realizm prawniczy

• Nurt realistyczny, ujmujący prawo jako zespół faktów
psychicznych albo społecznych. Uznawany jest za część
socjologicznej jurysprudencji oznaczającej zbiorczą nazwę
wielu nurtów nauk prawnych z początku XX wieku,
sięgających pomocniczo po wiedzę i metody socjologii
Mianem tym określa się szkołę wolnego prawa,
amerykański i skandynawski realizm prawniczy oraz prace
Roscoe Pounda
• W polskiej nauce okresu komunizmu nurt ten nazywany
był funkcjonalizmem prawnym i był celem licznych krytyk
ze strony teoretyków prawa. Nie istnieją jednak silniejsze
związki między socjologiczną jurysprudencją, a
funkcjonalizmem w socjologii czy antropologii.
 Psychologiczny
 Socjologiczny
Istota prawa tkwi w przeżyciach ludzkich – prawo
jako zespół faktów psychicznych. Ludzie w
rzeczywistości kierują się swoimi przeżyciami i
emocjami, a nie aktami prawnymi. Jednym z
przedstawicieli nurtu jest Leon Petrażycki.
Przedstawiciele tej koncepcji koncentrują się na
działaniu prawa. Upatrują istoty prawa w
zachowaniach ludzkich – prawo jako zespół faktów
społecznych. Za prawo uważa się wzory postępowania
ujawniające się w masowych, powtarzalnych
zachowaniach ludzi lub w decyzjach określonych osób,
które uznaje się za mające znaczenie prawne.
Skandynawski realizm prawniczy główny
nacisk kładł na funkcjonowanie prawa w
społeczeństwie, a zwłaszcza analizę społecznych
skutków norm prawnych, oraz na aspekty
psychologiczne prawa. Wg realistów nauki prawne
powinny badać określone zachowania ludzi oraz
ich przeżycia psychiczne.
Realizm skandynawski jest połączeniem realizmu
amerykańskiego, szkoły psychologicznej i szkoły
socjologicznej. Kładzie nacisk na prawo w
działaniu, odrzuca to co odrzucał realizm
amerykański,
zarzucając prawu naturalnemu zbytnią metafizykę,
zarzucając pozytywizmowi prawniczemu, że prawo to
nie tylko reguły, że prawo jest pojęciem szerszy, jak
również zarzucał pozytywizmowi prawniczemu, że
próba wskazania metod nauki prawa i zaliczania ich do
metod formalno- dogmatycznych jest zwężeniem
problemu praw- skoro prawo to więcej niż reguł, to
również badanie prawa to więcej niż logika formalna i
dogmatyka. Prawo jest faktem psychicznym, ale
rozpatrywanym globalnie, czyli w społeczeństwie. Jest
czymś ponad rzeczywistością, fakt psychologiczny, ale
nie tak jak mówił Petrażycki: „w moim umyśle, tylko fakt
psychiczny odbierany przez ogół społeczeństwa,
rozpatrywany globalnie”.
Podkreślano w realizmie skandynawskim, że wtedy
kiedy prawo jest czymś rzeczywistym, musi być w jakiś
sposób możliwość empirycznego zbadania tego prawa.
Jeżeli prawo będziemy utożsamiać z zespołem reguł, to
nie będzie to empiryczne, nie będzie nosić cech
niepowtarzalności o sprawdzalności, a tego wymaga
od prawa realizm skandynawski.
Realizm skandynawski podkreślał również brak
obiektywności. Uważano, że sądy moralne to sądy
o tym co robimy, a czego nie robimy ugruntowane
w pewnej relacji społecznej. Gdy wywołamy
przekonanie, że tak jest dobrze, a tak nie, to nic
innego niż wyrażenie społeczne tego co lubimy, a
czego nie lubimy Wykazano, że pojęcie
obiektywności nie istnieje, a jest wywoływane
przez język. To język tworzy pewne określenie, jak
prawo czy norma, które chcemy odnosić do
kategorii społecznych, do ogółu i takiego nie ma.
To jest przekonanie psychologiczne i społeczne
Olivecrona uważał, że powiedzenie, że coś
obowiązuje z woli prawodawcy, to jest nic
innego jak metafizyka, to jest raczej wyrobienie
psychicznego nawyku posłuszeństwa do
pewnych norm, czyli to rodzaj imperatywu
prawnego, który jest najczęściej kojarzony z
działaniem określonych instytucji. Nie ma
obiektywnego obowiązywania, nie ma
obiektywnej woli pracodawcy, sankcji jako
realizacji tego co chce prawodawca- to są
imperatywy prawne.
Axel Hägerström
Odrzuca pojęcie prawa naturalnego
wierzył, że pojęcia prawne i ich
wartości powinny być oparte na
badaniach, obserwacji i
doświadczeniach. Odrzucał
jakikolwiek reguły o charakterze
metafizycznym.
Jest założycielem tak zwanej szkoły
Uppsalskiej, która swoją teorię oparła
o następujące tezy dotyczące
rzeczywistości:
Według Hägerströma pojęcia
wartościujące takie jak ,ładny” i
,,dobry” są wewnętrznie sprzeczne
Karl Olivecrona
Uznawał prawo za zbiór
faktów, na które składają
się reguły prawne,
instytucje stosujące te
reguły oraz świadomość
ludzi odnosząca się do tych
reguł. W swoich dziełach
podkreśla psychologiczne
znaczenie pojęcia prawa.
Uznaje, że fundamentem
prawa jest jego monopol na
użycie siły.
Alf Ross
Podstawowe znaczenie przypisuje
pojęciu obowiązywania normy
prawnej w określonym systemie
prawnym. Ross uważał, iż prawa w
ogóle nie ma. Normę prawną według
Alfa Rossa pojmuje się, jako normę
sankcjonującą, norma
sankcjonowana jest domyślną
konsekwencją normy
sankcjonującej. Jego zdaniem norma
ma prawo bytu wówczas, gdy jako
taka może i prawdopodobnie
zostanie użyta przez organ stosujący
prawo i będzie miała wpływ na jego
decyzję w sprawie użycia siły, jaką
dysponuje państwo
Ross mówi, że z prawem, stosowaniem prawa jest tak
jak z uczeniem się gry w szachy poprzez obserwację
graczy- jak ktoś będzie długo obserwował grających w
szachy, to nawet jak nie wie na czym polegają reguły
gry w szachy. To po jakimś czasie obserwacji jest w
stanie te reguły zdefiniować. Podobnie jest z prawem
Powstał mniej więcej w II połowie XIX .Głosił iż nauka
prawa powinna zajmować się prawem rzeczywistym, a
więc tym, co jest, a nie tym, co być powinno. Realizm
prawniczy zapoczątkował socjologiczną
jurysprudencję, to był początek wszelkich analiz.
Podstawowe założenia realizmu amerykańskiego:
prawo jest zmienne i tworzone przez sądy
prawo nie jest samo przez się celem, lecz środkiem
do osiągnięcia celu i dlatego powinno być badane z
punktu widzenia swej skuteczności, ze względu na te
cele
Oliver Holmes
Amerykański sędzia Sądu
Najwyższego . Zasłynął pracą
„Ścieżka prawa”. W tej pracy
sformułował tezę, że aby
zrozumieć czym jest prawo,
należy popatrzeć na nie z
perspektywy hipotetycznego
złego człowieka. Gdy
przyjmiemy perspektywę „złego
człowieka” to stwierdzimy nie
jest on zaciekawiony
założeniami, oraz metodami
dedukcji, interesuje go to co
uczyni sąd w danej sprawie..
Jerome’a Frank
Akceptując stanowiska Holmesa i
Gray’a skupił się na krytyce roli
reguł i norm w decyzyjnych
procesach stosowania prawa.
Twierdzi, że reguły nie są w stanie
sformułować poprawnej prognozy w
konkretnej sprawie. Zdaniem
Franka, jeśli chce się znać prawo, to
nie należy koncentrować się na
regułach, tylko na faktach, do
których zalicza wszystkie czynniki
zewnętrzne warunkujące decyzję
sędziego czy urzędnika. Jednak nie
lekceważył on całkowicie roli reguł.
Frank dzielił przedstawicieli nauki
prawa na sceptyków w stosunku do
reguł i sceptyków wobec faktów.
Karl Llewellyn
Wskazuje , że
jurysprudencja
zajmująca się prawem
musi dostrzegać fakt, że
społeczeństwo zmienia
się szybciej niż prawo
Thomas Gray
W swojej pracy o naturze i
źródłach prawa dokonał
zróżnicowania między
prawem a źródłami prawa.
Prawem jest to, co robią
sędziowie, źródłami prawa
jest wszystko: ustawy,
przepisy w nich zawarte,
moralność, zwyczaje,
poglądy polityczne,
czynniki psychologiczne i
społeczne.