Równowaga konsumenta (optimum konsumenta) ilość dobra Y B D E O C A ilość dobra X Punkt styczności linii ograniczenia budżetowego z możliwą do osiągnięcia krzywą obojętności (punkt E) wyznacza strukturę konsumpcji przy której konsument maksymalizuje użyteczność całkowitą. Na wykresie konsument maksymalizuje użyteczność całkowitą spożywając O c dobra X i Od dobra Y. Sytuacja ta oznacza równowagę konsumenta (jego optimum). Maksimum użyteczności całkowitej konsument osiąga wówczas, gdy spełniony jest warunek określony w drugim prawie GOSSENA t z. gdy stosunek użyteczności krańcowych dóbr zrówna się ze stosunkiem tych dóbr. U m dobra X UM dobra Y = P dobra X P dobra Y P - cena PRZEDSIĘBIORSTWO Przedsiębiorstwo to instytucja systemu ekonomicznego, w której zostały zorganizowane zasady produkcyjne w celu pomnażania wyłożonego kapitału (osiągnięcie zysku). Przedsiębiorstwo to podmiot gosp. prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową polegającą na przetwarzaniu czynników wytwórczych w dobra służące zaspokajaniu potrzeb społecznych GT, motywem prowadzenia tej działalności jest chęć osiągnięcia zysków. Przedsiębiorstwo to jednostka gosp. wyodrębniona pod względem techniczno – produkcyjnym, organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym. Posiadanie majątku produkcyjnego przystosowanego do wytwarzania określonych dóbr. Odrębność organizacyjna. Przedsiębiorstwa zorganizowane są wg. określonej struktury organizacyjnej, która określa stopień podwładności i wyznacza zakres obowiązków oraz odpowiedzialności poszczególnych pracowników. Odrębność ekonomiczna oznacza, że przedsiębiorstwo podejmuje decyzje ekonomiczne we własnym zakresie na własny koszt i ryzyko pokrywa wszystkie wydatki przychodami z własnej działalności. Prawnym wyrazem odrębności ekonomicznej przed. jest osobowość prawna i zdolność do czynności prawnych. Funkcje przedsiębiorstwa: inicjowanie i uruchamianie dział. gosp. podejmowanie decyzji związanych z dział. gosp. wdrażanie innowacji techniczno – organizacyjnych podejmowanie ryzyka związanego z dział. gosp. oraz innowacjami Cechy przed. rynkowego (funkcje w gosp. rynkowej): celem działalności jest zysk ryzyko opiera decyzje na zasadach racjonalnego gospodarowania równowaga finansowa (płynność finansowa) przed. jest instytucją niezależną, która posiada autonomię wewnętrzną i zewnętrzną (nie mogą ingerować w sprawy firmy) wewnętrzne wyłączne prawo właściciela lub osób przesz niego upoważnionych do podejmowania decyzji dotyczących przed. Cele przedsiębiorstwa: przed. realizuje współcześnie określoną wiązkę celów jednak w gosp. rynkowej podstawą wyborów producenta, a zarazem celem działania jest zysk. Zysk określa możliwości samofinansowania przedsięwzięć produkcyjnych oraz możliwość rozwoju i ekspansji przedsiębiorstwa. Cele działalności przed.: 1.cele efektywnościowe wielkość zysku rentowność obrotu stopa zysku 2.cele związane z rynkiem wielkość udziału w rynku dynamika obrotów wejście na nowy rynek i jego opanowanie 3.cele finansowe zdolność kredytowa przepływy pieniężne płynność płatnicza 4.cele socjalne zadowolenie pracowników z warunków pracy i płacy stabilność zatrudnienia integracja pracowników z celami firmy zapewnienie każdemu pracownikowi możliwości rozwoju osobowego 5.cele prestiżowe i związane ze środowiskiem misja społeczna misja finansowania dział. przed. - wewnętrzne finansowanie dział. przed. np. sprzedaż towarów, zbędnych składników majątkowych, amortyzacja, zysk - zewnętrzne źródła finansowania dział. przed. np. kredyty, dotacje, akcje, obligacje, lizing Klasyfikacja przed.: 1.z punktu widzenia rodzaju prowadzonej dział. wytwarzające dobra materialne (produkty) przedsiębiorstwa produkcyjne np. przed. wydobywcze, przetwórcze, budowlane świadczące usługi – przed. usługowe np. przed. handlowe, transportowe, ubezpieczeniowe, gastronomiczne mieszane 2.z punktu widzenia ................................... można podzielić przed. na: małe (do 50) średnie (50-100) duże (powyżej 100) Kryterium wg. form własności (formy organizacyjno – prawne przed.) Własność prywatna Przed. indywidualnego właściciela Własność grupowa Spółka osobowa kapitałowa Spółka Własność społeczna (publiczna) państwowe komunalne (municypalne) pracowników konsumencka Cechy przed. indywidualnej własności: przedsiębiorca jest właścicielem kapitału pieniężnego i rzeczowego ulokowanego w środkach produkcji przedsiębiorca jest właścicielem wytwarzanego produktu – produkuje na sprzedaż przedsiębiorca zatrudnia wolną siłę roboczą przedsiębiorca jest równocześnie kierownikiem produkcji, gł. księgowym i gł. inżynierem sam ponosi całe ryzyko prowadzenia dział. gosp. Ograniczenia w rozwoju przed. indywidualnego właściciela (koniec XIX w.) - ograniczone możliwości prowadzenia kapitału, przed. nie jest w stanie wchłonąć przyspieszonego postępu naukowo – technicznego wynikającego z II rewolucji naukowo – technicznej - narastająca stabilność warunków gospodarowania KONCENTRACJA I STABILIZACJA KAPITAŁU. Koncentracja kapitału to proces powiększania posiadanego przez przed. kapitału na drodze jego akumulacji t z. przeznaczania części zysku na rozwój i zwiększenie zdolności produkcyjnych przed. Proces centralizacji kapitału polega na łączeniu wolnych kapitałów pieniężnych niezaangażowanych dotychczas w dział. gosp. np. poprzez emisję akcji lub kapitałów już zainwestowanych kilku lub kilkunastu przed. Skutki koncentracji i centralizacji kapitałów: - wzrost zaangażowanych kapitałów w sferę produkcyjną - powiększenie się rozmiarów przed. - konieczność wyjścia poza formę własności jednoosobowej i rozwój nowych form przedsiębiorstw własności grupowej (spółek) - upadek przedsiębiorstw, które nie są w stanie sprostać wzrastającej konkurencji SPÓŁKA Spółka to forma organizacji przed., powstaje w wyniku umowy zawartej przez 2 lub więcej wspólników na mocy której podejmują się oni prowadzić działalność mającą na celu osiągnięcie wspólnego celu. Spółki osobowe - sp. jawna to forma prowadzenia dział. gosp. przez 2 lub więcej wspólników na zasadzie pełnej i solidarnej odpowiedzialności każdego z nich za działanie spółki - sp. komandytowa – występują 2 rodzaje wspólników + KOMPLEMENTARIUSZE odpowiadający za zobowiązania sp. całym swoim majątkiem tz. nie tylko wniesionym do niej ale również osobistym + KOMANDYTARIUSZE odpowiedzialność jest ograniczona tylko do wysokości wniesionych udziałów tzw. kwoty komandytowej. Prawo prowadzenia spraw sp. i reprezentowania jej na zewnątrz przysługuje komplementariuszom. Spółki kapitałowe - sp. akcyjna – stanowi główną formę organizacyjną dużych przed. działających na zasadzie udziałów zwanych akcjami . Akcjonariusze stają się właścicielami spółki i odpowiadają za zobowiązania sp. do wysokości wniesionego kapitału. Za bieżącą działalność sp. odpowiada zarząd, przy podejmowaniu decyzji strategicznych duży udział ma Rada Nadzorcza, niektóre decyzje zatwierdzane są na Walnych Zgromadzeniach Akcjonariuszy. - spółka z o.o.- wspólnicy odpowiadają za zobowiązania sp. tylko do wysokości wniesionych udziałów. Od sp. akcyjnej różni ją mniejszy na ogół zasób kapitału, mniejsza liczba udziałowców oraz znacznie większa trudność w odsprzedaży swoich udziałów – wymaga zgody pozostałych wspólników. PRZEDSIĘBIORSTWO Przed. państwowe to przedsiębiorstwa, które są własnością Skarbu Państwa, przeważnie zorganizowane w formie sp. akcyjnej, gł. decydentem jest odpowiednia instytucja państwowa, najczęściej funkcję właściciela sprawuje Minister właściwy dla gałęzi wytwarzania, w której prowadzi działalność gosp. Najczęściej Sektor Państwowy składa się z 2 części: 1.nie komercyjna – w części tej przedsiębiorstwa świadczą usługi za darmo lub po cenie pokrywającej tylko koszty albo część kosztów np. oświata, służba zdrowia 2.komercyjna – tą część stanowią przedsiębiorstwa, które dostarczają dobra i usługi po cenie pokrywającej koszty plus umiarkowany zysk Jakie są przyczyny rozwoju gosp. światowej (po II wojnie światowej)? - państwo przejmowało na własność nierentowne gałęzie produkcji lub gałęzie kapitałochłonne o dużym znaczeniu gosp. narodowej np. górnictwo, hutnictwo, przemysł naftowy - druga grupa przyczyn wiąże się z postępem rozwoju nauki, który wymaga inwestycji państwowych aby określone dziedziny mogły się rozwijać - sektor państwowy jest bardziej odporny na załamania koniunktury, aniżeli sektor prywatny Przed. komunalne – własność społeczności lokalnej, przyjmuje formę sp. akcyjnej, funkcjonuje głównie w sferze użyteczności publicznej np. przed. wodociągowe, gazownie. Przed. spółdzielcze – to forma organizacyjna przed., która zrzesza udziałowców tz. członków spółdzielni, którzy solidarnie partycypują w stratach i odpowiadają za jego zobowiązania. Zasady działania spółdzielni określa statut, który jest uchwalony demokratycznie przez jej członków. PRODUKCJA Funkcja produkcji przedstawia zależność między wielkością poniesionych nakładów czynników produkcji a osiągniętym efektem w postaci wytworzonej produkcji. Wieloczynnikowa funkcja produkcji Q = f(F1, F2,F3, .........., Fn) Q – wielkość produkcji F – czynniki produkcji Funkcja produkcji to maksymalne rozmiary produkcji jakie można osiągnąć przy danym poziomie nakładów. Jest zbiorem efektywnych metod wytwarzania. W krótkim okresie czasu czynniki produkcji dzielimy na: stałe czynniki produkcji to czynniki, których ilość wykorzystywana przez przed. nie ulega zmianie wraz ze zmianami wielkości produkcji np. budynki, maszyny, hale fabryczne zmienne czynniki produkcji to takie środki produkcji, których ilość zmienia się wraz ze zmianami wielkości produkcji np. surowce, materiały, energia, liczba pracowników Długi okres to taki podział czasu, w którym przed. może zmieniać nakłady wszystkich czynników produkcji, zastosować nową technikę wytwarzania, inwestować. Krótki okres to taki podział czasu, w którym rozmiary przed. nie zmieniają się. Przed. dysponuje określoną, niezmienną techniką wytwarzania, nie ma możliwości swobodnego kształtowania w procesie produkcji nakładów wszystkich czynników produkcji. W krótkim okresie nakłady tylko niektórych czynników mogą być zmienione, natomiast w długim okresie czasu wszystkie są zmienne. Technika (metoda) wytwarzania to sposób łączenia i wykorzystania w procesie produkcji, w określonych ilościowo proporcjach (kombinacjach) czynników produkcji, w celu wytworzenia określonej ilości danego produktu. Zależność między produktem całkowitym a przeciętnym i produktem krajowym a marginalnym. Produkt całkowity – to całkowita ilość produktów wytwarzanych w określonym czasie z poniesionych nakładów czynników wytwórczych. Produkt przeciętny – to ilość produktu całkowitego przypadająca na jednostkę nakładu czynnika wytwórczego. Wyraża go stosunek wielkości produktu całkowitego do wielkości nakładów danego czynnika produkcji. Produkt marginalny (krańcowy) – to zmiana produktu całkowitego spowodowana zwiększeniem lub zmniejszeniem jednego z czynników produkcji o jednostkę. ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY PRODUKTEM CAŁKOWITYM, PRZECIETNYM, MARGINALNYM. PC I etap II III etap PC nakład czynnika zmiennego PP PM PP nakład czynnika zmiennego PM Produkt marginalny osiąga zero gdy produkt całkowity ..................................................................... Prawo nieproporcjonalnego przychodu (prawo nieproporcjonalnej wydajności) – jeśli zwiększamy nakłady niektórych tylko czynników produkcji, pozostawiając inne czynniki w ilości niezmienionej to otrzymamy produkt będzie wzrastał. Początkowo więcej niż proporcjonalnie – proporcjonalnie - i wreszcie mniej niż proporcjonalnie w stosunku do nakładów czynników zmiennych. Kiedy wysokość nakładów czynnika zmiennego przekroczy określoną granicę produkt całkowity zaczyna maleć. Prawo malejących przychodów(prawo malejącego produktu marginalnego) – oznacza zmniejszenie się wielkości produktu marginalnego w wyniku powiększenia nakładu jednego czynnika produkcji przy równocześnie niezmiennych innych czynnikach. Zależność ta pojawia się po przekroczeniu pewnego poziomu nasycenia stałego wyposażenia firmy w zmienne czynniki produkcji. Izokwanta produkcji jest graficzna ilustracją (prezentacją) funkcji produkcji. Izokwanta to inaczej krzywa jednakowego produktu. Jest to krzywa obrazująca jednakowy poziom produkcji przy różnych kombinacjach czynników produkcji, o ile czynniki te są w stosunku do siebie substytucyjne i komplementarne. Każdy punkt na niej ukazuje inną technikę lub metodę wytwarzania charakteryzującą się określoną relacją między nakładami czynników produkcji. Zbiór izokwant przedstawiających różne potencjalne poziomy produkcji przedsiębiorstwa nazywany jest mapą krzywych jednakowego produktu. KRZYWA JEDNAKOWEGO PRODUKTU. P2 V2 P1 A2 A1 B2 B1 C2 C1 D2 D1 P2 P1 V1 O Izokwanta (linia jednakowego kosztu) przedstawia wszystkie kombinacje ilościowe nakładów czynników produkcji służących do wytwarzania danej ilości produkcji, których koszt całkowity jest taki sam. Nachylenie izokwanty zależy od stosunku cen wykorzystywanych czynników wytwórczych, a jej położenie od maksymalnego poziomu kosztów jakie przedsiębiorstwo jest skłonne ponieść.. LINIA JEDNAKOWEGO KOSZTU V2 IC3 IC2 IC1 V1 Optymalna kombinacja czynników produkcji jest to najkorzystniejsze ustawienie nakładów czynników wytwórczych, służące do otrzymania danej wielkości produkcji tz. dające najniższy poziom kosztów. Kombinację tą wyznacza punkt styczności danej izokwanty z możliwie najniżej położoną izokosztą. V2 ścieżka produkcji C B A P3 IC3 IC2 IC1 P2 P1 O V1 Kombinacja najniższych kosztów i zwiększenie produkcji firmy P1 P2 P3 – izokwanty IC1 IC2 IC3 – izokoszty A B C – kombinacja najniższych kosztów V2 IC1 P1 IC2 P2 O V1 Wpływ zmian czynników wytwórczych na wybór techniki produkcji. Przychody ze sprzedaży (utargi): - utargi całkowite (UC) – pieniężny dochód ze sprzedaży danej ilości produktów (Q) po określonej cenie (P). UC = Q – P - utarg przeciętny (UP jednostkowy) – iloraz utargu całkowitego i ilości sprzedanych produktów. UC UP = Q UC QP UP = Q = Q =P - utarg marginalny (UM krańcowy) – zmiana utargu całkowitego spowodowana zmianą sprzedaży o kolejną jednostkę. UM = UC Q Koszty księgowe to zarejestrowane w księgach rachunkowych przed. jego wydatki na wytworzenie określonych rozmiarów produkcji. Obejmuje te wydatki, które znajdują odzwierciedlenie w zapisach księgowych. Koszty ekonomiczne to suma kosztów księgowych i kosztów alternatywnych czynników wytwórczych wykorzystywanych w dział. gosp. Koszty alternatywne czynników wytwórczych są równoważne przychodom jakie mógłby uzyskać ich właściciel z alokacji tych czynników inne przedsięwzięcie najkorzystniejsze z pośród pozostałych dostępnych dla niego. Koszty w krótkim okresie czasu ....................................................................... Kryterium powiązania kosztów z rozmiarami produkcji: - koszty stałe - koszty zmienne KOSZTY PRODUKCJI - koszty stałe płace pracowników administracji i usług amortyzacja maj. trwałego koszty kredytów koszty użytkowania ziemi, najmu lokali koszty zmienne - płace pracowników bezpośrednich - koszty surowców, materiałów i półfabrykatów - koszty energii, wody KOSZTY CAŁKOWITE koszty KC KZ KS Wielkość produkcji Koszty przeciętne KC KP = Q Koszty marginalne KM = KC Q PKZ = KZ Q Przeciętny koszt zmienny Przeciętny koszt stały KS PKS = Q Koszty marginalne – faktyczny koszt wytworzenia danej jednostki produktu. T – techniczne optimum produkcji – to taka wielkość produkcji przy której przedsiębiorstwo ponosi najniższe koszty. W długim okresie czasu koszty całkowite są równe kosztom zmiennym. (w jakim czasie i w jakim celu?) KOSZTY PRZECIĘTNE I MARGINALNE W KRÓTKIM OKRESIE CZASU koszty KM PKC PKZ T PKCT QT wielkość produkcji UPROSZCZONY SCHEMAT RACHUNKU KOSZTÓW I ZYSKU Zysk alternatywny KOSZTY Koszty alternatywne Koszty księgowe D O C H O D Y Zysk księgowy Koszty księgowe Dodatni zysk ekonomiczny oznacza, że przed. wybrało najlepszy sposób wykorzystania czynników wytwórczych. Zerowy zysk ekonomiczny – jakiekolwiek inne wykorzystanie czynników wytwórczych przyniesie co najmniej takie same zyski księgowe. Zerowy zysk ekonomiczny to minimalny poziom zysku, który uzasadnia powstanie w danej gałęzi czy działalności którą prowadzimy. Ujemny zysk ekonomiczny oznacza, że istnieje lepsze, alternatywne wykorzystanie czynników wytwórczych. PRZYKŁAD; Osoba X prowadzi dział. gosp., w ciągu roku uzyskuje dochód ze sprzedaży w wysokości 100 000. Koszty (w ujęciu księgowym) związane z prowadzeniem dział. gosp. wynoszą 40 000. Gdyby osoba X nie prowadziła dział. gosp. podjęłaby pracę w przed. Y otrzymując z tego tytułu wynagrodzenie roczne w wysokości 30 000. Lokal w którym obecnie prowadzi dział. gosp. zostałby wynajęty, a dochód z najmu wyniósłby 10 000. Kapitał pieniężny zostałby ulokowany w banku, roczna stopa procentowa 10%. Czy osoba X prowadząc dział. gosp. wybrała najlepszy sposób wykorzystania czynników wytwórczych? ANALIZA EKONOMICZNA UC (dochód ze sprzedaży) 100 000 KC (księgowe) 40 000 Zysk księgowy 60 000 UC KC (w ujęciu ekonomicznym) KC (księgowe) K. alternatywne - wynagrodzenia - czynsz - odsetki Zysk ekonomiczny 100 000 84 000 40 000 30 000 10 000 4 000 84 000 16 000 Przed. realizuje współcześnie określoną wiązkę celów, jednak w gospodarce rynkowej podstawą wyborów producenta a zarazem celem działania jest zysk. Zysk określą: możliwości inwestycyjne firmy możliwości samofinansowania przedsięwzięć produkcyjnych Kategorie zysku przedsiębiorstwa: przychody ze sprzedaży - koszty produkcji = ZYSK BRUTTO zysk brutto - podatki = ZYSK NETTO T: Podstawy decyzji ekonomicznych producenta w warunkach konkurencji doskonałej. 1.Formy rynku: Rynek strony podaży (sprzedający) Czysta konkurencja Konkurencja monopolistyczna Rynek od strony popytu (kupujący) R Y Czysta konkurencja Konkurencja monopolistyczna Oligopol N Oligopson Monopol (wyłączność sprzedawcy) E Monopson (wyłączność nabywcy) K 2.Cechy charakterystyczne (założenia) rynku konkurencji doskonałej: - jednorodność produktu (produkt homogeniczny, standaryzowany) - producent jest cenobiorcą (akceptuje cenę ustaloną przez mechanizm rynkowy – wzajemne oddziaływanie popytu i podaży) - pełna mobilność czynników (brak barier wejścia/wyjścia z rynku) tendencja do wyrównywania poziomu zysków w różnych gałęziach wolnokonkurencyjnych - duża liczba producentów i konsumentów - pełna, doskonała informacja o rynku 3.Równowaga przedsiębiorstwa – optimum ekonomiczne. Przedsiębiorstwo znajduje się w równowadze gdy wielkość produkcji którą wytwarza zapewnia mu maksymalny zysk. Warunki równowagi przedsiębiorstwa: - UM = KM jest rosnący lub malejący lecz wolniej niż UM lub - różnica między UC i KC jest największa UTARGI W WARUNKACH KONKURENCJI DOSKONAŁEJ Wielkość sprzedaży Cena P Utarg całkowity Utarg przeciętny Utarg marginalny 1 2 3 4 5 10 10 10 10 10 UC 10 20 30 40 50 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 = Q = 10 1 Tylko na rynku konkurencji doskonałej UP = P = UM utargi UC P UP = UM Wielkość produkcji Q Funkcja utargu marginalnego jest również funkcją popytu na produkty indywidualnego przedsiębiorstwa. Popyt jest doskonale elastyczny czyli elastyczność cenowa .......................................................................... ZMIANA CENY RYNKOWEJ A KSZTAŁTOWANIE SIĘ UTARGÓW PRZEDSIĘBIORSTWA. P UC UC1 UC2 P1 P2 UM1 UM2 Q Q P1 > P2 UC1 > UC2 I.Wyznaczenie równowagi przed. poprzez porównanie utargu całkowitego i kosztu całkowitego. utargi koszty KC UC UC – KC => MAX Q Q1 Q2 II.wyznaczenie równowagi przed. poprzez porównanie kosztu marginalnego i utargu marginalnego. utargi KM E P UP = UM Q1 Q2 OP KM = UM Q OP – optimum produkcji III.Równowaga przed. w warunkach dodatniego zysku ekonomicznego. koszty utargi KM PKC P E UM = P ZYSK K A QE O Q2 EP => UC IV.Równowaga przed. przy występowaniu straty. Q O Q2 A1K => KC utargi koszty PKC KM PKZ E1 P1 UM1 P2 E2 UM2 Q Q2 Q1 KOSZTY CAŁKOWITE (KC) 20 000 KOSZTY STAŁE (KS) 5 000 KOSZTY ZMIENNE (KZ) 15 000 Utarg całkowity (UC) = 17 000 1 firma zaprzestaje produkcji STRATA jest równa kosztom stałym – 5 000 2 firma kontynłuje proces produkcji ZYSK = UC – KC = 17 000 – 20 000 = - 3 000 Strata wynosi: – 3 000 Cena po której przed. może sprzedawać swoje produkty jest niższa od PKC, wytwarzana wielkość produkcji przynosi straty, ale są one mniejsze niż w przypadku zamknięcia przed. Firma kontynłując działalność pokrywa w całości koszty zmienne oraz część kosztów stałych, których ................................................... Celem działania firmy w krótkim okresie czasu jest: - max zysku krótkookresowego - min strat krótkookresowych 4.Graniczne punkty rentowności przedsiębiorstwa. Punkt niwelacji przed. – górny punkt opłacalności produkcji, firma osiąga zerowe zyski ekonomiczne, zysk osiągany jest dodatni. KM =UM = PKC Punkt zamknięcia przed. – dolny punkt opłacalności produkcji. KM – UM = PKZ 5.Krzywa doskonałej. podaży przed. i podaży rynkowej w warunkach konkurencji