NURTY KONSERWATYWNE

ZAJĘCIA X – dr I. Barwicka-Tylek
NURTY KONSERWATYWNE
- WIEK XIX
Edmund Burke (1729-1797). Teokraci francuscy:
J. de Maistre (1754-1821), L. de Bonald (1754-1840).
Szkoła historyczna w prawie: F.K. von Savigny (1779-1861).
Romantyzm i nacjonalizm niemiecki.
KONSERWATYZM – główne pojęcia
• organiczna koncepcja wspólnoty i związana z nią akceptacja
hierarchii społecznej, wywodzonej zarówno z naturalnych różnic
między jednostkami, jak też konieczności ustrukturyzowania
społecznego organizmu;
• autorytet – postrzegany jako alternatywa wobec władzy opartej na
przymusie fizycznym: władzę się posiada, natomiast autorytetem się
jest – z uwagi na wypracowaną i dowiedzioną w praktyce
umiejętność kierowania społeczeństwem dla jego dobra
(uprawnienia autorytetu nie mogą być ściśle zdefiniowane, a tym
bardziej ich zakresu nie da się negocjować);
• kumulatywna wizja rozwoju – stan obecny wynikiem gromadzenia
doświadczeń przeszłych pokoleń i niezrozumiały bez jego
uwzględnienia: rola tradycji, obyczajów, instytucji
gwarantujących ciągłość (rodzina);
• natura ludzka postrzegana jako bardziej skłonna do zła, lub
przynajmniej słaba – większość jednostek potrzebuje zewnętrznej
kontroli swych zachowań; nie tylko by nie szkodzić innym, ale także
by zrealizować własne cele. Dlatego należy odrzucić indywidualizm
(dlatego również na zakończenie każdego przedmiotu student musi
zdać egzamin – gdyby prowadzący byli liberałami, nie byłoby to
może konieczne  pomyśl, dlaczego)
E. Burke i konserwatyzm brytyjski
• aż do rewolucji – członek stronnictwa wigów
(liberałowie), po rewolucji zmodyfikował częściowo swe
poglądy;
• dzieła: Rozważania o rewolucji we Francji;
• krytyka oświecenia i rewolucji francuskiej: tzw. postęp
i odgórna racjonalizacja stosunków społecznych prowadzi
do rozkładu wspólnoty i chaosu;
• polityka nie jest nauką aprioryczną – wymaga
zrozumienia przeszłości konkretnego społeczeństwa,
jednoczących go wartości, i dostosowania wszelkich
nowych rozwiązań do naturalnych kierunków jego
rozwoju – zmiany ewolucyjne (cecha uważana za
charakterystyczną dla brytyjskiego konserwatyzmu);
• naród jako związek pokoleń przeszłych,
teraźniejszych i przyszłych (wspólnota historyczna);
• tradycja – płaszczyzna porozumienia między
jednostkami (m.in. spajająca rola religii).
E. Burke – c.d.
• konserwatywne założenia to w przypadku Anglii:
– akceptacja tradycji ustroju mieszanego,
którego wersją była brytyjska monarchia
konstytucyjna, oparta na współdziałaniu króla
i parlamentu (bez przewagi tego ostatniego);
– poparcie Chwalebnej Rewolucji 1688 r., ale
także amerykańskiej wojny o niepodległość;
– obrona systemu dwupartyjnego, wyborów
cenzusowych (urodzenie, majątek);
– gospodarka wolnorynkowa (A. Smith) i
nienaruszalność własności prywatnej;
„Teokraci francuscy”
• teokracja – rządy Boga (jest on faktycznym suwerenem,
co oznacza, że prawo stanowione musi być
zakorzenione w prawie bożym – religia podstawą
polityki);
• L. de Bonald:
– jednostki obdarzone naturą społeczną (por. Arystoteles
i św. Tomasz);
– więzi społeczne utrwalane w procesie historycznym jako kultura
(narzędziem język, rozum), co decyduje
o różnicach między formami życia wspólnotowego;
– hierarchia podstawą uporządkowanych i opartych na współpracy
relacji (tak w Kościele, jak w państwie i rodzinie): analogia
Trójcy Św. (władza, wykonawcy jej poleceń oraz poddani);
– proces historyczny skażony zbytnią pychą umysłu ludzkiego,
dlatego należy umacniać tradycyjne struktury władzy, by
powstrzymać postępującą degenerację.
„Teokraci francuscy”
• J. de Maistre:
– prowidencjalizm – procesem dziejowym opiekuje się
Bóg (Opatrzność);
– rewolucja francuska karą za grzechy (głównie
wynikające z wiary w rozum ludzki – stwarzający
iluzję samowystarczalności człowieka jako
prawodawcy);
– ultramontanizm – absolutna władza papieża w
Kościele;
– polityczne znaczenie władzy papieskiej – traktat Du
Pape (O papieżu) – uprawnienie do zwolnienia
poddanych z obowiązku posłuszeństwa królowi (por.
papalizm);
– właściwym wzorcem średniowieczny model
stosunków społecznych i politycznych.
Niemiecka szkoła historyczna
• inna nazwa: „szkoła profesorska”;
• F.K. von Savigny: O powołaniu naszych czasów
do ustawodawstwa i nauki prawa;
• krytyka uniwersalizmu szkoły praw natury –
historyzm;
• prawo zwyczajowe (odzwierciedlające ducha
narodu) a prawo „prawników”;
• G.F. Puchta: zakorzenione w świadomości
zbiorowej prawo zwyczajowe ma większy wpływ
na zachowania obywateli niż prawo ustawowe
(które tym samym powinno szukać oparcia w
pierwszym) – stąd szczególna rola nauki prawa,
zajmującej się badaniem obyczajów wspólnoty,
tradycją i przeszłością prawną.
Romantyzm i nacjonalizm niemiecki
• eksponowanie pozytywnej roli czynników
irracjonalnych w rozwoju społeczeństw
i narodów: wartości moralnych, woli, czynników
historycznych;
• podkreślanie emocjonalnego charakteru więzi
społecznych i narodowych (por. alternatywne
koncepcje);
• wiara w historyczną rolę „wybitnych” jednostek i
krytyka egalitaryzmu;
• kult ludowości (niekoniecznie idący w parze z
admiracją wobec niższych warstw ludowych).
• związek polityki i sztuki.
Romantyzm i nacjonalizm niemiecki – c.d.
• J.G. Herder (1724-1804):
– naród (Volk) jako najbardziej naturalna
wspólnota, jednoczona głównie dzięki
dziedzictwu kulturowemu (ważny wspólny
język) – wtórność instytucji państwa,
podziałów społecznych itp.;
– szczególna rola poezji – ożywia i ukazuje
świat wspólnych wartości narodowych;
– krytyka absolutyzmu współczesnej monarchii
pruskiej (realizującej wzorzec „francuski”) –
powrót do źródeł kultury germańskiej.
Romantyzm i nacjonalizm niemiecki – c.d.
• F. von Hardenberg (Novalis, 1772-1801):
– wiara (katolicyzm – postulat rechrystianizacji Europy i
pojednania) i miłość podstawą narodu i państwa;
– krytyka racjonalizmu (także np. edukacji ludu –
„zanieczyszczającej” obecnego w duszy ludu).
• A. Műller (1779-1829):
– koncepcja państwa stanowego, z dominującą rolą
szlachty (właścicieli ziemskich);
– antysemityzm.
• J.G. Fichte (1762-1814):
– zamknięte państwo handlowe;
– koncepcja narodu wyznaczającego standardy innym
(Normalvolk, Urvolk).
PYTANIA POD ROZWAGĘ 
• Prace poświęcone myśli konserwatywnej
podkreślają na ogół niejednolitość koncepcji
zaliczanych do tego kierunku myśli politycznej –
można znaleźć konserwatystów opowiadających
się za interwencjonizmem państwowym, a także
akceptujących bez zastrzeżeń zasady
leseferyzmu. Z czego wynika ta różnorodność?
Dlaczego można mówić o niej zarówno jak o
zalecie, jak i wadzie konserwatyzmu?
• Czy potrafiłbyś sformułować kilka postulatów
politycznych, które mogłyby stać się podstawą
polskiego konserwatyzmu? (pomyśl o
specyficznie polskiej tradycji historycznej,
politycznej i prawnej)