Specyficzne cechy przemysłu w ujęciu opisowym

1. Ogólne i specyficzne cechy przemysłu w ujęciu opisowym
Przemysł = łac. Industria – skrzętność, pracowitość ( znaczenie przymiotnikowe – rzadko już używane ).
Obecnie przemysł rozpatruje się w sensie działania. Przemysł – dziedzina produkcji materialnej, zajmująca
się wydobywaniem stworzonych przez przyrodę przedmiotów pracy, bezpośrednim wytwarzaniem środków
produkcji i środków spożycia oraz świadczeniem usług produkcyjnych, w której rezultaty produkcyjne
powstają w jednostkach wytwórczych trwale zlokalizowanych w określonych miejscach, w wyniku stale
powtarzających się procesów produkcyjnych, prowadzonych na wielką skalę, w oparciu o daleko posunięty
podział pracy, szerokie zastosowanie maszyn i urządzeń technicznych oraz kooperację środków pracy u
ludzi. Ogólne cechy przemysłu:
1.Wydobywanie stworzonych przez przyrodę przedmiotów pracy
2.Dostarczanie wszystkim pozostałym dziedzinom gospodarki narodowej narzędzi produkcji i środków
wyposażenia technicznego oraz świadczenie usług przemysłowych.
3.Duża powtarzalność produkcji – od strony charakteru wytwarzania i uzyskiwanych produktów
4.Przemysł ma charakter punktowy, kontrolowane wykorzystanie praw przyrody
5.Oparcie działalności wytwórczej na ciągłości procesów produkcyjnych, zorganizowanych w oparciu o
ogólny(między jednostkami produkcyjnymi) i szczegółowy(wewnątrz jednostek wytwórczych kooperacji
maszyn, urządzeń i wytwórców) podział pracy.
6.Masowość produkcji i szeroki rynek zbytu.
Specyficzne cechy p. mające małe lub żadne znaczenie w innych dziedzinach gosp.:
a) rozwój przemysłu jest bardzo dynamiczny pod względem wielkości produkcji i struktury
b) zachodzą w nim głębokie zmiany w technice, technologii, organizacji wytwarzania, co umożliwia – szybki
wzrost wydajności pracy.
c) rozwój przemysłu związany jest z rozwojem nauki i techniki
d) rozwój przemysłu kraju zależy od rozwoju gospodarki i handlu zagranicznego i odwrotnie (rozwój sprzyja
współpracy gospodarczej z zagranicą )
e) z rozwojem wiąże się wyczerpywanie zasobów nieodnawialnych – prowadzi to do poszukiwań innych
złóż, wykorzystywania nowych surowców i tworzyw, oszczędniejszej gospodarki materiałowej
f) przemysł współczesny to kombinaty i kompleksy przemysłowe a to wywiera wpływ na osadnictwo i
gospodarkę przestrzenną
g) nie kontrolowany rozwój stwarza zagrożenie dla środowiska naturalnego, należy wprowadzać różne
urządzenia eliminujące lub ograniczające te zagrożenia.
2.Charakterystyka czynników określających wzrost produkcji przemysłowej.
Czynnik – oznacza jedna z przyczyn danego zjawiska albo składnik rozstrzygający o czymś, czyli warunki
jako zespól cech koniecznych do czegoś. Przez czynniki określające wzrost produkcji przem. określa się
przyczyny i warunki, dzięki którym osiąga się efekt w postaci stanu produkcji przemysłowej w danym
okresie. Mogą mieć charakter ilościowy (wymierny) i jakościowy (ujmowany opisowo). Stosowanie
wydajniejszych metod gospodarowania powoduje precyzyjniejsze poznanie i określenie ilościowe zależności
między czynnikami i między nimi a wzrostem produkcji.
Efekty produkcyjne są rezultatem jednoczesnego działania określonej kombinacji czynników i dlatego
problem wyodrębnienia poszczególnych czynników i określenia ich wpływu na wzrost produkcji jest
skomplikowany. Wzrost produkcji w przemyśle traktuje się jako wypadkową działania czynników
endogenicznych (wielkość dochodu narodowego, możliwości akumulacyjne kraju, możliwość wzrostu
zatrudnienia itp.) i egzogenicznych (współpraca międzynarodowa, wielkość i struktura wymiany towarowej).
Czynniki określające wzrost produkcji dzielimy na :
1.
Czynniki o charakterze tradycyjnym
(bogactwa naturalne , zasoby pracy żywej, majątek trwały) i charakterze
nowoczesnym (postęp organizacji , techniki i nauki; przekształcenia struktury
społeczno-gospodarczej, łącznie z przekształceniami struktury przestrzennej;
międzynarodowy podział pracy).
2.
Czynniki wewnętrzne ( te które wynikają
z technicznych właściwości samego aparatu wytwórczego) i zewnętrzne
(niezależne od aparatu wytwórczego: zasoby naturalne , zasoby siły roboczej,
zasoby wiedzy technicznej i warunki wymiany międzynarodowej)
3.
Czynniki
ekstensywne
(wzrost
zatrudnienia i inwestycje, jeśli nie są nośnikami postępu technicznego. ogólnie –
jakościowe zmiany w potencjale wytwórczym) i intensywne (wzrost wydajności
pracy oparty na postępie technicznym , zmianie jakości pracy i usprawnieniach
organizacyjnych – czyli jakościowe zmiany)
4.
Czynniki osobowe (związane z nakładem
pracy żywej : zatrudnienie wraz ze zmianami strukturalnymi oraz wydajność
pracy) i nieosobowe inaczej rzeczowe ( inwestycyjne – wzrost wydajności pracy i
produkcji, pozainwestycyjne – postęp techniczny)
Czynniki wpływające na zmiany we wzroście produkcji : siła robocza, zasoby przyrody, środki trwałe,
wielkość i struktura inwestycji , postęp techniczny , współpraca międzynarodowa polegająca na zawieraniu
dwu i wielostronnych umów o współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej i handel zagraniczny,
specjalizacja międzynarodowa , czynniki organizacyjne. We wstępnych stadiach wzrostu produkcji
przemysłowej nacisk kładzie się na wykorzystanie tradycyjnych czynników wzrostu. W stadium
intensywnego wzrostu wykorzystuje się wszechstronne wykorzystanie osiągnięć postępu organizacyjnego(
optymalne rozmieszczenie maszyn i urządzeń, racjonalne wykorzystanie powierzchni produkcyjnej itp.).
Aby określić czynniki dla sprecyzowanego czasu i miejsca niezbędne jest przeprowadzenie badań i analiz
opartych na danych statystycznych.
3.Koncepcje rozwoju przemysłowego i ich istota.
Wyróżnia się 3 koncepcje rozwoju przemysłowego:
Autarkiczny rozwój przemysłowy, który charakteryzuje się następującymi cechami :

Opiera się na wewnętrznych źródłach akumulacji pochodzącej najczęściej
z rolnictwa ,

Jest niezdolny do zaspokajania zwiększonego popytu na dobra ze strony
ludności ,

Rozwój przemysłu ciężkiego i wydobywczego jest szybszy niż
przetwórczego, co opóźnia unowocześnienie poza przemysłowych
dziedzin gospodarki

Innowacyjność produkcji i działalności przemysłowej jest niska

Sterowanie gospodarką jest scentralizowane

Opiera się na własności państwowej jako głównej sile motorycznej oraz
niszczy rzemiosło i inne niepaństwowe formy przedsiębiorstw

Koncepcję tę uznaje się za wzorcową , co poważnie utrudnia współprace
krajów o tym modelu (kraje Europy Wschodniej) uniemożliwia integrację
przemysłu i konkurencje oraz prowadzenie wspólnej polityki
przemysłowej wobec innych krajów o innych modelach rozwoju

Sterowanie procesem akumulacji jest centralne , co oznacza brak
samodzielności przedsiębiorstw)
Częściowo otwarty rozwój przemysłowy występuje w większości krajów średnio i słabo rozwiniętych.
Charakteryzuje się :

Tworzenie w kompleksie przemysłowym pewnych zbiorowości
przetwórczych, które mają zdolność eksportową
i zdolność do
zaspokajania potrzeb rynku wewnętrznego

Podejmowanie prób uruchamiania działalności innowacyjnej

Zmiany instrumentów sterowania rozwojem w kierunku dostosowania
mechanizmów ekonomicznych do otoczenia międzynarodowego,

Pełna samodzielność ekonomiczna przedsiębiorstw

Zróżnicowanie struktury przemysłu przetwórczego, dostosowanie jej do
ekspansji eksportowej

Zdolność stopniowej modernizacji nieprzemysłowych dziedzin
gospodarki i sfery usług
W tej koncepcji zwykle wymienia się następujące źródła pobudzania i przyspieszania rozwoju przemysłu:

Zaciąganie kredytów

Uczestnictwo w międzynarodowych programach przekształceń
strukturalnych przemysłu

Korzystanie z pomocy bezzwrotnej w dziedzinie techniki i technologii

Rozwój kooperacji przemysłowej
Otwarty zintegrowany rozwój przemysłu odbywa się w Europie Zachodniej, Japonii, USA i niektórych
krajach Azji. Koncepcja ta ma następujące główne cechy:

Pełna przenośność kapitału przemysłowego i bankowego,

Unifikacja rozwiązań systemu sterowania rozwojem przemysłowym w
skali ponad narodowej ,

Swobodny przepływ kapitału ludzkiego

Powstanie ponadnarodowych instytucji i mechanizmów sterowania
rozwojem przemysłu

Jednolite koncepcje rozwoju przemysłu

Jednolita polityka innowacyjna , patentowa, licencyjna oraz
międzynarodowego transferu technologii

Jednolita polityka w odniesieniu do środowiska naturalnego

Wdrożenie jednolitych zasad , instrumentów i standardów technicznych,
ekonomicznych, organizacyjnych oraz administracyjnych
Powyższe koncepcje prowadziły lub prowadzą do wzrostu gospodarczego , zwiększając jego racjonalność
przez poprawianie relacji nakłady-wyniki, wzrost znaczenia akumulacji sprawniejsze więzi organizacyjne i
społeczne .Koncepcje te są realizowane przez określone strategie rozwoju. Strategia rozwoju przemysłu to
formułowanie wiązki celów (ustala się je po to , aby potrzeby gospodarki i społeczeństwa , które zaspokaja
przemysł , były wynikiem świadomego wyboru, a stopień ich zaspokojenia był możliwie wysoki ),
określanie środków i sposobów ich osiągania (jest związane z instrumentami regulacyjnymi, wyborem
środków rzeczowych , czyli czynników produkcji, źródeł ich pochodzenia i sposobów finansowania ),
analizę szans i zagrożeń rozwoju ( powinna określić stopień ryzyka wybranej strategii związany z grupą
czynników społeczno-ekologicznych, politycznych, militarnych i ekonomiczno-innowacyjnych) oraz
wykrywanie słabych i mocnych stron potencjału przemysłowego i sytuacji rynkowej. Strategia ta to
wybór nowych celów rozwoju , programowanie i prognozowanie przyszłości społeczno-ekonomicznej.
Reasumując należy stwierdzić, że w określonym przypadku wybiera się jedną ze strategii rozwoju przemysłu
uwzględniając możliwości zastosowania, biorąc pod uwagę ogólne i specyficzne uwarunkowania danego
kraju.
4. Ogólne tendencje i procesy (megatrendy) wpływające na rozwój przemysłu w świecie.
Megatrendy to ogólne tendencje i procesy. Wpływają one na kształt i obraz przemysłu:
1.
przemysły wysokiej jakości – przemysły powstające na styku nauki i przemysłu,
przetwarzają wyniki badań naukowych w przemyśle. Odgrywają największą rolę we
współczesnym postępie technicznym, charakteryzują się korzystną relacją
ekonomiczną, dynamicznym wzrostem udziału w całej produkcji. Cechy:
organizują nowe miejsca pracy
ich materiało- i energochłonność jest niższa o 30% - 40% niż
średnia w całym przemyśle,
wysoka opłacalność eksportu,
wysoka rentowność,
nakłady na prace badawcze i rozwojowe są wyższe niż nakłady
na majątek trwały.
Ten magatrend przyczynia się w bardzo dużym stopniu do zmian w międzynarodowym podziale pracy.
Dalszy rozwój doprowadzi do zmian w układzie sił w gospodarce światowej.
2.
serwicyzacja przemysłu- przesuwanie coraz większych ilości działalności
gospodarczej firm, zakładów przemysłowych, koncernów na świadczenie usług. Duża
część usług dotyczy przemysłu komputerowego, zarządzania, ochronny środowiska,
patentów i nowych technologii.
3.
4.
5.
6.
7.
wzrost roli małych jednostek produkcyjnych i usługowych – zmiany wzajemnych
proporcji między przemysłem małym ( spadek) i drobnym ( wzrost). Rozwój tych
jednostek sprzyja uaktywnieniu przedsiębiorczości, która odgrywa rolę we
współczesnym
postępie
technicznym,
zmniejszeniu
nakładochłonności
przemysłu(energochłonności).
kompleksowa automatyzacja procesów pracy w przemyśle – należy spodziewać się
przyspieszenia tych procesów. Przewiduje się pełne zautomatyzowanie lub
zrobotyzowanie jednostkowych prac montażowych, prac szkodliwych oraz
niebezpiecznych.
zmiękczanie struktury przemysłu – odchodzenie od struktury przemysłowej, w której
dominowały przemysły ciężkie na rzecz przemysłów miękkich (związanych z
informacją i świadczeniem usług). Procesy te powodują zmiany w strukturze
przemysłu, oparte na konieczności rozróżnienia jego sektorów : 1) przemysłów
materiałochłonnych (tradycyjnych, energochłonnych) i przemysłów naukowych
(oparte na nowoczesnych technologiach informacyjnych).
nowe lokomotywy rozwoju – związane ze zjawiskiem softening’u. Jest wyraźny
spadek udziału przemysłów takich jak : hutnictwo, górnictwo, ciężki przemysł
maszynowy, przemysł masowych produktów chemicznych, wzrasta znaczenie
dziedzin takich jak : elementy mikroelektroniczne, komputery, urządzenia
telekomunikacyjne – lokomotywy rozwoju. Czołowa rolę odgrywać będą przemysł
informatyczny i elektroniczny.
internacjonalizacja procesów produkcyjnych – przekształcenie się wielonarodowych
koncernów w korporacje globalne (o zasięgu światowym) orientujące się na rynek
światowy. Proces ten nabiera szczegółowego znaczenia w Europie i będzie powodował
podział przedsiębiorstw przemysłowych na 2 grupy : o zasięgu globalnym i lokalnym.
5. Formy kooperacji przemysłowej. Jej znaczenie.
Kooperacja przemysłowa to ogół związków współpracy produkcyjnej między przedsiębiorstwami,
realizowanych w formie bezpośredniej (producent wyrobu finalnego z innymi wytwórcami) i pośredniej
(pośrednictwo organizacji handlowych).
Formy k. Możemy podzielić na – I podział :
1.porozumienia niezależnych pod względem organizacyjnym i prawnym przedsiębiorstw
prowadzących nie sformalizowaną współpracę i nie tworzących nowego bytu gospodarczego:
-umowa dżentelmeńska (często ustna umowa)
-umowa – kontrakt (porozumienie pisemne niezależnych od siebie partnerów)
-współpraca (dotyczy określonych projektów i przedsięwzięć)
2.porozumienia związane z powoływaniem nowych przedsiębiorstw:
-wspólne przedsięwzięcie (wspólne zamierzenia niezależnych org. i prawnie partnerów)
-mniejszościowy udział (niezależna jednostka gospod., prz. macierzyste ma m.u.)
-fuzja (połączenie niezależnych p., dobrowolne lub wykup udziałów, uzyskanie pozycji
monopolisty lub zmniejszenie konkurencji)
-firma siostrzana ( nowe p., jednostka macierzysta ma przeważnie 60% udziałów).
II. Kryterium (6) – formy kooperacji
1.formy specjalizacji – przedmiotowa (p. wykonują elementy tylko do produkcji określonego wyrobu i
dostarczają je do zakładu wytwarzającego produkt finalny- zasadnicze fazy, montaż i wykończenie);
technologiczna (wykonanie niektórych faz przez p. – farbowanie przędzy);
mieszana (przedmiotowo - technologiczna); kompletacja (montaż zespołów poza p. dostarczającymi
przedmioty)
2.formy uczestnictwa p. w procesie kooperacji :czynna- określa czy dane przedsiębiorstwo wytwarza
elementy kooperacyjne czy otrzymuje je z zewnątrz i używa do dalszej produkcji (eksport kooperacyjny (z
zagran.), wytwarzanie elementów lub usług); bierna (import k., korzystanie z dostaw i usług przez
producenta dóbr finalnych); duże znaczenie ze względu na planowanie i organizowanie kooperacji.
3.terytorialny podział władzy: przestrzenne powiązania produkcyjne, kooperacja: międzynarodowa, między
regionami ekonomicznymi, wewnątrzregionalna( p. z jednego regionu – przemawia za nią czynnik kosztu
transportu, ułatwienia w kontaktach, udzielanie pomocy, dokonywanie interwencji; duże znaczenie tych
zalet jest w kooperacji technologicznych i przedmiotowych, gdy trzeba przetransportować wielkie elementy ;
dostawa technicznie złożonych elementów- najważniejsze jest znalezienie odpowiednio wyspecjalizowanego
przedsiębiorstwa produkcyjnego)
4.podporządkowanie organizacyjne kooperanta: zewnętrzna(np. import); wewnętrzna (współpraca
przedsiębiorstwa z przedsiębiorstwem dostawców z tego samego sektora, resortu, zbiorowości, terenu).
5.kryterium ilościowe (ilość przedsiębiorstw): równoległa( producent finalny kupuje części i elementy w
wielu p.); łańcuchowa( dostawca produkuje części składowe a nie cały element kooperacyjny lub pewne
fazy zleca poddostawcom): cykliczna( wspólne wykonanie elementu przez p. główne i kooperanta).
6.czas trwania związków kooperacyjnych: (kooperacje oparte na umowach wieloletnich, krótkotrwałych
bądź rocznych, doraźnej – p. posiadając nadwyżki mocy produkcyjnej przeważnie tworzy nietrwałe związki
kooperacyjne; likwiduje je się, gdy program zapewnia pełne wykorzystanie mocy produkcyjnych; wolne
moce produkcyjne mogą być nie tylko podstawą kooperacji doraźnej, lecz także ustabilizowanych związków
między p.).
Współpraca przedsiębiorstw z innymi podmiotami gosp.
Charakterystycznymi efektami rozwoju gosp. i cywilizacyjnego społeczeństw są m.in.:
ilościowy, rodzajowy i jakościowy rozwój procesów produkcji , wymiany i
konsumpcji
pogłębiający się społeczny podział pracy i specjalizacja jednostek w realizacji
określonych faz procesy gosp.
dynamiczny rozwój zastosowań osiągnięć nauki i techniki w dział. gosp.
„globalizacja” rynków zbytu, ich ilościowy rozwój, a jednocześnie zaostrzenie się
walki konkurencyjnej na rynkach dotychczasowych i o rynki nowe
W tych warunkach jednostki gosp. chcąc osiągać cele wchodzą w liczne i różnorodne związki z innymi
przedsiębiorstwami – kooperacja. Uczestnicy kooperacji albo zmierzają do wzajemni nie sprzecznych celów
(kooperacja pozytywna=współpraca) albo zmierzają do osiągnięcia konkurencyjnych celów(kooperacja
negatywna=walka)
Dwa typy więzi współpracy między przedsiębiorstwami:
A – jedno przedsiębiorstwo wykazuje zdolność i gotowość do wykonania(dostarczenia) określonego rodzaju
świadczeń (rzeczy, ludzi ,pieniędzy i informacji) , inne zaś wykazuje zapotrzebowanie na te świadczenia –
dwukierunkowa i ekwiwalentna wymiana świadczeń.
B – jednoczenie zasobów i działań (wysiłków) w celu wspólnej realizacji analogicznych funkcjiwew. i zew.
przedsiębiorstw (w kontaktach z otoczeniem).
Kryteria włączania przedsiębiorstw do takich układów to np.:
następstwo faz procesu technologicznego( kombinat)
współudział w wytwarzaniu wyrobu złożonego (układ kooperacyjny)
korzystanie ze wspólnej bazy surowcowej
podobieństwo procesów technologicznych i przeznaczenia wyrobów(układ branżowy)
Stopnie więzi między przedsiębiorstwami:
I – gdy dostawca i odbiorca przestaję być względem siebie anonimowi, pojawia się
pewna regularność transakcji oraz gdy oferta dostawcy zaczyna być dostosowana do
potrzeb i wymagań odbiorcy pod wzg. cech użytkowych
Cecha char.: brak zawarcia jakichkolwiek umów( obowiązuje kodeks cywilny)
II – stopień „regularności , trwałości i natężenia”, – gdy te cechy ulegają wzmocnieniu
(wzg. stopnia I) , podpisana zostaje umowa . Przykład : kooperacja produkcyjna.
Cecha char.: zasadniczo odbywa się współpraca bez zmian strukturalnych u partnerów
i bez powoływania zewn. jednostek organizacyjnych, ale czasami powstają wew lub
zew jednostki wykonawcze. Wtedy można mówić o strukturalnej formie współpracy.
III – stopień „intensywności” – powołanie ośrodków koordynacyjno- dyspozycyjnych ,
które jednak funkcjonują z ograniczoną swobodą wyznaczoną przez nadal niezależne
ośrodki dyspozycyjne partnerów. np: współpraca wsparta utworzeniem syndykatu lub
dobrowolnego zrzeszania.
IV – wzbogacenie dotychczasowych form funkcjonalnych i strukturalnych przez
powołanie jednego , wspólnego ośrodka decyzyjnego . Dochodzi tu do skupienia
(koncentracji)i w dużym stopniu integracji nie tylko funkcji ale i struktury na
najwyższym szczeblu decyzyjnym. Ciągle jednak zachowana jest odrębność prawna i
znaczny zakres autonomii ekonomicznej.
V – gdy stopień swobody decyzyjnej połączonych jednostek staje się mniejszy,
zanikają formalne przejawy ich odrębności , a zwłaszcza odrębność prawna – FUZJApowołanie w miejsce kilku jednego zwartego przedsiębiorstwa wielozakładowego.
Formy współdziałania
Bezumowne
Umowne
Koordynacyjne
Koncentracyjne
luźne
Koncentracyjne
zwarte
Strukturalne
Funkcjonalne
Kooperacyjne
1.wymiana
wzajemnie
dostosowanych
świadczeń
na
zasadach
handlowych
2.wzajemnie
zgodne
zachowania
rynkowe(
w
sytuacjach
konkurencyjności)
1.umowa
kupnasprzedaży
2.umowy
kooperacyjne
3.inne umowy
współpracy
np.:kartelowe
4.konsorcjum
5.dzierżawa
6.leasing
7.wspólne
przedsięwzięcia
(spółki)
Koncentracyjne
1.zjednoczenie
wiodące
2.zrzeszenie
asortymentowe
3.ośrodek
branżowy
4.zrzeszenie
dobrowolne
5.zrzeszenie
obligatoryjne
6.izba
gospodarcza
7.syndykat
1.zjednoczenie
2.przedsięb.
prowadzące
3.koncern
4.holding
1.przedsięb.
wielozakładowe
W tych stopniach nie uwzględniono wpływu organu państwa. W poszczególnych stopniach współpracy może
ono mieć charakter np:
regulacji prawnej
narzucenia warunków zawierania umów
egzekwowania prawa antymonopolowego
narzucenia powstania jednostek koordynacyjnych
Kooperacja – połączenie wycinkowych fragmentów całego zadania przedsiębiorstw lub jednorazowe,
krótkookresowe cele, których pojedyncze przedsiębiorstwa nie są wstanie efektywnie zrealizować.(nie ma
jednolitego kierownictwa)
Koncentracja – podporządkowanie całokształtu działalności połączonych przedsiębiorstw jednolitemu
kierownictwu.
Przy współpracy różny stopień integracji(scalenia). Na integrację składają się elementy:
1)
techniczno-produkcyjny aspekt integracji – wielkość, struktura rodzajowa, cechy
techniczno-użytkowe i jakościowe środków pracy , przedmiotów pracy i produktów
oraz ich fizyczny transfer między przedsiębiorstwami
2)
ekonomiczny – przepływ , wzajemne dostosowanie oraz koncentracja kapitału
3)
4)
organizacyjny – wszelki procesy scaleniowe (hierarchia, struktura)
społeczny – kontakty między członkami grup, międzyludzkie interakcje. Bardzo
ważny aspekt, często niedoceniany
7 Szanse i zagrożenia w procesie integracji z UE:
Szanse:
1.
Rynek europ. stwarza szansę wzrostu polskiego eksportu - zwiększenie dostępu art. polskich do
rynku UE, zwiększenia skali wytwarzania. i poprawienie efekt. gosp. - wzrost konkurencji na
rynku wew. - stymulujący efekt
2.
napływ kapitału zagranicznego
3.
Układ Europ. jest czynnikiem stabilizującym war. dział. gosp. - jego celem jest rozwój handlu i
innych dziedzin gosp. w Polsce, przyspieszenie rozwoju gosp., a także zbliżenie systemu
politycznego, gospodarczego i prawnego do systemów ob. w UE
4.
Przepływ pracowników, usług, kapitału i technologii
5.
współpraca gosp., kulturalna i pomoc finansowa Wspólnot dla Polski
6.
Utworzenie strefy wolnego handlu - będą redukowanie ( i zobowiązanie do nie wprowadzania
nowych) cła i inne bariery handlu, wyeliminowanie ograniczeń ilościowych
Zagrożenia:
1.
Koszty dostosowawcze - zwłaszcza społeczne w wyniku utraty części miejsc pracy w
nieefektywnych przed., które nie będą wstanie sprostać zag. konkurencji
2.
Otwarcie gosp. na import zagraża zepchnięciu polskiej gosp. na margines, a samemu przem. grozi
regresem- zbyt szybkie otwarcie gosp. polskiej w stosunku do możliwości restrukturyzacji i
unowocześnienia pol. przem., by był on zdolny stawić czoło konkurencyjnemu importowi.
a)
istniejąca luka technologiczna w zakresie konstrukcji i param. jakościowych wyrobów
+(np.:elektr., przem. inf)
b)
dysponowanie przez kraje eksportujące szczególnie tanimi na rynku św. surowcami
c)
w wielu krajach UE przem. jest w znacznym stopniu subsydiowany
d)
rynek krajowy jest bardzo atrakcyjny głównie ze wzgl. na wyższą rentowność
Jak temu zaradzić:
1.
ujednolicenie norm i standardów techniczno-jakościowych
2.
dostosowanie prawa w zakresie ochr. wł. intelektualnej i przem., tworzenia i funk. przed. zgodnie
z prawodawstwem UE
3.
przygotowanie do uczestnictwa w międzynarodowych, regionalnych i europ. pracach badawczych
4.
harmonizacja norm i przepisów w dziedzinie och. środowiska
5.
zw. konkurencyjności polskich. wyrobów
6.
lepsze dostosowanie struktury produkcji do str. wew. i zagr. popytu
7.
przezwyciężenie barier i ograniczeń rozwojowych wynikających z niedostatecznej podaży
czynników produkcyjnych
8.
ożyw. postępu technologicznego i w konsekwencji unowocześnienie gosp.
8 Koncepcje określania istoty usług :
1.
F.List - rozwój gosp. odbywa się etapami- dzikości, pasterstwa, rolnicze, rol-przem, rol-przemhandl.. Ostatnie stadium to produkcja dóbr mat. ale także odp. rozwinięte usługi
2.
A. Fisher - I sektor: rol, paster, kopal, II: przem.przet., III:usługi jak: handel, trans, komun, gastr,
usł.osob, rozryw, muzyka, sztuka, och. zdrowia, ubezpiecz, i wychowanie. Wskaźnik doch. elast.
popytu: I<0,5; 0,5<II<1; III>1
3.
C.Clark - I: rol, leś, ryboł, myśl, II: przem.przet., wytwarz. en.el., III: usługi. Potem kopalnictwo
włączył do sektora III: trans i kom, hand i fin, usł.prof., adm.publ, obr.nar., usł.osob.
4.
J.Fourastie - nie klas. gałęziowa, a zawodowa - II nie obejmuje pr.umusł. którzy są zal. do III.
według niego : I-rolnictwo, II-przem.przet., III-najw.dziedziny usług . Dynamika postępu tech.: Ijest umiarkowana; II-silna dynamika; III-jest słaby, bądź nie występuje
Wszyscy wysunęli tezę o zmniejszaniu się zn. sf. rol. w gosp. wraz z jej rozw., o wzr., a nast. stabil. i
wreszcie spadku zn. przem i bud. oraz o ust. wroście zn. usług. Przyczyny doszuk. się w zm. str. spożycia i
popytu - A. Fisher lub zatrudnienia - C.Clark oraz w działaniu postępu tech. - J.Fourastie
5.
L.Menz - wydzielił z III oświatę oraz działy zapew. wyk. czasu wolnego - IV
6.
M.A.Katouziana - III: usł.nowe- oświatę, och.zdr. i różnego rodz.roz.; u.komplementarnych:
trans, hand, fin i banki; u.starych: znaczenie maleje wraz z rozw. społ-gosp
7.
M.Kabaj - III:
I: tran i kom, hand i gastr;
II: nauka i bad.nauk, szk,ośw, i kult, och.zd i usł soc., gosp.kom i mieszk
III: adm.publ, inst.spraw, inst. fin. i ubezp.
IV: usł. konsump. dla lud. i poz. dział.usł.
8.
C.Niewadzi - sektor trzeci spełnia w tej koncepcji rolę przysł. worka, do kt. wrzucono wszystko to
czego gdzie indziej w ramach s.przem. i rol. - nie można sklasyfikować. III:
- podsfera usług o wyraźnej dom. pow. z prod.(nauka i rozwój techniki, trans i łącz, handel, fin i ubezp)
- zw. z kształtowaniem os.ludzi (oś i wych, och.zd i op.społ, kult i szt, kult.fiz, turyst. i wypocz)
- zw. z kształtowaniem mat.war. bytu (gosp.mieszk, gosp.kom, usł.byt. na rzecz gosp.dom., usł.osob)
Sfera usług jest równoważną w stos. do prod. dóbr mat. dział. ludzką, gdyż współcz. jest tak samo
niezbędna do prawidł. przeb. proc. reprod. społ. jak ta ostatnia.
9.
Rola małych i średnich przedsiębiorstw we współczesnej gospodarce.
Definicja wg ustawy Prawo o działalności gospodarczej (1999) :
- mały przedsiębiorca – w poprzednim roku zatrudniał < 50 pracowników, osiągnął przychód netto ≤ 7 mln
ECU, lub suma aktywów na koniec roku nie przekroczyła 5 mln ECU,
- średni przedsiębiorca – nie był małym przedsiębiorcą i równocześnie w poprzednim roku zatrudniał mniej
niż 250 osób i osiągnął dochód netto ≤ 40 mln ECU lub suma jego aktywów nie przekroczyła 27 mln ECU.
Kryteria jakościowe :
- niezależność decyzyjna – brak wpływu zewn. Autorytetów na podejmowane decyzje
- niezależność finansowa
- brak (finansowych) możliwości zatrudniania na stałe specjalistów
- brak dostępu do źródeł finansowania (oferowanych przez rynek kapitałowy)
Klasyfikacja małych firm :
- rosnące – związane z nowym rynkiem
- stabilne – usytuowane w spokojnej niszy, z ograniczoną możliwością zwiększania zysków
- martwo urodzone – nie osiągają fazy dojrzałości w rozwoju swojego produktu, więc nie uzyskują
wysokich dochodów
- firmy-meteory – opierają się na innowacjach produktowych i są zakładane przez energicznych
przedsiębiorców,
- zastępujące pracę – jako ucieczka od bezrobocia
- stylu życia – tworzone przez ludzi pragnących niezależności i satysfakcji z pracy
- wysoko dochodowe – stabilne małe przedsiębiorstwa
- szybko rosnące – podobnie jak wysoko dochodowe, związane z dużym i rosnącym rynkiem
Teza Schumpetera – sens istnienia sektora, „kreatywna destrukcja”, kapitalizm nie mógłby istnieć bez
powstawania nowych firm na gruzach starych( formowanie się sektora MSP). Powoduje to ciągły proces
transformacji wiodący na wyższy poziom. Gospodarcze i społeczne funkcje MSP zależą od poziomu
gospodarczego (choć dla krajów o podobnym p.g. mogą być inne) i ustroju polityczno-prawnego.
Zróżnicowanie to zależy od polityki promocji tego sektora, kultury przedsiębiorczej i stosunku
społeczeństwa do inicjowania i prowadzenia działalności.
Np. W latach 70. dominująca rola korporacji zaczęła maleć na rzecz MiSP.
Przyczyny:
1.Zmiany techniki wytwarzania i usług (rewolucja technologiczna- miniaturyzacja i specjalizacja,
zrutynizowanie procedur – dekoncentracja produkcji i usług)
2.Rozwój sektora usług ( firmy usługowe są małych rozmiarów- względny wzrost popytu ma wpływ na
względny spadek wielkości firm wywołany zmianami sektoralnymi)
3.Wzrost konkurencji Trzeciego Świata i spadek międzynarodowej konkurencyjności dużych firm (duże firmy
– eksporterzy, redukcja kosztów – przesuwanie produkcji do małych firm; przewaga MiSP dzięki zminom w
otoczeniu: wzrost ryzyka i niepewności na wielu rynkach, wzrost konkurencji zagranicznej, zmiany kursów
walut i popytu)
4.Zmiany na rynkach czynników produkcji (zwiększają dostęp MSP do rynku pracy i kapitału)
5.Wzrost cen energii i spadek światowego popytu( większy wpływ zmiany miały na duże firmy, wzrost cen
produktów, spadek wzrostu gospodarczego, wzrost bezrobocia – chętniej bezrobotni zakładają własne p. niż
ludzie posiadający stabilne miejsce pracy i wynagrodz.)
6.Efekt makroekonomiczny( przeważnie następuje ekspansja MSP podczas recesji gospodar.)
7.Czynniki polityczne, promocja kultury przedsiębiorczej i antyrządowe uprzedzenia( partie prawicowe
zredukowały rolę państwa w gospodarce na rzecz czystych gier rynkowych – „sprawiedliwa” konkurencja
małych firm z dużymi; wspieranie MSP, których właściciele stanowią w dużym stopniu elektorat partii
prawicowych)
8.Moda i zmiana gustów( wzrost popytu na usługi i dostosowanie się do klienta- powstawanie rynkowych
niszy; małe firmy zdolne są wytwarzać i sprzedawać wysokiej jakości produkty – potrafią one utrzymać się
na rynku nawet gdy spada popyt na produkty wytwarzane przez p. na masową skalę)
9.Zmiany strategii dużych firm( mniej agresywne inwestowanie i procesy restrukturyzacji dużych firm –
korzystniejszy klimat dla funkcjonowania małych firm)
Rola MSP
Również w Polsce rodzi się przyjazny system, dzięki któremu rola MSP rośnie:
1.stymulowanie wzrostu gospodarczego
2. społeczna i polityczna – formowanie klasy drobnych właścicieli (ważny składnik pluralizmu politycznego
i budowy demokratycznych instytucji), łagodzenie napięć społecznych, redukcja wysokich społecznych
kosztów transformacji, zagrażających kontynuacji przemian.
Cel realizowany przez: pochłanianie nadwyżek siły roboczej, kreowanie przedsiębiorczych postaw,
wskazanie szans samo zatrudnienia, również osiągnięcia sukcesu i zmiany statusu społecznego.
3.gospodarcza :
- aktywny udział w procesie zmian w strukturze przemysłowej kraju (inicjowanie powstawania i rozwoju
nowych dziedzin produkcji i usług);
- ważna rola w formowaniu się prywatnej własności środków produkcji (dekoncentracja i demonopolizacja
gospodarki kraju – przejęcie i produkcyjne wykorzystanie maszyn z p. państwowych i wydzielanie z nich
wielu mniejszych jednostek );
- wchłonięcie i zagospodarowanie znacznych zasobów siły roboczej, uwolnionej w wyniku racjonalizacji
funkcjonowania sektora publicznego;
- zbudowanie ekonomicznej infrastruktury, szczególnie rozwój kooperacji i systemu subkontraktów;
- wymuszenie zmian prawnych sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości i efektywności funkcjonowania
małych podmiotów gospodarczych.
Formy prawa handlowego :
1.
Przedsiębiorstwa jednostkowe (jednego właściciela)
2.
Spółki osobowe

prawa cywilnego

cicha

jawna

komandytowa
3.
Spółki kapitałowe

Spółka z.o.o.

Spółka akcyjna
4.
Formy mieszane

Akcyjna spółka komandytowa (komandytowa na akcje)

Spółka komandytowa w wyniku skombinowania spółki z.o.o. i
spółki jawnej

Spółka podwójna
5.
Spółdzielnie
Przedsiębiorstwo – obejmuje całokształt działalności produkcyjno-technicznej, handlowej i ekonomicznofinansowej danej jednostki gospodarczej, czy danego przedsiębiorcy. Musi jednak posiadać cechę
samodzielności.
Zakład – stanowi terytorialnie wydzieloną zorganizowaną część całego przedsiębiorstwa, w której
dokonywana jest działalność techniczno-produkcyjna.
Przedsiębiorca – jedna lub kilka osób, które kierują przedsiębiorstwem. Może to być właściciel lub jedynie
specjalista w dziedzinie zarządzania (menedżer), zaangażowany przez właściciela dla bieżącego kierowania
całym przedsiębiorstwem i podejmowania zasadniczych decyzji, które nie są zastrzeżone przez właścicieli
wyłącznie dla nich lub tez organ kolegialny (zarząd, rada dyrektorów).Jego działanie powinno być
ukierunkowane na rozwój.
Przedsiębiorczość (wg Schumpetera) – postawa i sposób działania, polegający na podejmowaniu nowych,
niekonwencjonalnych niekonwencjonalnych ryzykownych przedsięwzięć oraz na wykazywaniu inicjatywy w
ich poszukiwaniu i wdrażaniu. A więc stanowi działanie skierowane na rozwój, mające charakter
innowatorski i polegające na :
- wprowadzaniu nowych kombinacji czynników produkcji
- wprowadzaniu nowych wyrobów
- zdobywaniu nowych rynków zbytu
- zdobywaniu nowych rynków zaopatrzenia
- tworzeniu nowych, bardziej efektywnych form organizacyjnych