Koszty z tytułu realizacji praw wynikających z pochodnych

Koszty z tytułu realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów
finansowych
WYROK WOJEWÓDZKIEGO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO
we Wrocławiu z 4 czerwca 2009 r.
sygn. akt I SA/Wr 328/09
(źródło: Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych; wyrok nieprawomocny)
„(…) Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył co następuje:
(…) Kwestię sporną pomiędzy stronami stanowi ustalenie (...) momentu potrącenia kosztów uzyskania
przychodu z tytułu realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych.
(...) Przedstawiając stan faktyczny sprawy, Spółka wskazała, że zawiera z wyspecjalizowanym
podmiotami (banki, brokerzy) różnego rodzaju transakcje na instrumentach pochodnych, m.in. opcje
walutowe i towarowe, transakcje terminowe typu forward i swap.
Powszechnie przyjmuje się, że opcja jest instrumentem finansowym, który daje jego posiadaczowi
prawo do zakupu lub sprzedaży określonych walorów (instrumentu pierwotnego), w określonym czasie
i po z góry ustalonej cenie. Źródłem powstania opcji jest kontrakt zawierany przez nabywcę
i wystawcę. Wystawca opcji przyjmuje zobowiązanie sprzedaży lub kupna instrumentu finansowego,
będącego przedmiotem kontraktu opcyjnego. Natomiast nabywca opcji wykonuje przysługujące mu
prawo, gdy jest to dla niego opłacalne. W przypadku nieopłacalności kontraktu przysługuje mu prawo
rezygnacji z wykonania opcji.
Kontrakt terminowy jest umową, przez którą jedna strona zobowiązuje się do zakupu, a druga
do sprzedaży w określonym momencie przyszłości po z góry ustalonej cenie oznaczonego
instrumentu pierwotnego.
Podstawowa różnica między kontraktem terminowym z kontraktem opcyjnym polega na tym, że
z kontraktu terminowego wynikają zobowiązania dotyczące zawarcia w przyszłości umowy sprzedaży
dla obu stron. Przedmiotem kontraktu terminowego jest wzajemne zobowiązanie stron do zawarcia
w przyszłości na ustalonych warunkach umowy sprzedaży określonego instrumentu pierwotnego.
Natomiast zobowiązanym do świadczenia w przyszłości z kontraktu opcyjnego jest wyłącznie
wystawca opcji, a uprawnionym wyłącznie nabywca opcji.
Wyróżnia się opcje i kontrakty terminowe o charakterze rzeczywistym i nierzeczywistym. W pierwszym
przypadku, wykonanie kontraktu polega na przeniesieniu „własności” instrumentu pierwotnego,
a w drugim - tylko na rozliczeniu pieniężnym.
Należy też wspomnieć, że kontrakty opcyjnie i terminowe są swego rodzaju zakładem zawieranym
pomiędzy wystawcą opcji a nabywcą. Obie strony podejmują decyzję o zawiązaniu stosunku
umownego, gdyż przewidują, że oczekiwania drugiej strony co do ceny instrumentu pierwotnego są
nietrafne. Kontrakt taki jest umową, w której strony przyrzekają korzyść majątkową dla tej z nich, której
twierdzenie co do przyszłej ceny instrumentu pierwotnego okaże się prawdziwe.
Istotne jest też, że rozliczenie opcji i kontraktów terminowych jest efektywne podatkowo. Powoduje to,
że w przypadku wystąpienia ujemnego wyniku transakcji należy go potraktować jako koszt podatkowy,
a przypadku dodatniego, jako przychód podatkowy.
Pomiędzy stronami w niniejszej sprawie nie jest sporne, że przychody i koszty wynikające
z rozliczenia instrumentów pochodnych stanowią dla Spółki przychody i koszty związane
z działalnością gospodarczą.
(...) Jeśli (...) chodzi o koszty uzyskania przychodów z tytułu realizacji instrumentów pochodnych
(ujemny wynik z transakcji), należy zauważyć, że kwestię potrącalności kosztów podatkowych
w czasie reguluje przede wszystkim art. 15 ust. 4 i następne u.p.d.o.p. Według stanu prawnego
obowiązującego od 1 stycznia 2007 r., zgodnie z art. 15 ust. 4d u.p.d.o.p., koszty uzyskania
przychodów, inne niż koszty bezpośrednio związane z przychodami, są potrącalne w dacie ich
poniesienia. Jeżeli koszty te dotyczą okresu przekraczającego rok podatkowy, a nie jest możliwe
określenie, jaka ich część dotyczy danego roku podatkowego, w takim przypadku stanowią koszty
uzyskania przychodów proporcjonalnie do długości okresu, którego dotyczą. Natomiast art. 16 ust. 1
pkt 8b u.p.d.o.p., na który powołuje się organ przy ustalaniu momentu potrącenia kosztów uzyskania
przychodów z tytułu realizacji praw z instrumentów pochodnych, wprowadza jedynie ograniczenie
czasowe co do początkowego momentu, od którego podatnik uprawniony jest do rozpoznania kosztów
z powyższego tytułu. Zgodnie bowiem z art. 16 ust. 1 pkt 8b nie uważa się za koszty uzyskania
przychodów wydatków związanych z nabyciem pochodnych instrumentów finansowych - do czasu
realizacji praw wynikających z tych instrumentów albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z tych
instrumentów albo ich odpłatnego zbycia (...). Norma ta stanowi uzupełnienie ogólnych zasad
potrącalności kosztów, przewidzianych w art. 15 ust. 4 i następne u.p.d.o.p.
Wobec powyższego należy uznać, że Spółka jest uprawniona do potrącenia kosztów wynikających
z rozliczenia instrumentu pochodnego (ujemny wynik z transakcji) w dacie poniesienia wydatku,
zgodnie z art. 15 ust. 4d u.p.d.o.p. Ograniczenie wynikające z art. 16 ust. 8b u.p.d.o.p. nie dotyczy tej
sytuacji, skoro poniesienie wydatku nie następuje wcześniej niż realizacja praw wynikających
z instrumentu pochodnego. Należy natomiast zauważyć, że ograniczenie przewidziane w art. 16 ust. 1
pkt 8b wpływa na datę potrącenia kosztu z tytułu np. premii opcyjnej zapłaconej przy zawarciu
kontraktu. Wydatek ten nie stanowi kosztu uzyskania przychodu do czasu realizacji praw wynikających
z instrumentów pochodnych albo rezygnacji z realizacji praw wynikających z instrumentów
pochodnych.
Przy ustalaniu daty potrącenia kosztów należy mieć również na względzie art. 15 ust. 4e u.p.d.o.p.,
zgodnie z którym za dzień poniesienia kosztu uzyskania przychodów uważa się dzień, na który ujęto
koszt w księgach rachunkowych (zaksięgowano) na podstawie otrzymanej faktury (rachunku), albo
dzień, na który ujęto koszt na podstawie innego dowodu w przypadku braku faktury (rachunku).
Odnośnie stanu prawnego obowiązującego do 31 grudnia 2006 r. należy zauważyć, że brak było
wówczas uregulowania wynikającego z obecnie obowiązującego art. 15 ust. 4d u.p.d.o.p. co
do potrącalności kosztów innych niż koszty bezpośredniozwiązane z przychodami. Jednak już
wówczas powszechnie przyjmowano w judykaturze, że koszty uzyskania przychodów, inne niż koszty
bezpośrednio związane z przychodami, są potrącalne w dacie ich poniesienia. (…)”