5. Równowaga budżetowa – deficyt budżetowy – dług publiczny

Równowaga budżetowa to taki stan budżetu, w którym
wydatki znajdują pokrycie w dochodach:
wydatki = dochody
Na ogół budżety wykazują odchylenia od stanu
równowagi, czyli występuje jakieś saldo:
Rzadziej nadwyżka budżetowa: dochody > wydatki
Częściej deficyt budżetowy: dochody < wydatki
Za niezrównoważony uznaje się budżet, w którym
występuje deficyt, czyli ujemne saldo budżetowe.
1. Dodatnia różnica między dochodami
publicznymi a wydatkami publicznymi,
ustalona dla okresu rozliczeniowego,
stanowi nadwyżkę sektora finansów
publicznych, zaś ujemna różnica jest
deficytem sektora finansów publicznych.
2. Dochody publiczne i wydatki publiczne
oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów
publicznych ustala się po wyeliminowaniu
przepływów finansowych pomiędzy
jednostkami tego sektora.
Sektora
finansów publicznych i podsektorów:
rządowego, samorządowego i ubezpieczeń
społecznych;
Pierwotne (kredytowe), przy ustalaniu salda, do
dochodów nie są zaliczane środki pochodzące z
poprzednich okresów, jak również pożyczki i kredyty.
Wydatki bez obsługi długu publicznego; nie zachodzi
powiększenie martwego długu publicznego netto
Majątkowe, różnica między dochodami
budżetowymi, pomniejszonymi o dochody ze
sprzedaży majątku publicznego i o pożyczki
inwestycyjne a wydatkami bieżącymi budżetu.
Informuje o zmianie stanu majątku publicznego
państwa.
Ogólne,
uwzględnia całość obciążeń państwa –
zarówno wynikających z rozliczeń w kraju i z
zagranicą.
Krajowe, saldo ogólne po skorygowaniu o
budżetowe rozliczenia zagraniczne.
Realne (w cenach stałych) i nominalne (w cenach
bieżących).
Kasowe, różnica pomiędzy uzyskanymi faktycznie
dochodami a zrealizowanymi wydatkami.
Memoriałowe, po stronie dochodów - dochody
zrealizowane i należne, po stronie wydatków –
wydatki dokonane i wymagalne zobowiązania.




Nadmierne wydatki budżetowe (duże inwestycje
publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi kosztu długu
publicznego);
Zbyt niskie dochody budżetowe (niskie stopy
opodatkowania, mała efektywność systemu ściągania
podatków, pogorszenie koniunktury gospodarczej). Z reguły
większy deficyt w okresie recesji, gdy PKB spada i mniejszy
w okresie ożywienia, kiedy PKB wykazuje znaczny wzrost
Roszczeniowe oczekiwania różnych grup społecznych,
że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta
bezpieczeństwa socjalnego, finansując część konsumpcji
mniej zamożnych.
Sposób uchwalania budżetu przez parlament. Różne siły
społeczne - z jednej strony zainteresowane są minimalizacją
podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Zwykle
nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z
wydatkami.
DEFICYT RZECZYWISTY
faktyczna różnica pomiędzy wydatkami a dochodami
budżetowymi
DEFICYT CYKLICZNY
różnica między wydatkami i dochodami państwa,
realizowanymi w warunkach, gdy gospodarka nie
funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu mocy
produkcyjnych (okres recesji lub ożywienia)
DEFICYT STRUKTURALNY
symulowane, hipotetyczne różnice między wydatkami a
dochodami, realizowanymi w warunkach pełnego
zatrudnienia i naturalnej stopy bezrobocia
1. Sprzedaż skarbowych papierów
wartościowych na rynku krajowym i
zagranicznym.
2. Kredyty zaciągane w bankach krajowych i
zagranicznych.
3. Pożyczki.
4. Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa.
5. Nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych.
6. Podwyższenie podatkowów.
7. Dodatkowa emisja pieniądza.
 Dodatkowy wzrost podaży rządowych papierów
dłużnych na pokrycie dodatkowego deficytu,
 Wzrost oprocentowania rządowych papierów
dłużnych (wzrost stopy procentowej),
 Napływ kapitału spekulacyjnego,
 Aprecjacja,
 Spadek konkurencyjności krajowych
przedsiębiorstw,
 Ujemne saldo obrotów bieżących bilansie
płatniczym w wyniku działania mechanizmu
tzw. Bliźniaczych deficytów (twin deficits).
 Deficyt
budżetowy finansowany długiem stanowi
drenaż oszczędności, podnosi stopę procentową i
zmniejsza inwestycje prywatne (tzw. efekt
wypychania);
 Przyszli podatnicy spłacają wierzycieli –
redystrybucja międzypokoleniowa;
 W przypadku długu zagranicznego musi to
oznaczać w przyszłości redystrybucję na rzecz
zagranicy;
 Różne skutki deficytu w zależności od struktury
wydatków.
 Spieniężanie
deficytu versus zwiększanie długu;
 Niezależność banku centralnego;
 Polityka wyważonych podwyżek stóp BC;
 W długim okresie finansowanie długiem może być
inflacjogenne.
z Maastricht – poziom długu publicznego,
obok ograniczeń dotyczących deficytu, stanowi
kryterium, w oparciu o które Komisja bada
przestrzeganie dyscypliny budżetowej w państwach
członkowskich.
Protokół w sprawie procedury stosowanej w
wypadku nadmiernego deficytu, stanowiący
załącznik do Traktatu z Maastricht – określa:
- wartość bazową relacji długu publicznego do PKB
na poziomie 60%,
- wartość bazową relacji deficytu publicznego do
PKB na poziomie 3%.
Traktat
W 2008 r. deficyt sektora instytucji rządowych i
samorządowych w Polsce wyniósł 3,9% PKB, a
więc przekroczył wartość referencyjną wynoszącą
3,0% i nie utrzymuje się już na bliskim jej
poziomie. W związku ze zgłoszeniem przez
Polskę deficytu budżetowego przekraczającego
poziom 3,0% PKB w roku 2008, Komisja
Europejska (KE) wszczęła w maju 2009 r.
procedurę nadmiernego deficytu.
Łączne finansowe zobowiązania podmiotów
sektora publicznego z tytułu zróżnicowanych
z ekonomicznego i prawnego punktu
widzenia zdarzeń prawno-finansowych, a
przede wszystkim – niedoborów powstających
w wyniku finansowania nadwyżki wydatków
publicznych ponad dochody publiczne
skumulowane w poprzednich okresach.
Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania
sektora finansów publicznych z następujących
tytułów:
1) wyemitowanych papierów wartościowych
opiewających na wierzytelności pieniężne;
2) zaciągniętych kredytów i pożyczek;
3) przyjętych depozytów;
4) wymagalnych zobowiązań:
a) wynikających z odrębnych ustaw oraz
prawomocnych orzeczeń sądów
lub ostatecznych decyzji administracyjnych,
b) uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę
sektora finansów publicznych, będącą dłużnikiem.
Ze względu na strukturę władz
publicznych:
- dług centralny (państwowy),
- dług lokalny (samorządowy),
- dług sektora ubezpieczeń społecznych.
Kryterium swobody decyzji podmiotów,
które pożyczają władzom publicznym
pieniądze:
1. Dobrowolny,
2.Przymusowy.
Kryterium rozpoznawania przyczyn i
skutków zadłużenia publicznego:
1. Globalny dług publiczny.
2. Wewnętrzny (krajowy) dług publiczny pożyczki na krajowych rynkach finansowych.
3. Zewnętrzny (zagraniczny) dług publiczny pożyczki za granicą.
Kryterium rzeczywistego obciążenia
gospodarki i społeczeństwa:
1.Dług publiczny brutto - zobowiązania władz
publicznych względem podmiotów krajowych i
zagranicznych, znajdujących się poza sektorem
publicznym.
2. Dług publiczny netto - jest to pomniejszona
wielkość brutto o należności od podmiotów z
innych sektorów. Należności te mogą wynikać ze
stosunków wierzycielsko-dłużniczych, jak i
przymusowych (podatki, cła i opłaty).
Ze względu na czas, na który zaciągnięto
zobowiązania:
1.
Dług krótkoterminowy (płynny)
2. Długoterminowy (fundowany).
Ze względu na sposób liczenia:
1.
2.
Dług nominalny,
Dług realny (według kapitału).
Ze względu na charakter zobowiązań:
1.
2.
Dług rzeczywisty (wymagalne zobowiązania
bilansowe),
Dług potencjalny (z uwzględnieniem
udzielonych przez władze publiczne gwarancji i
poręczeń oraz innych zobowiązań).
l. Długo utrzymujący się deficyt budżetowy, który
przekształca się w dług publiczny.
2. Okresy wzmożonych wydatków publicznych,
np. w czasie wojen i recesji w gospodarce.
3. Realizowana doktryna ekonomiczna,
polegająca na utrzymywaniu deficytu
budżetowego i długu publicznego jako narzędzi
interwencjonizmu państwowego.
4. Realizacja celów politycznych rządzących,
którzy nie podwyższają podatków, ale nie
dokonują również koniecznych redukcji
wydatków publicznych.
5. Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę
zadłużenia.
6. Zaległości o charakterze odszkodowań czy
rekompensat w tytułu nie wywiązywania się budżetu
ze świadczeń wobec ludności np. nie podwyższania w
pewnym okresie płac w sferze budżetowej.
7. Kumulacja niedoborów z tytułu publicznych
poręczeń i gwarancji oraz zobowiązań zaciąganych
przez fundusze, agencje rządowe i inne jednostki
sfery budżetowej.
8. Zobowiązania odszkodowawcze.
9. Przymusowe wywłaszczenia mienia na zasadach
odpłatności.
1.
2.
3.
4.
5.
Czy deficyt budżetowy i dług publiczny są
zawsze źródłem inflacji?
Czy dług publiczny jest krzywdzącym
obciążeniem przyszłych pokoleń?
Czy powiększanie długu publicznego prowadzi
do fiskalnego bankructwa?
Czy deficyt budżetowy wysysa oszczędności
sektora prywatnego?
Czy deficyt budżetowy i koszt obsługi długu
publicznego wypiera inwestycje prywatne?
1.
2.
Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać
gwarancji i poręczeń, w następstwie których
państwowy dług publiczny przekroczy 3/5
wartości PKB.
Zakaz finansowania deficytu budżetu
państwa poprzez zaciąganie zobowiązań w
banku centralnym
W przypadku, gdy wartość relacji kwoty PDP
do PKB jest większa od 50%, a nie większa od
55%, to na kolejny rok:
a) Rada Ministrów uchwala projekt ustawy
budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu
państwa do dochodów budżetu państwa nie może
być wyższa niż analogiczna relacja z roku
bieżącego,
b) Powyższa relacja stanowi górne ograniczenie
relacji deficytu każdej jednostki samorządu
terytorialnego do jej dochodów, jaka może zostać
uchwalona w budżecie jednostki samorządu
terytorialnego;
W przypadku, gdy wartość relacji kwoty PDP
do PKB jest większa od 55%, a nie większa od
60%, to na kolejny rok:
a) RM uchwala projekt ustawy budżetowej, w
której jako górne ograniczenie deficytu jest jego
poziom zapewniający, że relacja długu
Skarbu Państwa do PKB przewidywana na
koniec roku budżetowego, którego dotyczy
projekt ustawy, będzie niższa od relacji w roku
poprzedzającym rok budżetowy,
cd.
b) górne ograniczenie relacji deficytu każdej JST
do jej dochodów, jaka może zostać uchwalona w
budżecie JST zostaje zmniejszone przez
pomnożenie przez współczynnik R, wyliczany w
następujący sposób:
R = (0,6 - PDP/PKB) : 0,05,
c) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program
sanacyjny mający na celu obniżenie relacji PDP
do PKB.
W przypadku, gdy wartość relacji kwoty PDP do
PKB jest równa lub większa od 60%:
a) poczynając od siódmego dnia po dniu
ogłoszenia takiej relacji jednostki sektora
finansów publicznych nie mogą udzielać nowych
poręczeń i gwarancji,
b) RM najpóźniej w terminie miesiąca od dnia
ogłoszenia takiej relacji przedstawia Sejmowi
program sanacyjny mający na celu ograniczenie
tej relacji poniżej 60%,
cd.
c) w kolejnym roku budżetowym obowiązuje
zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji
przez jednostki sektora finansów publicznych,
d) w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok
budżetowy oraz w uchwalonych budżetach
jednostek samorządu terytorialnego kwota
wydatków jest równa lub niższa od kwoty
dochodów.
Zgodnie z art. 70 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o
finansach publicznych Minister Finansów
zobowiązany jest do opracowania co roku
trzyletniej strategii zarządzania długiem
Skarbu Państwa (SP) oraz oddziaływania na
państwowy dług publiczny. Dokument ten
Minister Finansów przedstawia Radzie
Ministrów do zatwierdzenia, a następnie Rada
Ministrów przedstawia go Sejmowi wraz z
uzasadnieniem projektu ustawy budżetowej.
1.
2.
W szerszym znaczeniu stanowi element
polityki fiskalnej i obejmuje decyzje, jaka
część wydatków państwa ma być finansowana
poprzez zaciąganie długu, a zatem jaka będzie
wielkość długu publicznego.
W węższym znaczeniu oznacza sposób
finansowania potrzeb pożyczkowych państwa
oraz kształtowanie struktury długu, a więc
wybór rynków, instrumentów i terminów
emisji.
Celem minimalizacja kosztów obsługi długu w
długim horyzoncie czasu przy przyjętych
ograniczeniach odnośnie do poziomu:
a) ryzyka refinansowania,
b) ryzyka kursowego,
c) ryzyka stopy procentowej,
d) ryzyka płynności budżetu państwa,
e) pozostałych rodzajów ryzyka, w szczególności ryzyka
kredytowego i operacyjnego,
f) rozkładu kosztów obsługi długu w czasie.
Zadania Strategii
1. Zwiększanie płynności rynku SPW (emisja
dużych serii obligacji, dostosowanie polityki emisyjnej do
warunków rynkowych, w tym popytu w poszczególnych
segmentach rynku SPW),
2. Zwiększanie efektywności rynku SPW
(dopasowanie harmonogramu emisji na rynku krajowym i
zagranicznym do uwarunkowań rynkowych i budżetowych),
3. Zwiększanie przejrzystości rynku SPW
(publikacja kalendarzy emisji SPW, rocznych, kwartalnych i
miesięcznych planów podaży SPW na rynku krajowym i
zagranicznym, promocja rynku elektronicznego).