Specyficzne cechy przemysłu w ujęciu opisowym

1. Ogólne i specyficzne cechy przemysłu w ujęciu opisowym
Przemysł = łac. Industria – skrzętność, pracowitość ( znaczenie przymiotnikowe – rzadko już
używane ). Obecnie przemysł rozpatruje się w sensie działania. Przemysł – dziedzina produkcji
materialnej, zajmująca się wydobywaniem stworzonych przez przyrodę przedmiotów pracy,
bezpośrednim wytwarzaniem środków produkcji i środków spożycia oraz świadczeniem usług
produkcyjnych, w której rezultaty produkcyjne powstają w jednostkach wytwórczych trwale
zlokalizowanych w określonych miejscach, w wyniku stale powtarzających się procesów
produkcyjnych, prowadzonych na wielką skalę, w oparciu o daleko posunięty podział pracy,
szerokie zastosowanie maszyn i urządzeń technicznych oraz kooperację środków pracy u ludzi.
Ogólne cechy przemysłu: 1.Wydobywanie stworzonych przez przyrodę przedmiotów pracy
2.Dostarczanie wszystkim pozostałym dziedzinom gospodarki narodowej narzędzi produkcji i
środków wyposażenia technicznego oraz świadczenie usług przemysłowych. 3.Duża powtarzalność
produkcji – od strony charakteru wytwarzania i uzyskiwanych produktów 4.Przemysł ma charakter
punktowy, kontrolowane wykorzystanie praw przyrody 5.Oparcie działalności wytwórczej na
ciągłości procesów produkcyjnych, zorganizowanych w oparciu o ogólny(między jednostkami
produkcyjnymi) i szczegółowy(wewnątrz jednostek wytwórczych kooperacji maszyn, urządzeń i
wytwórców) podział pracy. 6.Masowość produkcji i szeroki rynek zbytu. Specyficzne cechy p.
mające małe lub żadne znaczenie w innych dziedzinach gosp.: a) rozwój przemysłu jest bardzo
dynamiczny pod względem wielkości produkcji i struktury b) zachodzą w nim głębokie zmiany w
technice, technologii, organizacji wytwarzania, co umożliwia – szybki wzrost wydajności pracy. c)
rozwój przemysłu związany jest z rozwojem nauki i techniki d) rozwój przemysłu kraju zależy od
rozwoju gospodarki i handlu zagranicznego i odwrotnie ( rozwój sprzyja współpracy gospodarczej z
zagranicą ) e) z rozwojem wiąże się wyczerpywanie zasobów nieodnawialnych – prowadzi to do
poszukiwań innych złóż, wykorzystywania nowych surowców i tworzyw, oszczędniejszej
gospodarki materiałowej f) przemysł współczesny to kombinaty i kompleksy przemysłowe a to
wywiera wpływ na osadnictwo i gospodarkę przestrzenną g) nie kontrolowany rozwój stwarza
zagrożenie dla środowiska naturalnego, należy wprowadzać różne urządzenia eliminujące lub
ograniczające te zagrożenia.
2.Charakterystyka czynników określających wzrost produkcji przemysłowej.
Czynnik – oznacza jedna z przyczyn danego zjawiska albo składnik rozstrzygający o czymś, czyli
warunki jako zespól cech koniecznych do czegoś. Przez czynniki określające wzrost produkcji
przem. określa się przyczyny i warunki, dzięki którym osiąga się efekt w postaci stanu produkcji
przemysłowej w danym okresie. Mogą mieć charakter ilościowy (wymierny) i jakościowy
(ujmowany opisowo). Stosowanie wydajniejszych metod gospodarowania powoduje
precyzyjniejsze poznanie i określenie ilościowe zależności między czynnikami i między nimi a
wzrostem produkcji.
Efekty produkcyjne są rezultatem jednoczesnego działania określonej kombinacji czynników i
dlatego problem wyodrębnienia poszczególnych czynników i określenia ich wpływu na wzrost
produkcji jest skomplikowany. Wzrost produkcji w przemyśle traktuje się jako wypadkową
działania czynników endogenicznych (wielkość dochodu narodowego, możliwości akumulacyjne
kraju, możliwość wzrostu zatrudnienia itp.) i egzogenicznych (współpraca międzynarodowa,
wielkość i struktura wymiany towarowej).
Czynniki określające wzrost produkcji dzielimy na :
1.
Czynniki o charakterze tradycyjnym (bogactwa naturalne , zasoby pracy
żywej, majątek trwały) i charakterze nowoczesnym (postęp organizacji , techniki i nauki;
przekształcenia struktury społeczno-gospodarczej, łącznie z przekształceniami struktury
przestrzennej; międzynarodowy podział pracy).
2.
Czynniki wewnętrzne ( te które wynikają z technicznych właściwości
samego aparatu wytwórczego) i zewnętrzne (niezależne od aparatu wytwórczego: zasoby
naturalne , zasoby siły roboczej, zasoby wiedzy technicznej i warunki wymiany
międzynarodowej)
3.
Czynniki ekstensywne (wzrost zatrudnienia i inwestycje, jeśli nie są
nośnikami postępu technicznego. ogólnie – jakościowe zmiany w potencjale wytwórczym)
i intensywne (wzrost wydajności pracy oparty na postępie technicznym , zmianie jakości
pracy i usprawnieniach organizacyjnych – czyli jakościowe zmiany)
4.
Czynniki osobowe (związane z nakładem pracy żywej : zatrudnienie wraz ze
zmianami strukturalnymi oraz wydajność pracy) i nieosobowe inaczej rzeczowe (
inwestycyjne – wzrost wydajności pracy i produkcji, pozainwestycyjne – postęp
techniczny)
Czynniki wpływające na zmiany we wzroście produkcji : siła robocza, zasoby przyrody, środki
trwałe, wielkość i struktura inwestycji , postęp techniczny , współpraca międzynarodowa polegająca
na zawieraniu dwu i wielostronnych umów o współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej i
handel zagraniczny, specjalizacja międzynarodowa , czynniki organizacyjne. We wstępnych
stadiach wzrostu produkcji przemysłowej nacisk kładzie się na wykorzystanie tradycyjnych
czynników wzrostu. W stadium intensywnego wzrostu wykorzystuje się wszechstronne
wykorzystanie osiągnięć postępu organizacyjnego( optymalne rozmieszczenie maszyn i urządzeń,
racjonalne wykorzystanie powierzchni produkcyjnej itp.).
Aby określić czynniki dla sprecyzowanego czasu i miejsca niezbędne jest przeprowadzenie badań i
analiz opartych na danych statystycznych.
3.Koncepcje rozwoju przemysłowego i ich istota.
Wyróżnia się 3 koncepcje rozwoju przemysłowego:
Autarkiczny rozwój przemysłowy, który charakteryzuje się następującymi cechami :
 Opiera się na wewnętrznych źródłach akumulacji pochodzącej najczęściej z rolnictwa ,
 Jest niezdolny do zaspokajania zwiększonego popytu na dobra ze strony ludności ,
 Rozwój przemysłu ciężkiego i wydobywczego jest szybszy niż przetwórczego, co
opóźnia unowocześnienie poza przemysłowych dziedzin gospodarki
 Innowacyjność produkcji i działalności przemysłowej jest niska
 Sterowanie gospodarką jest scentralizowane
 Opiera się na własności państwowej jako głównej sile motorycznej oraz niszczy
rzemiosło i inne niepaństwowe formy przedsiębiorstw
 Koncepcję tę uznaje się za wzorcową , co poważnie utrudnia współprace krajów o tym
modelu (kraje Europy Wschodniej) uniemożliwia integrację przemysłu i konkurencje
oraz prowadzenie wspólnej polityki przemysłowej wobec innych krajów o innych
modelach rozwoju
 Sterowanie procesem akumulacji jest centralne , co oznacza brak samodzielności
przedsiębiorstw)
Częściowo otwarty rozwój przemysłowy występuje w większości krajów średnio i słabo
rozwiniętych. Charakteryzuje się :
 Tworzenie w kompleksie przemysłowym pewnych zbiorowości przetwórczych, które
mają zdolność eksportową i zdolność do zaspokajania potrzeb rynku wewnętrznego
 Podejmowanie prób uruchamiania działalności innowacyjnej
 Zmiany instrumentów sterowania rozwojem w kierunku dostosowania mechanizmów
ekonomicznych do otoczenia międzynarodowego,
 Pełna samodzielność ekonomiczna przedsiębiorstw
 Zróżnicowanie struktury przemysłu przetwórczego, dostosowanie jej do ekspansji
eksportowej
 Zdolność stopniowej modernizacji nieprzemysłowych dziedzin gospodarki i sfery usług
W tej koncepcji zwykle wymienia się następujące źródła pobudzania i przyspieszania rozwoju
przemysłu:
 Zaciąganie kredytów
 Uczestnictwo w międzynarodowych programach przekształceń strukturalnych
przemysłu
 Korzystanie z pomocy bezzwrotnej w dziedzinie techniki i technologii
 Rozwój kooperacji przemysłowej
Otwarty zintegrowany rozwój przemysłu odbywa się w Europie Zachodniej, Japonii, USA i
niektórych krajach Azji. Koncepcja ta ma następujące główne cechy:
 Pełna przenośność kapitału przemysłowego i bankowego,
 Unifikacja rozwiązań systemu sterowania rozwojem przemysłowym w skali ponad
narodowej ,
 Swobodny przepływ kapitału ludzkiego
 Powstanie ponadnarodowych instytucji i mechanizmów sterowania rozwojem
przemysłu
 Jednolite koncepcje rozwoju przemysłu
 Jednolita polityka innowacyjna , patentowa, licencyjna oraz międzynarodowego
transferu technologii
 Jednolita polityka w odniesieniu do środowiska naturalnego
 Wdrożenie jednolitych zasad , instrumentów i standardów technicznych,
ekonomicznych, organizacyjnych oraz administracyjnych
Powyższe koncepcje prowadziły lub prowadzą do wzrostu gospodarczego , zwiększając jego
racjonalność przez poprawianie relacji nakłady-wyniki, wzrost znaczenia akumulacji sprawniejsze
więzi organizacyjne i społeczne .Koncepcje te są realizowane przez określone strategie rozwoju.
Strategia rozwoju przemysłu to formułowanie wiązki celów (ustala się je po to , aby potrzeby
gospodarki i społeczeństwa , które zaspokaja przemysł , były wynikiem świadomego wyboru, a
stopień ich zaspokojenia był możliwie wysoki ), określanie środków i sposobów ich osiągania
(jest związane z instrumentami regulacyjnymi, wyborem środków rzeczowych , czyli czynników
produkcji, źródeł ich pochodzenia i sposobów finansowania ), analizę szans i zagrożeń rozwoju (
powinna określić stopień ryzyka wybranej strategii związany z grupą czynników społecznoekologicznych, politycznych, militarnych i ekonomiczno-innowacyjnych) oraz wykrywanie
słabych i mocnych stron potencjału przemysłowego i sytuacji rynkowej. Strategia ta to wybór
nowych celów rozwoju , programowanie i prognozowanie przyszłości społeczno-ekonomicznej.
Reasumując należy stwierdzić, że w określonym przypadku wybiera się jedną ze strategii rozwoju
przemysłu uwzględniając możliwości zastosowania, biorąc pod uwagę ogólne i specyficzne
uwarunkowania danego kraju.
4. Ogólne tendencje i procesy (megatrendy) wpływające na rozwój przemysłu w świecie.
Megatrendy to ogólne tendencje i procesy. Wpływają one na kształt i obraz przemysłu:
1. przemysły wysokiej jakości – przemysły powstające na styku nauki i przemysłu,
przetwarzają wyniki badań naukowych w przemyśle. Odgrywają największą rolę we
współczesnym postępie technicznym, charakteryzują się korzystną relacją ekonomiczną,
dynamicznym wzrostem udziału w całej produkcji. Cechy:
- organizują nowe miejsca pracy
- ich materiało- i energochłonność jest niższa o 30% - 40% niż średnia w całym
przemyśle,
- wysoka opłacalność eksportu,
- wysoka rentowność,
- nakłady na prace badawcze i rozwojowe są wyższe niż nakłady na majątek trwały.
Ten magatrend przyczynia się w bardzo dużym stopniu do zmian w międzynarodowym podziale
pracy. Dalszy rozwój doprowadzi do zmian w układzie sił w gospodarce światowej.
2. serwicyzacja przemysłu- przesuwanie coraz większych ilości działalności gospodarczej
firm, zakładów przemysłowych, koncernów na świadczenie usług. Duża część usług
dotyczy przemysłu komputerowego, zarządzania, ochronny środowiska, patentów i nowych
technologii.
3. wzrost roli małych jednostek produkcyjnych i usługowych – zmiany wzajemnych proporcji
między przemysłem małym ( spadek) i drobnym ( wzrost). Rozwój tych jednostek sprzyja
uaktywnieniu przedsiębiorczości, która odgrywa rolę we współczesnym postępie
technicznym, zmniejszeniu nakładochłonności przemysłu(energochłonności).
4. kompleksowa automatyzacja procesów pracy w przemyśle – należy spodziewać się
przyspieszenia tych procesów. Przewiduje się pełne zautomatyzowanie lub zrobotyzowanie
jednostkowych prac montażowych, prac szkodliwych oraz niebezpiecznych.
5. zmiękczanie struktury przemysłu – odchodzenie od struktury przemysłowej, w której
dominowały przemysły ciężkie na rzecz przemysłów miękkich (związanych z informacją i
świadczeniem usług). Procesy te powodują zmiany w strukturze przemysłu, oparte na
konieczności rozróżnienia jego sektorów : 1) przemysłów materiałochłonnych
(tradycyjnych, energochłonnych) i przemysłów naukowych (oparte na nowoczesnych
technologiach informacyjnych).
6. nowe lokomotywy rozwoju – związane ze zjawiskiem softening’u. Jest wyraźny spadek
udziału przemysłów takich jak : hutnictwo, górnictwo, ciężki przemysł maszynowy,
przemysł masowych produktów chemicznych, wzrasta znaczenie dziedzin takich jak :
elementy mikroelektroniczne, komputery, urządzenia telekomunikacyjne – lokomotywy
rozwoju. Czołowa rolę odgrywać będą przemysł informatyczny i elektroniczny.
7. internacjonalizacja procesów produkcyjnych – przekształcenie się wielonarodowych
koncernów w korporacje globalne (o zasięgu światowym) orientujące się na rynek
światowy. Proces ten nabiera szczegółowego znaczenia w Europie i będzie powodował
podział przedsiębiorstw przemysłowych na 2 grupy : o zasięgu globalnym i lokalnym.
5. Formy kooperacji przemysłowej. Jej znaczenie.
Kooperacja przemysłowa to ogół związków współpracy produkcyjnej między przedsiębiorstwami,
realizowanych w formie bezpośredniej (producent wyrobu finalnego z innymi wytwórcami) i
pośredniej (pośrednictwo organizacji handlowych).
Formy k. Możemy podzielić na – I podział :
1.porozumienia niezależnych pod względem organizacyjnym i prawnym przedsiębiorstw
prowadzących nie sformalizowaną współpracę i nie tworzących nowego bytu gospodarczego:
-umowa dżentelmeńska (często ustna umowa)
-umowa – kontrakt (porozumienie pisemne niezależnych od siebie partnerów)
-współpraca (dotyczy określonych projektów i przedsięwzięć)
2.porozumienia związane z powoływaniem nowych przedsiębiorstw:
-wspólne przedsięwzięcie (wspólne zamierzenia niezależnych org. i prawnie partnerów)
-mniejszościowy udział (niezależna jednostka gospod., prz. macierzyste ma m.u.)
-fuzja (połączenie niezależnych p., dobrowolne lub wykup udziałów, uzyskanie pozycji
monopolisty lub zmniejszenie konkurencji)
-firma siostrzana ( nowe p., jednostka macierzysta ma przeważnie 60% udziałów).
II. Kryterium (6) – formy kooperacji
1.formy specjalizacji – przedmiotowa (p. wykonują elementy tylko do produkcji określonego
wyrobu i dostarczają je do zakładu wytwarzającego produkt finalny- zasadnicze fazy, montaż i
wykończenie); technologiczna (wykonanie niektórych faz przez p. – farbowanie przędzy);
mieszana (przedmiotowo - technologiczna); kompletacja (montaż zespołów poza p. dostarczającymi
przedmioty)
2.formy uczestnictwa p. w procesie kooperacji :czynna- określa czy dane przedsiębiorstwo
wytwarza elementy kooperacyjne czy otrzymuje je z zewnątrz i używa do dalszej produkcji (eksport
kooperacyjny (z zagran.), wytwarzanie elementów lub usług); bierna (import k., korzystanie z
dostaw i usług przez producenta dóbr finalnych); duże znaczenie ze względu na planowanie i
organizowanie kooperacji.
3.terytorialny podział władzy: przestrzenne powiązania produkcyjne, kooperacja:
międzynarodowa, między regionami ekonomicznymi, wewnątrzregionalna( p. z jednego regionu –
przemawia za nią czynnik kosztu transportu, ułatwienia w kontaktach, udzielanie pomocy,
dokonywanie interwencji; duże znaczenie tych zalet jest w kooperacji technologicznych i
przedmiotowych, gdy trzeba przetransportować wielkie elementy ; dostawa technicznie złożonych
elementów- najważniejsze jest znalezienie odpowiednio wyspecjalizowanego przedsiębiorstwa
produkcyjnego)
4.podporządkowanie organizacyjne kooperanta: zewnętrzna(np. import); wewnętrzna
(współpraca przedsiębiorstwa z przedsiębiorstwem dostawców z tego samego sektora, resortu,
zbiorowości, terenu).
5.kryterium ilościowe (ilość przedsiębiorstw): równoległa( producent finalny kupuje części i
elementy w wielu p.); łańcuchowa( dostawca produkuje części składowe a nie cały element
kooperacyjny lub pewne fazy zleca poddostawcom): cykliczna( wspólne wykonanie elementu przez
p. główne i kooperanta).
6.czas trwania związków kooperacyjnych: (kooperacje oparte na umowach wieloletnich,
krótkotrwałych bądź rocznych, doraźnej – p. posiadając nadwyżki mocy produkcyjnej przeważnie
tworzy nietrwałe związki kooperacyjne; likwiduje je się, gdy program zapewnia pełne
wykorzystanie mocy produkcyjnych; wolne moce produkcyjne mogą być nie tylko podstawą
kooperacji doraźnej, lecz także ustabilizowanych związków między p.).
Współpraca przedsiębiorstw z innymi podmiotami gosp.
Charakterystycznymi efektami rozwoju gosp. i cywilizacyjnego społeczeństw są m.in.:
- ilościowy, rodzajowy i jakościowy rozwój procesów produkcji , wymiany i konsumpcji
- pogłębiający się społeczny podział pracy i specjalizacja jednostek w realizacji określonych
faz procesy gosp.
- dynamiczny rozwój zastosowań osiągnięć nauki i techniki w dział. gosp.
- „globalizacja” rynków zbytu, ich ilościowy rozwój, a jednocześnie zaostrzenie się walki
konkurencyjnej na rynkach dotychczasowych i o rynki nowe
W tych warunkach jednostki gosp. chcąc osiągać cele wchodzą w liczne i różnorodne związki z
innymi przedsiębiorstwami – kooperacja. Uczestnicy kooperacji albo zmierzają do wzajemni nie
sprzecznych celów (kooperacja pozytywna=współpraca) albo zmierzają do osiągnięcia
konkurencyjnych celów(kooperacja negatywna=walka)
Dwa typy więzi współpracy między przedsiębiorstwami:
A – jedno przedsiębiorstwo wykazuje zdolność i gotowość do wykonania(dostarczenia)
określonego rodzaju świadczeń (rzeczy, ludzi ,pieniędzy i informacji) , inne zaś wykazuje
zapotrzebowanie na te świadczenia – dwukierunkowa i ekwiwalentna wymiana świadczeń.
B – jednoczenie zasobów i działań (wysiłków) w celu wspólnej realizacji analogicznych
funkcjiwew. i zew. przedsiębiorstw (w kontaktach z otoczeniem).
Kryteria włączania przedsiębiorstw do takich układów to np.:
- następstwo faz procesu technologicznego( kombinat)
- współudział w wytwarzaniu wyrobu złożonego (układ kooperacyjny)
- korzystanie ze wspólnej bazy surowcowej
- podobieństwo procesów technologicznych i przeznaczenia wyrobów(układ branżowy)
Stopnie więzi między przedsiębiorstwami:
I – gdy dostawca i odbiorca przestaję być względem siebie anonimowi, pojawia się pewna
regularność transakcji oraz gdy oferta dostawcy zaczyna być dostosowana do potrzeb i
wymagań odbiorcy pod wzg. cech użytkowych
Cecha char.: brak zawarcia jakichkolwiek umów( obowiązuje kodeks cywilny)
II – stopień „regularności , trwałości i natężenia”, – gdy te cechy ulegają wzmocnieniu
(wzg. stopnia I) , podpisana zostaje umowa . Przykład : kooperacja produkcyjna.
Cecha char.: zasadniczo odbywa się współpraca bez zmian strukturalnych u partnerów i bez
powoływania zewn. jednostek organizacyjnych, ale czasami powstają wew lub zew
jednostki wykonawcze. Wtedy można mówić o strukturalnej formie współpracy.
III – stopień „intensywności” – powołanie ośrodków koordynacyjno- dyspozycyjnych ,
które jednak funkcjonują z ograniczoną swobodą wyznaczoną przez nadal niezależne
ośrodki dyspozycyjne partnerów. np: współpraca wsparta utworzeniem syndykatu lub
dobrowolnego zrzeszania.
IV – wzbogacenie dotychczasowych form funkcjonalnych i strukturalnych przez powołanie
jednego , wspólnego ośrodka decyzyjnego . Dochodzi tu do skupienia (koncentracji)i w
dużym stopniu integracji nie tylko funkcji ale i struktury na najwyższym szczeblu
decyzyjnym. Ciągle jednak zachowana jest odrębność prawna i znaczny zakres autonomii
ekonomicznej.
V – gdy stopień swobody decyzyjnej połączonych jednostek staje się mniejszy, zanikają
formalne przejawy ich odrębności , a zwłaszcza odrębność prawna – FUZJA- powołanie w
miejsce kilku jednego zwartego przedsiębiorstwa wielozakładowego.
Bezumowne
Formy współdziałania
Umowne
Koordynacyjne Koncentracyjne Koncentracyjne
luźne
zwarte
Strukturalne
Funkcjonalne
Kooperacyjne
1.wymiana
wzajemnie
dostosowanych
świadczeń
na
zasadach
handlowych
2.wzajemnie
zgodne
zachowania
rynkowe(
w
sytuacjach
konkurencyjności)
1.umowa
kupnasprzedaży
2.umowy
kooperacyjne
3.inne umowy
współpracy
np.:kartelowe
4.konsorcjum
5.dzierżawa
6.leasing
7.wspólne
przedsięwzięcia
(spółki)
Koncentracyjne
1.zjednoczenie
wiodące
2.zrzeszenie
asortymentowe
3.ośrodek
branżowy
4.zrzeszenie
dobrowolne
5.zrzeszenie
obligatoryjne
6.izba
gospodarcza
7.syndykat
1.zjednoczenie 1.przedsięb.
2.przedsięb.
wielozakładowe
prowadzące
3.koncern
4.holding
W tych stopniach nie uwzględniono wpływu organu państwa. W poszczególnych stopniach
współpracy może ono mieć charakter np:
-
regulacji prawnej
narzucenia warunków zawierania umów
egzekwowania prawa antymonopolowego
narzucenia powstania jednostek koordynacyjnych
Kooperacja – połączenie wycinkowych fragmentów całego zadania przedsiębiorstw lub
jednorazowe, krótkookresowe cele, których pojedyncze przedsiębiorstwa nie są wstanie efektywnie
zrealizować.(nie ma jednolitego kierownictwa)
Koncentracja – podporządkowanie całokształtu działalności połączonych przedsiębiorstw
jednolitemu kierownictwu.
Przy współpracy różny stopień integracji(scalenia). Na integrację składają się elementy:
1) techniczno-produkcyjny aspekt integracji
– wielkość, struktura rodzajowa, cechy
techniczno-użytkowe i jakościowe środków pracy , przedmiotów pracy i produktów oraz ich
fizyczny transfer między przedsiębiorstwami
2) ekonomiczny – przepływ , wzajemne dostosowanie oraz koncentracja kapitału
3) organizacyjny – wszelki procesy scaleniowe (hierarchia, struktura)
4) społeczny – kontakty między członkami grup, międzyludzkie interakcje. Bardzo ważny
aspekt, często niedoceniany
7 Szanse i zagrożenia w procesie integracji z UE:
Szanse:
1. Rynek europ. stwarza szansę wzrostu polskiego eksportu - zwiększenie dostępu art. polskich do
rynku UE, zwiększenia skali wytwarzania. i poprawienie efekt. gosp. - wzrost konkurencji na
rynku wew. - stymulujący efekt
2. napływ kapitału zagranicznego
3. Układ Europ. jest czynnikiem stabilizującym war. dział. gosp. - jego celem jest rozwój handlu i
innych dziedzin gosp. w Polsce, przyspieszenie rozwoju gosp., a także zbliżenie systemu
politycznego, gospodarczego i prawnego do systemów ob. w UE
4. Przepływ pracowników, usług, kapitału i technologii
5. współpraca gosp., kulturalna i pomoc finansowa Wspólnot dla Polski
6. Utworzenie strefy wolnego handlu - będą redukowanie ( i zobowiązanie do nie wprowadzania
nowych) cła i inne bariery handlu, wyeliminowanie ograniczeń ilościowych
Zagrożenia:
1. Koszty dostosowawcze - zwłaszcza społeczne w wyniku utraty części miejsc pracy w
nieefektywnych przed., które nie będą wstanie sprostać zag. konkurencji
2. Otwarcie gosp. na import zagraża zepchnięciu polskiej gosp. na margines, a samemu przem.
grozi regresem- zbyt szybkie otwarcie gosp. polskiej w stosunku do możliwości restrukturyzacji
i unowocześnienia pol. przem., by był on zdolny stawić czoło konkurencyjnemu importowi.
a) istniejąca luka technologiczna w zakresie konstrukcji i param. jakościowych wyrobów
+(np.:elektr., przem. inf)
b) dysponowanie przez kraje eksportujące szczególnie tanimi na rynku św. surowcami
c) w wielu krajach UE przem. jest w znacznym stopniu subsydiowany
d) rynek krajowy jest bardzo atrakcyjny głównie ze wzgl. na wyższą rentowność
Jak temu zaradzić:
1. ujednolicenie norm i standardów techniczno-jakościowych
2. dostosowanie prawa w zakresie ochr. wł. intelektualnej i przem., tworzenia i funk. przed.
zgodnie z prawodawstwem UE
3. przygotowanie do uczestnictwa w międzynarodowych, regionalnych i europ. pracach
badawczych
4. harmonizacja norm i przepisów w dziedzinie och. środowiska
5. zw. konkurencyjności polskich. wyrobów
6. lepsze dostosowanie struktury produkcji do str. wew. i zagr. popytu
7. przezwyciężenie barier i ograniczeń rozwojowych wynikających z niedostatecznej podaży
czynników produkcyjnych
8. ożyw. postępu technologicznego i w konsekwencji unowocześnienie gosp.
8 Koncepcje określania istoty usług :
1. F.List - rozwój gosp. odbywa się etapami- dzikości, pasterstwa, rolnicze, rol-przem, rol-przemhandl.. Ostatnie stadium to produkcja dóbr mat. ale także odp. rozwinięte usługi
2. A. Fisher - I sektor: rol, paster, kopal, II: przem.przet., III:usługi jak: handel, trans, komun,
gastr, usł.osob, rozryw, muzyka, sztuka, och. zdrowia, ubezpiecz, i wychowanie. Wskaźnik
doch. elast. popytu: I<0,5; 0,5<II<1; III>1
3. C.Clark - I: rol, leś, ryboł, myśl, II: przem.przet., wytwarz. en.el., III: usługi. Potem kopalnictwo
włączył do sektora III: trans i kom, hand i fin, usł.prof., adm.publ, obr.nar., usł.osob.
4. J.Fourastie - nie klas. gałęziowa, a zawodowa - II nie obejmuje pr.umusł. którzy są zal. do III.
według niego : I-rolnictwo, II-przem.przet., III-najw.dziedziny usług . Dynamika postępu tech.:
I-jest umiarkowana; II-silna dynamika; III-jest słaby, bądź nie występuje
Wszyscy wysunęli tezę o zmniejszaniu się zn. sf. rol. w gosp. wraz z jej rozw., o wzr., a nast. stabil.
i wreszcie spadku zn. przem i bud. oraz o ust. wroście zn. usług. Przyczyny doszuk. się w zm. str.
spożycia i popytu - A. Fisher lub zatrudnienia - C.Clark oraz w działaniu postępu tech. - J.Fourastie
5. L.Menz - wydzielił z III oświatę oraz działy zapew. wyk. czasu wolnego - IV
6. M.A.Katouziana - III: usł.nowe- oświatę, och.zdr. i różnego rodz.roz.; u.komplementarnych:
trans, hand, fin i banki; u.starych: znaczenie maleje wraz z rozw. społ-gosp
7. M.Kabaj - III:
I: tran i kom, hand i gastr;
II: nauka i bad.nauk, szk,ośw, i kult, och.zd i usł soc., gosp.kom i mieszk
III: adm.publ, inst.spraw, inst. fin. i ubezp.
IV: usł. konsump. dla lud. i poz. dział.usł.
8. C.Niewadzi - sektor trzeci spełnia w tej koncepcji rolę przysł. worka, do kt. wrzucono wszystko
to czego gdzie indziej w ramach s.przem. i rol. - nie można sklasyfikować. III:
- podsfera usług o wyraźnej dom. pow. z prod.(nauka i rozwój techniki, trans i łącz, handel, fin i
ubezp)
- zw. z kształtowaniem os.ludzi (oś i wych, och.zd i op.społ, kult i szt, kult.fiz, turyst. i wypocz)
- zw. z kształtowaniem mat.war. bytu (gosp.mieszk, gosp.kom, usł.byt. na rzecz gosp.dom.,
usł.osob)
Sfera usług jest równoważną w stos. do prod. dóbr mat. dział. ludzką, gdyż współcz. jest tak samo
niezbędna do prawidł. przeb. proc. reprod. społ. jak ta ostatnia.
8. Rola małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce.
Teza Schumpetera – sens istnienia sektora, „kreatywna destrukcja”, kapitalizm nie mógłby istnieć bez powstawania
nowych firm na gruzach starych (formowanie się sektora MSP). Powoduje to ciągły proces transformacji wiodący na
wyższy poziom. Gospodarcze i społeczne funkcje MSP zależą od poziomu gospodarczego (choć dla krajów o
podobnym p.g. mogą być inne) i ustroju polityczno-prawnego. Zróżnicowanie to zależy od polityki promocji tego
sektora, kultury przedsiębiorczej i stosunku społeczeństwa do inicjowania i prowadzenia działalności.
Np. W latach 70. dominująca rola korporacji zaczęła maleć na rzecz MSP.
Przyczyny:
1.Zmiany techniki wytwarzania i usług (rewolucja technologiczna- miniaturyzacja i specjalizacja, zrutynizowanie
procedur – dekoncentracja produkcji i usług)
2.Rozwój sektora usług ( firmy usługowe są małych rozmiarów- względny wzrost popytu ma wpływ na względny
spadek wielkości firm wywołany zmianami sektoralnymi)
3.Wzrost konkurencji Trzeciego Świata i spadek międzynarodowej konkurencyjności dużych firm (duże firmy –
eksporterzy, redukcja kosztów – przesuwanie produkcji do małych firm; przewaga MSP dzięki zmianom w otoczeniu:
wzrost ryzyka i niepewności na wielu rynkach, wzrost konkurencji zagranicznej, zmiany kursów walut i popytu)
4.Zmiany na rynkach czynników produkcji (zwiększają dostęp MSP do rynku pracy i kapitału)
5.Wzrost cen energii i spadek światowego popytu (większy wpływ zmiany miały na duże firmy, wzrost cen produktów,
spadek wzrostu gospodarczego, wzrost bezrobocia – chętniej bezrobotni zakładają własne p. niż ludzie posiadający
stabilne miejsce pracy i wynagrodz.)
6.Efekt makroekonomiczny (przeważnie następuje ekspansja MSP podczas recesji gospodar.)
7.Czynniki polityczne, promocja kultury przedsiębiorczej i antyrządowe uprzedzenia (partie prawicowe zredukowały
rolę państwa w gospodarce na rzecz czystych gier rynkowych – „sprawiedliwa” konkurencja małych firm z dużymi;
wspieranie MSP, których właściciele stanowią w dużym stopniu elektorat partii prawicowych)
8.Moda i zmiana gustów (wzrost popytu na usługi i dostosowanie się do klienta- powstawanie rynkowych niszy; małe
firmy zdolne są wytwarzać i sprzedawać wysokiej jakości produkty – potrafią one utrzymać się na rynku nawet gdy
spada popyt na produkty wytwarzane przez p. na masową skalę)
9.Zmiany strategii dużych firm (mniej agresywne inwestowanie i procesy restrukturyzacji dużych firm – korzystniejszy
klimat dla funkcjonowania małych firm)
Rola MSP: Również w Polsce rodzi się przyjazny system, dzięki któremu rola MSP rośnie:
1.stymulowanie wzrostu gospodarczego
2. społeczna i polityczna –
- formowanie klasy drobnych właścicieli (ważny składnik pluralizmu politycznego i demokratycznych instytucji),
- łagodzenie napięć społecznych,
- redukcja wysokich społecznych kosztów transformacji,
- zagrażających kontynuacji przemian.
Cel realizowany przez: pochłanianie nadwyżek siły roboczej, kreowanie przedsiębiorczych postaw, wskazanie szans
samo zatrudnienia, również osiągnięcia sukcesu i zmiany statusu społecznego.
3.gospodarcza –
+ aktywny udział w procesie zmian w strukturze przemysłowej kraju (inicjowanie powstawania i rozwoju nowych
dziedzin produkcji i usług);
+ ważna rola w formowaniu się prywatnej własności środków produkcji (dekoncentracja i demonopolizacja gospodarki
kraju – przejęcie i produkcyjne wykorzystanie maszyn z p. państwowych i wydzielanie z nich wielu mniejszych
jednostek );
+ wchłonięcie i zagospodarowanie znacznych zasobów siły roboczej, uwolnionej w wyniku racjonalizacji
funkcjonowania sektora publicznego;
+ zbudowanie ekonomicznej infrastruktury, szczególnie rozwój kooperacji i systemu subkontraktów;
+ wymuszenie zmian prawnych sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości i efektywności funkcjonowania małych
podmiotów gospodarczych.