Internetowa biblioteka Między tekstami Materiały do
advertisement
Internetowa biblioteka Między tekstami Materiały do interpretacji obrazów Autor: Małgorzata Herzog Jacques-Louis David, Śmierć Marata 1793, Bruksela, Musées Royaux des Beaux-Arts olej na płótnie (wymiary 165 × 128 cm) materiały zamieszczone na www.gwo.pl 1 Internetowa biblioteka Między tekstami. Materiały do interpretacji obrazów BIOGRAFIA AUTORA Jacques-Louis David (1748–1825) był najwybitniejszym reprezentantem francuskiego klasycyzmu. Przez jednych uważany jest za filar sztuki oświecenia, przez innych za malarza – konformistę, ponieważ najpierw był oficjalnym artystą rewolucji francuskiej, a później nadwornym malarzem Napoleona. Studiował w pracowniach François’a Bouchera i Josepha Marii Viena w Paryżu. W 1774 roku otrzymał prestiżową Prix de Rome, co umożliwiło mu kontynuowanie studiów we Włoszech. W początkowym okresie swojej twórczości nawiązywał do sztuki barokowej i rokokowej (Mars i Minerwa, Portret konny Stanisława Kostki Potockiego). Jednak podczas pobytu we Włoszech zachwycił się sztuką antyczną i zaczął tworzyć w duchu klasycystycznym. W 1780 roku powrócił do Paryża, a w 1784 roku został przyjęty do Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby. Wielkie uznanie przyniósł mu obraz Przysięga Horacjuszy namalowany na polecenie króla Francji Ludwika XVI, odpowiadający nastrojom epoki rewolucji francuskiej. W pełnych patosu obrazach o tematyce zaczerpniętej z historii starożytnej Grecji i Rzymu David podkreślał znaczenie cnót obywatelskich: męstwa, poświęcenia i surowości obyczajów. Charakterystyczne dla jego kompozycji były – czysta linearna forma wzorowana na rzymskich reliefach oraz zwarta, statyczna kompozycja i wierność realiom. W czasie rewolucji David był członkiem Konwentu, Komitetu Oświecenia Publicznego i Komisji Sztuki. Projektował dekoracje z okazji uroczystości i malował obrazy o tematyce współczesnej – Przysięga w Sali do gry w piłkę, Śmierć Lepelletiera, Śmierć Józefa Bary i Śmierć Marata – obraz uznany za największe dzieło Davida. Jako członek deputowany Konwentu głosował w 1792 roku za śmiercią króla. W 1794 roku został aresztowany jako przyjaciel Robespierre’a, lecz wyszedł na wolność dzięki amnestii w 1795 roku. W okresie napoleońskim osiągnął szczyt sławy i powodzenia – w 1804 roku Napoleon mianował go swoim nadwornym malarzem. Obrazami takimi jak Portret konny Napoleona na górze św. Bernarda, Koronacja Napoleona, Napoleon w stroju koronacyjnym i Rozdział orłów wywarł wielki wpływ na życie artystyczne we Francji, w znacznej mierze przyczyniając się do powstania stylu empire. Był też doskonałym portrecistą (Portret Madame Recamier), malował także heroizowane obrazy mitologiczne (Porwanie Sabinek). Po upadku Napoleona musiał opuścić Francję, gdyż został uznany za przeciwnika monarchii, osiadł w Brukseli i otworzył tam pracownię malarską. Zabrał ze sobą obraz Śmierć Marata, aby mieć pewność, że nie zostanie zniszczony jak jeden z jego rewolucyjnych obrazów. Wykształcił ponad 400 uczniów, z których najwybitniejszymi byli Antoine Jean Gros, François Gèrard, François Drouais, Louis Girodet, Jean Auguste Ingres, Jean Baptiste Isabey, Antoni Brodowski. Wywarł też decydujący wpływ na malarstwo francuskie i belgijskie XIX wieku. materiały zamieszczone na www.gwo.pl 2 Internetowa biblioteka Między tekstami. Materiały do interpretacji obrazów OPIS OBRAZU Jean-Paul Marat, jeden z przywódców rewolucji francuskiej, był osobistym przyjacielem malarza Jacques-Louis Davida. Gdy 13 lipca 1793 roku Marat został zasztyletowany przez Charlotte Corday, związaną z wrogim mu klubem Żyrondystów, David został wezwany na miejsce zbrodni. Według relacji świadków, martwy Marat leżał na podłodze w ubraniu. Niemal natychmiast po śmierci został uznany za męczennika rewolucji, a jego imieniem nazwano kilka świąt republikańskich. Zwłoki rewolucjonisty zostały przeniesione do Panteonu. W mowie pogrzebowej opublikowanej przez Konwent Narodowy walka Marata w imię uciemiężonego ludu została porównana do działalności Chrystusa. Dla uczczenia pamięci przywódcy rewolucji Konwent zobowiązał Jacques-Louis Davida do namalowania obrazu poświęconego Maratowi. Pierwsze szkice zamordowanego rewolucjonisty malarz zrobił jeszcze na miejscu zbrodni. Obraz w ostatecznym kształcie został ofiarowany Konwentowi 15 listopada 1793 roku. Obraz Jacques-Louis Davida jest nowatorski – dotychczas rzadko w malarstwie ukazywano śmierć osoby świeckiej w sposób tak naturalny, pozbawiony zbędnego patosu. Zamierzeniem Davida było przedstawienie Marata w sposób realistyczny, ale jednocześnie jako męczennika i symbolu rewolucji. Dlatego nie odtworzył wiernie realiów jego śmierci, tylko nadał im wymiar symboliczny. By pokazać zmarłego nago – tak jak często malowano świętych męczenników – umieścił ciało Marata w wannie stylizowanej na antyczny sarkofag. David wybrał taką scenerię, gdyż zgodnie z przekazami współczesnych, Marat często zażywał długich kąpieli, które przynosiły mu ulgę w chorobie skóry, na którą bardzo cierpiał. Kąpiąc się w wannie, często pracował – pisał teksty do „Przyjaciela ludu”, gazety którą sam redagował. W takiej właśnie chwili, według przekazu Davida, miała zastać go morderczyni. W symbolice obrazu znajduje się wiele odniesień do malarstwa religijnego. Ułożenie ciała zamordowanego rewolucjonisty z odchyloną głową i zwisającym bezwładnie ramieniem przywodzi na myśl wyobrażenia Chrystusa w scenach zdjęcia z krzyża. Krwawa rana na piersi Marata jest podobna do przebitego boku niewinnie ukrzyżowanego Zbawiciela. Prześcieradło osłaniające ciało Marata przypomina biały całun, na którym złożono martwe ciało Chrystusa. Głowa Marata jest owinięta w białą chustę, co jest z kolei symbolicznym nawiązaniem do stroju antycznego. W opuszczonej bezwładnie ręce Marat trzyma białe pióro – symbol jego twórczej pracy pisarskiej i dziennikarskiej, ale także symbol szlachetnej, niewinnej i męczeńskiej śmierci. Inne szczegóły kompozycji, bardzo realistycznie ukazane przez Davida, mają również istotne znaczenie dla podkreślenia wyjątkowej symboliki sceny. Niezwykle dokładnie ukazane zostało pismo przyniesione przez zabójczynię, które zmarły trzyma w ręce. Można odczytać z niego wyraźnie słowa: „Charlotta Corday do obywatela Marata. Jestem dostatecznie nieszczęśliwa, by mieć prawo do Pańskiej życzliwości”. materiały zamieszczone na www.gwo.pl 3 Internetowa biblioteka Między tekstami. Materiały do interpretacji obrazów Widoczne jest także na podłodze porzucone przez nią narzędzie zbrodni – zakrwawiony nóż. Na pierwszym planie artysta namalował prostą drewnianą skrzynię służącą za stolik do pisania, na której stoi kałamarz i leżą zapisane przez Marata kartki papieru. Na boku skrzyni, w centralnym miejscu malarz umieścił swoją pamiętną dedykację: „Maratowi – David”. W tle namalował żałobną czarną ścianę, rozpościerającą się nad zmarłym niczym wnętrze grobowca. Na obrazie nie umieścił żadnych zbędnych szczegółów i ozdobników, które mogłyby rozpraszać uwagę widza. Obraz jest statyczny, cechuje go wyciszenie i niezwykły, wyidealizowany wręcz spokój. Artysta osiągnął to dzięki zastosowaniu kompozycji centralnej, użyciu wąskiej gamy kolorów i minimalnej liczby rekwizytów, a także dzięki zostawieniu dużej pustej przestrzeni w tle. Gładka ciemna ściana zajmuje niemal połowę płótna. Cała postać zmarłego jest zatopiona w półmroku. Światło, które pada z bocznej strony, oświetla tylko jego ramiona i głowę. Twarz Marata nie wyraża cierpienia; jest tak spokojna, jakby zasnął podczas kąpieli. Atmosferę smutku i melancholii podkreśla dominacja zimnych barw: szarości, przygaszonych zieleni, czerni i brązów. Obraz namalowany jest ostrymi plamami, z wyraźnym gdzieniegdzie konturem. Dzięki temu poszczególne części obrazu, mimo, że zatopione w ciemnej tonacji, pozostają jednak bardzo wyraziste. Śmierć Marata jest próbą stworzenia nowej ikonografii bohatera rewolucyjnego. Celem artysty było także przekazanie pamięci o Maracie jako o męczenniku i wielkim bohaterze Rewolucji, który zginął niewinnie w obronie głoszonych idei i wolności. Dawid celowo ukazał go w sposób, który przypomina sceny z obrazów religijnych, takich jak pieta czy zdjęcie z krzyża. Jednocześnie podkreślił jego ludzkie cechy – kąpiel, która przynosiła ulgę w chorobie, czy pisanie tekstów do gazety. Przenosząc na swój obraz schemat religijnego sacrum, ukazał zwykłe przedmioty – kałamarz, sztylet i pióro niczym relikwie zmarłego. Tym bardziej, że te właśnie przedmioty niesione były za trumną Marata na jego pogrzebie. Pomnikowy charakter dzieła Davida podkreśla dedykacja umieszczona przez artystę w hołdzie przyjacielowi. Dzięki prostocie przekazu obraz niesie do dziś duży ładunek emocji i znaczeń. Ma także wydźwięk moralizatorski, związany z ideologią oświecenia, typowy dla sztuki klasycystycznej. Surowość i powaga sceny, stonowany koloryt i perfekcja kompozycji czyni z tego obrazu jedno z najwybitniejszych dzieł malarstwa klasycystycznego. materiały zamieszczone na www.gwo.pl 4
