Etapy rozwoju i historia europejskiej Unii Monetarnej

Etapy rozwoju i historia europejskiej Unii Monetarnej
Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa (EMU) jest umową pomiędzy
uczestniczącymi w niej państwami europejskimi o posiadaniu wspólnej waluty jaką jest Euro
oraz jednolitej polityki gospodarczej wraz z określonymi warunkami odpowiedzialności
finansowej. Obecnie znajduje się w niej 27 państw członkowskich. Trzynaście z nich przyjęło
Euro: Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Irlandia, Włochy, Luksemburg,
Holandia, Portugalia, Słowenia i Hiszpania. Trzy inne państwa członkowskie: Wielka
Brytania, Dania i Szwecja nie planują przyjęcia Euro w najbliższej przyszłości. Jedenaście
pozostałych, czyli: Cypr, Malta, Łotwa, Litwa, Estonia, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry,
Rumunia i Bułgaria są w różnym stadium przygotowań do przyjęcia euro i oczekuje się, że
przystąpią do strefy euro w ciągu najbliższych dziesięciu lat.
Po II wojnie światowej większość walut państw uprzemysłowionych była blisko
powiązana z dolarem na zasadzie tak zwanego „parytetu złota” w ramach Systemu z Bretton
Woods. Faktyczna dominacja dolara i wymuszone dewaluacje kilku walut europejskich
spowodowało, że przywódcy europejscy zaczęli szukać sposobu przywrócenie równowagi
poprzez większą integrację gospodarczą krajów Europy. Pierwszym przedsięwzięciem
współczesnej integracji gospodarczej w Europie było powołanie w 1951 roku Europejskiej
Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), w skład której weszło 6 państw Europy Zachodniej
(Francja, RFN, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy). Te same państwa, na mocy
Traktatów Rzymskich z 25 marca 1957 roku ustanowiły Europejską Wspólnotę Gospodarczą
(EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM).
Na szczycie w Hadze w 1969 roku liderzy państw EWG podjęli decyzję o
konieczności budowy unii gospodarczej i walutowej. Opracowanie szczegółowego planu
stworzenia takiej unii powierzono zespołowi ekspertów pod przewodnictwem Pierre'a
Wernera, ówczesnego premiera i ministra finansów Luksemburga. Efektem prac zespołu był
zaprezentowany w październiku 1970 r. Plan Wernera. Zakładał on utworzenie unii
gospodarczej i walutowej w kilku etapach do końca 1980 r., czyli w ciągu 10 lat, nie
precyzując jednak, z wyjątkiem etapu pierwszego, jakie konkretne działania miałyby zostać
podjęte.
W 1972 r. państwa członkowskie EWG rozpoczęły realizację wspólnej polityki
kursowej, która zyskała miano "węża w tunelu". Był to system, który zakładał, że wzajemne
kursy walut państw członkowskich mogą się zmieniać tylko w ramach przedziału wahań o
szerokości 2,25%.
Plany utworzenia jednej waluty europejskiej zapoczątkował w 1969 r. Raport Barre’a,
wydany przez liczącą wówczas sześciu członków Europejską Wspólnotę Gospodarczą
(EWG). Następnie, w tym samym roku, odbyło się spotkanie Szefów Państw i Rządów w
Hadze, na którym przygotowano plan utworzenia unii gospodarczej i monetarnej. Proces
opóźnił się z powodu załamania się w 1971 r. Systemu z Bretton Woods, po jednostronnej
decyzji prezydenta Nixona o zakończeniu wymienialności dolara na złoto, jak też wskutek
kryzysu naftowego w 1972 r. W międzyczasie EWG rozrosła się do dziewięciu państw
członkowskich, z których wiele niechętnie odnosiło się do koncepcji rezygnacji z waluty
narodowej.
W 1972 r. państwa członkowskie EWG rozpoczęły realizację wspólnej polityki
kursowej, która zyskała miano "węża w tunelu". Był to system, który zakładał, że wzajemne
kursy walut państw członkowskich mogą się zmieniać tylko w ramach przedziału wahań o
szerokości 2,25%.
Wzrastająca inflacja, napięcia w międzynarodowym systemie walutowym oraz
pogłębiające się rozbieżności w rozwoju gospodarczym poszczególnych krajów sprawiły, że
ostatecznie plan Wernera zakończył się niepowodzeniem. Odpowiedzią na rosnące wahania w
kursach wymiany pomiędzy walutami Państw Członkowskich stało się utworzenie w 1979 r.
Europejskiego Systemu Walutowego (European Monetary System - EMS). W ramach
systemu wprowadzono mechanizm walutowy (Exchange Rate Mechanism - ERM), za
pośrednictwem którego ustalono dwustronne kursy wymiany walut pomiędzy
poszczególnymi krajami. Ich zmiana mogła się dokonywać tylko w ramach wyznaczonego
przedziału zmienności zwanego wężem walutowym, wynoszącego nie więcej niż +/- 2,25%
(dla słabszych walut było to +/- 6%).
W ramach Europejskiego Systemu Walutowego stworzono także nową walutę ECU
(European Currency Unit). ECU nie była jednak samodzielną walutą, lecz jedynie jednostką
rozrachunkową, której wartość wyznaczano na podstawie koszyka walut wchodzących w
skład ESW oraz stanowiła jednostkę odniesienia, w stosunku do której ustalano stopień
wahań poszczególnych walut.
Kolejnym krokiem do realizacji UGW stało się podpisanie w 1986 roku Jednolitego
Aktu Europejskiego. Przewidywał on utworzenie do końca 1992 r. jednolitego rynku,
funkcjonującego na podstawie czterech fundamentalnych swobód, tj. swobody przepływu
osób, towarów, usług i kapitału. Dzięki zapisowi o wolnym przepływie kapitału nastąpiło
zwiększenie zbieżności polityki monetarnej państw członkowskich.
W czerwcu 1988 r. Rada Europejska ponowiła inicjatywę utworzenia unii
gospodarczej i walutowej. Warunkami jej powstania oraz propozycjami poszczególnych
etapów dochodzenia do UGW, zajął się komitet pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa –
ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej. Raport Delors'a proponował
trzyetapowy plan realizacji, nie precyzując jednak konkretnych dat rozpoczęcia
poszczególnych etapów. Daty te ustalono później – na szczycie Rady Europejskiej w
Madrycie (1989) oraz w Maastricht (1991).
Obecnie europejskie kraje członkowskie można podzielić na trzy różne stadia
ekonomiczne, odpowiadające historycznym stadiom rozwoju EMU.
ETAP I (1990 - 1993)
W 1979 r. został utworzony Europejski System Walutowy, wiążący waluty
europejskie i zapobiegający dużym fluktuacjom ich wartości. Został skonstruowany
Mechanizm Kursów Walutowych (ERM), na mocy którego fluktuacja kursów wymiany walut
państw członkowskich miała być ograniczona (+/-2.25%) po obu stronach wartości
referencyjnej. Wartość referencyjna została utworzona w zagregowanym koszyku wszystkich
uczestniczących walut, zwanym Europejską Jednostką Walutową (ECU), ważonym
odpowiednio do rozmiarów gospodarek państw członkowskich. W końcu lat 1980-tych rynki
państw członkowskich zbliżyły się do siebie, kształtując coś, co w końcu zostało nazwane
Jednolitym Rynkiem Europejskim. Ryzyko kursów walutowych i podwyższone koszty
transakcji, jakie powodowało, mogło powstrzymywać międzynarodowy handel na Jednolitym
Rynku - pomimo stosunkowej stabilności, którą wprowadził ERM. Logicznym rozwiązaniem
wydawało się zatem wprowadzenie jednej waluty w Jednolitym Rynku, wobec czego na czoło
wysunęła się ponownie idea wspólnej waluty. W lutym 1986 r. Komisja Jacquesa Delorsa
przyjęła Jednolity Akt Europejski, który stawiał sobie za cel likwidację barier
instytucjonalnych i ekonomicznych pomiędzy państwami Wspólnoty Europejskiej przez
stworzenie wspólnego rynku europejskiego. W 1989 r. zaplanowano realizację EMU w trzech
etapach. Choć etap I rozpoczął się w 1979 r. wraz z EMS, jego oficjalne rozpoczęcie nastąpiło
w roku 1990, kiedy to zaniechano kontroli kursów wymiany, uwalniając tym samych ruch
kapitału w granicach EWG. W 1992 r. przewidziane przez Komisję Delorsa trzy etapy zostały
sformalizowane w Traktacie z Maastricht, łącznie z kryteriami konwergencji gospodarczej
koniecznymi do spełnienia dla przyjęcia wspólnej waluty. W efekcie doprowadziło to do
przekształcenia EWG w Unię Europejską. Kryteria członkostwa w Unii Europejskiej i
przyjęcia euro są określane przez trzy dokumenty. Pierwszym jest Traktat z Maastricht z 1992
r., który wszedł w życie 1 listopada 1993 r. W tym samym roku Rada Europejska na szczycie
w Kopenhadze przyjęła drugi dokument, „Kryteria Kopenhaskie”, które doprecyzowały
ogólne cele zawarte w Traktacie z Maastricht. Trzecim dokumentem jest ramowy kontrakt,
negocjowany z każdym krajem kandydującym przed jego przystąpieniem do UE. Kryteria
zostały także z upływem lat doprecyzowane w ustawodawstwie unijnym i w orzeczeniach
sądownictwa europejskiego. Pierwszy etap rozwoju EMU można przyrównać do sytuacji
obecnego państwa kandydującego, najpierw spełniającego Kryteria Kopenhaskie, a następnie
przystępującego do UE.
ETAP II (1994 - 1998)
Na szczycie w Madrycie w grudniu 1995 r. Niemcy z powodzeniem przekonywały,
aby zmienić nazwę ECU na “euro”. Tak zwany “scenariusz madrycki” określił także okres
przejściowy pomiędzy wprowadzeniem euro w rachunkowości, a wprowadzeniem euro jako
waluty pieniężnej. W drugim etapie tworzenia EMU został powołany Europejski Instytut
Monetarny (EMI), będący prekursorem Europejskiego Banku Centralnego (ECB). W czerwcu
1997 r. Rada Europejska w Amsterdamie zgodziła się na Pakt Stabilizacji i Wzrostu i
utworzyła ERM II, który miał zastąpić Europejski System Walutowy i ERM po
wprowadzeniu euro. W następnym roku Rada Europejska w Brukseli wybrała jedenaście
państw, które miały w 1999 r. przyjąć euro i powołała ECB, z zadaniem nadzorowania
działalności Europejskiego Systemu Banków Centralnych, czyli banków krajowych, które
miały wprowadzać w życie decyzje ECB, drukować pieniądze i bić monety oraz pomagać
pierwszym krajom w strefie euro przy spełnianiu kryteriów konwergencji. Rozwój drugiego
etapu EMU można przyrównać do sytuacji ostatnio przyjętych państw członkowskich
wchodzących do ERM II, w którym będą musiały pozostawać przez co najmniej dwa lata,
zanim przyjmą Euro.
ETAP III (po 1999 r.)
Pierwszego stycznia 1999 r. 11 spośród 15 państw członkowskich przyjęło euro w
formie nie fizycznej, ze stałym kursem wymiany ich walut, takim jaki był on ostatniego dnia
1998 r. Mechanizm Kursów Walutowych (ERM) został zastąpiony przez ERM II, który
funkcjonował podobnie do oryginalnego ERM, ale w kontekście wprowadzonej waluty euro.
ECB, przy pomocy banków centralnych państw członkowskich, zaczął wprowadzać w życie
jednolitą politykę monetarną. Rozpoczął się trzyletni okres przejściowy, określony w
Madrycie, który trwał do 1 stycznia 2002 r. W połowie 2000 r. Komisja ogłosiła, że 1
stycznia 2001 r. Grecja może formalnie przyłączyć się do trzeciego etapu wspólnej waluty.
Euro było wirtualną walutą dla 12 krajów tak zwanej strefy euro - Austrii, Belgii, Finlandii,
Francji, Niemiec, Grecji, Irlandii, Włoch, Luksemburga, Holandii, Hiszpanii i Portugalii.
Było stosowane w rachunkowości; firmy mogły prowadzić transakcje w euro z bezpieczną
świadomością, że kursy walut państw członkowskich strefy były stałe. Wartości w euro
podawano też na rachunkach bankowych obok walut krajowych, by przyzwyczaić ludność do
nowej waluty. Każde państwo, które 1 stycznia 2002 r. miało przyjąć nową walutę, musiało
spełnić “Kryteria Konwergencji” określone w Traktacie z Maastricht. Kryteria te zawierają
cztery wymogi:




Fluktuacja kursów walut musiała przez co najmniej 2 lata mieścić się w
granicach określonych przez ERM
Długoterminowa stopa oprocentowania nie mogła być wyższa o więcej niż o
dwa punkty procentowe od tej, jaka była w trzech państwach członkowskich
osiągających najlepsze wyniki
Inflacja miała być poniżej wartości referencyjnej (w ciągu 3 lat ceny nie mogły
być wyższe niż o 1,5% w stosunku do tych, jakie były w państwie osiągającym
najlepsze wyniki)
Dług publiczny musiał być poniżej 60% PKB (lub zbliżać się do tego celu), a
deficyt budżetowy - poniżej 3%
W ramach przygotowań do wprowadzenia euro 1 stycznia 2002 r. wydrukowano
ponad 14 miliardów banknotów o wartości około 633 mld. € i wybito 52 miliardy monet,
zużywając na ten cel 250 000 ton metalu. Na początku drogi, w styczniu 1999 r. prym wiedli
pesymiści, szerzący obawy i zamieszanie. W mediach ukazywały się niezliczone artykuły o
tym, że taka masowa wymiana walut nie może się udać. Ale obawy okazały się
bezpodstawne. Bankomaty zaczęły wypłacać euro minutę po północy, a w ciągu kilku dni
ludzie zaczęli wydawać euro. Trzeci etap rozwoju EMU można przyrównać do państwa
członkowskiego, które przyłączywszy się do ERM-II i spełniając Kryteria Konwergencji,
przez co najmniej dwa lata wchodzi do strefy euro.
Zalety Euro
Dla dużej części Europy posiadanie wspólnej waluty euro okazało się korzystne w
czasach kryzysu. Umożliwiło to Unii reagowanie w sposób skoordynowany na światowy
kryzys kredytowy i zapewniło gospodarce większą stabilność. Europejski Bank Centralny był
na przykład w stanie obniżyć odsetki dla całej strefy euro (uniknięto sytuacji, w której każdy
kraj sam ustala swój kurs walutowy), a banki w całej UE stosują te same warunki, udzielając
sobie nawzajem pożyczek. Na co dzień euro używa ponad 60 proc. obywateli UE. Korzystają
na tym wszyscy: nie musimy już ponosić kosztów wymiany walut, podróżując lub prowadząc
interesy w strefie euro, a koszty płatności w obrocie międzynarodowym w większości
przypadków nie istnieją, a jeżeli istnieją, są znacznie niższe. Konsumenci i firmy mogą też
swobodnie porównywać ceny w różnych krajach, co sprzyja konkurencyjności.
Członkostwo w strefie euro jest gwarancją stabilności cen. Europejski Bank Centralny
ustala je na poziomie umożliwiającym utrzymanie poziomu inflacji poniżej 2 proc. w średnim
okresie. EBC może też interweniować na rynkach dewizowych, wpływając na kurs wymiany
euro.
Konsekwencje przyjęcia Euro
Przyjęcie przez Polskę euro jest procesem odległym. Nim spełnimy wszystkie kryteria
konwergencji, Europa zdąży przyzwyczaić się do nowej waluty i zdążył się już
przyzwyczaić. Pierwszy rok posługiwania się walutą euro przez Europejczyków pokazał, iż
mimo początkowego wzrostu cen w strefie UGW, sytuacja zaczyna się powoli stabilizować, a
wynikające z tego korzyści dla konsumentów indywidualnych i państw zaczynają być
odczuwalne i wymierne.
Polityka gospodarcza UE

Podstawy prawne, cele i zakres
 Polityka gospodarcza Unii Europejskiej oparta jest o postanowienia art. 2
Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) oraz art. 2, 3, 4, 8 i art. 98 Traktatu
ustanawiającego Wspólnotę Europejska (TWE). Postanowienia dotyczące
polityki gospodarczej są częścią szerszych regulacji, obejmujących całość
polityki gospodarczej i pieniężnej Unii Europejskiej i państw
członkowskich.

Główne zadania polityki gospodarczej Unii dotyczą:
 harmonijnego rozwoju rynku wewnętrznego, co oznacza przede wszystkim
starania o trwały wzrost gospodarczy,
 wysoki poziom zatrudnienia i opieki społecznej,
 stabilne ceny, zdrowe finanse publiczne,
 zrównoważony bilans płatniczy, niska inflacje,
 wysoka konkurencyjność oraz umacnianie
 spójności ekonomicznej i społecznej.

Fundamentalnymi elementami unijnego ładu gospodarczego są cztery wolności
gospodarcze:
 swobodnego przepływu towarów,
 swobodnego przepływu usług,
 swobodnego przepływu kapitału
 swobodnego przepływu osób,
 zasady niedyskryminacji i wolnej konkurencji.

Polityka gospodarcza jest traktowana jako nadrzędna wobec innych polityk:
 handlowej,
 walutowej,
 celnej,
 budżetowej
 transportowej.
Głównym osiągnięciem Unii Europejskiej w realizacji polityki gospodarczej jest
utworzenie w 1999 roku (na podstawie art. 2 TWE) i funkcjonowanie Unii Gospodarczo –
Walutowej. Warunki jej realizacji i główne cele zostały skonkretyzowane w art. 98 (i kilku
następnych) TWE. Przedmiotem wspólnego zainteresowania państw członkowskich stała się
nie tylko polityka kształtowania koniunktury, jak to było poprzednio, ale polityka
gospodarcza w ogóle. Realizacja celów unii walutowej jest głównym zadaniem Europejskiego
Systemu Banków Centralnych (ESBC), który – nie naruszając celu stabilności cen – wspiera
ogólna politykę gospodarcza.
Integracja gospodarcza jest długotrwałym działaniem wymagającym zrealizowania
wielu zadań przez państwa dążące do stworzenia jednolitego organizmu gospodarczego.
Proces ten składa się z następujących etapów:


strefa wolnego handlu- polega na zniesieniu ceł i ograniczeń ilościowych w obrotach
handlowych między państwami członkowskimi, co prowadzi do swobodnego
przepływu towarów,
Unia celna- poza likwidacją ceł wewnętrznych polega na wprowadzeniu wspólnych
stawek celnych oraz jednolitej polityki handlowej wobec partnerów zewnętrznych,



Wspólny rynek- łączy założenia strefy wolnego handlu i unii celnej, wprowadzając
poza swobodnym obrotem towarów swobodny przepływ usług i czynników produkcji
(kapitału i siły roboczej),
Unia gospodarcza- wprowadza koordynację polityki gospodarczej. Wiąże się to z
wprowadzeniem wspólnej waluty oraz powołaniem instytucji gospodarczych o
nadrzędnych nad państwowymi kompetencjach,
Integracja pełna (unia gospodarcza i polityczna) wprowadza do unii gospodarczej i
walutowej ponadpaństwowe organy władzy, wspólną politykę zagraniczną i
bezpieczeństwa handlu na terenie Unii Europejskiej obowiązuje unia celna. Polega
ona na całkowitym zniesieniu ceł we wzajemnych stosunkach handlowych między
państwami członkowskimi, ustanowieniu przez nie wspólnej taryfy celnej i wspólnej
polityki handlowej wobec krajów trzecich.
1 lipca 1968 roku zniesiono cła w obrocie między państwami członkowskimi i
wprowadzono wspólną taryfę celną w stosunku do państw trzecich.
1 stycznia 1970 roku ujednolicono inne narzędzia polityki handlowej: zasady
eksportu, uprawnienia w dziedzinie zawierania umów handlowych i współpracy
gospodarczej z państwami trzecimi, a stosowne kompetencje zostały przeniesione z
rządów krajowych na Komisję Europejską. To ona reprezentuje obecnie państwa
członkowskie UE w negocjacjach handlowych z krajami trzecimi i w ramach organizacji
międzynarodowych (np. WTO, OECD).Unia celna ,która spowodowała likwidację ceł i
ograniczeń ilościowych w obrotach między krajami członkowskimi, wprowadzając
równocześnie zewnętrzną taryfę celną oraz ujednoliconą politykę handlową wobec krajów
trzecich obejmuję terytoria państw członkowskich UE. Do obszaru celnego Wspólnoty
należą również morskie wody terytorialne i wody śródlądowe oraz przestrzeń powietrzna
każdego państwa członkowskiego. Umowy o utworzeniu unii celnej podpisały również
Turcja, Andora i San Marino. Wspólnoty Europejskie zawierają z krajami trzecimi zwykle
trzy rodzaje umów: gospodarczo-handlowe (in. o partnerstwie i współpracy); o
stowarzyszeniu oraz umowy sektorowe (odnoszące się do poszczególnych dziedzin).
W 1992 roku Wspólnoty Europejskie zawarły z trzema krajami Europejskiego
Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) - Islandią, Liechtensteinem i Norwegią - Układ
o utworzeniu Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG).Obszar ten funkcjonuje na
zasadzie tzw. czterech wolności:


Wolność przepływu towarów - opiera się m.in. na dostosowaniu lub wzajemnej
akceptacji norm i przepisów, zniesieniu kontroli granicznych oraz harmonizacji
podatków,
Wolność przepływu usług - sprowadza się przede wszystkim do liberalizacji usług
finansowych, otwarcia rynku usług transportowych i telekomunikacyjnych oraz
harmonizacji metod kontroli banków i ubezpieczeń. We wszystkich państwach
Unii Europejskiej sektor usług dysponuje największą liczba miejsc pracy. Udział
usług w Produkcie Krajowym Brutto Unii wynosi aż 62% (przemysł - 35%),


Wolność przepływu kapitału - opiera się m.in. na dążeniu do wspólnego rynku
usług finansowych i liberalizacji obrotu papierami wartościowymi. Obywatele
Unii mogą m.in. swobodnie wykonywać operacje bankowe we wszystkich krajach
członkowskich,
Wolność ruchu osobowego - to prawo do pracy, życia, osiedlania się i korzystania
ze wszystkich dóbr socjalnych w miejscu pobytu na terytorium całej Unii
Europejskiej, bez względu na przynależność państwową.