Zarządzanie zapasami 3 - Metody kształtowania

Zarządzanie zapasami 3 - Metody kształtowania zapasów
3. METODY KSZTAŁTOWANIA ZAPASÓW
3.1 METODA ABC
W metodzie tej zapasy są pogrupowane według kolejności od najddroższych do najmniej
cennych. Zgodnie z tym Grupa A obejmująca 10% ogółu zapasów ujętych ilościowo, stanowi
50% wartości. Kolejne 30% ilościowych składników zakwalifikowanych do grupy B stanowi w
ujęciu wartościowym 35% ogółu zapasów. Jak można zauważyć aż 60% zapasów w ujęciu
ilościowym stanowi 15% ogółu zapasów w ujęciu wartościowym.
Metoda ABC pozwala przyporządkować zapasy do różnych grup pod względem ważności.
Poza tym umożliwia właściwą koncentrację na działaniach w zakresie oszczędności
materiałowych, w których spodziewane efekty będą największe. Może się także przyczyniać
do bardziej efektywnego wykorzystania ograniczonych zasobów środków obrotowych firmy.
3.2. SYSTEM JUST-IN-TIME
System-Just-in-time jest jedną z najnowszych form kształtowania zapasów. Zgodnie z tym
podejściem firma zamawiająca stara się utrzymać zapasy na poziomie bliskim zera. Zapasy
są realizowane bardzo skrupulatnie, z dokładnością co do dnia lub nawet godziny. Dlatego
też
system
ten
wymaga
bardzo
zdyscyplinowanych
dostawców
oraz
bardzo
zsynchronizowanego procesu technologicznego.
W podejściu tym koszty prowadzenia magazynów materiałowych ponoszą dostawcy.
Odbiorcy angażują mniej środków finansowych w zapasach . Przyczynia się to do obniżenia
kosztów utrzymywania zapasów, natomiast z reguły rosną koszty realizacji dostaw. Dostawcy
chcąc wykonać zamówienia z wymaganą przez odbiorców dokładnością muszą utrzymywać
zapasy wytworzonych przez siebie produktów lub posiadać rezerwy zdolności produkcyjnych.
W zależności od tego jaki wybierzemy sposób realizacji procesu produkcji musimy rozważyć
te dwie grupy kosztów. System just-in-time jest ryzykownym systemem zarządzania
zapasami. Można go stosować, jeśli nasi dostawcy są stosunkowo blisko zlokalizowani.
3.3. MODEL EKONOMICZNEJ WIELKOŚCI PARTII DOSTAWY (EOQ)
www.wkuwanko.pl
1
Zarządzanie zapasami 3 - Metody kształtowania zapasów
Model Economic Order Quantity (EOQ) pozwala określić ekonomicznie uzasadnioną wielkośc
partii dostawy, która ma zapewnić minimalizację całkowitych kosztów związanych z
gospodarką zapasami. Te koszty to: koszty utrzymania zapasów w magazynach, Ku, oraz
koszty realizacji zmówień (realizacji dostaw), Kz. Zarządzający firmą musi tak pokierować
procesem zaopatrzenia i utrzymania zapasów, aby łącznie koszty były jak najniższe.
Model ten zakłada, że:
istnieją dwa rodzaje kosztów: proporcjonalne do ilości zapasów i proporcjonalne do liczby
zamówień;
jednostkowe koszty utrzymania zapasów są stałe. Całkowite koszty utrzymania zapasów w
magazynach (Ku) są proporcjonalne do średniego stanu zapasów, tj. do wielkości partii
dostawy;
koszty realizacji jednego zamówienia (F) są stałe. Natomiast całkowite koszty realizacji (Kz)
dostaw są proporcjonalne do liczby dostaw w okresie;
zapotrzebowanie na materiały potrzebne do realizacji procesu gospodarczego jest stałe w
rozpatrywanym okresie. Tempo zużywania zapasów jest stałe;
ceny zakupowanych materiałów nie zależą od wielkości zamówień i ich liczby;
rachunek jest prowadzony w nieograniczonym okresie. W analizach nie jest uwzględniane
zakńczenie działalności. Nie przewiduje się działań prowadzących do pozbycia się zapasów;
nie ma tu ryzyka niezrealizowania dostawy i dlatego też nie występują koszty braku
zapasów;
niezależnie od tego jak długo zapasy przebywają w magazynie zachowują przez cały czas
swoją przydatność, nie tracą wartości użytkowych;
okres wprowadzenia zapasów jest nieskończenie krótki. Moment dostawy jest uznany za
moment wprowadzenia materiału do procesu produkcji.
Firma może być zaopatrywana na kilka sposobów. Można realizować niewiele
dużych
dostaw lub dokonywać częściej zakupów w małych partiach. W ten sposób dostarczana jest
taka sama ilość materiałów. Pierwsze podejście pozwala minimalizować koszty realizacji
dostaw, zaś drugie minimalizuje koszty utrzymania zapasów. W drugim przypadku średni
poziom zapasów jest niższy.
W modelu EOQ zakłada się że dostawy są realizowane regularnie oraz że wielkość dostaw
jest stała w analizowanym okresie. Stan zapasów zawiera się w granicach: od stanu
maksymalnego równego wielkości dostawy (Q) do stanu minimalnego równego zeru. Dlatego
też średni stan zapasów magazynowych jest zależny od wielkości partii dostawy (Q) i wyraża
się wzorem:
Iśr=(Q+O)/2=Q/2
www.wkuwanko.pl
2
Zarządzanie zapasami 3 - Metody kształtowania zapasów
gdzie:
Iśr - średni stan zapasów magazynowych
Q- wielkość dostawy.
Koszty utrzymania jednostki zapasów w ciągu jednego okresu są równe Cp.
Wtedy to całkowite koszty utrzymania zapasów można wyrazić następującą funkcją:
Ku = Cp Iśr
Ku = Cp (Q/2)
gdzie:
Ku - koszty utrzymania zapasów ogółem,
Cp - jednostkowe koszty utrzymania zapasów.
Liczba dostaw (n) jest zależna od wielkości partii dostaw i łącznego zapotrzebowania na
materiały w badanym okresie:
n = S/Q
gdzie:
S - zapotrzebowanie okresowe na materiały.
Łączne koszty realizacji zamówień (Kz) są pochodne w stosunku do jednostkowych kosztów
realizacji zamówienia (F) i liczby dostaw (n):
Kz = F n,
Kz = F (S/Q),
Łączne koszty zapasów (Ct) stanowią sumą kosztów utrzymania stanu magazynowych (Ku) i
kosztów realizacji wszystkich zamówień w okresie (Kz):
Ct = Ku + Kz,
Ct = Cp(Q/2) + F(S/Q).
Chcąc znaleźć minimum tej funkcji, oblicza się jej pochodną ze względu na zmienną Q i
przyrównuje wartość pochodnej do zera:
C'p (Q) = Cp / 2 - F (S / Q2),
Cp / 2 - F (S / Q2) = 0
Po przekształceniu otrzymuje się wzór na optymalną wielkość partii dostawy (Q*):
Q* =
Jak wynika z powyższej formuły, ekonomicznie uzasadniona wielkość partii dostawy (Q*) jest
funkcją trzech zmiennych:
• okresowego zapotrzebowania na materiały (S),
• jednostkowych kosztów realizacji zamówienia (F),
• jednostkowych kosztów utrzymania zapasów w okresie (Cp).
www.wkuwanko.pl
3
Zarządzanie zapasami 3 - Metody kształtowania zapasów
Zależności między wielkością partii dostawy (Q) a kosztami całkowitymi (Ct), kosztami
zamówień (Kz) i kosztami utrzymywania zapasów (Ku) zostały przedstawione graficznie na
rysunku nr 2.
Rysunek nr 2
Model ekonomicznej wielkości partii dostawy (EOQ)
Koszty
Q*
Q
Wielkość partii dostawy
Źródło: A. Rutkowski "Zarządzanie finansami", Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
2000, s. 381
W procesie zarządzania zapasami istotne jest odpowiednio wczesne zamówienie dostawy
materiałów, tak aby nie spowodować przerwania ciągłości procesu gospodarczego.
Zamówienie powinno być złożone, w momencie gdy poziom zapasów osiągnie stan sygnalny.
Zapas ten powinien być wystarczający do zaspokojenia potrzeb materiałowych w okresie
realizacji dostawy. Jednocześnie, licząc się z zakłóceniami w procesie dostaw, poziom
zapasów nie powinien być niższy od ustalonego zapasu bezpieczeństwa. Dlatego też poziom
zapasów sygnalnych dla złożenia zamówienia można wyznaczyć na podstawie następującej
formuły:
Zapas
sygnalny
=
(Zapas
bezpieczeństwa)
+ (Czas realizacji
dostawy)
www.wkuwanko.pl
(Dzienne
zapotrzebowanie).
4
Zarządzanie zapasami 3 - Metody kształtowania zapasów
Im szybciej zapasy materiałowe są zużywane, tym wcześniej należy złożyć zamówienie na
kolejną dostawę. Moment złożenia zamówienia może być funkcją wielkości zapasów. Przy
założeniu stałego tempa zużywania zapasów problem ten można uprościć, składając
zamówienia w sposób powtarzalny, w regularnych odstępach czasu.
3.4.
MODEL
EKONOMICZNEJ
WIELKOŚCI
PARTII
DOSTAWY
Z
UWZGLĘDNIENIEM
DYSKONTA
Model ekonomicznej wielkości partii dostawy (EOQ) można również wykorzystać do
obliczenia wielkości dostawy w przypadku, gdy firma ma możliwość skorzystania z opustów
cenowych, związanych z zakupami powyżej pewnego poziomu. W tym przypadku łączne
koszty utrzymania zapasów wzrastają oraz jednocześnie firma korzysta z możliwości zapłaty
niższej
ceny.
Wyższe
koszty
utrzymania
zapasów
są
rekompensowane
dzięki
oszczędnościom. Czasami możliwość skorzystania z opustów jest związana z koniecznością
przekroczenia ekonomicznie uzasadnionej wielkości partii dostawy. Wówczas podstawowy
model EOQ powinno uzupełnić się o wielkość oszczędności na wydatkach materiałowych.
Całościowe koszty utrzymania zapasów, realizacji zamówień oraz wielkości wydatków na
zakup materiałów przedstawia poniższy wzór:
Ct = Cp (Q / 2) + F (S / Q) + P S,
gdzie: P - cena jednostkowa kupowanego materiału (towaru),
pozostałe oznaczenia jak w podstawowym modelu ekonomicznej wielkości partii dostawy.
Jak łatwo zauważyć do podstawowego modelu EOQ został wprowadzony element (P S),
uwzględniający wielkość wydatków na zakup mateńałów. Wielkość tego wydatku jest zależna
od skorzystania lub też niekorzystania z opustu cenowego. Jeżeli uwzględni się bazowy
poziom cen (P0) dla optymalnej wielkości partii dostawy (Q*), to łączne koszty utrzymania
zapasów wraz z wydatkami na zakup materiałów wyniosą (Ct0):
Ct 0 = Cp (Q* / 2) + F (S / Q*) + P0 S.
Dla nowego poziomu cen, uwzględniającego dyskonto (Pd) i większe dostawy (Qd ), łączne
koszty zapasów (Ctd) są równe:
Ctd = Cp (Qd / 2) + F (S / Qd) + Pd S.
Jeżeli łączne koszty zapasów z uwzględnieniem dyskonta (Ctd) są niższe od łącznych kosztów
(Ct0) dla ekonomicznie uzasadnionej wielkości partii dostawy (Q*), to akceptuje się
propozycje zakupów większej partii dostaw.
www.wkuwanko.pl
5
Zarządzanie zapasami 3 - Metody kształtowania zapasów
3.4. PODEJŚCIE INWESTYCYJNE W ZARZĄDZANIU ZAPASAMI
W zarządzaniu zapasami można również zastosować podejście inwestycyjne. Gromadzenie
większych zapasów wymaga wcześniejszego poniesienia wydatków. Zapasy te przyniosą w
niedalekiej przyszłości korzyści, wyrażające się w dodatkowej sprzedaży i dodatkowych
wpływach. Warunkiem akceptacji decyzji o zmianie stanu zapasów jest spełnienie wymogu,
aby wartość bieżąca dodatkowych wpływów uzyskanych w wyniku wzrostu stanu zapasów
była większa od wartości bieżącej wydatków poniesionych na wzrost stanu zapasów. Ujemny
wynik odejmowania jest sygnałem do odrzucenia decyzji o ukształtowaniu nowego poziomu
zapasów. Aby ocenić efektywność decyzji, należy wyznaczyć wszystkie przyrostowe
przepływy pieniężne powiązane z daną decyzją. Podejście to jest zaprezenane w przykładzie
nr 1.
ZAKOŃCZENIE
Zapasy są niezbędnym czynnikiem wykorzystywanym w działalności gospodarczej,
produkcyjnej i handlowej. Poza tym zapewniają ciągłość procesów gospodarczych. Jednak
zbyt wysoki poziom zapasów prowadzi do wzrostu kosztów. Z tego też względu poziom
zapasów powinien być zoptymalizowany z punktu widzenia minimalizacji łącznych kosztów
utrzymania zapasów i realizacji dostaw. Służy do tego model ekonomicznej wielkości partii
dostawy. Stosowanie modelu EOQ wymaga spełnienia wielu rygorystycznych założeń. Przy
tym nie uwzględnia wartości pieniądza w czasie oraz czynników ryzyka. Jest to model
krótkoterminowy. Zakłada stałą szybkość zużywania zapasów i stałe ceny.
W przypadku różnicowania cen zależnie od wielkości dostawy, tj. stosowania dyskonta lub
uwzględnienia konieczności tworzenia zapasów bezpieczeństwa, podstawowy model EOQ jest
poddawany modyfikacji.
Ustalając wielkość zapasów, można również wykorzystać podejście inwestycyjne. Zgodnie z
nim gromadzi się większe zapasy, ponosi się wydatek inwestycyjny, licząc na większą
sprzedaż i większe wpływy. Do wyceny atrakcyjności określonej polityki tworzenia zapasów
służy również wartość bieżąca netto (NPV ).
www.wkuwanko.pl
6