Metodologia nauk społecznych

Metodologia nauk społecznych
Socjologia, 1. SUM, stacjonarne
zima 2010/11
ćwiczenia: 30 godz., piątki 9:00-10:30, CC 102, 104
Prowadzący:
dr Elżbieta Nieroba, gr. 1
mgr Magdalena Piejko, gr. 2
Opis kursu: celem kursu jest zapoznanie studentów z głównymi metodologicznymi podziałami w naukach
społecznych poprzez pogłębienie umiejętności krytycznego i analitycznego czytania prac teoretycznych, identyfikacji
założeń ontologicznych i epistemologicznych, określenia modelu pojęciowego i systemu twierdzeń podstawowych
paradygmatów teoretycznych w socjologii, a także umiejętności rekonstruowania modeli eksplanacyjnych wybranych
teorii. Ćwiczenia stanowią uzupełnienie wykładu i opierać się będą przede wszystkim na tekstach źródłowych.
Forma i warunki zaliczenia: podstawą zaliczenia kursu są obecność, czytanie zadanych lektur, aktywny udział w
zajęciach, wykonywanie prac grupowych oraz pozytywny wynik rozmowy końcowej. Zadania grupowe należy oddać
w wersji drukowanej i elektronicznej. Dopuszczalna jest jedna nieobecność nieusprawiedliwiona, pozostałe muszą
zostać odrobione na indywidualnych konsultacjach. Powyżej 5 nieobecności nieusprawiedliwionych– ndst.
Konsultacje: CC 341, 342; w wyznaczonych godzinach można nie tylko odrobić nieobecności, ale także dopytywać o
problematyczne kwestie, szukać odpowiedzi, czy precyzować omawiane zagadnienia. Jeśli bezpośrednia rozmowa
okaże się być niemożliwa proszę pisać na adres [email protected] ; [email protected]; (wyjątek: tą
drogą nie odrabiamy nieobecności!). Komunikaty dotyczące zajęć będą zamieszczane na stronie
www.socjologia.uni.opole.pl w zakładce 'katalog kursów'.
PROGRAM ZAJĘĆ
1. Nauka, wiedza i poznanie – co to jest nauka, wymogi naukowości, nauka formalna i empiryczna, wiedza naukowa
a wiedza potoczna, pewność poznania naukowego; przypomnienie podstawowych pojęć.
Lektury:
• T. Sozański, Co to jest nauka? w: Badania empiryczne w socjologii. Wybór tekstów. Tom 1. red. M. Malikowski,
M. Niezgoda. Tyczyn 1997.
2. Filozofia i nauki społeczne - znaczenie metodologii naukowej; co oznacza science i jak wpływa na pojmowanie
nauk społecznych; rodzaje wiedzy, klasyfikacja nauk; nauka jako dziedzina kultury; źródła różnic między niektórymi
stanowiskami socjologicznymi; struktura i dynamika teorii empirycznych; znaczenie metody w rozwoju teorii
socjologicznej.
Lektury:
• S. Andreski, Czarnoksięstwo w naukach społecznych, rozdz. Dylemat czarnoksiężnika; Chowanka za
parawanem metodologii. Warszawa 2002.
• J. Karpiński, Wprowadzenie do metodologii nauk społecznych rozdz. Szkoły w nauce. Warszawa 2006.
• Ziółkowski M. O pewnych przeciwstawnych tendencjach przemian współczesnych teorii socjologicznych w:
Stawanie się społeczeństwa. Szkice ofiarowane P. Sztompce z okazji 40-lecia pracy naukowej, red. A. Flis.
Kraków 2006.
• J. Urry Socjologia mobilności, rozdz. Społeczeństwa; Metafory. Warszawa 2009.
3. Teoria socjologiczna – rozumienie pojęcia teoria, zasady budowy teorii naukowej, składowe teorii naukowej i
relacje między nimi: pojęcia, definicje, aksjomaty, twierdzenia, hipotezy; znaczenie teorii naukowej; socjologia
teoretyczna a socjologia stosowana.
Lektury:
• P. Sztompka, Teoria socjologiczna końca XX wieku. Wstęp do wydania polskiego w: Turner J.H. Struktura teorii
socjologicznej, Warszawa 1985.
• T. Abel, Podstawy teorii socjologicznej, rozdz. Wprowadzenie i fragment rozdz. 9 Status socjologii jako nauki.
Warszawa 1977.
• L. Kołakowski, Kultura i fetysze, rozdz. Wielkie i małe kompleksy humanistów. Warszawa 2009.
4. Filozoficzne zagadnienie ewolucji nauki – (3 spotkania) kumulatywizm / antykumulatywizm, zasada
korespondencji; spór o racjonalność ewolucji nauki – T. Kuhn, K. Popper (Koło Wiedeńskie), I. Lakatos, P.K.
Fayerabend; nieliniowy model ewolucji nauki; determinanty rozwoju nauki.
Lektury:
• T. Kuhn, Struktura rewolucji naukowej, rozdz. 5 Priorytet paradygmatów, rozdz. 7 Kryzys i powstanie teorii
naukowych, rozdz. 13 Postęp poprzez rewolucje. Warszawa 2001.
• P.K. Fayerabend, Jak być dobrym empirystą?, rozdz. Jak być dobrym empirystą? Wezwanie do tolerancji w
kwestiach epistemologicznych. Warszawa 1979.
• K. Popper, Logika odkrycia naukowego. Warszawa 1977.
5. „Praktyczna” socjologia zdrowego rozsądku a teoria społeczna – czym ma być wiedza naukowa, błędy socjologii
praktycznej, systematyczna nauka społeczna, metodyczne prowadzenie badań.
Lektury:
• J. Kurowicki, Uczony w krainie oczywistości, w: Wyprawa w krainę oczywistości, Wrocław 1978.
• W. J. Thomas, F. Znaniecki, Chłop polski w Europie i Ameryce, rozdz. Nota metodologiczna. Warszawa 1976.
• M. Ziółkowski, O myśleniu potocznym, w: 60 lat socjologii poznańskiej, red. A. Kwilecki, Poznań 1981.
6. Język a poznanie – co to jest język naturalny, a co to jest język sztuczny; metajęzyk; jak można obejść pułapki
zastawiane przez język; język jako kreator rzeczywistości; teoria jako specyficzny słownik; dlaczego powstają nowe
pojęcia.
Lektury:
• K. Ajdukiewicz, Język i poznanie. Tom 1, rozdz. Język i znaczenie; Obraz świata i aparatura pojęciowa.
Warszawa 2006.
• S. Andreski, Czarnoksięstwo w naukach społecznych, rozdz. Manipulacja przez opis; Dymna zasłona żargonu.
Warszawa 2002.
• S. Nowak, Metodologia badań społecznych, rozdz. 2.5 Pewne osobliwości języka nauk społecznych, 2.6 Rola
języka w rozumieniu i określaniu zjawisk społecznych, 2.7 Granice przydatności podejścia ze współczynnikiem
humanistycznym i konieczność wprowadzania nowych pojęć. Warszawa 2006.
7. Jak interpretować świat społeczny – wyjaśnianie, przyczynowość, rozumienie; etapy procesu badawczego;
idiografia i nomotetyzm.
Lektury:
• P.L. Berger, T. Luckmann, Społeczne tworzenie rzeczywistości, rozdz. Podstawy wiedzy życia codziennego.
Warszawa 1983.
• D. Dobrzański, Interpretacja jako proces nadawania znaczeń, rozdz. Etnometodologia w paradygmacie
socjologii interpretacyjnej. Poznań 1999.
• Z. Krasnodębski, Rozumienie ludzkiego zachowania, rozdz. Historyczne źródła i charakter sporu o rozumienie;
Czy rozumienie jest empatią. Warszawa 1986.
• A. Giddens, Nowe zasady metody socjologicznej – pozytywna krytyka socjologii interpretatywnych, rozdz.
Formy wyjaśniania. Kraków 2009.
8. Wartości w poznaniu socjologicznym – bezstronność poznania, spór o niewartościowanie w socjologii, socjologia
w świecie praktyków.
Lektury:
• A.W. Gouldner , Anty-Minotaur, czyli mit socjologii wolnej od wartości, w: Kryzys i schizma. Warszawa 1984.
• S. Kapralski, Wartości a poznanie socjologiczne, rozdz. Wartości i poznanie w perspektywie socjologicznej:
zarys modelu. Kraków 1995.
• S. Kapralski, Wartości a poznanie socjologiczne, rozdz. Obiektywność poznania socjologicznego; spór o
dziedzictwo Maxa Webera, Kraków 1995.
• P. Sztompka, O problemie wartościowania w naukach społecznych, w: Studia Socjologiczne, 1975, nr 3.
• Zbiór tekstów z Socjologii ogólnej pod red. Malikowskiego i Marczuka rozdz. „Nauka a wartości”: 1. Główne
stanowiska aksjologiczne w socjologii (Marczuk), 2. Stanowisko neopozytywistyczne (Hempel), 3. Orientacja
humanistyczna (Myrdal), 4. Tezy empiryczne a sądy wartościujące o rzeczywistości społecznej (Nowak).
• M. Weber, „Obiektywność” poznania w naukach społecznych, w: Problemy socjologii wiedzy. Warszawa
1985.