Koncepcje prawa

Koncepcje prawa
1. Koncepcje prawnonaturalne





prawo pozytywne nie jest jedynym i najwyższym wzorem zachowań
obowiązuje od starożytności do XIX wieku
dualizm prawa: obowiązywanie prawa ludzkiego i naturalnego
prawo naturalne stanowi wzór dla prawa pozytywnego
wspólne dla wszystkich tych koncepcji jest odczuwanie potrzeby istnienia wyższego
porządku, którego źródło obowiązywania jest poza ustawodawcą
I. Starożytność
 natura ludzka rozumiana w sposób przyrodniczy lub społeczny
 źródłem nakazów i zakazów prawa natury uznawano istotę człowieka
II. Wczesne chrześcijaństwo i średniowiecze
a) Św. Augustyn
 prawo boże znajdowało odzwierciedlenie w postępowaniu człowieka
 Zbawienie dla dobrych, „państwo ziemskie” dla złych
b) św. Tomasz
 koncepcja hierarchiczna
 nadane przez Boga prawo wieczne człowiek poznaje drogą rozumową jako prawo naturalne,
które obowiązuje w sumieniu
 jeśli prawo ludzkie jest sprzeczne z prawem naturalnym, traci swoją wartość i przestaje
obowiązywać (lex iniusta est non lex)
 koncepcja rozwijana przez myślicieli katolickiej nauki społecznej (np. Jan Paweł II)
III. Prawo natury XVIII w. (koncepcje statyczne)
 okres racjonalizmu
 niezmienność treści wskazań prawa natury
 oderwanie od religii, prawo boskie zastąpiło prawo natury luszkiej
 Grocjusz: natura człowieka jest tak niezmienna, że nawet Bóg nie może jej zmienić
 prawo powszechne, racjonalne i świeckie
 rozeznanie w tym co dobre i złe ma charakter obiektywny
IV. Prawo natury zmiennej treści
 związek z myślą filozoficzną Kanta
 prawo nie ma treści danej raz na zawsze z góry, lecz jest zespołem zmiennych historycznie,
będących wytworem ludzkiego intelektu, odpowiadających wrażliwości moralnej danej
epoki, wyobrażeń o należytym ładzie społecznym i sprawiedliwości
V. Prawo dynamiczne
 prawo natury jest niezmienne, ale w zależności od warunków historyczno-materialnyh
dokonuje się ich interpretacji
VI. Współczesność
 katalogi praw człowieka włączone do współczesnych konstytucji oraz osobne dokumenty
 mogą być wyłącznie deklarowane a nie stanowione
 nie stanowią roli walidacyjnej
2. Pozytywizm prawniczy
 Prawo - zespół norm ustanowionych i chroniony przez państwo posługujące się środkami
przymusu
 teza o rozdziale prawa od moralności – ideałem prawa staje się prawo wolne od
wartościowania
1)


2)

jurysprudencja analityczna (Anglia)
J. Austin: prawo – rozkaz suwerena
system prawny w postaci prostych zazkazów i nakazów
H. L. A. Hart
prawo nie składa się wyłącznie z zakazów i nakazów, a jego obowiązywanie nie polega
jedynie na nawyku zachowania się w określony sposób
 paradoks bandyty obywatel musi odczuwać różnicę między wolą suwerena a bandytą
grożącym niebezpiecznym narzędziem. Obywatpoel musi sam w pewnym stopniu
akceptować normy i wewnętrznie zobowiązać się do ich przestrzegania
3) niemiecki pozytywizm prawniczy
 np. Georg Jellinek
 cechy prawa pozytywnego:
1) dotyczą tylko zewnętrznego zachowania się ludzi względem siebie, władza nie kontroluje
sumień ani myśli obywateli
2) ustanowiony przez uznany przez ludzi i zewnętrzny wobec nich autorytet – suwerena
3) przestrzeganie prawa zagwarantowane jest przez przymus
 normatywizm (H. Kelsen) prawo to wyłącznie formalna powinność ujęta w postać norm
postępowania, budujących hierarchiczny system prawny
 formuła Radbrucha normy rażąco niehumanitarne, nawet jeśli były odpowiednio
ustanowione i wsparte przymusem państwa nie są prawem
4) Współczesność
 państwo jest głównym, ale nie jedynym twórcą prawa (organizacje międzynarodowe)
 system prawa nie składa się wyłącznie z norm o charakterze rozkazów, ale też innych
wzorców i reguł postępowania
 system prawa nie zawsze jest kompletny i niesprzeczny wewnętrznie
 separacja prawa i moralności nie jest bezwzględna
3. Realizm prawniczy
 prawo jako fakt społeczny (faktem społecznym jest wszelki powszechny w danym społ.
Sposób postępowania, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu
 socjologia prawa stawia sobie za cel poszukiwanie odpowiedzi w jaki sposób norma
prawna wpływa na funkcjonowanie życia zbiorowego oraz jak społeczeństwo kształtuje się
pod wpływem prawa i jak samo je kształtuje
 analiza prawa w działaniu
 sprzeciw wobec ww. koncepcji
a) badanie psychiki (m.in. Leon Petrażycki)
 istotą prawa są ludzkie emocje, będące pobudkami naszego zachowania
 L. Petrażycki: podstawy psychologii emocjonalnej
 emocja prawne mnie tylko nakazują nam zachowywać się w określony sposób, ale
pozwalają też oczekiwać określonego zachowania innego podmiotu w stosunku do nas
 działanie norm prawnych polega na dwóch funkcjach:
1) zobowiązują do pewnego postępowania
2) przydzielają to, czego się wymaga od od zobowiązanego, komuś innemu jako należne
 dwa rodzaje prawa
Prawo intuicyjne
Prawo pozytywne
Jest prawem indywidualnym, przynależnym Dotyczy wszystkich, gdyż reguluje stosunki
jednostce lub grupie, niewynikającym z społeczne
zewnętrznego źródła
b) amerykański realizm prawniczy (law in action)
 za prawo uważa się wzory postępowania ujawniające się w masowych, powtarzalnych
zachowaniach ludzi lub decyzjach określonych osób, które uznaje się za mające znaczenie
prawne
 inżynieria prawa (Roscoe Pound) nie wyjaśnia zjawisk prawnych, ale ma prowadzić do
przede wszystkim do znalezienia empirycznie sprawdzonych i skutecznych środków
osiągania zamierzonych celów etycznych i politycznych
 Cel: ochrona i promowanie rozmaitych interesów społecznych
3. Koncepcje hermeneutyczne, argumentacyjne i komunikacyjne
 punkt wyjścia : proces ustalania znaczenia tekstów
a) koncepcja hermeneutyczna
 kluczowe uznanie pojęcie rozumienia i ustalanie warunków możliwości rozumienia

1)
2)
3)
4)
2.



1)
2)
3)
3.



1)
2)
3)
zasady:
przed wykładnią nie ma prawa (Arthur Kaufmann)
tekst należy interpretować w kontekście różnych istotnych dla niego okoliczności
KOŁO HERMENEUTYCZNE
przedrozumienie – ogólny pogląd na sprawę
teoria argumentacyjna
do prawa odnosimy się przede wszystkim w trakcie sporów
kluczowe są podjęcie decyzji władczej oraz jej uzasadnienie
argumenty:
stosowanie prawa to prezentacja argumentów
topiki prawnicze, czyli niepodważalne, przyjęte przez wszystkich prawników tezy (np.
prawo nie działa wstecz)
decyzja władcza kierowana jest do audytorium (np. strony konfliktu)
teoria komunikacyjna
normy prawa kształtują się poprzez dyskurs
rozstrzygnięcie polega na osiągnięciu zgody, konsensusu
założenia:
dyskurs, czyli wymiana argumentów zmierzająca do osiągnięcia wspólnego porozumienia,
ma chareakter procedury
procedura ta toczy się w warunkach idealnej sytuacji komunikowania się, w której
wszyscy uczestnicy mają taką możliwośc przedstawienia stanowiska
wynikiem dyskursu jest przyjęcie rozwiązania możliwe do przyjęcia przez wszystkie strony