Procesy geologiczne

Procesy geologiczne
Podział procesów geologicznych
Procesy wewnętrzne
•
•
•
•
Trzęsienia Ziemi
Wulkanizm
Ruchy górotwórcze
Ruchy lądotwórcze
Procesy zewnętrzne
•
•
•
•
Wietrzenie
Erozja
Akumulacja
Ruchy masowe
Budowa wnętrza Ziemi
Tektonika płyt – ruch płyt
Wulkany - budowa
Wulkany – rodzaje
Podział ze względu na częstotliwość wybuchu:
• Wygasłe
• Czynne
• Drzemiące
Podział ze względu na kształt:
• Stratowulkany (strome)
• Wulkany tarczowe (o łagodnych zboczach)
Wulkany – produkty wybuchu
•
•
•
•
•
•
Lawa
Bomby wulkaniczne
Lapille (materiał gruboziarnisty, obtopiony na krawędziach)
Popioły wulkaniczne
Pumeks (porowate bryłki zastygłej lawy)
Gazy wulkaniczne
Wulkany czynne - przykłady
•
•
•
•
•
•
•
•
Etna
Wezuwiusz
Kluczewska Sopka (Kamczatka, Rosja)
Orizaba (Meksyk)
Hekla (Islandia)
Mauna Loa (Hawaje)
Krakatau (Jawa/Sumatra)
Góra Świętej Heleny (USA)
Trzęsienia Ziemi
• Ruch płyt litosfery generuje naprężenia,
uwolnienie nagromadzonej energii na styku
płyt powoduje trzęsienie ziemi.
• Epicentrum – miejsce na powierzchni Ziemi,
położone nad ogniskiem trzęsienia
• Hipocentrum – miejsce pod powierzchnią
ziemi, skąd rozchodzą się fale trzęsienia
Hipocentrum a epicentrum
Pomiar trzęsień Ziemi
Skala Richtera –
skala otwarta,
algorytmiczna
Trzęsienia o sile 7
uznawane są za
poważne, a o sile 9
jako katastrofalne
Rejony sejsmiczne i płyty litosfery
Płyty tektoniczne
Rejony sejsmiczne
Skutki trzęsień Ziemi
Tsunami – fala
morska wywołana
trzęsieniem Ziemi
Ruchy lądotwórcze
• Ruchy epejrogeniczne (lądotwórcze) – powolne,
długotrwałe, pionowe ruchy skorupy
ziemskiej powodujące wydźwignięcie lądu lub
obniżanie dna oceanicznego, a właściwie ruchy
wypiętrzające gotowy już blok kontynentalny.
Powodują podnoszenie lub obniżanie lądów, a
poprzez to transgresję (zalewanie) i regresję (cofanie
się) mórz.
Ruchy górotwórcze (orogeneza)
• Powstawanie gór w wyniku aktywności
tektonicznej, polegające na fałdowaniu i
tworzeniu się skał.
• Ruchy kaledońskie
• Ruchy hercyńskie
• Ruchy alpejskie
PROCESY ZEWNĘTRZNE
Wietrzenie
Wietrzenie – proces polegający na rozpadzie
i rozkładzie skał pod wpływem działania
powietrza wody, temperatury i organizmów.
Rodzaje wietrzenia
Wietrzenie fizyczne (mechaniczne)
• Zachodzi pod wpływem zmian temperatury, działania
mrozu
• Przykład: gołoborza
Wietrzenie chemiczne
• Polega na rozkładzie skał w wyniku zachodzących reakcji
chemicznych pomiędzy skałą a innymi związkami
chemicznymi np. CO2, siarką, azotem
• Przykład: zjawiska krasowe
Rodzaje wietrzenia
Wietrzenie biologiczne
• Zachodzi pod oddziaływania organizmów żywych na
skały.
• Przykład: szczeliny skalne na zboczach gór utworzone
przez korzenie roślin
Ruchy masowe
• Polegają na przemieszczaniu się mas skalnych (kamieni,
okruchów, żwirów) pod wpływem siły grawitacji
• Przykład: stożki piargowe
Wietrzenie
mechaniczne
(fizyczne) - gołoborza
Gołoborza – rumowiska
skalne na zboczach gór,
efekt wietrzenia
mrozowego.
Zbocza Gór
Świętokrzyskich, Sudety
Wietrzenie chemiczne –
zjawiska krasowe
Proces rozpuszczania skał
wapiennych i gipsowych
przez dwutlenek węgla
rozpuszczony w wodzie.
Kras podziemny
• Stalaktyty
• Stalagmity
• Stalagnaty
• Draperie
• Kominy krasowe
Kras powierzchniowy
• Jary (kaniony)
• Leje krasowe
• Ponory
• Wywierzyska
• Ostańce
• Polja (obniżenia)
Formy krasowe
Klimat a wietrzenie
• W klimatach wilgotnych i ciepłych przeważa
wietrzenie chemiczne
• W klimatach zimnych i suchych dominuje
wietrzenie mechaniczne
Wietrzenie biologiczne
Ruchy masowe – osuwanie,
spełzywanie, obrywanie
Przykład: Stożki usypiskowe (piargi) u podnóża góry
Erozja
• Erozja to procesy polegające na
mechanicznym niszczeniu skał przez różne
czynniki np. wodę, wiatr, lód
Działalność rzek
Bieg rzeki
W biegu górnym dominuje erozja wgłębna i transport
W biegu środkowym zachodzi erozja boczna, transport i akumulacja
W biegu dolnym występuje akumulacja
Bieg górny
• Bieg górny - odcinek rzeki od źródła, po tereny
wyżynne
• Początkowo w górnym biegu rzeka płynie
zazwyczaj po stromych zboczach, często
bardzo szybko, żłobiąc wąskie i głębokie
doliny. Siła płynącej wody jest tu tak duża, że
wyrywa z dna i brzegów koryta rzeki nawet
duże bloki skalne.
Meandry rzeki – bieg środkowy
Bieg dolny i ujście rzeki
• Rzeka płynie powoli, transportowany materiał
jest tu osadzany (akumulowany).
• Powstają mielizny, ławice (łachy), kępy
• Ujście rzeki: rodzaje
- Lejkowate (estuarium)
- Deltowe
Estuarium / delta
Wodospad – erozja wsteczna i wgłębna
Lodowce
Lodowce dzielimy na
kontynentalne (lądolody)
np. na Grenlandii i
Antarktydzie
Lodowce górskie (Himalaje,
Pamir, Alpy)
Lodowce szelfowe
(Antarktyda) – pływające
płyty lodowe blisko brzegu
Granica wiecznego śniegu
Granica wiecznego śniegu –
wysokość powyżej której
więcej śniegu przybywa niż się
go topi.
topi
Granica przebiega na różnej
wysokości w zależności od
klimatu oraz ekspozycji stoku.
stoku
S
N
Budowa lodowca górskiego
Działalność lodowców górskich
• Działalność niszcząca
Tworzenie dolin Ukształtnych
• Działalność budująca
(akumulacyjna)
Powstawanie moren
(czołowej, dennej bocznej)
Ponadto:
Powstawanie jezior
cyrkowych
Źródła rzek
Lodowiec górski
Lądolody
Formy polodowcowe
• Moreny (czołowa, boczna, denna)
• Gliny zwałowe
• Głazy narzutowe
Wody polodowcowe - działalność
•
•
•
•
•
•
•
Jeziora rynnowe
Jeziora wytopiskowe
Pradoliny
Sandry
Ozy
Kemy
Drumliny
Rzeźbotwórcza działalność fal morskich
• Abrazja – erozja morska polegająca na
niszczeniu brzegu przez fale morskie.
Inne pojęcia:
• klif (faleza) – stromy brzeg morski
• Mierzeja – zbudowana z piasku bariera
(wydłużony półwysep) oddzielająca zatokę od
morza
Abrazja
Mierzeja
Typy wybrzeży morskich
Typy wybrzeży
Typy wybrzeży
Typy wybrzeży
Typy wybrzeży
Typy wybrzeży
dalmatyńskie
fiordowe
Typy wybrzeży
Lidowo-lagunowe
Mierzejowe
Typy wybrzeży
riasowe
szkierowe
Rzeźbotwórcza rola wiatru
• Erozja wietrzna (korazja) – żłobienie,
szlifowanie skał wskutek działania wiatru (np.
uderzenia ziaren piasku o skały)
• Deflacja – wywiewanie drobnych okruchów
skał przez wiatr
• Akumulacyjna działalność wiatru –
powstawanie wydm
Rodzaje wydm
paraboliczne
barchany
Środek wydmy „wyprzedza” ramiona
Ramiona poruszają się szybciej niż środek wydmy
Wydma paraboliczna
Wydmy wędrujące – Słowiński Park Narodowy
Erozyjna działalność wiatru – grzyby skalne
Grzyb skalny na pustyni