STAWONOGI

STAWONOGI
Pajęczaki
Ich ciało podzielone jest na głowotułów z dwiema parami odnóży gębowych i czterema parami
odnóży krocznych oraz odwłok pozbawiony odnóży. Nogogłaszczki u niektórych grup(skorpiony)
przekształciły się w szczypce. Pajęczaki oddychają płucami lub tchawicami (albo jednymi i drugimi
jednocześnie),umieszczonymi zazwyczaj na odwłoku. Są to głównie zwierzęta drapieżne,nieliczne
tylko pasożytują na roślinach i zwierzętach. Większość drapieżnych pajęczaków ma gruczoły
jadowe,umieszczone w szczękoczułkach(pająki,kosarze),nogogłaszczkach(zaleszczotki) bądź na
końcu odwłoka(skorpiony).Pajęczaki pobierają jedynie pokarm płynny. Pasożyty żywią się krwią
lub sokami roślinnymi. Drapieżniki muszą swoje pożywienie upłynnić,wprowadzając enzymy
trawienne do wnętrza ofiary po uprzednim jej unieruchomieniu jadem. Pajęczaki przechodzą rozwój
prosty(z wyjątkiem roztoczy),częsty jest dymorfizm płciowy.
•
•
•
•
•
Pająki (krzyżak,skakuny)
Kosarze(kosarz zwyczajny)
Zaleszczotki(zaleszczotek pospolity)
Roztocze(kleszcz pospolity,świerzbowiec drążący)
Skorpiony(skorpion cesarski)
Pajęczaki zajmują ważne miejsce w naturalnych ekosystemach,gdyż jako drapieżniki są ważnymi
konsumentami w swojej wielkości. Niektóre gatunki mogą jednak szkodzić gospodarce,wywołując
choroby pasożytnicze zwierząt,a także wyrządzając szkody na polach i w magazynach. Nieliczne
gatunki mogą być niebezpieczne dla człowieka i to zarówno bezpośrednio(pająki i skorpiony),jak i
pośrednio(np. Kleszcze przenoszą wirusa zapalenia opon mózgowych czy krętki boreliozy).
Niebezpieczne mogą być też niektóre drobne roztocze kurzowe wywołujące odczyny alergiczne.
Owady
Lądowe stawonogi. Mają ciało podzielone na 3 wyraźne odcinki:głowę tułów i segmentowany
odwłok. Tułów składa się z 3 segmentów,a na każdym z nich jest jedna para odnóży.
•
•
Owady bezskrzydłe (rybik cukrowy)
Owady uskrzydlone(ważka,pasikonik,motyl,pszczoła,osa,komar,mucha,biedronka)
W zależności od rodzaju pobieranego pokarmu owady mają różnie
ukształtowane,wyspecjalizowane aparaty gębowe.
Owady są podstawową grupą konsumentów I rzędu we wszystkich ekosystemach lądowych.
Jedwabniki produkują na skalę przemysłową naturalne nici jedwabne. Pszczoły produkują miód i
zapylają rośliny uprawne. Szkodnikami zasiewów są: stonka,turkuć podjadek,mszyce,szarańcze.
Szkodnikami lasów są:korniki zaś mebli kołatki. Mrówki faraona i skorki zanieczyszczają żywność
a gąsienice moli zjadają ubrania wełniane i futrzane. Owady pasożytujące na zwierzętach i
człowieku przenoszą choroby: pchły i pluskwy-dżumę,komaty0malarię,wszy-dur plamisty,muchy
tse-tse-śpiączkę.
Owady społeczne-np. osy,trzmiele,pszczoły,mrówki,termity. Tworzą trwałe zbiorowiska:pomiędzy
osobnikami zamieszkującymi wspólne gniazdo powstają silne powiązania. Najwyższy podział
organizacji wykazują pszczoły,mrówki,termity. U tych owadów widoczny jest wyraźny podział na
kasty. Wszystkie owady społeczne tworzą gniazda,które mają chronić społeczność oraz stwarzać
odpowiednie warunki do rozrodu i wychowania potomstwa.
Skorupiaki
Mają dwie pary czułków,ciało najczęściej podzielone na głowotułów i odwłok zakończony
telsonem-segmentem pozbawionym odnóży. Zaznacza się tendencja ewolucyjna do coraz większej
specjalizacji odnóży. Proces linienia powtarza się u tych zwierząt przez całe życie. Skorupiaki to
prawie wyłącznie zwierzęta wodne,wyjątkowo żyją w wilgotnych środowiskach na lądzie. Dzielą
się na podraczki(np. dafnie) i rakowce(np. rak rzeczny,krab,homar)
Skorupiaki są najliczniejszą grupą wodnych stawonogów i stanowią ważny element struktury
troficznej ekosystemów,zarówno słodkowodnych,jak i morskich. Formy planktoniczne,tworzące
tzw. zooplankton,są podstawowymi konsumentami planktonu roślinnego(fitoplanktonu),same zaś
są pokarmem ryb bądź wielorybów. Saprofagiczne formy przydenne spełniają w ekosystemach
ważne funkcje sanitarne. Gospodarczo wykorzystuje się głównie rakowcehomary,langusty,krewetki czy raki są przeznaczone do bezpośredniej konsumpcji,a planktoniczny
kryl po usunięciu chityny przerabiany jest na konserwowe paszczety.
Budowa zewnętrzna i powłoka ciała stawonogów
Segmentacja heteronomiczna,czyli zróżnicowanie metamerów,które po zgrupowaniu dają trzy
większe części ciała,tzw. tagmy-głowę,tułów oraz odwłok.
Ciało stawonogów pokryte jest jednowarstwowym nabłonkiem,wytwarzającym na swojej
powierzchni grubą warstwę kutykuli,inaczej oskórka. Kutykula składa się z naprzemiennych
warstw białka i chityny. Kutykula odgrywa rolę pancerza ochronnego,prawie całkowicie
nieprzepuszczalnego dla wody i gazów. Jest konstrukcją,do której od zewnątrz przyczepione są
mięśnie,stanowi więc zewnętrzny szkielet.
W miejscach pomiędzy segmentami tułowia,a także pomiędzy członkami odnóży występuje sama
elastyczna chityna-tworzą się tu ruchome połączenia szkieletu-stawy.
Zjawisko linienia polega na okresowym zrzucaniu starego oskórka po uprzednim wytworzeniu pod
nim nowego. Wzrost skokowy.
Rozmnażanie się i rozwój stawonogów
Rodzaje rozwoju złożonego owadów:
•
•
z przeobrażeniem niezupełnym-larwa,zwana tu nimfą,jest dość podobna do osobnika
dorosłego,zwanego imago,zarówno pod względem budowy,jak i trybu życia. Po kilku linieniach
stopniowo przekształca się w postać dorosłą. Występują tu 2 stadia rozwojowe:jajo-larwa-imago.
z przeobrażeniem zupełnym-larwa różni się os imago. Larwa intensywnie się odżywia i
kilkakrotnie linieje,zwiększając rozmiary. Całkowitej przebudowie ulegają wszystkie narządy
wewnętrzne(prócz układu nerwowego) i wygląd zewnętrzny. Na czas tych przemian larwa
otacza się kokonem i przechodzi w stadium poczwarki. Po następnym linieniu z poczwarki
wydostaje się dorosły owad-imago 4 stadia rozwojowe:jajo-larwa-poczwarka-imago.
Partenogeneza(dzieworództwo)-np. u mszyc. Samice składają niezapłodnione jaja, z których
rozwijają się następne pokolenia dzieworodnych samic,które znów składają niezapłodnione jaja.
Układ pokarmowy
Przewód pokarmowy stawonogów składa się jelita przedniego,środkowego i tylnego. Otwór
gębowy jest otoczony narządami gębowymi,umożliwiającymi m.in. pobieranie i mechaniczne
rozdrabnianie pokarmu. Stawonogi odżywiające się pokarmem płynnym mają umięśnioną gardziel
ssącą lub żołądek ssący.
Układ oddechowy
Wodne skorupiaki mają skrzela w postaci rozgałęzionych cienkościennych i silnie ukrwionych
wyrostków,osadzonych najczęściej u nasady odnóży.
Płuca(worki płucne) występują u pajęczaków. Są to parzyste komory położone w odwłoku.
Tchawki występują u owadów i wijów oraz niektórych pajęczaków. Są to chitynowe rurki
rozgałęziające się w całym ciele.
Układ krwionośny
Układ krążenia stawonogów jest otwarty, składa się z serca i naczyń. Płyn krążący w tym układzie
nazywa się hemolimfą. Serce o podługowatym kształcie położone jest po grzbietowej stronie ciała.