Kultura Imperium Rzymskiego

Kultura Imperium Rzymskiego
Prawo, literatura i sztuka.
Rzym od początku istnienia znajdował się w
kręgu kultury greckiej i etruskiej i to im
zawdzięcza swój rozkwit w VI w. p.n.e.
oraz dalszy rozwój.
Wtedy to powstał Rzym-miasto, z
centralnym miejscem – forum –
przeznaczonym na zgromadzenia. Przy
nim znajdowały się też najważniejsze
budynki miejskie – publiczne oraz sakralne
(świątynie).
Pismo i tradycja
Językiem używanym w Imperium Romanum
była łacina, która wywodzi się z alfabetu
greckiego. Przejęli i przekształcili go
Latynowie, tworząc nową mowę.
Początkowo łaciny używano jedynie do
spisywania praw i dekretów królewskich, a
dopiero później zaczęto tworzyć literaturę
pisaną.
W okresie republiki Rzym utrzymywał silne
stosunki kulturowe z Grecją. Dzieci
bogatych arystokratów uczyły się greki,
filozofii, literatury oraz retoryki, czyli sztuki
przemawiania.
Wpływ Grecji uwidaczniał się również w
sztuce i architekturze. Rzymianie
kopiowali rzeźby, malunki i budowle
greckie. Dzięki temu do dziś przetrwało
wiele dzieł greckich, skopiowanych przez
artystów starożytnego Rzymu.
Architektura
Początki architektury i plastyki rzymskiej kształtowały się pod
wpływem Etrusków, w okresie republiki dominowały wpływy
greckie.
Rzymianie nauczyli się odlewać brąz, wypalać terakotę,
poznali konstrukcje łukowe sklepienia. Wpływom greckim
Rzymianie zawdzięczają zaś porządek koryncki, sami
wykształcili porządek kompozytowy ,w którym głowica
składa się z motywów jońskich i korynckich, a także będący
odmianą porządku doryckiego porządek toskański – tutaj
jednak kolumna posiada gładki trzon oraz bazę.
Porządki rzymskie
Porządek kompozytowy
- łączył elementy
porządku jońskiego i
korynckiego.
Porządki rzymskie
Porządek toskański - wykształcił
się z doryckiego. Różnił się od
niego tym, że:
• kolumny miały gładkie trzony
(w porządku doryckim pokryte
były żłobieniami)
• pod kolumnami wprowadzono
bazy (w porządku doryckim
kolumny stały bezpośrednio na
stylobacie).
Porządki rzymskie
Porządek spiętrzony - czyli spiętrzenie
porządków architektonicznych,
wprowadzenie w jednym obiekcie, na
kilku kondygnacjach, porządków
reprezentujących kolejno: porządek
dorycki, joński, koryncki.
Materiał budowlany
Największe znaczenie historyczne zyskały osiągnięcia
Rzymian w architekturze. Materiały budowlane, które
znalazły szerokie zastosowanie:
– Cement - produkowany z wapna i popiołów
wulkanicznych, wody i drobnych
kamieni
(opanowanie techniki wyrobu zaprawy murarskiej i
tynku),
– Beton- cechuje go niesamowita trwałość i
wodoodporność,
– Drewno;
– Wypalana cegła- opanowana w II wieku p.n.e.
umiejętność wypalania cegły przyczyniła się do
przełomu w sztuce rzymskiej;
– Kamień ciosany;
Typy budowli rzymskich:
-
Forum
Amfiteatr
Koloseum
Panteon
Akwedukt
Termy
Łuk triumfalny
Forum – Forum Magnum
Centrum polityczne i towarzyskie Rzymu
okresu republiki , odpowiednik greckiej
agory.
Na rynku znajdowały się trzy najważniejsze
instytucje życia religijnego,
administracyjnego oraz sadownictwa.
Oprócz nich znajdowały się tam hale
targowe, łuki triumfalne liczne świątynie.
Amfiteatr
Arena o kształcie elipsy lub koła, otoczona
wznoszącymi się schodkowo ławkami dla
widzów. Jego zalążkiem był wydzielony na
forum dziedziniec, na którym urządzano
igrzyska gladiatorów. Ostatecznie
amfiteatr stał się wielkim kompleksem
rozrywkowym z widownią mieszczącą
dziesiątki tysięcy widzów, z wieloma
pomieszczeniami pomocniczymi i wieloma
udogodnieniami.
Koloseum
Najbardziej znanym amfiteatrem rzymskim jest Koloseum - amfiteatr
Flawiuszów w Rzymie.
Ogromna budowla (dł. osi 188 i 156 m, obwód 524 m, wys. 48,5 m), z pojemną
widownią (około 50 tysięcy miejsc) z 4 galeriami komunikacyjnymi oraz
areną z systemem podziemnych korytarzy.
• Wybudowano cztery kondygnacje jako układ pomieszczeń wydzielonych
między filarami, ścianami, ze sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymiumieszczono tam natryski, szatnie, pomieszczenia dla gladiatorów, klatki
dla zwierząt, bufety i korytarze.
• Do Koloseum prowadziło 80 ponumerowanych wejść, jednakże do naszych
czasów zachowały się oznaczenia wejść od XXIII do LIV, które umożliwiały
szybkie wejście lub opuszczenie widowni. Widownię, w deszczowe lub
słoneczne dni, można było okryć specjalną osłoną.
• Odbywały się tu między innymi walki gladiatorów i widowiska
przedstawiające bitwę morską, wystawiane w specjalnie tworzonych
basenach oraz polowania na dzikie zwierzęta. Mordowano tu także
pierwszych chrześcijan. W dobie średniowiecza Rzymianie systematycznie
pozyskiwali z Koloseum materiał budowlany, z którego wznosili nowe
obiekty.
„ Dopóki trwa Koloseum, trwać będzie Rzym.
Jeżeli upadnie Koloseum, upadnie Rzym, a
za nim cały świat”.
Panteon
Okrągła świątynia na Polu Marsowym, wzniesiona przez
Hadriana w 125 r. poświęcona wszystkim bogom.
Pod tympanonem znajduje się inskrypcja:
MAGRIPPA.L.F.COS.TERTIUM.FECIT (tłum.: Wzniesiony
przez Marka Agryppę, syna Lucjusza, konsula po raz trzeci);
wysokość wejścia wraz z tympanonem wynosi 25 m.
• Uszkodzony podczas najazdu barbarzyńców na Rzym w V
wieku
• 609rok- cesarz Bizancjum Fokas podarował Panteon
papieżowi Bonifacemu IV, który przekształcił go w kościół
chrześcijański pod wezwaniem Santa Maria ad Martyres.
• Został odnowiony w okresie renesansu- pracami kierował
Rafael Santi, którego zwłoki spoczywają w Panteonie. Dwaj
włoscy królowie: Wiktor Emanuel II i Hubert I zostali tu
pochowani.
Akwedukt
• Łac. aquaeductus, od aqua - woda, ductus – prowadzenie;
• Były to kanały wodociągowe , rurociągi podziemne lub nadziemne ,
które mogły być umieszczone na arkadach przeprowadzonych nad
rzekami lub nierównościami terenu, prowadzące wodę z odległych
źródeł (zazwyczaj górskich z uwagi na czystość i niską temperaturę
wody) do miast. Przewodzono ją rurami lub kanałami otwartymi , w
których woda płynęła pod działaniem siły ciążenia
• Aż do czasów nowożytnych wodociągi miejskie zasilane były niemal
wyłącznie przez akwedukty lokalne , nie przekraczające na ogół
kilkuset metrów długości;
• Arkady, często wielokondygnacyjne stosowano tylko tam, gdzie to
było konieczne (z uwagi na ich pracochłonność i wielkie zużycie
materiałów budowlanych) przy pokonywaniu rzek i dolin. Pozwalało
to zachować stały spadek akweduktu oraz uniknąć wysokiego
ciśnienia wody, co było ważne z uwagi na niewielką wytrzymałość
używanych wówczas powszechnych rur ceramicznych i ołowianych.
• Często potocznie mówiąc o akweduktach niesłusznie się ma na
myśli wyłącznie ich odcinki na arkadach, w istocie stanowiące
zaledwie ok. 10% ich całkowitej długości
Termy
Kompleks łaźni ulokowanych na rozległym terenie, wśród zieleni,
dostępnych dla wszystkich o określonych godzinach.
W skład pomieszczeń wchodziły:
szatnie (apodyterium)
baseny z zimną wodą (frigidarium)
baseny z gorącą wodą (calidarium)
łaźnie: sucha (laconicum) lub parowa (sudationes)
sale masażu (oleoterion), w których namaszczano ciała olejkami
sala do wypoczynku (tepidarium);
Poza tymi pomieszczeniami w skład łaźni wchodził: stadiony, boiska,
sale gimnastyczne, biblioteki, pokoje muzyczne, salony gier, bufety,
portyki;
Sala do wypoczynku i pokoje z basenami ogrzewane były gorącym
powietrzem rozprowadzanym pod podłogą;
Łuki Triumfalne
• Łac. Arcus triumphalis ; W architekturze łuk triumfalny to budowla w
kształcie monumentalnej, wolnostojącej , bramy, która stawiana
była w celu upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego
wydarzenia , zazwyczaj zwycięstwa militarnego
• Przejście pod łukiem triumfalnym dowódcy lub dowódców, którzy
odnieśli zwycięstwo było punktem kulminacyjnym pochodu
triumfalnego;
• Zwykle łuki triumfalne były budowane jako stałe konstrukcje i
niektóre z nich przetrwały całe stulecia, część z nich natomiast była
prowizorycznymi konstrukcjami stawianymi dla uczczenia ważnego
wydarzenia.
• Łuki triumfalne najszerzej upowszechniły się w czasach cesarstwa
(ku czci zwycięskich cesarzy, ich dobrodziejstw, bóstw, wodzów).
Najwięcej zbudowano ich w Rzymie: łuk Tytusa (81 n.e.),
Septymiusza Sewera (203), Konstantyna (312), oraz na obszarze
Italii (Rimini, Aosta, Ankona, Benewent).
Cyrk
Cyrk to typowa dla architektury rzymskiej budowla przeznaczona do
oglądania wyścigów konnych, zapasów i walk gladiatorów. Dla
wyścigów dwukołowych, czworokonnych wozów (kwadryt)
przeznaczony była właśnie ta budowla. Wpływało to oczywiście na
formę budowli, która miała kształt wydłużonej elipsy z trybunami na
obu dłuższych bokach i jednym krótszym. Na czwartym boku
znajdowały się zabudowania "gospodarcze" (stajnie, koszary dla
gladiatorów), zaś w boku przeciwległym tryumfalna brama dla
zwycięzców. Bieżnia silnie wydłużona, wyścielona ubitym piaskiem
(łac. arena -piasek), podzielona na dwie części wybudowanym
pośrodku grubym, niezbyt wysokim murem (spina) lub nasypem z
ubitego piasku (agger), na którego końcach wznosiły się potrójne
słupki (metae) w kształcie obelisków.
Circus Maximus – najstarszy i największy cyrk starożytnego Rzymu .
Był usytuowany pomiędzy wzgórzami Palatynu i Awentynu. Jego
początki wiąże się z panowaniem Tarkwiniusza Starszego.
Najstarszą częścią cyrku są pozostałości fundamentów
drewnianego budynku stajni (carceres), pochodzące z 329 p.n.e.
Drogi
Drogi rzymskie należą do jednych z ważniejszych
osiągnięć inżynierskich Rzymu. Budowana przez
Rzymian sieć umożliwiała łatwiejsze przemieszczanie
legionów, ułatwiała handel pozwalała na szybsze
przekazywanie informacji za pomocą zorganizowanej
wzdłuż dróg poczty państwowej (cursus publicus).
Liczne odcinki rzymskich dróg przetrwały do dnia
dzisiejszego.
Malarstwo rzymskie
Malarstwo rzymskie to wytwór głównie warsztatów
greckich. Malarstwo sztalugowe i tablicowe w
okresie późnej republiki zostało wyparte przez
malarstwo ścienne, na podstawie schematów
kompozycyjnych podzielone na 4 style pompejańskie.
Właśnie w Pompejach, mieście położonym u podnóża
Wezuwiusza, malowidła ścienne zachowały się w
bardzo dobrym stanie (za sprawą grubej warstwy
popiołów wulkanicznych), z resztą jak i cały
kompleks miejski
Fantazyjna
architektura
przedstawiona
na fresku
odkrytym w
Pompejach
Portret pary
małżeńskiej z
drugiej połowy I
w. Mężczyzna to
urzędnik
Terencjusz Neo
albo piekarz
Pakwinius
Prokolus
Przykład obrazu
figuralnego
malowanego
bezpośrednio
na ścianie.
Obraz ujęty
jest w
delikatnie
zaznaczone
ramy.
Rzeźba
Rzeźba rzymska, rodziła się dwukrotnie. Pierwszy okres to wpływy etruskie a
drugi, to czas związany z przejęciem wielu cennych dzieł greckich po
podbojach dokonanych w II wieku p. n. e.
Początki rozwoju rzeźby rzymskiej przyjmowane są zazwyczaj na koniec II
wieku p. n. e. Wytworzone zostały na zapotrzebowanie możnych
kolekcjonujących dzieła sztuki. Dla zaspokojenia stale rosnącego popytu
zaczęto wytwarzać kopie mniej lub bardziej wiernie oddające pierwowzory.
Początkowo kopie powstawały w warsztatach greckich, później w różnych
miastach Azji Mniejszej, w końcu także w samej Italii, szczególnie po odkryciu
dużych złóż marmuru w Carrarze.
Kopiowano także posągi oraz tworzono z nich całe grupy wzorowane często na
pojedynczych postaciach. Rzeźby te służyły przede wszystkim do dekoracji
wnętrz i ogrodów.
Z wzorowania się na greckiej rzeźbie sakralnej, powstała rzeźba dekoracyjna o
tematyce mitologicznej. Kopiści na ogół nie podpisywali swoich dzieł.
Równolegle do działalności kopistów rozwijały się dwa inne nurty tematyki
rzeźbiarskiej: portret oraz relief historyczny.
Prawo rzymskie
Najdawniejsze prawo rzymskie było prawem zwyczajowym, nie
pisanym. Prawo prywatne (ius privatum) było ściśle związane z
prawem publicznym (ius publicum) i znajdowało się w mocy
kapłanów, którzy je interpretowali. Najstarsza kodyfikacja prawa
rzymskiego to prawo dwunastu tablic (leges duodecim tabularum).
Była to kodyfikacja prawa rzymskiego opracowana przez wybranych
dziesięciu obywateli (decemwirów) w latach 451-449 p.n.e. Prawo
dwunastu tablic zostało wyryte na 12 spiżowych tablicach i
wystawione na Forum rzymskim (oraz na rynkach rzymskich
kolonii). Kodeks ten przedstawiał stosunki społeczne w ówczesnym
państwie rzymskim i był spisem prawa zwyczajowego. Obejmował
prawo cywilne, karne, państwowe, sakralne i procesowe (procedurę
sądową). Przewidywał bardzo surowe kary za naruszenie prawa
własności. Dzisiaj znane są tylko fragmenty prawa dwunastu tablic,
przekazane w komentarzach starożytnych prawników, a także w
dziełach literatury nieprawniczej (np. starożytnej filologii - jako
najstarszy pomnik prozy łacińskiej).
Trzecim systemem prawnym było prawo obcych ludów (ius
gentium), również tworzone przez pretorów. W okresie
cesarstwa rzymskiego źródłem prawa stały się
rozporządzenia (konstytucje) cesarskie oraz opinie
najlepszych prawników rzymskich, mające moc wiążącą
dla praktyki sądowej. Doprowadziły one prawo rzymskie
do doskonałości. Za panowania Justyniana Wielkiego (VI
w.) powstał tzw. kodeks Justyniana (Corpus Iuris Civilis).
Nazwa ta była używana od XVI w. na określenie
kodyfikacji justyniańskiej i nowel justyniańskich z
początku VI w. Kodyfikacja justyniańska stanowi jednolity
zbiór prawa opracowany na podstawie przepisów
poprzednich trzech kodeksów (teodozjańskiego,
Gregoriusza, Hermogeniana) i uwzględniający później
wydane Nowele Justyniana.
Zbiór ten składał się z trzech części:
1) Digesta Iustiniani - zbiór prawa zawierający w 50
księgach prawo rzymskie zachowane w dziełach
prawników rzymskich,
2) Institutiones Iustiniani (533) - podręcznik prawa dla
młodzieży studiującej prawo,
3) Codex Iustinianus - zbiór ok. 4600 konstytucji
cesarskich ułożonych chronologicznie od konstytucji
cesarza Hadriana (117-138) do najpóźniejszej
justyniańskiej, wydanej w 534
Literatura
Literatura starożytnego Rzymu była tworzona w
języku łacińskim. W okresie przedliterackim (VIII
w.-240 p.n.e.) początki poezji to pieśni kultowe,
weselne, żołnierskie, związane z pracą na roli
oraz przysłowia. Początki prozy to prawo
dwunastu tablic z V w., księgi cenzorów i
roczniki kapłanów, modlitwy, kalendarze, mowy.
Okres archaiczny (240-ok. 80 r. p.n.e.) to
początek właściwej literatury. Wiąże się z
wystawieniem w Rzymie tragedii i komedii
greckich w łacińskiej przeróbce Liwiusza
Andronikusa, z pochodzenia Greka.
Tragedia - Newiusz, Enniusz, Akcjusz i
Pakuwiusz;
Komedia - Plaut i Terencjusz;
Historiografia – Juliusz Cezar, Tacyt i
Swetoniusz,
Poezja epicka – Wergiliusz, Lukan,
Poezja liryczna – Owidiusz, Horacy
Na zadanie domowe poszukam informacji o
podanych twórcach.
KONIEC