Realizm klasyczny

Realizm klasyczny
- zespół antytez dominujących w poprzedzającej go idealistycznej metodzie opisu systemu
międzynarodowego i mechanizmów, jakie nim sterowały
· nurt realistyczny jest zorientowany na badania w państwie
· silne eksponowanie interesu państwa i czynników determinujących jego zachowane na arenie mn.
oraz czynników determinujących układ sił międzynarodowych
· wspólną cechą szkoły realistycznej jej przedstawicieli jest normatywizm o zabarwieniu empirycznym, a
nie idealistycznym
- przedstawiciele: Niebuhr, Carr, Reinhold, Wolfers, Morgenthau
· H. Morgenthau – czołowy przedstawiciel i twórca tego paradygmatu
· Politics among Nations – publikacja wydana w 1948; pierwszy „podręcznik” stosunków
- realizm to inaczej: archorealizm lub realizm prymitywny/wulgarny
· inspiracje teoretyczne od: Tukidydesa, Machiavellego, Hobbesa
· świat polityki to świat walki i rywalizacji, przeznaczenia, nieuchronności, dramatycznych wyborów
- dla realisty państwo było bezsprzecznie najważniejszym uczestnikiem systemu mn.,
zorientowanym na siebie, swoje interesy i cele
· historyzm: skłonność do wykorzystywania doświadczeń z przeszłości do kreowania przyszłości
· historyzm postrzegał świat w bardziej statycznej konwencji tj. (O. Weaver) nawiązywał do tradycji
mówiącej o niemożności dokonania postępu w świecie, jego przebudowy i demokratyzacji
- realizm pojawia się po 1945
· Roosvelt chciał budować powojenny świat na idealizmie, ale ten paradygmat ustępował pod naporem
rzeczywistości zdominowanej cynizmem i hegemonią ZSRR
· teoretyczne podłoże teorii realistycznej stworzyli G. F. Kennan (wnikliwa analiza rosyjskiej polityki
zagranicznej) i Winston Churchill (realizm o charakterze pragmatycznym i naukowym), a nie
schorowany Roosevelt
- najlepiej rozwinięty nurt badań w literaturze światowej
· Basic image realizmu tworzyły: państwo z monopolem na władzę nad terytorium i ludnością, siła – jej
potencjał, który pozwala wpływać na innych, anarchia – w systemie mn. jest stałym elementem
· państwo tworzą egoistyczni i źli obywatele
· cykliczność procesu historycznego i zmian w systemie mn.
· w opozycji do idealizmu, realizm jest przesycony pesymistyczną wizją świata, w którym wojna i pokój
przeplatają się w pewnym, historycznie determinowanym rytmie
·potwierdziły to zarówno I i II wojna, w której, którzy owej „władzy i siły” nie mieli, zdecydowali się po nią
sięgnąć. Można ich także określić jako nieusatysfakcjonowanych z istniejącego status quo
- zwolenników realizmu cechuje relatywizm moralny negujących podstawowe założenia szkoły
idealistycznej
· Machiavelli: uznanie zasad etycznych jako nieprzydatnych w rządzeniu, stosowaniu środków
przemocy proporcjonalnie do stanu spraw; Hobbes: brak jakichś obiektywnych kryteriów dobra –
traktowanie moralności i religii jako swoistej „zasłony dymnej”, pozwalającej cynicznym politykom pod
pozorem etycznych ideałów prowadzić wojnę i zniewalać narody
- państwa działają albo racjonalnie albo, kierując się przesłankami innymi jak racjonalność w
działaniu, skazują się na niepowodzenia
· siła, najczęściej militarna, zapewnia pozycję państwa na arenie międzynarodowej dzięki polityce
państwa, pojmowaniu przez to państwo własnego interesu narodowego
· system mn. w którym aktorem jest suwerenne państwo, to świat dominacji, rozbieżności interesów i
walki o wpływy
· żadne państwo nie jest dostatecznie silne by na narzucić innym swój system wartości, swe interesy,
swoją opcję świata, pokój gwarantuje równowaga sił, nie zaś moralność, organizacja mn., czy najlepsze
nawet prawo mn.
- subiektywizm i relatywizm moralny są wpisane w realizm
· 6 zasad politycznego realizmu wg Morgethau:
1. W polityce podobnie jak i w społeczeństwie panują obiektywne prawa, których źródło tkwi w
naturze ludzkiej, chociaż nie w subiektywnym ich odbiorze
2. Realista w polityce mn. kieruje się przede wszystkim interesem rozumianym jako siła i poprzez
tę kategorię próbuje zrozumieć zachowanie innych
3. Pojęcie interesu rozumianego jako siła ma wartość uniwersalną, choć realista jest świadomy, że
nie ma raz na zawsze ustalonego interesu państwa
4. Realista jest świadomy etycznego znaczenia działań politycznych, ale jednocześnie widzi
„nieuniknioną sprzeczność” pomiędzy nakazem moralnym a wymogami skutecznego działania.
Moralność w polityce wymaga mądrości, tj. zdolności rozważenia skutków alternatywnych
rozwiązań. Mądrość jest, więc „najwyższą cnotą polityki, a nie jej moralność czy amoralność”.
5. Realista odrzuca stawianie znaku równości między wysiłkami moralnymi narodu czy państwa
zasadami moralnymi, jakie dominują w świecie. Przeciwnie powinien trzymać się zasady
„powściągliwości” politycznej, która wynika z faktu, że inne narody też mają własne interesy.
6. Realista uważa, że polityka ma takie same prawa do własnego kodeksu moralności, jak np.
jurysprudencja, błędem zaś jest ograniczanie jej do nakazów ekonomicznym (co czynił
marksizm) lub etycznych (co wymuszał idealizm)
- najważniejsza cecha polityka – skuteczność w działaniu wiąże się z przestrzeganiem pewnych
zasad, swoistego „kodu” postępowania w poliarchicznym i policentrycznym środowisku mn.
· najważniejsza i podstawowa wartość, którą powinien kierować się realista w polityce zew. to interes
państwa, natomiast dyrektywą w działaniu jest skuteczne jego zabezpieczenie
· nakaz moralnego postępowania a skuteczność wybierze to ostatnie, widząc i mając świadomość
nieuchronnej sprzeczności pomiędzy tym, co moralne, a tym, co skuteczne
· dla szkoły realizmu politycznego mądrość jest „najwyższą cnotą polityki”, dlatego polityki chcący
działać na arenie polityki mn. powinien przestrzegać zasady powściągliwości w działaniu
· dobry polityk stara się prowadzić politykę odpowiednią do sytuacji, a nie za wszelką cenę
· etyka nie jest obca dla polityka kształtowanego przez realizm, tyle że ma ona normatywne i sytuacyjne
zabarwienie determinowane sytuacją, w jakiej przyszło mu działać
- twórcy realistycznego paradygmatu NIE nawoływali do cynicznego łamania zasad i dążenia do
własnych korzyści za wszelką cenę
· koncentrując się na tym, co racjonalne i celowe, szukali sposobów mających zapewnić państwu
maksimum bezpieczeństwa w anarchicznym systemie mn.
- realista jest nieufny wobec idealistycznych postaw polityków
· wg realistów twierdzenie, iż porządek światowy jest możliwy do utrzymania tylko w warunkach
poszanowania prawa i moralności jest irracjonalne
- realizm, podobnie jak idealizm, jest przykładem antropomorficznego widzenia świata świata,
przeniesionego na poziom zachowań się państw w stosunkach z innymi państwami oraz wpisania wojny
jako najskuteczniejszego sposobu burzenia i przywracania porządku mn.
· wg Spykaman całe życie społeczne zamyka się w istnieniu władzy – popycha ona państwo do
działania, daje mu możliwość realizacji swych interesów i ambicji
· wg Morgenthau władza „jest instrumentem” i „celem” działania państwa i jako taka oznacza „zdolność
kontrolowania myśli i działania innych”, zapewnia skuteczność polityki zagranicznej
· błędem jest próba przenoszenia uniwersalnych standardów etycznych do modelu zachowań polityka,
działającego w skrajnie różnych sytuacjach
- władza zmienia się wraz ze zmianą siły (Power) państwa w relacji z siłą innych państw
· siła stawała się wypadkową dwóch elementów: potencjału jakim dysponował (capability) oraz
zdolności do jego skutecznego wykorzystania w działaniu (ability)
- realiści byli wierni przeświadczeniu, iż polityk musi liczyć się „z tym, co jest, nie zaś z tym, co
sobie ludzie wyobrażają” (Machiavelli) i uznawali oni „naturalne uprawnienia ludzi silniejszych” (Hobbes)
· istota realizmu:
1. Państwo jest najważniejszym i podstawowym uczestnikiem stosunków międzynarodowych
2. Państwo w stosunkach mn. działa racjonalnie, tzn. że z wielu alternatywnych rozwiązań wybiera
najkorzystniejsze dla siebie, nie kierując się względem „na dobro innych”
3. Kluczem wszelkich jego działań jest przetrwanie i niezależność
4. Anarchia i dystrybucja siły wymusza strukturalny układ systemu międzynarodowego
- charakterystyczny dla teorii realistycznej element i zasadniczy punkt odniesienia jakim jest
państwo i władza sprawiają, że system międzynarodowy postrzegany jako anarchiczny, tj. taki w
którym nie ma rządu światowego dominującego nad suwerennym ze swej natury państwem
· anarchia w realizmie nie symbolizuje chaosu, siły i zniszczenia
· system międzynarodowy sam wypracowuje mechanizmy regulacyjne lub są one wypracowane przez
zwycięskie najsilniejsze państwa
· anarchia jest cechą systemu mn. w którym działają suwerenne państwa, dysponujące różnymi
potencjałami siły
· zasada self – help: każde państwo samo określa i buduje swój system zabezpieczeń
· dylemat wyboru (security dilemma): wytwarza się sytuacja dwuznaczna co do militarnych i
politycznych ambicji jednego z państw oraz jego polityki zagranicznej – nie ma jednoznacznej odp. w
kwestii intencji i zachowań państwa
- system mn. tworzą państwa wchodzące w różnego rodzaju interakcje
- obserwatorzy i badacze po II wojnie światowej starali się wyczulić państwa i narody na
złudność idealizacji świata, w którym dominującą rolę odgrywały państwa i ich interesy, ambicje
polityków i przywódców
· system mn. po II wojnie stał się bardziej skomplikowany; dołączyli nowi aktorzy: organizacje mn.
· powojenny realizm (archorealizm) dotyczył nie tylko wojny i przetrwania jako centralnych elementów
polityki zagranicznej państw, rywalizacji USA i ZSRR oraz ich politycznych sojuszników o dominację i
wpływy nad światem, ale także konieczności współpracy, budowy międzynarodowych organizacji i
rozwoju prawa międzynarodowego
· polityk kształtowany na założeniach Morgenthaua nie podzieliłby przekonania, iż państwo – nawet
najbardziej demokratyczne – może lub ma prawo narzucić innym krajom i narodom swoje ideały i
wartości, i wykorzystać w tym celu swoją potęgę. Nie zrobiłby tego z obawy, iż takie działanie może
zagrozić pokojowi i bezpieczeństwu