karta_pracy_stawonogi

STAWONOGI
Najstarsze stawonogi pojawiły się około 540 milionów lat temu. Od swoich
przodków różniły się przede wszystkim posiadaniem wieloczłonowych odnóży
na wszystkich segmentach oraz szczelnego chitynowego pancerza spełniającego
funkcje ochronne i będącego zarazem zewnętrznym szkieletem.
STAWONOGI
-najliczniejszy i najbardziej zróżnicowany typ w świecie zwierząt.
-Zachowując wspólny podstawowy plan budowy ciała ( głowa i tułów lub
głowotułów oraz odwłok) wytworzyły ogromne bogactwo form.
(Ciało większości stawonogów jest zbudowane z odcinków (powstałych ze
zlania segmentów, METAMERÓW) zwanych TAGAMI- większa specjalizacja
odcinków ciała)
-Liczba opisanych gatunków stawonogów przekracza milion, co stanowi
trzy czwarte wszystkich gatunków zwierząt na Ziemi.
-Zamieszkują wszystkie znane środowiska i pobierają różnorodny pokarm, same również stanowiąc
pokarm wielu zwierząt.
-Wśród stawonogów są drapieżniki, roślinożercy (w tym szkodniki upraw), wszystkożercy i pasożyty
(niekiedy dodatkowo przenoszące groźne drobnoustroje chorobotwórcze oraz robaki pasożytnicze).
-Nazwę „stawonogi” zwierzęta te, zawdzięczają sobie charakterystycznym dla wszystkich
przedstawicieli tego typu, wyrostkom, których człony połączone są stawami. Odnóża wywodzą się od
parapodiów pierścienic. Wyrostki te spełniają wiele rozmaitych funkcji. Mogą służyć jako wiosła do
pływania, jako odnóża kroczne, jako dodatkowe narządy pyszczkowe lub narządy kopulacyjne.
Kończyny stawonogów mają ogólnie zdolność do poruszania się i zdobywania pokarmu (wyjątek
stanowią owady). Odnóża gębowe, tułowiowe, odwłokowe
Wszystkie stawonogi mają ciało pokryte twardym chitynowym oskórkiem (kutikulą).
Wytwarzany przez te zwierzęta pancerzyk (szkielet zewnętrzny),
a) zabezpiecza ciało przed zbytnią utratą wilgotności (szczególnie te stawonogi, których tryb
życia jest mieszany, wodno-lądowy np. rak).
b) Chroni również przed napastnikami (szczególnie małe skorupiaki i owady, stanowiące pokarm
dla przedstawicieli innych gromad).
c) Pancerzyk stanowi rusztowanie dla leżących pod nim miękkich tkanek oraz miejsce przyczepu
dla mięśni. Chroni przed szkodliwymi wpływami środowiska – urazami mechanicznymi i
wysychaniem. U skorupiaków oskórek utwardzony związkami wapnia.
d) Oskórek na segmentach jest twardy, a miedzy tagmami i członami odnóży są ruchome
połączenia –stawy.
e) Zrzucany okresowo –LINIENIE, zwierzę zwiększa rozmiary (pozostaje WYLINKA)
Zanik wora skórno-męśniowego. Bardzo ważnym przystosowaniem się
do środowiska jest wytworzenie (pierwszy raz!) mięśni poprzecznie
prążkowanych,
Skrzydła nie są przekształconymi odnóżami , lecz wytworami
powłok ciała-uwypuklenia nabłonka i oskórka
U niektórych grup pierwsza para skrzydeł może ulec
stwardnieniu i pełnić funkcje ochronne , a nie lotne
(np. u chrząszczy lub pluskwiaków)
Dobrze rozwinięty układ nerwowy jest układem, który pomógł
stawonogom przystosować się do różnorakiego środowiska.
Drogą ewolucji układ ten uległ centralizacji, co doprowadziło do
wytworzenia się "mózgu".
Stawonogi – zwierzęta zazwyczaj bardzo aktywne – mają zróżnicowane
i dobrze rozwinięte narządy zmysłów. Najprostszymi narządami są chemoreceptory, wyspecjalizowane grupy
komórek znajdujące się na czułkach. Pełnią funkcję narządów węchu i
smaku,
Posiadają również narządy wzroku – oczy. Fotoreceptory w postaci oczu
prostych (pajęczaki) lub oczy złożone.(natężenie światła i barwa)
- owady, część wijów i skorupiaków.
Niektóre owady wydające dźwięki, jak pasikoniki czy świerszcze, mają
narządy do odbioru fal akustycznych, na przednich bądź tylnych odnóżach
owada lub na jego odwłoku
Układ oddechowy i jego budowa zależą od środowiska. Wodne stawonogi
posiadają skrzela, przez które prowadzą wymianę gazową.
Jednak warunki lądowe wykluczają zastosowanie skrzeli. Są one zbyt
delikatne i szybko zlepiają się, gdy nie działa prąd wodny, usprawniający
wymianę gazową.
Ponieważ zawartość tlenu w atmosferze jest wielokrotnie większa niż w
wodzie, u stawonogów lądowych, wytworzyły się mniejsze powierzchnie
oddechowe ukryte we wnętrzu ciała i mniej wrażliwe na skutki grawitacji.
Taki typ oddychanie zapewniły dwa niezależne systemy: tchawkowy i
płuco tchawkowy( płuca książkowe).
Układ krążenia u stawonogów jest otwarty. Krążąca hemolimfa wylewa się do jam ciała. Jeżeli narządy
oddechowe doprowadzają tlen bezpośrednio do wszystkich części ciała (np. :tchawek), układ krążenia jest
odpowiednio zredukowany i zawiera tylko serce i jedną lub dwie tętnice. Hemolimfa może być bezbarwna,
bez barwników oddechowych u owadów , lub niebieska –hemocyjanina (pajęczaki), czerwona-hemoglobina
(skorupiaki),
Układ pokarmowy stawonogów podzielony na odcinki
Do jamy gębowej uchodzą gruczoły wydzielające ślinę z enzymami a czasem innymi substancjami
np.:substancję hamująca krzepnięcie krwi u samic komarów. Lub gruczoły przędne u gąsienic motyli
Pająki, skorpiony –trawienie pozaustrojowe( enzymy na zewnątrz ciała)
Na granicy jelit środkowego i tylnego owadów, wijów i większości pajęczaków znajdują się ujścia narządów
wydalniczych.(cewki Malpighiego) to przekształcone metanefrydia. Tylko u skorupiaków funkcjonuje ujście
zewnętrzne gruczołów wydalniczych przy otworze gębowym
Sposób rozmnażania się stawonogów również zależy od środowiska. Stawonogi rozmnażają się płciowo i są
przeważnie rozdzielnopłciowe. Często wyraźnie zaznacza się dymorfizm płciowy. Czasem partenogeneza czyli
dzieworództwo – powstawanie zarodka z komórki jajowej bez zapłodnienia np.: samice rozwielitki, pszczoły,
osy, mszyce, rozwielitki. Gatunki wodne przechodzą zapłodnienie zewnętrzne, lądowe wewnętrzne. Larwy
niezależnie od sposobu przeobrażenia przechodzą linienie.
Praca domowa: wypisz pasożyty wśród stawonogów dzieląc je na pajęczaki i owady