Mega systemy - Ekonomicznie.pl

Mega systemy – wielkie rodziny systemów, różnych wariantów, odmian zarówno
kapitalizmu jak socjalizmu
1. komunizm – realny socjalizm (Korea Pn, Kuba, Chiny deklarują)
2. kapitalizm
W ramach tych mega systemów istnieje duża różnorodność systemów, pod pewnymi
względami podobnych, ale pod innymi różnych.
System ekonomiczny to zespół, kompleks organizacji, gospodarstw domowych oraz
jednostek działających wg określonych zasad, bodźców, zakazów, nakazów w
dziedzinie produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr i usług.
W skład systemu wchodzą 3 składniki
1. Podmioty gospodarcze: konsumenci indywidualni, producenci jako pracownicy
najemni, gosp. domowe, przedsiębiorcy, organizacje gospodarcze: spółki,
zrzeszenia spółek, holdingi, organizacje, pozarządowe organizacje non-profit,
fundacje – pracujące nie dla zysku – ich rola we współczesnym świecie rośnie, zw.
zaw.), państwo- to największy podmiot gospodarczy – czynnik kontrolujący,
sterujący, państwo jako przedsiębiorca ,
2. Wzajemne relacje między podmiotami
- wzajemne relacje pomiędzy podmiotami gospodarczymi: wzajemne
współzależności, określone przez stosunki własności, stosunki współzawodnictwa,
kooperacji, współzależności, podległości, zależności
- w komunizmie – stosunki miały charakter pionowe, hierarchiczny
3. Zasady postępowania – reguły, bodźce, nakazy, zakazy, normy. Często przez
instytucję nazywa się zasady jej postępowania.
Organizacja staje się instytucją gdy nastąpi internalizacja nakazów, zakazów,
przyjętych statutów. Gdy zaczniemy stale, powtarzalnie zachowywać się w określony
sposób. Zasady postępowania: są dwa rodzaje 1. kształtują się w wyniku
świadomego działania jakiś ciał: organizacji, państwa, stowarzyszenia; 2. kształtują
się samorzutnie.
System ekonom. – to dana gospodarka postrzegana z punktu widzenia tych trzech
składników. Istnieje wiele systemów społ-ekonomicznych – różnych wariantów,
odmian poszczególnych systemów. Są pewne grupy krajów których systemy sa do
siebie podobne – system anglosaski, nordycki, azjatycki. Cechą systemową jest
polityka kształtująca ramy prawne i organizacyjne dla działalności gospodarczej.
System ekonom. jest tylko jednym z czynników określających ekonomiczną
efektywność gospodarki
Model to konstrukcja teoretyczna – szkielet systemu
Kryteria porównań systemów -najważniejsze
1. Władza, własność, decyzje – czynnik ustrojowy
2. Wzrost gospodarki czyli wzrost aparatu produkcyjnego PKB, przemysłu,
konsumpcji.
3. Postęp techniczny - zdolność do kreowania lub kopiowania postępu technicznego
4. Rozwój kapitału ludzkiego – human capital s. 18
5. Zdolność do zatrudnienia siły roboczej
6. Podział dochodu narodowego, nierówności, ubóstwa
Ad. 1 Władza: o charakterze własności decydowała władza.
a. państwa totalitarne zarządzające za pomocą nakazów i zakazów –
scentralizowany system podejmowania decyzji; współistnieje jako dominująca na
ogół własność państwowa, własność prywatna często podporządkowana celom
stawianym przez władzę,
b. państwo tzw „Nocny stróż” – wolna konkurencja rynkowa, zdecentralizowany
system podejmowania dec; dominująca własność prywatna; przeds. stanowiące
własność państwowa na ogół działające na zasadach komercyjnych,
Własność:. odróżnienie w sensie ekonomicznym prawa własności od tytułu
własności. Własność to wiązka uprawnień, które nie muszą być sformalizowane
ustawowo. Prawa własności mogą być różnie rozdzielanie, analiza systemu ekonom.
bada m.in. dystrybucję tych praw. Partycypacja pracownicza powoduje scedowanie
na pracowników części praw. Inna część praw może należeć do administracji
państwowej, samorządowej. Związek między własnością a systemem decyzyjnym.
Teoria własności funkcjonalnej (Szwecja), że własność to wiązka praw które mogą
należeć do różnych podmiotów. Można ograniczyć prywatą własność przekazując
poszczególne jej funkcje państwu lub organizacjom pracowniczym.
Ad. 2 wzrost gosp. – bada się najczęściej do jakiej stopy wzrostu gosp. dany
system jest zdolny. Badanie tylko stopy wzrostu PKB ogólnej lub per capita, nie
przedstawia całej gospodarki, Istotne są od począwszy 1990, raporty czynników
rozwoju gospodarczego (zawierają indeks stopy życia) – przedstawiają jakościowe
czynniki rozwoju gospodarczego. Istotny jest przyrost wyrażony w porównawczej sile
nabywczej waluty krajowej. Wzrost gosp. – to wynik szeregu różnych czynników, nie
tylko systemowych. Sam wzrost PKB nie gwarantuje wzrostu stopy życiowej.
Ad. 3 postęp techniczny
Zdolność do ekonomicznego wykorzystania zdobyczy technicznych, do ich
upowszechniania i absorbowania, a nie tylko wynalazczość. Ale o dynamice systemu
decyduje bardziej zdolność do tworzenia nowych produktów i zasobów niż
umiejętność efektywnego produkowania i wykorzystywania już istniejących
czynników produkcji.
Ad 4 Rozwój kapitału ludzkiego – human capital – inwestycje w człowieka. Są
głównym źródłem rozwoju gospodarczego. Wydatki na edukację, badania i rozwój
nauki i zdrowie są z jednej strony kosztami ale z drugiej inwestycją w długofalowy
rozwój. Miernikami kapitału ludzkiego są: po stronie nakładów wydatki na jednego
mieszkańca, po stronie rezultatów stopień scholaryzacji, długość lat kształcenia,
udział ludzi ze średnim i wyższym wykształceniem. Powstaje raport Human
Development Reports ogłaszany przez agendę ONZ – określający index HDI określa
miarę życia ludzkiego, jego poziom, jakość, wykształcenie, poziom kształcenia.
Ad. 5 zdolność do zatrudnienia siły roboczej kraju, do tworzenia miejsc pracy
odpowiadających jej zasobom krajowym. Są dwie szkoły. Ekonomiści neoklasyczni
uważają że gospodarka rynkowa w sposób spontaniczny prowadzi do zatrudnienia
całej siły roboczej. Natomiast bezrobocie jest wynikiem sztywnych płac, czyli
swoistego monopolu na rynku pracy. Drugi biegun twierdzi że gosp. kapitalistyczna
żywiołowo rodzi bezrobocie a biznes jest zainteresowany utrzymaniem bezrobocia,
jako czynnika dyscyplinującego pracowników. Uważają, że państwo powinno
realizować politykę pełnego zatrudnienia.
Ad. 6 Podział dochodu narodowego, nierówności, ubóstwo – jest to kryterium
najbardziej różnicujące obecny świat. Różnice dotyczą spraw instytucjonalno organizacyjnych oraz stopnia rozpiętości dochodowych i majątkowych.
Uważa się obecnie, złagodzenie nierówności jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi
gospodarczemu. Państwowe wydatki na cele społeczne do pewnej granicy sprzyjają
wzrostowi gospodarczemu. Podział dochodu narodowego mierzy się w wielkościach
globalnych: jak udział w dochodach ludności takich grup społecznych jak pracownicy
najemni, emeryci, inwalidzi itp.; lub podział dochodu na poszczególne kategorie:
płace, zyski, renty itp. Prowadzi się tez ankietowe badania dochodów i wydatków
gospodarstw domowych. Nowe podejście koncentruje się na problematyce podziału,
równości, nierówności, biedy, głodu itd.
Nierówności porównuje się za pomocą np. podziału gosp. domowych na grupy
decylowe lub kwintylowe, Stopień nierówności wyraża stosunek najniższego decyla
do najwyższego. Inna miara to krzywa Lorenza wyrażająca odchylenia od linii
podziału równego.
Bieda ubóstwo – jest bardzo duże zróżnicowanie zakresu biedy i ubóstwa w krajach
wysoko rozwiniętych. Np. udział dzieci żyjących poniżej linii ubóstwa Od kilku
procent w Szwecji, Norwegii, Finlandii, Belgii, Luksemburgu, do ponad 25% w
Meksyku, 20% USA, dalej Włochy, Anglia.
Wzrost nierówności to nie jest powszechną tendencją dotycząca całego świata.
Globalizacja przynosi tą tendencję w większości krajów. Ale istnieją tendencje
wzrostu nierówności (USA), utrzymujących się na tym samym poziomie (Kanada) lub
spadku nierówności (Francja). Są więc kraje które prowadza taką politykę, która
potrafi się przed tendencją wzrostu nierówności obronić. Za tymi różnicami kryje się
odmienna struktura organizacyjno-gospodarcza.
Metody badania i mierzenia ubóstwa – za kryterium przyjmuje się kilka różnych linii
ubóstwa np. minimum socjalne, minimum egzystencji, minimalną emeryturę lub
połowę średniego dochodu. Głębokość biedy mierzy się za pomocą np. luki ubóstwa
– czyli dochodów jakie trzeba by było przeznaczyć dla wyrównania dochodów
ubogich do poziomu wyznaczonego przez linię ubóstwa. Walka z ubóstwem
dokonuje się najczęściej przy pomocy redystrybucji dochodów od grup
zamożniejszych do uboższych.
GŁÓWNE MEGA SYSTEMY – porównanie
KOMUNIZM
1. Monopol władzy i własności
2. Dominacja własności państwowej i zbliżonych
3. Przewaga kontroli biurokratycznej
4. Słaba: dyuscyplina budzetu, reakcja na ceny, nie wartość a ilość i plan
5. „ekonomia niedoboru”
pełne zatrudnienie
KAPITALIZM
1. Władza sprzyjająca prywatnej własności i rynkowi
2. Dominacja własności prywatnej
3. Przewaga kontroli rynku
4. Duża dyscyplina budżetowa, silna reakcja na ceny
5. niedostateczny popyt, rynek nabywcy, bezrobocie
W gosp. Rynkowej – mały udział państwa (kilka %) w dochodach i wydatkach PKB.
Obecnie jest coraz większy udział państwa – należy mówić o gosp. Państwoworynkowej.
Konwergencja
a. systemowa
b. doganianie
ad.a systemowa – Już w latach 1950-1960 zauważono, że oba systemy
socjalistyczny i kapitalistyczny zaczynają się upodabniać, zacierają się pomału
różnice. W systemie socjalistycznym zaczęto ograniczać centralne planowanie na
rzecz rynku, a kapitalizm coraz szerzej zaczął sięgać po narzędzia planowania,
sterowania. Np. we Francji stosowano tzw. planowanie indykatywne. Uspołeczniano
tez kapitalizm za pomocą systemu zabezpieczenia społecznego, służby zdrowia,
powszechności bezpłatnego nauczania itp. Polsko-brytyjski ekonomista Stanisałw
Gomułka twierdził, że sam rozwój ekonomiczny wyzwala siły demokratyzujące i
uspołeczniające gospodarkę. Idea ta ujawnia się we współczesnych problematykach
gospodarek mieszanych
Ad. b doganianie - Obecnie konwergencja ustrojowa zajmuje się problematyką
procesu wyrównywania poziomu rozwoju gospodarczego w świecie kapitalistycznym.
Dościgania krajów wysoko rozwiniętych przez kraje zapóźnione w rozwoju, biedne,
słabo rozwinięte. Jednak kraje zapóźnione nieprędko dościgną kraje rozwinięte.
Konwergencja ma miejsce, ale wśród krajów względnie rozwiniętych. Możliwość
konwergencji mają kraje względnie uprzemysłowione.
Kraje skandynawskie to: Szwecja, Norwegia, Finlandia, Dania, Islandia.
Model szwedzki upowszechnił się we wszystkich tych krajach.