Polityka fiskalna w gospodarce narodowej

POLITYKA FISKALNA W
GOSPODARCE NARODOWEJ
Pojęcie budżetu państwa:
 plan finansowy zawierający dochody i
wydatki państwa związane z realizacją
przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i
obronnej, sporządzany na okres jednego roku
oraz zatwierdzany przez władzę
ustawodawczą;
 jedyna ustawa do podpisania której
Prezydent RP jest zobligowany;
Podstawowe funkcje budżetu
państwa:
 funkcja fiskalna – gromadzenie dochodów
umożliwiających wydatki na realizację
określonych zadań;
 funkcja redystrybucyjna;
 funkcja stymulacyjna – oddziaływanie
dochodów i wydatków budżetowych na życie
gospodarcze i społeczne obywateli.
Polityka fiskalna:
 zestaw celów polityki społeczno-gospodarczej
realizowanych za pomocą narzędzi gromadzenia i
wydatkowania środków budżetowych;
 polega na takim kształtowaniu dochodów i
wydatków budżetu państwa, aby osiągnąć
podstawowe cele w sposób optymalny, czyli
maksymalizując tempo wzrostu gospodarczego
przy zachowaniu niezbędnej równowagi finansowej;
 bardzo istotną kwestią, z punktu widzenia celów
polityki fiskalnej, jest właściwe prognozowanie
rozwoju sytuacji gospodarczej.
Zasady polityki budżetowej:
 rocznego budżetowania;
 zupełności – żadna z dziedzin finansowej
działalności państwa nie może być pominięta;
 jedności;
 jawności (tworzenia, uchwalania, wykonania,
kontroli);
 równowagi budżetowej.
Dochody budżetu państwa:
 najważniejszym źródłem dochodów
budżetowych państwa są podatki. W 2006
roku ich udział w dochodach budżetu ogółem
wyniósł w Polsce 88,5%;
 do głównych źródeł niepodatkowych
dochodów budżetu zaliczamy przede
wszystkim dochody jednostek budżetowych i
dywidendy.
Dochody ogółem budżetu państwa
w 2006 roku:
Wydatki budżetu państwa (1):
 wydatki tradycyjne (administracja, wymiar
sprawiedliwości, obrona narodowa);
 wydatki gospodarki mieszanej
(przedsięwzięcia wspierające bezpośrednio
sektor prywatny);
 wydatki państwa dobrobytu (niwelacja różnic
pomiędzy obywatelami wynikających z ich
różnej sytuacji dochodowo – majątkowej).
Wydatki budżetu państwa (2):
 wydatki budżetowe charakteryzują się
znaczącym stopniem inercji – ograniczenie
ich absolutnych rozmiarów czy zahamowanie
tempa ich wzrostu oznacza w praktyce
„śmierć polityczną”;
 udział wydatków sztywnych w ogóle
wydatków budżetowych (muszą być
poniesione aby państwo mogło w ogóle
funkcjonować).
Deficyt budżetowy:
 w projekcie budżetu przedstawionym przez
rząd parlament nie może zwiększyć deficytu;
 konstytucja zabrania finansowania deficytu
przez dodrukowywanie pieniądza;
 w budżecie musi być podane źródło
finansowania deficytu;
Tab. 1.2. Wynik budżetu centralnego w Polsce w latach 1991-2006 (w % PKB)
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
-3,8
-6,0
-2,8
-2,7
-2,6
-2,5
-1,3
-2,4
-2,0
-2,3
-4,3
-5,0
-4,6
-4,7
-3,1
-2,4
Źródło: Obliczenia własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu państwa za poszczególne lata.
Deficyt budżetowy a dług
publiczny
 deficyt budżetowy jest nadwyżką wydatków
państwa nad jego dochodami;
 dług publiczny stanowią wszelkie
zobowiązania państwa wobec banków,
obywateli i zagranicy, powstałe w wyniku
finansowania deficytu budżetowego drogą
pożyczek
Dług publiczny w Polsce w latach 1991-2006
Rok
Dług
publiczny
(w mld zł)
Koszty obsługi
długu (w mld zł)
Dług
publiczny
(w % PKB)
Koszty
obsługi długu
(w % PKB)
Dług publiczny per capita
(w PLN)
1991
65,8
1,2
81,4
1,4
1722
1992
97,9
3,5
85,2
3,0
2556
1993
134,0
5,8
86,0
3,7
3489
1994
146,2
9,2
69,5
4,4
3797
1995
160,7
14,1
56,2
4,9
4163
1996
204,3
17,7
53,0
4,6
5293
1997
227,6
17,4
48,5
3,7
5881
1998
137,4
10,3
24,8
1,9
3541
1999
264,2
9,6
42,9
1,6
6843
2000
280,5
18,0
40,9
2,6
7341
2001
302,1
21,7
40,2
2,9
7908
2002
353,8
24,0
45,1
3,1
9231
2003
408,6
24,1
50,2
3,0
10697
2004
432,3
22,7
48,9
2,6
11316
2005
443,5
25,0
47,3
2,7
11609
2006
505,0
27,8
47,7
2,7
13082
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS oraz sprawozdań z wykonania budżetu państwa.
Wydatki publiczne (1)
 budżet centralny (w Polsce określany jako budżet
państwa ) jest uznawany za rdzeń finansów
publicznych, ale prawie w każdym państwie poza
nim funkcjonują budżety samorządowe,
fundusze celowe i inne fundusze publiczne
(jednostek finansów publicznych niebędących
jednostkami budżetowymi);
 przyczyną tworzenia funduszy wyodrębnionych z
budżetu są restrykcyjne, choć konieczne, zasady
funkcjonowania budżetu, które w przypadku
części funduszy okazują się nieracjonalne.
Wydatki publiczne (2)
Wydatki publiczne a poziom
rozwoju
Struktura wydatków
publicznych
Polityka fiskalna aktywna
 polega na podejmowaniu takich decyzji
dotyczących zmian dochodów i wydatków
budżetowych, które pozwolą osiągnąć
zamierzone w danej sytuacji cele społeczno-
gospodarcze poprzez zmiany stawek i struktury
podatków oraz zmiany wydatków na roboty i
inwestycje publiczne;
 każdorazowe wykorzystanie wymaga
dodatkowej odrębnej decyzji państwa.
Polityka fiskalna pasywna
(1)
 opiera się na założeniu, że określone elementy
dochodów i wydatków budżetowych cechuje
tendencja do automatycznego reagowania na
zmiany sytuacji gospodarczej (tzw.
automatyczne stabilizatory);
 automatyczne stabilizatory (regulatory)
pojawiają się w gospodarce gdy zapadnie
określona decyzja państwa, po uruchomieniu
działają samoczynnie (problem konstrukcji
systemu monitorowania);
Polityka fiskalna pasywna
(2)
 po stronie dochodów dotyczy podatków
uzależnionych od poziomu aktywności
gospodarczej (podatki progresywne od
dochodu, podatki pośrednie od sprzedaży);
 po stronie wydatków dotyczy transferów
uzależnionych od sytuacji materialnej
jednostek (zasiłki z tytułu bezrobocia, pomoc
społeczna, subsydia dla rolnictwa);
Polityka fiskalna pasywna
(3)
 automatyczne stabilizatory powodują
tendencje do powstawania nadwyżki
budżetowej w okresach ożywienia
gospodarczego i deficytu w okresie recesji;
 automatyczne stabilizatory nie są w stanie
oddziaływać na strukturę gospodarki i
dostarczać bodźców do zmiany sytuacji w
gospodarce.