Phylum – Arthropoda stawonogi Nadgromada Myriapoda – wije Podział systematyczny stawonogów Typ Arthropoda - stawonogi dzieli się na 4 podtypy: TRILOBITOMORPHA – TRYLOBITOWCE CHELICERATA (CHELICERIFORMES) – SZCZĘKOCZUŁKOWCE CRUSTACEA – SKORUPIAKI TRACHEATA - TCHAWKODYSZNE = UNIRAMIA jednoczułkowce SZCZĘKOCZUŁKOWCE ŻUWACZKOWCE ARTROPODYZACJA BEZKRĘGOWCE O MIĘKKICH CIAŁACH niesporczaki pazurnice wije owady skorupiaki trylobity★ pajęczaki wieloraki★ ostrogony kikutnice CHARAKTERYSTYKA TRACHEATA- TCHAWKODYSZNE 1. Stawonogi lądowe, z których tylko nieliczne przystosowane wtórnie do życia w wodzie; 2. Ciało ich jest tagmatyzowane: • u owadów zbudowane z 3 tagm - głowy, tułowia i odwłoka, • u wijów z 2 tagm – głowy i korpusu; 3. Na głowie 1 para czułków (antennae), żuwaczki (mandibulae), szczęki I pary (maxillulae) i szczęki II pary zrośnięte w nieparzysty element – wargę dolną (labium); głowa pasikonik tułów odwłok głowa korpus chrząszcz mrówka Charakterystyka podtypu - cd: 4. Wszystkie przydatki ciała (odnóża) są wieloczłonowe, jednogałęziste; 5. oddychanie: tchawki – system chitynowych rureczek rozprowadzających tlen do najgłębszych warstw ciała (najdrobniejsze kapilary dochodzą nawet do pojedynczych komórek ciała); 6. wydalanie: ektodermalne cewki Malpighiego: ślepo zakończonych rurek uchodzących do jelita na granicy jelita środkowego i tylnego. Podtyp TRACHEATA – TCHAWKODYSZNE = LABIATA – WARGOWE = ATELOCERATA – NIEPEŁNOCZUŁKOWCE = UNIRAMIA – JEDNOGAŁĘZIOWCE Nadgromada Insecta- owady Nadgromada Myriapoda – wije Gromada Chilopoda – pareczniki Gromada Diplopoda – krocionogi = dwuparce Gromada Pauropoda – skąponogi Gromada Symphyla – pierwowije = drobnonogi Budowa zewnętrzna pareczników pole oczne szczękonóże puszka głowowa I segment korpusu makrotergit mikrotergit VIII IX czułek odnóża kroczne Lithobius forficatus - wij drewniak XVII BUDOWA I PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY WIJÓW Gromada: Chilopoda - pareczniki q Dotychczas opisano ok. 2500 gatunków pareczników; q Wielkość ciała od 3 mm do ok. 30 cm; złożonym z co najmniej kilkunastu segmentów; q Na wszystkich segmentach, z wyjątkiem dwóch ostatnich, znajduje się jedna para odnóży; q Pierwsza para odnóży to szczękonóża z gruczołem jadowym (szczękonóże); q Są zwierzętami drapieżnymi, za dnia są ukryte pod kamieniami, korą drzew, w warstwie ściółki, niektóre kopią podziemne korytarze; q Najbogatszą faunę pareczników mają kraje subtropikalne Budowa zewnętrzna dwuparców czułek głowa segment szyjny pole oczne I para odnóży ♂ otwór gruczołu obronnego VII segment ♂ ze zmienionymi odnóżami przedpierścień zapierścień płytka odbytowa pokrywy odbytowe segmenty strefy wzrostu płytka ogonowa Julus sp. - krocionóg Gromada: Diplopoda – dwuparce ok. 10 000 gatunków q Kształt ciała zróżnicowany – od form wydłużonych, robakowatych do spłaszczonych; ciało złożone z 11 do ponad 375 segmentów; q Na głowie para czułków i dwie pary narządów gębowych (żuwaczki i jedna para szczęk zrośnięta w płytkę gębową gnathochilarium); q Pierwszy segment korpusu (szyjny) nie posiada odnóży, trzy następne (2-4) mają po jednej parze, następne (tzw. diplosomity) mają po dwie pary odnóży; q Podrażnione dwuparce zwijają się spiralnie bądź w kulkę; q Roślinożerne, ich głównym pokarmem są obumarłe części roślin, z reguły poszukują miejsc ciemnych lub zacienionych Gromada: Pauropoda – skąponogi q Znanych ok. 500 gatunków; q Drobne, do 1,9 mm długości, zwykle nie przekraczają 1mm; q Żyją w miejscach o stałej wilgotności, na spodniej stronie kamieni, w butwiejącym drewnie, w kompostach – w ogrodach, cieplarniach, inspektach; q Większość skąponogów żyje w krajach tropikalnych i subtropikalnych. Gromada Symphyla – drobnonogi = pierwowije q Znanych ok. 120 gatunków; q Drobne, do 8 mm długości ciała, wyglądem przypominają niektóre owady bezskrzydłe; q Bardzo ruchliwe, wrażliwe na wahania wilgotności, odporne na zmiany temperatury; q Żyją w glebie, ściółce, gnijącym drewnie; q Ich rozmieszczenie geograficzne słabo poznane, występują na wszystkich kontynentach. czułek głowa segmenty korpusu Scutigerella sp. (Symphyla) telson Gromada: Insecta - owady Podgromada: Apterygota - owady bezskrzydłe Podgromada: Pterygota - owady uskrzydlone wtórnie utraciły skrzydła Anoplura
