myślekon

advertisement
Myślenie ekonomiczne w
filozofii i teorii prawa
Ekonomiczna Analiza Prawa
• Zainteresowanie prawników badaniami
ekonomicznymi nie było związane
wyłącznie z faktem powstania w latach 70
XX wieku chicagowskiej szkoły Law and
Economics.
• Z interpretacjami prawa w kategoriach
ekonomicznych spotykamy się już
wcześniej w: jurysprudencji rzymskiej,
marksistowskiej teorii prawa, amerykańskim
realizmie prawnym, socjologicznej
jurysprudencji, w pewnych odmianach
hermeneutyki i argumentacji prawniczej, w
koncepcji Ronalda Dworkina.
• Rozwój instytucji ekonomicznych w
starożytnym Rzymie był przyczyną
rozwoju poszczególnych gałęzi prawa,
zwłaszcza prawa prywatnego, jak i
nauki prawa jurysprudencji. Wpływ
ekonomii na myślenie jurystów
rzymskich jest szczególnie widoczny
w prawie rzeczowym, jak i
obligacyjnym.
• W tym samym czasie ukształtowały
się podstawy dla prawa
finansowego, gałęzi prawa
zdeterminowanej przez ekonomię.
Już w starożytności wypracowano
takie ekonomiczno – prawne
kategorie pojęciowe jak podatek,
cło, czy skarb państwa.
Marksistowska nauka prawa
• Prawo jest zbiorem norm postępowania. Normy
te są ustanowione albo uznane w odpowiedniej
formie przez państwo. Realizacja norm jest
zabezpieczona użyciem przymusu ze strony
organów państwowych. Normy są wyrazem woli
klasy panującej, a ich celem zapewnienie
dogodnych dla tej klasy warunków społeczno –
ekonomicznych.
Co ciekawe koncepcja marksistowska
jest przykładem koncepcji
pozytywistycznych, zakłada, że prawo
pochodzi od państwa. Jednak mamy
pewną różnicę, inaczej niż w
pozytywizmie, prawo ma charakter
klasowy, służy interesom klasy
władającej środkami produkcji, nie
uznaje uniwersalistycznych wymogów
aksjologii prawa.
Paszukanis
• Ekonomia miała szczególną pozycję i znaczenie
w marksistowskiej nauce prawa. Była ona obok
filozofii (materializmu dialektycznego) drugą
nauką podstawową.
• Prawo jest, wedle Paszukanisa, produktem
konkretnej formy prawnej, która z kolei jest
realnym odbiciem stosunków produkcji oraz
stosunków wymiany. Prawo daje się
zredukować do kategorii ekonomicznych
faktów.
Realizm prawniczy
• Nurt realistyczny, ujmujący prawo jako zespół
faktów psychicznych albo społecznych.
Uznawany jest za część socjologicznej
jurysprudencji oznaczającej zbiorczą nazwę wielu
nurtów nauk prawnych z początku XX wieku,
sięgających pomocniczo po wiedzę i metody
socjologii. Mianem tym określa się szkołę
wolnego prawa, amerykański i skandynawski
realizm prawniczy oraz prace Roscoe Pounda.
Realizm prawniczy
• W polskiej nauce okresu komunizmu nurt ten
nazywany był funkcjonalizmem prawnym i był
celem licznych krytyk ze strony teoretyków
prawa. Nie istnieją jednak silniejsze związki
między socjologiczną jurysprudencją, a
funkcjonalizmem w socjologii czy antropologii.
Realizm prawniczy w wersji
amerykańskiej
Powstał mniej więcej w II połowie
XIX. Głosił iż nauka prawa powinna
zajmować się prawem rzeczywistym, a
więc tym, co jest, a nie tym, co być
powinno. Realizm prawniczy
zapoczątkował socjologiczną
jurysprudencję, to był początek
wszelkich analiz.
Realizm amerykański
Podstawowe założenia realizmu
amerykańskiego:
1. prawo jest zmienne i tworzone przez sądy;
2. prawo nie jest samo przez się celem, lecz
środkiem do osiągnięcia celu i dlatego powinno
być badane z punktu widzenia swej
skuteczności, ze względu na te cele.
O. W. Holmes
• W 1897 roku prekursor amerykańskiego
realizmu prawnego sędzia Holmes stwierdził, iż
dla racjonalnej nauki prawa
staranny (sumienny) interpretator
może być człowiekiem
teraźniejszości, ale człowiek
przyszłości to statystyk i mistrz
ekonomii.
Socjologiczna jurysprudencja
• Również w socjologicznej
jurysprudencji (inżynierii społecznej)
Pounda można znaleźć idee
ekonomiczne. Zwłaszcza pogląd
Pounda na temat zaspokajania
pragnień przy równoczesnej
minimalizacji groźby powstania
konfliktu i strat.
Sędzia Hand
• Posłużył się charakterystyczną dla
późniejszej szkoły ekonomicznej
analizy argumentacją,
stwierdzając, że zaniedbanie jest
brakiem przedsięwzięcia środków
uzasadnionych kalkulacją
kosztów.
Hermeneutyka prawnicza
• Hermeneutyka jako praktyka interpretacyjna była
znana już od starożytności. Pierwotnie oznaczano tym
terminem objaśnianie, wyjaśnianie, przez które coś jest
wydobywane na światło dzienne. Platon używał tego
terminu dla określenia sztuki wyjaśniania tego, co mówią
bogowie. Istotą hermeneutyki było ustalanie dokładnego
znaczenia słów, zdań i tekstów, a także wydobywanie
praktycznych wskazówek z różnego rodzaju form
symbolicznych. Hermeneutyka wiązała się z
rozumieniem tekstów religijnych, prawnych
oraz z różnego rodzaju zabiegami magicznymi.
Na tym tle wyłoniła się hermeneutyka, jako technika
prawidłowego rozumienia czy ustalania znaczenia.
Hermeneutyka prawnicza
• Hermeneutyka prawnicza polega na ustalaniu
właściwego znaczenia tekstu prawnego,
dotyczy języka prawnego i prawniczego,
których znaczenie zmienia się w zależności od
kontekstu, sytuacji i okoliczności.
Hermeneutyka dzisiaj traktowana jest jako
klamra spinającą naukę prawa, filozofię prawa
oraz cały porządek prawny, jeśli oczywiście
przyjmiemy, że prawo tworzy się w
hermeneutycznym akcie rozumienia.
Hermeneutyka prawnicza
• Budowana na podstawach fenomenologii
hermeneutyka prawnicza również dopuszcza
możliwość odwoływania się w interpretacji
prawniczej do założeń (ustaleń) ekonomicznych.
Konkretne prawo jest produktem złożonego
procesu, w którym norma ustawowa jest tylko
jednym ze stopni „urzeczywistnienia prawa”. W
procesie tym mogą się również pojawić
ekonomiczne determinanty, które odgrywają
istotną rolę w kształtowaniu się określonej
Hermeneutyka prawnicza
•tradycji interpretacyjnej, jak i
konkretnego prawniczego
przedrozumienia. Te właśnie
czynniki formują ostatecznie
proces rozumienia.
Kaufmann
• Konkretne, historyczne prawo
powstaje jako rezultat procesu,
polegającego na wzajemnym
zbliżaniu (asymilacji) życiowych –
również ekonomicznych – stanów
rzeczy i norm.
Teorie argumentacji
• Współczesne teorie argumentacji opierają się na
przekonaniu, że w trakcie dyskursu nie da się
zawsze sformułować racjonalnych argumentów.
Dyskurs powinien być racjonalny i
praktyczny. Teorie argumentacji prawniczej, a
także retoryka prawnicza, przyjmują podobny
punkt widzenia rozumowania jakiego dokonuje
każdy prawnik. Zarówno bowiem prawnik –
praktyk, jak i prawnik – naukowiec dokonują
aktów wartościowania, których z ich pracy
myślowej nie da się wyeliminować.
Teorie argumentacji
• Oba kierunki upatrują jednak swe zadanie w
tym, by wypracować jakieś „obiektywne”,
„racjonalne” metody kontrolowania tych
rozumowań każdego z prawników. Przyjmują
założenie, że możliwe jest wypracowanie takich
metod, które różnią retorykę prawniczą i teorie
argumentacji od hermeneutycznej filozofii
prawa. Sama argumentacja jest niewątpliwie
teorią specyficznie prawniczą.
Teorie argumentacji
• Analiza ekonomiczna bywa stosunkowo
często wykorzystywana we współczesnych
teoriach argumentacji. W teoretycznym
dyskursie prawniczym możemy
stosować metody ekonomiczne w zasadzie
bez żadnych ograniczeń, jeśli tylko ich
użycie jest uzasadnione typem
interpretowanego przypadku.
Teorie argumentacji
• Z pewnymi ograniczeniami spotykamy się
natomiast w przypadku dyskursu
praktycznego, w którym uprzednio
dokonane ustalenia faktyczne (również
te ekonomiczne) odgrywają wprawdzie
znaczącą rolę, ale nie zawsze muszą
przesądzać o ostatecznym rozstrzygnięciu.
Teorie argumentacji
• Uczestnicy praktycznego dyskursu prawniczego
muszą w pewnych przypadkach sięgać po
argumenty ekonomiczne, by móc dokonać
właściwych, słusznych normatywnych
rozstrzygnięć. W dyskursie prawniczym można
korzystać z wielu rodzajów argumentów
ekonomicznych. Ich katalog stale może być
uzupełniany i modyfikowany.
Teorie argumentacji
• Praktyczny dyskurs prawniczy ma
określoną strukturę. Argumenty
ekonomiczne muszą się w strukturę tego
dyskursu wpisywać. Stąd podział
argumentów ekonomicznych na ogólne
(uniwersalne / niewyspecjalizowane) oraz
szczegółowe (powiązane z
wyspecjalizowanymi obszarami refleksji
prawniczej).
Teorie argumentacji
• Istnieje również dość liczna grupa
argumentów (topik) prawniczych,
które wprawdzie nie są z samej swej
istoty ekonomiczne, lecz sens
ekonomiczny stosunkowo łatwo jest
im nadać w praktycznym dyskursie
prawniczym.
Ronald Dworkin
• Sprawa rutynowa – sędzia odnajduje w
systemie obowiązującą regułę
wyznaczającą postępowanie w danej
sytuacji.
• Trudny przypadek – w poszukiwaniu
rozstrzygnięcia sędzia musi uciec się do
innych, nie będących regułami
standardów.
Ronald Dworkin
• Zasady (principles) – to standard,
który ma być przestrzegany nie dlatego, że
ulepsza lub zabezpiecza jakiś pożądany
stan rzeczy, lecz dlatego, że stanowi
wymóg wynikający ze sprawiedliwości,
uczciwości lub z innego wymiaru
moralności, np. „Nikt nie może odnosić
pożytku ze swego złego uczynku”.
Ronald Dworkin
• Policies – to rodzaj standardy,
który wytycza pewne cele,
ulepszenia natury ekonomicznej,
politycznej lub społecznej służące
społeczności, np. „Ograniczyć
dostęp młodzieży do
narkotyków”.
Ronald Dworkin
• Reguły – wyznaczają powinne zachowanie w
sposób „wszystko albo nic”. Można je spełnić
albo nie spełnić.
• Zasady – są pewnymi szczególnymi normami
nakazującymi realizację określonego stanu
rzeczy w możliwie największym stopniu.
Wyrażają pewną idealną powinność, która w
rzeczywistości nigdy nie jest w pełni
realizowana, ale powinno się zmierzać do jej
możliwie całkowitego spełnienia.
Ronald Dworkin
• Poprzez wymogi polityki prawnej , prawo
(interpretacja prawnicza) pozostaje w oczywisty
sposób otwarte na myślenie ekonomiczne. Do
samej jednak szkoły ekonomicznej
analizy prawa Dworkin odnosi się w
jednoznacznie krytyczny sposób. Uważa w
szczególności, że sędzia , uzasadniając
orzeczenia, w trudnych sprawach, odwołuje się
raczej do „instynktownego poczucia wartości”,
niż do, opartej na zasadzie efektywności
podziału dóbr, ekonomicznej analizy prawa.
Ekonomiczna Analiza Prawa
• Ekonomiczna szkoła prawa – należy do najbardziej
wpływowych kierunków we współczesnym
prawoznawstwie. Głównym założeniem
ekonomicznego prawoznawstwa jest
przekonanie, że można zracjonalizować
prawnicze procedury tworzenia i stosowania
prawa opierając się na metodach
stosowanych w naukach ekonomicznych.
Początkowo przeważała opinia, iż właściwym polem
zastosowania metod ekonomicznych są przede
wszystkim dziedziny prawa związane z działalnością
gospodarczą (prawo gospodarcze, cywilne, czy
finansowe).
Ekonomiczna analiza prawa
• Obecnie wzmacnia się pogląd, że metody te
mogą być stosowane w praktycznie każdej
dziedzinie prawa. Jeden z przedstawicieli tego
nurtu R. Posner stwierdził, iż: każdy człowiek,
poza dziećmi, idiotami oraz narkomanami
kieruje się motywem maksymalizacji korzyści.
Motywem tym kieruje się nie tylko
przedsiębiorca czy bankowiec, ale dla przykładu
również złodziej, który kalkuluje opłacalność
dokonania kradzieży, czy też lobbysta, który
negocjuje treść aktu normatywnego.
Ekonomiczna analiza prawa
• R.Posner był przekonany, że logika prawa
opiera się na logice rynku, natomiast metody
ekonomiczne winny mieć uniwersalne
zastosowanie w prawoznawstwie, czyli mogą
one być zastosowane zarówno do zachowań
rynkowych, prawa cywilnego, gospodarczego, a
także w dziedzinach zasadniczo odległych od
zachowań rynkowych, czyli w prawie karnym,
czy konstytucyjnym.
Download