historia powszechna xvi-xix
advertisement
HISTORIA POWSZECHNA XVI – XIX WIEK XVI WIEK Wielkie odkrycia geograficzne XVI WIEK • Henryk Żeglarz – Wyspy Kanaryjskie, Azory, Zielony Przylądek; • 1488 – Bartłomiej Diaz – Przylądek Dobrej Nadziei; • 1498 – Vasco da Gama – dopłynięcie do Indii wokół Afryki; • 1492 – Krzysztof Kolumb – odkrycie Ameryki; • 1519 – 22 – wyprawa Ferdynanda Magellana dookoła świata WIELKIE ODKRYCIA GEOGRAFICZNE WIELKIE ODKRYCIA GEOGRAFICZNE Skutki wielkich odkryć • • • • • zakładanie kolonii i rozwój niewolnictwa; wzrost znaczenia Hiszpanii, Portugalii; wyniszczenie Indian; potwierdzenie tezy o kulistości Ziemi; napływ do Europy kruszców – spadek wartości pieniądza; • nowe rośliny: kukurydza, ziemniaki, pomidory Skutki wielkich odkryć • Kompanie handlowe – wielkie spółki, które przerwały monopol Hiszpanów i Portugalczyków na handel z koloniami Skutki wielkich odkryć Podział Europy wzdłuż Łaby: • na zachód od Łaby – handel i rzemiosło; • na wschód – rolnictwo Powstanie manufaktur – zakłady ręcznej produkcji (bez maszyn!) – zwiększenie produkcji i narodziny kapitalizmu REFORMACJA • Reformacja – proces odnowy Kościoła, który doprowadził do jego rozłamu i powstania wyznań protestanckich • 1517 – początek reformacji – wystąpienie Marcina Lutra – 95 tez przeciw odpustom, krytyka niemoralnego życia duchownych, handlowania odpustami, symonii i nepotyzmu SKUTKI REFORMACJI powstanie wyznań protestanckich: - luteranizm, - kalwinizm - anglikanizm odejście od Kościoła Katolickiego 1/3 wiernych • przetłumaczenie Biblii na języki narodowe i rozwój tych języków SKUTKI REFORMACJI Wojny religijne: • - Niemcy: 1555 – pokój w Augsburgu – wprowadzenie zasady „czyj kraj, tego religia” – panujący narzuca religię poddanym; • Francja – 1572 – noc św. Bartłomieja – rzeź hugenotów (kalwinów francuskich) dokonana przez katolików ( 1598 – edykt nantejski – wolność wyznania dla hugenotów poza Paryżem) • - rozpad Królestwa Niderlandów na katolicką Belgię i protestancką Holandię KONTRREFORMACJA • Kontrreformacja – dążenie Kościoła Katolickiego do reformy i walka z protestantyzmem • inkwizycja • indeks ksiąg zakazanych; • powołanie zakonu jezuitów (Ignacy Loyola) – misje i zakładanie szkół KONTRREFORMACJA • • • • Sobór Trydencki 1545 -1563: potępienie protestantów i uznanie ich za heretyków; przypomnienie, że „poza Kościołem nie ma zbawienia”; potwierdzenie wszystkich dogmatów katolickich; nakaz celibatu dla księży i nauki w seminariach duchownych KULTURA ODRODZENIA • zainteresowanie życiem, światem, człowiekiem; • hasło „Carpe diem” (Horacy) i „nic co ludzkie nie jest mi obce” (Terencjusz); • -wzorem człowiek – humanista (wszechstronnie wykształcony); • humanizm; • wynalazek druku –Gutenberg; • indywidualizm jednostek (antropocentryzm – człowiek w centrum zainteresowania);• umiłowanie piękna PRZEDSTAWICIELE RENESANSU Michał Anioł (rzeźby: Mojżesz, Pieta, Dawid; freski i Sąd Ostateczny w kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie; projekt kopuły Bazyliki św. Piotra w Rzymie) PRZEDSTAWICIELE RENESANSU • Rafael Santi (obrazy: Madonna sykstyńska, Szkoła ateńska) PRZEDSTAWICIELE RENESANSU • Leonardo da Vinci (obrazy: Mona Lisa, Ostatnia Wieczerza, Dama z gronostajem) Wojna trzydziestoletnia 1618 – 1648 Walka w Niemczech między katolikami a protestantami; 1648 – pokój westfalski: podtrzymanie politycznego i religijnego rozdrobnienia Niemiec; ograniczenie prawa władców do narzucania religii poddanym Anglia w XVII wieku • Dążenia Karola I Stuarta do absolutyzmu – 1642 wybuch wojny domowej między królem a parlamentem (Izba Lordów i Izba Gmin) – stracenie monarchy – Anglia republiką • dyktatura Olivera Cromwella – dowódca armii • ponowne rządy Stuartów i kolejny konflikt z parlamentem – Anglia monarchią parlamentarną 1689: o armii i finansach decyduje parlament, (realna władza) ,król pełni funkcje reprezentacyjne Francja w XVII wieku • reformy kardynała Richelieu – Francja potęgą gospodarczą i militarną • absolutne rządy Ludwika XIV – „państwo, to ja” : król samodzielnie decyduje o sprawach kraju; Bastylia symbolem absolutyzmu Francja w XVII wieku • - reforma gospodarki francuskiej – Jean Colbert – merkantylizm: państwo więcej eksportuje niż importuje • - Wersal wzorem budowli barokowej XVIII wiek – oświecenie: • Absolutyzm oświecony – władca zapewnia szczęście poddanym narzucając im reformy i nie pytając ich o zdanie • Rosja – rządy Piotra I i Katarzyny II – rozwój gospodarczy, militarny i kulturalny • Reformy: Stolica w Petersburgu; 200 – tys. armia, rozwój floty; obowiązek szkolny; podział kraju na gubernie i prowincje zarządzane przez podporządkowanych carowi urzędników; europeizacja obyczajów i strojów (golenie bród) • Rosja – rządy Piotra I i Katarzyny II – rozwój gospodarczy, militarny i kulturalny • Reformy: Stolica w Petersburgu; • 200 – tys. armia, rozwój floty; • obowiązek szkolny; • podział kraju na gubernie i prowincje zarządzane przez podporządkowanych carowi urzędników; • europeizacja obyczajów i strojów (golenie bród) Absolutyzm w Rosji • Piotr I Wielki Katarzyna II Absolutyzm w Prusach • Prusy (Brandenburgia i Prusy Książęce) dynastia Hohenzollernów – Fryderyk Wilhelm I Fryderyk II • Reformy: obowiązek szkolny dla chłopców; obsadzanie stanowisk w administracji zaufanymi mieszczanami i szlachcicami; budowa manufaktur; wysokie cła na towary importowane; Absolutyzm w Austrii • Austria ( Austria, Czechy, Śląsk, Węgry, Belgia, płn. Włochy, część Niemiec) – dynastia Habsburgów – Maria Teresa i Józef II Reformy: • merkantylizm w gospodarce; • ograniczanie importu; • wolność religijna; • likwidacja klasztorów, • państwowe pensje dla księży) WOJNA PÓŁNOCNA • 1700 – 1721 – wojna północna: wojna sasko – szwedzka o Inflanty • 1709 – klęska Szwedów z Rosjanami pod Połtawą • 1721 – pokój w Nystad: utrata pozycji mocarstwa przez Szwecję, wzrost znaczenia Prus i Rosji WOJNA SIEDMIOLETNIA • 1756 – 1763 – wojna siedmioletnia: największe znaczenie w Europie zdobyło 5 państw: Francja, Austria, Wielka Bryt., Rosja i Prusy („koncert pięciu mocarstw”) AMERYKA • traktowanie kolonii amerykańskich przez Anglików jako zaplecza surowcowego i rynku zbytu; • podnoszenie ceł i podatków, • „bostoński picie herbaty”, • ustawa stemplowa WOJNA O NIEPODLEGŁOŚĆ USA • 4 lipca 1776 – Deklaracja niepodległości: Thomas Jefferson, Benjamin Franklin, John Adams czyli ogłoszenie niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki – wybuch wojny z Anglią • Jerzy Waszyngton dowódcą armii amerykańskiej; pomoc francuska i polska • (Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski – bitwa pod Savannah) WOJNA O NIEPODLEGŁOŚĆ USA • 1777 – bitwa pod Saratogą (sukces Amerykanów); - 1781 – kapitulacja Anglików pod Yorktown • 1783 – pokój paryski – Anglia uznała niepodległość USA • 1787 – konstytucja USA – trójpodział władzy, państwo federacyjne; • Jerzy Waszyngton pierwszym prezydentem WOJNA SECESYJNA Druga połowa XIX wieku: • - podział USA na przemysłową Północ i rolnicze Południe • - nastroje abolicjonistyczne na Północy (ruch dążący do zniesienia niewolnictwa) i sprzeciw Południa • - 1860 – wybór na prezydenta Abrahama Lincolna (zwolennik zniesienia niewolnictwa) przyczyną secesji (odłączenia się) stanów południowych WOJNA SECESYJNA • 1861- początek wojny secesyjnej : Południe (Konfederacja) contra Północ (Unia, jankesi) – atak Konfederacji na Fort Sumter • - 1863 – dekret Abrahama Lincolna o zniesieniu niewolnictwa • - 1865 – kapitulacja Konfederacji i zakaz opuszczania unii przez poszczególne stany REWOLUCJA BURŻUAZYJNA WE FRANCJI Przyczyny: • niezadowolenie z absolutnych rządów Ludwika XVI • dążenie burżuazji (stan III) do udziału we władzy • sprzeciw wobec uprzywilejowania stanu I (duchowni) i II (szlachta) REWOLUCJA BURŻUAZYJNA WE FRANCJI • 1789 – wybuch rewolucji burżuazyjnej we Francji • 14 lipca 1789 – zburzenie Bastylii – symbol absolutyzmu REWOLUCJA BURŻUAZYJNA WE FRANCJI • sierpień 1789 – Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (wolność, równość, braterstwo, prawo przeciwstawiania się uciskowi monarchy) • 1791 – I konstytucja francuska: Francja monarchią konstytucyjną REWOLUCJA BURŻUAZYJNA WE FRANCJI • 1793 – ścięcie Ludwika XVI – Francja republiką REWOLUCJA BURŻUAZYJNA WE FRANCJI rządy jakobinów (Maksymilian Robespierre) : terror rewolucyjny, prześladowanie rojalistów (zwolenników monarchii) NAPOLEON BONAPARTE • 1799 – zamach stanu i przejęcie władzy przez Napoleona • 1804 – kodeks cywilny i koronacja cesarska Napoleona NAPOLEON BONAPARTE • 1805 rok – bitwa pod Austerlitz i utrata znaczenia Austrii • blokada kontynentalna Anglii • 1807 – pokój w Tylży i utworzenie Księstwa Warszawskiego • 1812 – wyprawa do Rosji ( Borodino) i klęska Napoleona • 1813 – bitwa pod Lipskiem i klęska Napoleona – zsyłka na Elbę • ucieczka z Elby – 100 dni Napoleona – marsz na Paryż • 1815 rok – ostateczna klęska Napoleona pod Waterloo KONGRES WIEDEŃSKI WIOSNA LUDÓW 1848 – wiosna ludów – powstania i rewolucje w Europie Przyczyny: • żądania chłopów dot. zniesienia pańszczyzny i uwłaszczenia; • żądania robotników dot. poprawy warunków życia i pracy; • dążenie do zjednoczenia Niemiec i Włoch ; • dążenie Polaków i Węgrów do odzyskania niepodległości WOJNA KRYMSKA Wojna krymska 1853 – 1856: Przyczyny: - dążenie Rosjan do odebrania Turkom cieśnin czarnomorskich - Bosfor i Dardanele; - Skutki: - pokój paryski: Morze Czarne uznane za obszar neutralny, ukazanie słabości militarnej i gospodarczej Rosji ZJEDNOCZENIE WŁOCH 1861 – zjednoczenie Włoch (pomoc francuska; bitwy pod Magentą i Solferino z Austriakami) „wyprawa tysiąca czerwonych koszul Giuseppe Garibaldiego na Sycylię i przyłączenie jej do Włoch) władca Piemontu Wiktor Emanuel II królem Włoch, Camillo Cavour – premierem ZJEDNOCZENIE NIEMIEC • 1871 – zjednoczenie Niemiec i powstanie II Rzeszy Niemieckiej (rywalizacja Prus z Austrią o hegemonię; • 1834 . – Niemiecki Związek Celny bez Austrii; • klęska Austriaków pod Sadową w 1866 r; • utworzenie związku Północnoniemieckiego pod przewodnictwem Prus; • 1870 - wojna francusko – pruska: zwycięstwo Prus pod Sedanem) • Wilhelm I cesarzem; Otto von Bismarck kanclerzem KULTURA OŚWIECENIA • XVIII wiek – oświecenie: posługiwanie się rozumem, odkrycia naukowe, rozwój techniki: • Izaak Newton – prawo powszechnego ciążenia; • Anders Celsjusz – skala pomiaru temperatury FILOZOFIA OŚWIECENIA empiryzm – zmysły; (John Lock – wiedza płynie z doświadczenia) racjonalizm – rozum (Wolter, Denis Diderot) OŚWIECENIE Krytyka: • • • • • absolutyzmu, religii, Kościoła, zabobonów, nietolerancji, FILOZOFIA OŚWIECENIA • Jan Jakub Rousseau – umowa społeczna: ludzie powierzają królowi władzę, aby rządził dla ich dobra; jeśli król jest zły, naród ma prawo go zdetronizować i wybrać innego FILOZOFIA OŚWIECENIA • Monteskiusz: trójpodział władzy WYNALAZKI • • • • Wynalazki: maszyna parowa, balon, mechaniczna przędzarka, ciągnik ROKOKO Sztuka- rokoko – bogate zdobnictwo KLASYCYZM • klasycyzm – budowle wzorowane na rzymskich świątyniach REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA • Początek XIX wieku – rewolucja przemysłowa (Anglia) – przechodzenie od pracy ręcznej do mechanicznej • powstawanie fabryk • industrializacja – uprzemysłowienie; • urbanizacja; • powstanie nowych warstw społecznych – kapitaliści i proletariusze; • rewolucja agrarna – rolnicza Wynalazki I połowy XIX • Michael Faraday – indukcja magnetyczna; • Samuel Morse – telegraf; • Louis Daguerre – dagerotyp (aparat foto); • Robert Fulton – parostatek,; • George Stephenson – parowóz; Nowe ideologie • Liberalizm – wolność, własność, indywidualizm • Konserwatyzm – niechęć do zmian, przywiązanie do tradycji, religii • Socjalizm – dążenie do poprawy losu robotników • Komunizm – dążenie do rewolucji i przejęcia władzy przez robotników • Nacjonalizm – naród jest najważniejszy Społeczeństwo industrialne • Społeczeństwo industrialne – przemysłowe; poddani zmieniają się w obywateli • Powstają systemy republikańskie; • Rozwija się ruch robotniczy – I i II Międzynarodówka (Karol Marks) Kultura i sztuka XIX wieku • Realizm – dokładne odzwierciedlanie życia codziennego; • Naturalizm – przedstawianie biedy, brzydoty, marginesu społecznego; • Agencje informacyjne – Reutera Koniec XIX – secesja; kultura masowa – kino, sport
