Problematyka handlu zagranicznego

Problematyka handlu zagranicznego
Handel międzynarodowy, mimo postępującej globalizacji, jest nadal jednym z głównych powiązań
gospodarek poszczególnych państw z gospodarką światową. Dlatego znajomość praw i reguł
obowiązujących w tym handlu na przestrzeni wieków ma duże znaczenie dla zrozumienia
mechanizmów nakręcających wzrost i stymulujących rozwój gospodarczy współcześnie. Handel
międzynarodowy umożliwia wykorzystanie większej ilości czynników wytwórczych oraz większą
produkcje i konsumpcje dóbr i usług. Dlaczego kraje z sobą handlują? Odpowiedz wydaje się być
rzeczywista! Kraje handlują, po to, aby zdobyć produkty i czynniki produkcyjne, których same nie
maja i nie mogą produkować. Ale ta odpowiedz odsłania zaledwie rąbek rzeczywistości! Oczywiście,
niektóre dobra i czynniki produkcyjne są fizycznie nieosiągalne, np. w Polce nie mamy warunków
do uprawy kawy czy herbaty. Jeśli chcemy to dobro mięć, musimy je importować. Korzyści
absolutne polegają na tym, ze dany kraj jest bardziej efektywniejszy w produkcji danego dobra od
innego kraju. Korzyści komparatywne polegają na tym, ze jeden kraj może produkować dane
dobro, po niższych kosztach alternatywnych od innego kraju. Kraje handlujące ze sobą eksportują
te dobra, w produkcji których maja korzyści komparatywne i dzięki temu osiągają korzyści. Każdy z
krajów dokonuje zakupów po niższej cenie, niż ta, jaka musiałby zapłacić produkując dobro
samodzielnie. Kraje maja więcej produktów dzięki wymianie międzynarodowej, niż gdyby
produkował obydwa dobra u siebie. Handel międzynarodowy przynosi wiec korzyści obydwu
stronom.
Korzyści wynikające z handlu międzynarodowego.
Handel zagraniczny (międzynarodowa wymiana) to całość stosunków wymiennych w świecie,
między wszystkimi krajami lub zrzeszeniami. Wymiana międzynarodowa, jako wynik specjalizacji i
wzrostu skali produkcji, umożliwia – dzięki rozszerzeniu rynku zbytu – racjonalne wykorzystanie
zasobów czynników produkcji, jakimi dysponuje dany kraj, zazwyczaj bowiem rynki narodowe nie
są na tyle chłonne, aby zapewniały zbyt masowej i wyspecjalizowanej produkcji. Gdy jakiś kraj
prowadzi politykę autarkii, tj. próbuje samodzielnie rozwijać wszystkie możliwe dziedziny produkcji,
musi rozpraszać posiadane środki. W efekcie skala produkcji jest mała, koszty wytwarzania i ceny
wysokie, stopień nowoczesności niezbyt duży, a część posiadanych czynników produkcji nie
wykorzystana w sposób racjonalny. Ponadto rozwój niektórych dziedzin produkcji ze względu na
niedostatek pewnych czynników produkcji lub zbyt wysokie koszty wytwarzania jest ograniczony, a
czasem wręcz niemożliwy. Natomiast specjalizacja i wymiana międzynarodowa, prowadząc do
rozszerzenia rynków zbytu, pozwalają na lepsze wykorzystanie posiadanych czynników produkcji w
poszczególnych krajach włączonych w system międzynarodowej współpracy.
Większość korzyści z handlu zagranicznego wynika z alokacji zasobów dokonywanej w najbardziej
efektywny sposób oraz z obniżki społecznych kosztów alternatywnych – każdy obszar geograficzny
produkuje oraz dokonuje wymiany tych towarów, które jest mu najłatwiej produkować. Łączna
produkcja krajów oraz ich możliwości konsumpcji są największe wtedy, gdy poszczególne kraje
wytwarzają dobra o niskim koszcie alternatywnym zamieniając je na towary o wysokim u nich
koszcie alternatywnym. A. Smith określił następująco ponad dwieście lat temu istotę korzyści z
handlu: „Maksymą każdego roztropnego gospodarza jest niepodejmowanie produkcji czegokolwiek
co kosztowałoby go więcej niż zakup takiego dobra”. Oprócz tego handel zapewnia dostęp do
szerszej i bardziej różnorodnej oferty towarowej. Korzyści z handlu międzynarodowego widać
najbardziej wyraźnie w tych sytuacjach, w których jakiś towar w ogóle nie jest produkowany w
danym kraju i musi być importowany.
Handel międzynarodowy promuje także specjalizację, której korzyści są oczywiste. Koncentrując
się na produkcji niewielkiej ilości towarów i sprzedając je na rynku międzynarodowym, dany kraj
zbiera korzyści większej efektywności w skali produkcji. Handel międzynarodowy może przyczynić
się do oszczędności zasobów.
Dzięki wymianie międzynarodowej rośnie zapotrzebowanie globalne na czynniki produkcji istniejące
w danym kraju we względnej obfitości. Popyt krajowy zwiększa się o popyt zagraniczny. Tym
samym rosną ceny tych czynników produkcji i zasobów (np. ziemi w Australii, Kanadzie czy USA,
ropy naftowej na Bliskim Wschodzie). Gdyby w tych warunkach dany kraj nie utrzymywał wymiany
z zagranicą, część jego czynników produkcji i zasobów byłoby nie wykorzystane ze względu na niski
poziom cen zbytu, a zatem i dochodów. Konieczne byłoby wówczas wytwarzanie takich dóbr, do
których nie ma dogodnych warunków (np. produkcja żelaza) i w efekcie koszty produkcji i ceny
byłyby wysokie, a skala produkcji niewielka. W gospodarce nie uczestniczącej w międzynarodowym
podziale pracy czynniki produkcji byłyby nie w pełni wykorzystane, a ceny wielu dóbr wysokie. W
wyniku wykorzystania zalet wymiany międzynarodowej następuje zatem wzrost dochodów
nominalnych oraz lepsze pod względem asortymentowym zaspokajanie popytu przy jednoczesnej
zniżce cen dóbr deficytowych. W rezultacie umożliwia to wzrost dochodów realnych społeczeństwa i
podnoszenie poziomu stopy życiowej, gdyż potrzeby ludzi są w coraz większym stopniu
zaspokajane na podstawie potencjału gospodarki światowej, a nie tylko krajowej, chociaż
oczywiście w danym kraju stopień ich zaspokojenia zależy od poziomu rozwoju jego gospodarki.
Bardzo często wymiana międzynarodowa zwiększa dobrobyt w poszczególnych krajach; czasem
jednak, zwłaszcza w krótkim okresie, powoduje także dodatkowe koszty. Tanie samochody
japońskie to okazja dla wszystkich konsumentów; znacznie gorzej wygląda to jednak z punktu
widzenia pracowników polskiego przemysłu samochodowego, którzy utracili miejsca pracy.
Konkurencja ze strony importu może uderzać w interesy niektórych grup ludności (np. rolników), w
związku z czym rządy znajdują się często pod naciskiem konieczności jej ograniczenia i
analizowania warunków jej prowadzenia.
Wymiana międzynarodowa wiąże gospodarki poszczególnych krajów w jedną całość i jest
niezbędnym warunkiem kontynuowania procesów gospodarczych i rozwoju gospodarczego.
Ograniczenie lub przerwanie wymiany międzynarodowej zagraża gospodarkom krajowym,
wywołując w nich negatywne skutki (znaczenie przerwania dotychczasowej wymiany z byłym
Związkiem Radzieckim dla gospodarki polskiej), objawiające się z reguły spadkiem produkcji i
zmniejszeniem stopnia zaspokojenia potrzeb społecznych.
Dlatego poszczególne kraje dążą do uczestnictwa w międzynarodowym podziale pracy i
międzynarodowej wymianie, chociaż zdają sobie sprawę, że następuje uzależnienie gospodarki
krajowej od powiązań z gospodarkami innych krajów.
Przykład korzyści komparatywnych.
Większa część międzynarodowej wymiany handlowej odbywa się między krajami, które mogłyby
samodzielnie wyprodukować te dobra, które importują. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest to, że
krajom bardziej opłaca się produkcja pewnych dóbr niż innych. Handel międzynarodowy umożliwia
krajom specjalizację w produkcji tych dóbr, przy produkcji których mają przewagę nad innymi
krajami.
Dlatego kraje specjalizują się i wymieniają swoje produkty na te, które zostały wyprodukowane
przez inne kraje. Specjalizacja prowadzi do zwiększenia całkowitej produkcji światowej. Dobra
wytwarzane są na większą skalę i po niższych kosztach. Handel międzynarodowy umożliwia krajom
posiadanie większej ilości dóbr od tej, jaką miałby starając się być samowystarczalne, tzn.
produkując tylko dla siebie.
Sposób, w jaki kraj może osiągnąć korzyści z handlu międzynarodowego, można wyjaśnić
przyjmując założenie, że istnieją tylko dwa kraje (A i B) i każdy z nich może produkować tylko dwa
dobra (magnetowidy i aparaty fotograficzne), jak przedstawia to rysunek 1.
Kraj A
Kraj B
Rys. 1 – Każdy ma korzyści absolutne.
Kraj A jest bardziej efektywny od kraju B w produkcji aparatów fotograficznych, a kraj B jest
bardziej efektywny od kraju A w produkcji magnetowidów. Taką sytuację określa się mówiąc, że
każdy kraj posiada korzyści absolutne w produkcji jednego z dóbr. Korzyści absolutne (przewaga
absolutna) w produkcji oznaczają zdolność do wyprodukowania większej liczby jednostek wyrobów
przy danym poziomie zasobów aniżeli wytworzy konkurent.
Korzyści komparatywne (przewaga komparatywna): względnie niższy koszt produkcji lub zdolność
do produkowania wyrobu po niższym koszcie, niż jest w stanie zrobić to konkurent, w sensie ilości
dóbr, z wytworzenia których trzeba zrezygnować. Przewaga względna: poprzez porównanie
względnych relacji produkcji i nakładów. Dany kraj dysponuje przewagą względną wtedy, gdy jego
przewaga absolutna jest największa lub wtedy, gdy jego strata absolutna jest najmniejsza.
Nawet jeżeli jeden kraj jest bardziej efektywny od drugiego w produkcji obydwu dóbr,
magnetowidów i aparatów fotograficznych, to w dalszym ciągu obydwa kraje mogą osiągać korzyści
ze specjalizacji i wymiany. Rysunek 2 pokazuje sytuację, w której kraj A może produkować bardziej
efektywnie zarówno magnetowidy, jak i aparaty fotograficzne niż kraj B.
Kraj A
Kraj B
Rys. 2 – Każdy kraj ma korzyści absolutne.
Kraj A posiada absolutne korzyści w obydwu gałęziach przemysłu. To, czy obydwa kraje mogą
osiągnąć korzyści ze specjalizacji i handlu, zależy od kosztów alternatywnych wyprodukowania
magnetowidów i aparatów fotograficznych w obydwu krajach. Koszt alternatywny danego dobra
jest wyznaczony przez ilość innych dóbr, z których trzeba zrezygnować, aby wytworzyć dodatkową
jednostkę danego dobra. Koszty alternatywne informują nas o relatywnych kosztach wytwarzania
różnych dóbr. Zgodnie z zasadą przewagi komparatywnej kraje wytwarzają i eksportują te dobra,
których względne koszty produkcji są niższe niż w innych krajach. Koszty alternatywne zostały
również przedstawione na rys. 2. pokazuje on to, z czego trzeba zrezygnować w celu
wyprodukowania magnetowidu i aparatu fotograficznego w każdym kraju.
Analizując rysunek 2 można zauważyć, że:
- koszt alternatywny wyprodukowania magnetowidów jest niższy w kraju B niż w kraju A,
- koszt alternatywny wyprodukowania aparatów fotograficznych jest niższy w kraju A niż w kraju B.
Można te sytuacje scharakteryzować następująco:
- kraj B ma korzyści komparatywne w produkcji magnetowidów,
- kraj A ma korzyści komparatywne w produkcji aparatów fotograficznych.
Jeżeli w obu krajach są różne koszty alternatywne, to specjalizacja prowadzi do większej produkcji
całkowitej obydwu dóbr i obydwa kraje muszą uzyskać korzyści z wymiany między sobą. Handel
jest więc korzystny, jeżeli każdy kraj ma korzyści komparatywne.
Ograniczenia w handlu międzynarodowym.
Pomimo korzyści, jakie niesie z sobą wymiana międzynarodowa, żaden kraj nie może pozwolić
sobie na prowadzenie zupełnie wolnego handlu bez żadnych ograniczeń. Jest wiele przyczyn
powodujących, ze rządy nakładają na handel zagraniczny rożne bariery. Jeśli kraj wydaje dużo na
import, w porównaniu z przychodami z eksportu, to musi ograniczyć import. Niektóre gałęzie
przemysłu zaliczane są do strategicznych i chronienie ich jest koniecznością. Kraj musi też chronić
się przed nieuczciwa konkurencją na rynkach międzynarodowych, polegająca na dumpingu, czyli
sprzedaży dobra poniżej kosztów jego produkcji. Rząd może ograniczyć import stosując rożne
narzędzia. Jednym z nich są taryfy. Taryfy są to podatki nakładane na dobra importowane.
Powodują one wzrost ceny produktu przy każdej wielkości importu. Innym sposobem ograniczenia
wielkości importu jest wyznaczenie kwot importowanych, czyli określenie konkretnej ilości dobra,
jakie może być sprzedawane na rynku. Np. rząd może dopuścić na swój rynek w ciągu roku 100000
samochodów wytworzonych przez eksportera. Rząd może ponadto wprowadzić reglamentacje
dewiz, uniemożliwiając by import przekroczył wyznaczone wielkości. Innym jeszcze sposobem jest
udzielenie subsydiów producentom krajowym w celu obniżenia ich kosztów produkcji i zwiększenia
konkurencyjności wytwarzanych przez nich produktów w stosunku do analogicznych produktów
pochodzenia zagranicznego. Są także towary, które można przywieźć do Polski bez cła. Większość z
tych towarów można przewieźć przez granicę tylko w określonych ilościach, bardzo szczegółowo
wyliczonych w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 18 listopada 1997 r. (Dz.U.97/142/949)
oraz innych aktach wykonawczych. Cło to forma podatku nakładanego przez państwo na towary
przywożone z zagranicy (cło importowe), wywożone za granicę (cło eksportowe) lub (do 1921,
kiedy zostało zabronione przez Konwencję Brukselską) przewożone przez terytorium danego kraju
(cło przewozowe). Stosowane już w starożytności, było początkowo wyłącznie elementem polityki
fiskalnej państwa (zwiększenie dochodów skarbowych). Od XVII wieku zaczyna wzrastać jego rola
jako instrumentu gospodarczego, pozwalającego poprzez ograniczenie wymiany z zagranicą
realizować określone cele gospodarcze.
W zależności od celów polityki handlowej wyróżnia się cła:
- prohibicyjne - zahamowanie importu określonych towarów,
- protekcyjne - ochrona interesów rodzimych producentów,
- reglamentacyjne - regulujące kierunki i strukturę handlu zagranicznego.
Handel zagraniczny w Polsce.
W czasach gospodarki planowanej w Polsce handel zagraniczny nie odgrywał znaczącej roli i polegał
głównie na sprowadzaniu niezbędnych surowców, dóbr inwestycyjnych i – w niewielkim zakresie dóbr konsumpcyjnych. Zadaniem eksportu było dostarczanie środków na niezbędny import.
Masowo wspierano produkcję, którą zastępowałaby import. Promowano wymianę handlową w
ramach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), grupującej państwa socjalistyczne, ale
rezultaty tej promocji nie były zadowalające.
W gospodarce rynkowej rola handlu zagranicznego jest inna. Handel stać się może lokomotywą
rozwoju gospodarczego (np. Japonia, Korea Południowa, a w Europie: Niemcy, Austria czy
Finlandia). Po 1990r. rola handlu zagranicznego w Polsce istotnie wzrosła i nie ogranicza się już
tylko do dostarczania dewiz potrzebnych na spłatę długów i import. Szczególnie w 1990 r., kiedy
załamała się sprzedaż krajowa, eksport był poważnym czynnikiem łagodzącym spadek dochodu
narodowego. Zmniejszenie dynamiki eksportu, o ile nie rekompensowane jest wzrostem
konsumpcji krajowej, może być czynnikiem osłabiającym tempo wzrostu PKB.
W początkowym okresie transformacji gospodarczej Polska szeroko otworzyła swoje granice dla
towarów z zagranicy. Różnice w poziomie cen sprawiały, że import był drogi, nie stanowił więc
istotnego problemu i bez trudu osiągnięto nadwyżkę handlową. Potem rosnące ceny krajowe przy
stałym kursie walutowym sprawiały, że wzrosła również konkurencyjność wyrobów importowanych.
Obok pozytywnych następstw wiązało się to z zagrożeniami dla niektórych gałęzi gospodarki,
pojawił się również deficyt w bilansie handlowym. Powstały silne grupy nacisku (lobby), które
stopniowo doprowadziły do wzrostu barier handlowych. Otwarcie polskich granic dla wyrobów z
zagranicy pokazało prawdę o stanie polskiej gospodarki: produkujemy drogo wyroby nie najwyższej
jakości, które muszą przegrać z tańszą i lepszą konkurencją. W niektórych dziedzinach gospodarki
konkurencja przyczyniła się do szybkiej i znaczącej poprawy jakości i obniżki cen. Polskie mleko czy
jogurty są tańsze i lepsze od importowanych, choć jeszcze kilka lat temu wybór, np. jogurtów był
bardzo ograniczony a jakość fatalna. To samo dotyczy między innymi telewizorów, opon, piwa i
wielu innych wyrobów.
Obecnie zarówno niektórzy ekonomiści, jak i politycy domagają przedsięwzięcia radykalnych
środków, których celem byłaby poprawa bilansu handlowego Polski.
Niebezpiecznie zwiększa się nadwyżka importu nad eksportem. Zasadniczą tego przyczyną jest
szybkie tempo wzrostu dochodu narodowego w Polsce. Społeczeństwo staje się coraz bogatsze,
rosną więc zakupy importowanych dóbr konsumpcyjnych (np. samochodów, komputerów ,
telefonów komórkowych). Duży popyt na rynku krajowym zmniejsza zainteresowanie producentów
eksportem. Rośnie także import zaopatrzeniowy, czyli m.in. paliw, surowców i półproduktów.
W szybkim tempie zwiększają się także inwestycje. Wymagają one importu nowoczesnych
technologii i urządzeń. Korzystnym zjawiskiem jest to, że w imporcie Polski dominuje import
zaopatrzeniowy (ok. 2/3 importu), a import konsumpcyjny stanowi poniżej 1/5 całości importu. Z
drugiej strony wysokość eksportu uwarunkowana jest stanem koniunktury za granicą i
atrakcyjnością naszej oferty eksportowej. Tempo wzrostu PKB u naszych największych partnerów
jest dwu-, trzykrotnie niższe niż w Polsce, a nasza oferta eksportowa jest nadal dość skromna.
Polska bardzo potrzebuje otwarcia na świat, potrzebuje zagranicznych inwestycji, konkurencji firm
zagranicznych. Im większa konkurencja, tym szybsza modernizacja polskiej gospodarki, tym
szybszy długofalowy rozwój gospodarczy.
Pojęcia występujące w handlu zagranicznym.
Eksport to zorganizowana działalność polegająca na wywozie za granicę danego kraju towarów,
usług oraz kapitałów. Trudni się nią zwykle zorganizowany specjalnie w tym celu podmiot
gospodarczy – eksporter – albo jako bezpośredni wytwórca, albo jako podmiot pośredniczący w
obrocie z zagranicą.
Ekspansja eksportowa na rynki zagraniczne ma podstawowe znaczenie dla gospodarki z tytułu
pozyskania dewiz, poprawy bilansu płatniczego. Stanowi ona o miejscu i udziale danego kraju w
międzynarodowym podziale pracy.
Import - kupno towarów lub usług z zagranicy jest wynikiem międzynarodowego podziału pracy.
Zaopatruje gospodarkę w towary (usługi), których wytworzenie w kraju uważa się w danych
warunkach za niemożliwe lub mniej korzystne niż wykorzystanie dóbr realizowanych za granicą.
Embargo to narzędzie polityki handlu zagranicznego i represji ekonomicznej, a pośrednio i
politycznej, mogące polegać na całkowitym lub częściowym zakazie eksportu towarów do
określonego kraju (ich grupy) lub importu towarów z tego obszaru, zakazie wyjazdów obywateli,
odpływania statków lub lotów samolotów w określonym kierunku, zatrzymaniu statków obcego
państwa wraz z ładunkiem, a w czasie wojny - zatrzymaniu statków państwa neutralnego (może
być za odszkodowaniem) w celu wykorzystania ich dla potrzeb wojennych.
Embargo może dotyczyć także przepływu informacji (np. w trakcie negocjacji międzynarodowych)
lub nowoczesnej techniki i technologii (zwłaszcza wojskowej) do określonych państw. Jest ono
niezgodne z prawem międzynarodowym, jeśli nie wynika z konieczności ochrony przed skutkami
postępowania obcego państwa.
Literatura.
1.
2.
3.
4.
Teresa Buczyńska „Mikroekonomia”
Mieczysław Kujda „Podstawy ekonomii”
Andrzej Limański, Mieczysław Syrek „Mikroekonomia”.
Internet.