatniczego jako: M=X (3) gdzie M i X oznaczają odpowiednio eksport i import w wartościach realnych, Y – realny PKB, Ź - poziom światowych dochodów, egzogeniczny w stosunku do regionu, M, X, Y i Z – zmienne w czasie, a π oraz ε – elastyczność dochodową popytu na import i eksport. Równanie (3) sugeruje, że w długim okresie region może nie wykazywać deficytu bilansu handlowego, a zatem długookresowy wzrost regionalnego importu może być równoważony tylko wzrostem regionalnego eksportu. Efektem transformacji trzech powyższych równań jest dynamiczny mnożnik handlu Harrod’a w postaci: Y = εZ/π = X/π (4) Równanie (4) dowodzi, że ograniczona bilansem płatniczym długookresowa stopa wzrostu regionu jest równa długookresowej stopie wzrostu eksportu podzielonej przez regionalną elastyczność dochodową popytu na import. W nawiązaniu do strony podażowej wprowadzamy efekt Verdoorn’a wywodzący się z funkcji produkcji. Wychodząc z równania (1) zaprezentowanego w neoklasycznym modelu wzrostu otrzymujemy dynamiczną funkcję produkcji w postaci: Y = A + αK + βL (5) gdzie α i β oznaczają elastyczność produkcji względem odpowiednio kapitału i pracy (α + β=ν>1). Dzieląc równanie (5) przez czynnik pracy otrzymujemy równanie produktywności pracy w postaci: ρ = A/ν +﴾ (ν-1)/ν﴿Y + α/ν (K-L) (6) Wzrost stosunku kapitału do pracy determinowany jest wzrostem produkcji, tym samym nie można go traktować jako niezależnej determinanty produktywności pracy. Stąd K-L = ωY. Podobnie, progres techniczny można przynajmniej w części traktować jako endogeniczny, związany z efektem kształcenia ustawicznego, które zależy od wielkości produkcji (im większy rozmiar produkcji tym wyższe wydatki na działalność badawczo-rozwojową). Stąd A = Á’ + ςY. Substytucja wzrostu endogenicznego w techniczne uzbrojenie pracy i endogeniczną zmianę techniczną prowadzi do równania następującej postaci: ρ = (Á’ / ν) + ((ν-1+αω+ς))/ν Y (7) albo ρ = á + bY Zgodnie z powyższym, wzrost produktywności pracy determinowany autonomiczną zmianą technologiczną - á oraz współczynnik Verdoorn’a (b>0) zależą od: rosnących korzyści skali (ν większe niż 1 w równaniu (7)), wzrostu technicznego uzbrojenia pracy – ω oraz endogenicznej zmiany technologicznej – ς. Eksport jako czynnik rozwoju regionalnego. Aspekt teoretyczny 275 Zakończenie budowy modelu wymaga przyjęcia jeszcze jednego ważnego założenia, a mianowicie, że rezultatem wzrostu produktywności pracy jest raczej poprawa jakości produkcji eksportowanych dóbr niż niższe ich ceny (jak to wynikało z oryginalnego modelu KDT), która z kolei powoduje wyższy popyt na regionalny eksport w wyniku wzrostu elastyczności dochodowej popytu – ε. Jakość oraz zróżnicowanie dóbr i usług, charakteryzujące przede wszystkim firmy innowacyjne, decydują o wielkości sprzedaży. Tym samym elastyczność dochodową popytu na eksport należy traktować jako zmienną endogeniczną. ε = θρ (8) Rysunek 1. Model wzrostu regionalnego do poziomu równowagi dynamicznej (steady state) Y b q a ρ 1/π1 h x X ε1 s (-ρ) Źródło: [McCann, 2001]. Rysunek przedstawia wzrost regionalny bazujący na oryginalnej wersji modelu KDT [McCann, 2001]. Zakładając wzrost eksportu na poziomie x i elastyczność dochodową popytu na import na poziomie π1, ograniczony bilansem płatniczym wzrost produkcji osiągnie poziom q. Poprzez efekt Verdoorn’a wynikiem wzrostu produkcji q jest wzrost regionalnej produktywności pracy do poziomu h (im wyższe a lub b tym większy wpływ produkcji na produktywność w regionie). Przy założeniu danego poziomu relatywnych cen, wzrost produktywności h skutkuje realną poprawą jakości, która z kolei powoduje wzrost regionalnego eksportu do poziomu x. Siła wzrostu eksportu zależy od dochodowej elastyczności popytu na eksport regionu, ε 1. Na zaprezentowanym rysunku stosunek X do Y odpowiada poziomowi równowagi dynamicznej. Należy jednak pamiętać o tym, że różne regiony mogą mieć zróżnicowane stopy wzrostu determinowane w szczególności stosunkiem elastyczności dochodowej popytu na eksport i import regionu (por. równanie (4)). 276 Anna Golejewska Bardziej prawdopodobny dla prezentowanego modelu jest wzrost niezrównoważony. Model kumulatywnego wzrostu przedstawia poniższy rysunek. Rysunek 2. Model wzrostu kumulatywnego Y b a ρ 1/π2 h X ε2 (-ρ) Źródło: [McCann, 2001]. Zgodnie z założeniami modelu wzrostu kumulatywnego, region może charakteryzować się nasyceniem w klastry przemysłowe, które tworzą korzyści aglomeracji prowadzące do zakupów znacznej ilości produktów i półproduktów u lokalnych (regionalnych) producentów oraz do wyższego poziomu innowacji w regionie w wyniku dyfuzji wiedzy. Skutkiem powyższego jest niższa regionalna elastyczność dochodowa popytu na import (π2 < π1) i wyższa elastyczność dochodowa popytu na eksport (ε2 > ε1). Kombinacja wyższej elastyczności dochodowej popytu na eksport regionu i niskiej elastyczności dochodowej popytu na import w połączeniu z efektem Verdoorn’a (kumulatywnej przyczynowości wynikającej z rosnących korzyści skali i endogenicznego wzrostu technologicznego) prowadzi do skumulowanego wzrostu. Zasada ta działa również w drugą stronę. Jeśli region zdominowałyby firmy, które eksportują produkty o relatywnie niskiej elastyczności dochodowej, typu standardowe produkty znajdujące się w fazie „dojrzałej” i jednocześnie zależne od importu, w regionie nastąpiłoby skumulowane pogorszenie sytuacji ekonomicznej. W analizowanym modelu podkreśla się rolę egzogenicznego popytu jako istotnego czynnika wpływającego na wzrost produkcji i produktywności w regionie. Z drugiej strony, model wskazuje na pewne parametry strony podażowej, związane z występowaniem korzyści aglomeracji i dyfuzją wiedzy, które warunkują poziom stopy wzrostu regionu. Model KDT posiada istotne ograniczenia. Nie uwzględnia, w sposób wyraźny, sprzężeń zwrotnych występujących Eksport jako czynnik rozwoju regionalnego. Aspekt teoretyczny 277 między regionami oraz pomija fakt, że poziom innowacji w regionie może być wynikiem nakładów na działalność badawczo-rozwojową ponoszonych w firmach, a nie dyfuzji wiedzy. Zakończenie W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się naturze, determinantom i konsekwencjom zróżnicowania przestrzennego [Kanbur, Venables, 2005]. Jednym z czynników rozwoju regionalnego jest wymiana handlowa, w szczególności eksport. W przeciwieństwie do związku między eksportem i wzrostem gospodarczym na poziomie kraju, wpływ handlu na zróżnicowanie regionalne nie jest tak oczywisty. Z drugiej strony, model centów-peryferii nowej geografii ekonomicznej dowodzi, że gospodarki otwarte charakteryzują się mniejszym zróżnicowaniem przestrzennym [Venables, 2005]. Wynika to z faktu, że firmy lokalne są w mniejszym stopniu zależne od rynków lokalnych, a siły aglomeracji ulegają stopniowej redukcji. Nierównomierny rozwój przestrzenny jest cechą charakterystyczną większości państw, stanowiąc zaprzeczenie założeń przyjętych w ortodoksyjnym podejściu neoklasycznym i jednocześnie potwierdzenie analizowanego modelu KDT. Konkurencyjność bazy eksportowej przypisuje się tu poprawie jakościowej (nie cenowej) spowodowanej bardziej wzrostem produktywności niż różnicami cen wynikającymi z terms of trade. Działalność eksportowa może prowadzić do wzrostu produktywności w regionie w wyniku wykorzystania korzyści skali i związanej z tym specjalizacji pracy oraz transferu technologii. Istotne znaczenie dla wzrostu gospodarczego regionu może mieć również wertykalna i horyzontalna dywersyfikacja eksportu. Literatura 1. A Study of the Factors of Regional Competitiveness. A draft final report for the European Commission, Directorate-General Regional Policy, Ecorys, Rotterdam., http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/studies /pdf/3cr/competitiveness.pdf. 2. Analysis of the Main Factors of Regional Growth: An in-depth study of the best and worst performing European regions, A revised Annual Report (Year 1) for The European Commission, Directorate General Regional Policy (2009), Cambridge Econometrics, Cambridge. 3. Barro R.J., Sala-i-Martin X. (1995), Economic Growth. New York: McGraw-Hill. 4. Bernard A. B., Jensen J. B. (1999), Exceptional Exporter Performance: Cause, Effect, or Both?, “ Journal of International Economics” nr 47(1). 5. Bernard A. B., Jensen J. B. (2004), Exporting and Productivity in the USA, “Oxford Review of Economic Policy” nr 20(3). 6. Chuang Y. (1998), Learning by doing, the technology gap, and growth, “International economic review” nr 39(3). 278 Anna Golejewska 7. Dennis A., Shepherd B. (2007), Trade costs, barriers to entry and export diversification in developing countries, “Policy Research Working Paper” nr 4368, The World Bank. 8. Dixon R., Thirlwall A.P (1975), A model of regional growth rate differences on Kaldorian lines, “Oxford Economic Papers” nr 27(2). 9. Grossman G. M., Helpman, E. (1991), Trade, Knowledge Spillovers, and Growth, “European Economic Review” nr 35(2-3). 10. Harris R. (2008), Models of Regional Growth: Past, Present and Future, SERC Discussion Paper nr 2. 11. Herzer D., Nowak-Lehnmann D. F. (2006), What does export diversification do for growth? An econometric analysis, “Applied economics” nr 38(15). 12. Hirshmann A.O. (1958), The Strategy of Economic Development. 13. Kaldor N. (1970), The case for regional policies, “Scottish Journal of Political Economy” nr 17(4). 14. Kanbur R., and Venables A. (eds) (2005), Spatial Inequality and Development, Oxford. 15. McCann P. (2001), Urban and Regional Economics, OUP. 16. Myrdal G. (1957), Economic Theory and the Underdeveloped Regions¸ London: Duckworth. 17. Puga, D., Venables A.(1999), Agglomeration and Economic Development: Import Substitution vs. Trade Liberalization, “Economic Journal” nr 109, 18. Smolny W. (2000), Sources of productivity growth: an empirical analysis with German sectoral data, “Applied Economics” nr 32(3). 19. Thirlwall, A.P. (1980), Regional Problems are ‘Balance-of-Payments’ Problems, “Regional Studies”, nr 14. University Press for UNU-WIDER: Oxford. 20. Venables A. (2005), Spatial Disparities in Developing Countries: Cities, Regions and International Trade, “Journal of Economic Geography 5”. Streszczenie Dysproporcje w rozwoju regionów są cechą charakterystyczną większości państw. W przeciwieństwie do związku między eksportem i wzrostem gospodarczym na poziomie kraju, wpływ handlu na zróżnicowanie regionalne nie jest oczywisty. Celem artykułu jest analiza teoretyczna wpływu eksportu na rozwój regionu. Pierwsza część opracowania zawiera analizę zależności między eksportem a wzrostem gospodarczym kraju oraz implikacje dla konkurencyjności regionalnej. Autorka wskazuje tu na rolę dywersyfikacji eksportu w zakresie utrzymania stałych dochodów z eksportu w obliczu wahań na rynkach światowych. Analiza skupia się na dwóch typach dywersyfikacji: horyzontalnym i wertykalnym. Stabilizacja związana z dywersyfikacją osiągana jest kosztem korzyści efektywnej alokacji czynników produkcji wynikającej ze specjalizacji. Dodatkowo, autorka analizuje różne mechanizmy, w wyniku których działalność eksportowa może prowadzić do wzrostu produktywności w kraju i regionie. Mowa tu przede wszystkim o wykorzystaniu korzyści skali i związanej z tym specjalizacji pracy oraz transferze technologii. W kolejnej części analizie poddano rozwinięty model kumulatywnej przyczynowości autorstwa Kaldor’a, Dixon’a i Thirwall’a (KDT), który stanowi Eksport jako czynnik rozwoju regionalnego. Aspekt teoretyczny 279 zaprzeczenie dla popularnych w ostatnich latach modeli konwergencji. Kombinacja wyższej elastyczności dochodowej popytu na eksport regionu i niskiej elastyczności dochodowej popytu na import w połączeniu z efektem Verdoorn’a (kumulatywnej przyczynowości wynikającej z rosnących korzyści skali i endogenicznego wzrostu technologicznego) prowadzi do skumulowanego wzrostu. Zasada ta działa również w drugą stronę. Jeśli region zdominowałyby firmy, które eksportują produkty o relatywnie niskiej elastyczności dochodowej, typu standardowe produkty znajdujące się w fazie „dojrzałej” i jednocześnie zależne od importu, w regionie nastąpiłoby skumulowane pogorszenie sytuacji ekonomicznej. Model KDT posiada istotne ograniczenia, mianowicie nie uwzględnia, w sposób wyraźny, sprzężeń zwrotnych występujących między regionami oraz pomija fakt, że poziom innowacji w regionie może być wynikiem nakładów na działalność badawczo-rozwojową ponoszonych w firmach, a nie dyfuzji wiedzy. Słowa kluczowe rozwój regionalny, neoklasyczne modele handlu Export as a factor of regional development. A theoretical aspect (Summary) The paper relates to factors determining regional development. The aim of the paper was to analyse theoretically the relationship between export and regional growth, particularly in the context of productivity growth. The analysed model was the KaldorDixon-Thirlwall (hereafter KDT) model, in which the competitiveness of the exportbase is linked to (non-price) quality improvements brought about by increases in productivity rather than by terms-of-trade price differences. Key words regional economic activity, growth, development
