K t-1

1
I NWE STYCJ E
Jak wiemy, INWESTYCJE mogą być BRUTTO, NETTO I ODTWORZENIOWE.
Pamiętamy również, że poza PRYWATNYMI FIRMAMI inwestuje PAŃSTWO (inwestycje infrastrukturalne: autostrady, porty, uniwersytety itd.; chodzi o ok. 15-20% prywatnych inwestycji...) i GOSPODARSTWA DOMOWE (inwestycje w kapitał ludzki, np. zakup usług
edukacyjnych i zdrowotnych).
Jednak dalej zajmować się będziemy jedynie inwestycjami prywatnych przedsiębiorstw, czyli literką „I” ze wzoru Y=C+I+G+NX.
2
Y = C + I + G + NX
Odwrotnie niż w przypadku wydatków gospodarstw domowych na konsumpcję (C) wydatki prywatnych firm na INWESTYCJE, czyli na tworzenie kapitału rzeczowego (maszyny, urządzenia, budynki, budowle, a także zapasy)
(I) stanowią MAŁY, LECZ NAJBARDZIEJ ZMIENNY spośród składników
PKB (Y=C+I+G+NX). Zmiany wielkości inwestycji są jedną z najważniejszych przyczyn cyklu koniunkturalnego.
3
1. ZAPOTRZEBOWANIE NA KAPITAŁ A INWESTYCJE
Inwestycje są bardzo zmienne, ponieważ zasób kapitału w gospodarce jest
wielki (np. na przełomie XX i XXI w. ok. 2,5PKB w Stanach), a strumień
tworzących ten zasób inwestycji – mały (np. ok. 1/6 PKB w Stanach, czyli
1/15 wartości zasobu kapitału). Powoduje to, że - np. w Stanach – zmniejszenie się zasobu kapitału o 1% rocznie wymagałoby zmniejszenia się
strumienia inwestycji aż o 15% w ciągu roku. (Pomyśl o wielkim pełnym
wody zbiorniku z bardzo wąskimi rurkami dopływu i odpływu, przez które powoli płynie woda. Jeśli ilość wody w tym zbiorniku ma się zauważalnie zmienić, skala dopływu lub odpływu musi zmienić się radykalnie).
W opisanej sytuacji MAŁE ZMIANY ZAPOTRZEBOWANIA
NA ZASÓB KAPITAŁU POWODUJĄ DUŻE ZMIANY STRUMIENIA
INWESTYCJI. W gruncie rzeczy teoria inwestycji jest teorią popytu na
kapitał rzeczowy...
4
1.1. POPYT NA KAPITAŁ
Od czego zależą zmiany zapotrzebowania maksymalizujących zysk prywatnych firm na kapitał, które tak silnie wpływają na wielkość inwestycji?
Kluczowe znaczenie ma relacja korzyści ze zwiększenia posiadanego zasobu kapitału o kolejną (z założenia wartą 1) porcję do kosztu stworzenia i użytkowania tej dodatkowej (wartej 1) porcji kapitału.
Firma zwiększa zapotrzebowanie na kapitał, aż krańcowy przychód z (wartej 1) porcji kapitału (ang. marginal revenue product of capital),
MRPk, nie zrówna się z kosztem stworzenia i wykorzystywania (wartej 1)
porcji kapitału (ang. rental cost of capital), rc (por. rozdział o rynkach czynników z podstaw ekonomii).
5
JEDNA FIRMA
Firma zwiększa zapotrzebowanie na kapitał, aż krańcowy przychód z (wartej 1) porcji kapitału (ang. marginal revenue product of capital), MRPk, nie
zrówna się z kosztem stworzenia i wykorzystywania (wartej 1) porcji kapitału (ang. rental cost of capital), rc.
KRAŃCOWY PRZYCHÓD Z KAPITAŁU, MRPk, stanowi wartość przyrostu produkcji spowodowanego wykorzystaniem (wartej 1) dodatkowej
porcji kapitału.
MRPk= MPk•P, gdzie:
MPk – malejący krańcowy produkt kapitału (w jednostkach fizycznych).
P – cena dobra składającego się na ten krańcowy produkt kapitału, MPk.
6
Firma zwiększa zapotrzebowanie na kapitał, aż krańcowy przychód z (wartej 1) porcji kapitału (ang. marginal revenue product of capital), MRPk, nie
zrówna się z kosztem stworzenia i wykorzystywania (wartej 1) porcji kapitału (ang. rental cost of capital), rc.
KOSZT KORZYSTANIA Z KAPITAŁU, rc, stanowi przyrost kosztu całkowitego spowodowany stworzeniem i wykorzystywaniem (wartej 1) dodatkowej porcji kapitału.
rc=(ir+d)=(in-πe+d), gdzie:
ir – oczekiwana realna stopa procentowa (w %),
in – nominalna stopa procentowa (w %),
πe - oczekiwana stopa inflacji (w %),
d – stopa zużycia kapitału (w %).
[Uwaga! W tych rozumowaniach założono, że wykorzystanie kapitału nie
powoduje dodatkowych kosztów (np. koszt zużywanego surowca)].
7
Firma zwiększa zapotrzebowanie na kapitał, aż krańcowy przychód z (wartej 1) porcji kapitału (ang. marginal revenue product of capital), MRPk, nie
zrówna się z kosztem stworzenia i wykorzystywania (wartej 1) porcji kapitału (ang. rental cost of capital), rc.
MRPk = rc,
więc:
MPk•P = (in-πe+d).
DYGRESJA
Niekiedy banki stosują LIMITOWANIE KREDYTU (ang. credit rationing). Banki komercyjne bronią się w ten sposób przed asymetrią informacji (chodzi np. o NEGATYWNĄ SELEKCJĘ KREDYTOBIORCÓW
PO WZROŚCIE STÓP PROCENTOWYCH). LIMITOWANIE KREDYTU może sprawić, że inwestycje firm są mniejsze niż wynikałoby z formuły: „MRPk= rc”. Przyczyną jest „bariera płynności”; tym razem natyka
się na nią nie konsument, lecz chcąca inwestować firma.
W wyjątkowych sytuacjach także bank centralny limituje kredyt w celu radykalnego zmniejszenia zagregowanego popytu (np. FED w
USA i NBP w Polsce na początku – odpowiednio - lat osiemdziesiątych i
dziewięćdziesiątych XX w.). (Obok stopy procentowej LIMITOWANIE
KREDYTU jest ważnym narzędziem polityki pieniężnej).
KONIEC DYGRESJI
8
9
A zatem, MPk•P = (in-πe+d)...
W efekcie: zapotrzebowanie JEDNEJ FIRMY na kapitał opisuje wzór
(funkcja):
k* = g(rc, y),
gdzie:
k* - zapotrzebowanie jednej firmy na kapitał.
rc - koszt korzystania z dodatkowej porcji kapitału.
y – zapotrzebowanie na produkty tej firmy (przy danej produkcyjności kapitału, wpływając na cenę wytwarzanego produktu, P, określa ono poziom
MRPk (MRPk=MPk•P).
10
CAŁA GOSPODARKA
Funkcję k*=g(rc, y) możemy wykorzystać dla wyjaśnienia zapotrzebowania
na kapitał W CAŁEJ GOSPODARCE.
K* = G(rc, Y),
gdzie:
K* - zapotrzebowanie CAŁEJ GOSPODARKI na kapitał.
rc - koszt korzystania z dodatkowej porcji kapitału.
Y – wielkość produkcji CAŁEJ GOSPODARKI.
Zapotrzebowanie gospodarki na kapitał rośnie dopóty, dopóki w tej
gospodarce istnieją firmy, w których MRPk jest większe od rc.
11
A zatem:
K* = G(rc, Y), gdzie:
K* - zapotrzebowanie CAŁEJ GOSPODARKI na kapitał.
ANALIZA ALGEBRAICZNA
Powiedzmy, że gospodarkę opisuje FUNKCJA PRODUKCJI COBBA-DOUGLASA*:
Y=A·Kx·L(1-x),
gdzie:
Y – wielkość produkcji.
K - wykorzystywany w gospodarce zasób kapitału,
L - wykorzystywany w gospodarce zasób pracy,
A – parametr,
x – parametr**.
Możemy wtedy wyprowadzić funkcję popytu gospodarki na kapitał.
----------------------------
* Szczegółowo makroekonomiczną funkcją produkcji Cobba-Douglasa zajmiemy się,
badając wzrost gospodarczy.
** Dla x=0,25 funkcja produkcji Cobba-Douglasa stanowi bardzo dobre przybliżenie
rzeczywistej funkcji produkcji gospodarki Stanów Zjednoczonych.
12
Y=A·Kx·L(1-x),
Możemy wyprowadzić funkcję popytu gospodarki na kapitał.
Y =A·Kx·L(1-x), to:
MPK=Y/K=
=x·A·K(x-1)·L(1-x) =
=x·A·Kx·L(1-x)/K
=x·Y/K*.
Skoro: MPK=rc,
to:
x·Y/K =rc, więc:
K=x·Y/rc.**
Jak widać wzrost kosztu wykorzystania kapitału, rc, powoduje
spadek, a zwiększenie się produkcji, Y, wzrost zapotrzebowania gospodarki
na kapitał, K.
----------------------------
* MPK występuje tutaj w ujęciu wartościowym (nakład kapitału zmienia się o jednostkę
wartości, co powoduje zmianę wartości Y).
** Zwróć uwagę na mało realistyczne założenie ceteris paribus towarzyszące tym wyli-,
czeniom. Czynniki są substytutami i zmiana zapotrzebowania na jeden z nich zapewne
wpłynie na wielkość zapotrzebowania na inne. Np., kiedy spadek rc spowoduje wzrost
K*, JEDNOCZEŚNIE zmniejszy się zapewne zapotrzebowania na pracę, L! Zwrotnie
wpłynie to zapewne na zapotrzebowanie na kapitał, czego nie uwzględniamy...
13
A zatem:
K = G(rc, Y), gdzie:
K - zapotrzebowanie CAŁEJ GOSPODARKI na kapitał.
rc - koszt korzystania z dodatkowej porcji kapitału.
Y – wielkość produkcji CAŁEJ GOSPODARKI.
Na przykład, K=g(rc, Y)=x·Y/rc.
ANALIZA RYSUNKOWA
Na rysunku (a) spadek kosztu korzystania z porcji kapitału (z rc0 do rc1) jest powodem
przesunięcia wzdłuż linii popytu gospodarki na kapitał, Dk, (zapotrzebowanie gospodarki na kapitał rośnie z K0 do K1. Na rysunku (b) spadek produkcji w gospodarce przesuwa całą linię popytu firm na kapitał i zapotrzebowanie nań maleje z K0 do K1.
MRPk, rc
MRPk, rc
(a)
(b)
Dk2 Dk1
rc0
rc*
rc1
Dk
K0
K1
K
K1
K0
K
1.2. POPYT NA KAPITAŁ A WIELKOŚĆ INWESTYCJI.
14
W jaki sposób zmiany zapotrzebowania przedsiębiorstw na kapitał wpływają na wielkość inwestycji?
Popyt na kapitał, cena kapitału i ilość kapitału w firmach
Pk
Pk1
Pk0
Dk1
Dk0
K0
K1
K
W krótkim okresie cenowa elastyczność podaży kapitału jest bardzo mała.
Wzrost popytu firm na kapitał powoduje wyłącznie silny wzrost ceny kapitału (z Pk0 do Pk1 na rysunku). Ilość kapitału w firmach, K0, się nie zmienia.
Natomiast w długim okresie zasób kapitału w firmach może się zwiększyć z K0 do K1, nie powodując wzrostu ceny. Cenowa elastyczność podaży
kapitału okazuje się bardzo duża.
15
Popyt na kapitał a wielkość inwestycji
(a) Pk
(b) Pk
S
Pk1
Pk0
Dk1
Dk0
0
K0
K1
K
0
I0
I1
Wielkość STRUMIENIA inwestycji I0 z rysunku (b) równoważy zużycie kapitału, zapewniając istnienie ZASOBU kapitału K0 na rysunku (a). Kiedy
popyt na kapitał wzrasta, zwiększają się wydatki na nowe dobra kapitałowe.
Krótkokresowy skok ceny kapitału z P0 do P1 powoduje wzrost oferowanej
ilości dóbr kapitałowych z I0 do I1 (np. z 80 do 90 obrabiarek rocznie).
Po pewnym czasie* ten zwiększony strumień inwestycji, I1< I0, skutkuje
powstaniem w firmach pożądanego zasobu kapitału K1, większego od K0.
Cena kapitału i wielkość inwestycji wracają wtedy do początkowych poziomów, PK0 i I0 (dla uproszczenia zakładam, że nowy kapitał się nie zużywa).
---* Tempo tworzenia nowego kapitału jest ograniczone m. in. dostępnością zasobów (np.
inżynierów, koparek) i technologią (np. beton tężeje wolno, więc nie da się zbudować
wieżowca przez godzinę).
16
Inwestowanie i tworzenie kapitału w gospodarce są opisywane np. za pomocą MODELU ELASTYCZNEGO AKCELERATORA* (ang. flexible accelerator model):
It = λ·(Kt*-Kt-1), gdzie:
It – poziom inwestycji w okresie t.
λ – (lambda) parametr opisujący tempo procesu dostosowawczego. λ zależy
od tego, jaką część różnicy pożądanej w okresie t ilości kapitału (Kt*) i rzeczywistej ilości kapitału w końcu poprzedniego okresu (Kt-1) CHCĄ/MOGĄ** zlikwidować inwestujące firmy w okresie t.
Dodam, że w okresie t pożądana ilość kapitału w gospodarce, Kt*, zależy od oczekiwań przedsiębiorców, co do przyszłego średniego poziomu produkcji (przyszłego dochodu permanentnego). Upodabnia to teorię inwestycji
do teorii konsumpcji. (W obu przypadkach dochód permanentny stanowi
ważną zmienną wyjaśniającą).
---* Zauważ, że – jak zwykle w modelach akceleratora – WIELKOŚĆ zmiennej wyjaśnianej (tu: inwestycji w okresie t, It) jest uzależniona OD ZMIAN RÓŻNICY zmiennych wyjaśniających (tu: „luki
kapitałowej”, Kt*-Kt-1) [czyli od przyśpieszenia (inaczej: akceleracji) lub od spowolnienia wzrostu
jednej z nich), a NIE OD WIELKOŚCI zmiennej wyjaśniającej. Żeby inwestycje rosły, ta „luka kapitałowa” musi się zwiększać. Jeśli luka się zmniejszy, to – choć luka pozostanie dodatnia - inwestycje
zaczną maleć (ich zmiana stanie się ujemna).
**Firmy mają określone plany i środki, a tempo tworzenia przez nie nowego kapitału jest ograniczone
brakiem zasobów i technologią.
17
DYGRESJA
Oto nawiązujący do modelu elastycznego akceleratora rozbudowany „endogeniczny” MODEL MNOŻNIKA-AKCELERATORA, wyjaśniający
cykl koniunkturalny.
(a) It = •(K*t-Kt)
Model elastycznego akceleratora (ang. flexible accelerator model) opisuje
tworzenie kapitału rzeczowego przez firmy.
(b) K*t = a•Yt-1
Pożądana ilość kapitału rzeczowego, K*, jest proporcjonalna do wielkości
produkcji, Y, w poprzednim okresie.
(c) Kt=K*t -1
Oznacza to, że =1. Firmy chcą i mogą w ciągu zaledwie jednego okresu
zamknąć całą „lukę kapitałową” (K*t-Kt).
Z równań (a), (b) i (c) wynika, że:
It=•(K*t-Kt)=•(K*t-K*t-1)=•(a•Yt-1-a•Yt-2)=•a•(Yt-1-Yt-2)= a•Yt-1, czyli:
It = a•Yt-1
(1)
gdzie a to technologiczny „współczynnik kapitałowy” = It/Yt-1.
Natomiast zgodnie z modelem mnożnika:
gdzie  to mnożnik.
Yt = •It
(2)
18
DYGRESJA CD.
A zatem:
It=a•Yt-1
Yt=•It
(1)
(2)
MODEL MNOŻNIKA-AKCELERATORA (1)+(2) wyjaśnia
cykl koniunkturalny.
Kiedy Yt-1 rośnie, It też rośnie, tzn. It>0 [zob. równanie (1)].
Wzrost inwestycji, It>0, wywołuje wtedy proces mnożnikowy, czyli
dalszy wzrost produkcji, Yt [zob. równanie (2): Yt=•It; zakładam, że
mnożnik działa bez opóźnienia].
Jednak w końcu wzrost produkcji zwalnia, czyli Yt<Yt-1 (rzeczywista produkcja zbliża się wtedy do wielkości produkcji potencjalnej i
coraz trudniej jest osiągnąć jej przyrost). Powoduje to ZMNIEJSZENIE
SIĘ inwestycji, I (mniejszemu Y odpowiada mniejsze I!). MIMO, ŻE
ZMIANA POZIOMU PRODUKCJI, Y, CIĄGLE JESZCZE JEST DODATNIA, POZIOM INWESTYCJI, I, MALEJE, WIĘC ZMIANA POZIOMU INWESTYCJI, I, STAJE SIĘ JUŻ UJEMNA!
Mnożnik sprawia wtedy, że produkcja, Y, maleje (Y staje się
ujemne). PRODUKCJA, KTÓRA ROSŁA, ZACZYNA OTO SPADAC!
(Odwołując się do podobnego procesu, można wyjaśnić również dolny
punkt zwrotny cyklu).
KONIEC DYGRESJI
19
Ramka 1.
Firma zwiększa zapotrzebowanie na kapitał, aż krańcowy przychód z kapitału nie okaże się mniejszy od kosztu korzystania z kapitału.
MRPk= rc, więc:
MPk•P = (in-πe+d).
Teoretycznie decyzja podejmowana zgodnie z tą regułą dotyczy zakupu kolejnej MAŁEJ porcji kapitału. W praktyce firmom chodzi o realizację całych projektów inwestycyjnych. W grę wchodzi wtedy DUŻY przyrost ilości
użytkowanego kapitału.
Odpowiednikiem MRPF są zdyskontowane na moment podejmowania decyzji zyski netto z realizacji projektu, a odpowiednikiem rc są
zdyskontowane nakłady na realizację projektu.
Projekt jest wart realizacji, jeśli jego ZAKTUALIZOWANA
WARTOŚĆ NETTO (ang. present value of the net revenue), czyli różnica
zdyskontowanych zysków netto i zdyskontowanych nakładów jest większa
od zera (stopa dyskontowa powinna być równa stopie, przy której przedsiębiorstwo może zaciągnąć kredyt).*
Sumując popyt inwestycyjny wynikający z decyzji o realizacji
wszystkich zaakceptowanych projektów inwestycyjnych, dostajemy całkowity popyt na inwestycje w gospodarce.
--------*Pamiętasz? Przy danej stopie procentowej obligację warto kupić po cenie niższej od
zaktualizowanej wartości strumienia zysków netto gwarantowanych jej posiadaniem.
Dla takiej ceny zaktualizowana wartość netto tej obligacji wynosi zero.
1.3. INWESTYCJE A PODATKI I GIEŁDA.
20
INWESTYCJE A PODATKI
Koszt korzystania z kapitału, rc, zależy nie tylko od poziomu stopy procentowej, czyli od polityki pieniężnej, lecz również od podatków, czyli od polityki fiskalnej. Decydujące znaczenie mają: CIT (ang. corporate income tax)
i ULGI INWESTYCYJNE (ang. investment tax credit).
21
CIT stanowi proporcjonalne opodatkowanie zysku firm (np. USA od 1993
r. 35%). „rc” jest proporcjonalny do CIT*.
ULGI INWESTYCYJNE – możliwość odliczania od płaconego podatku
odsetka (np. 10%) poniesionych nakładów inwestycyjnych (np. USA w latach 1962-1986)**. „rc” jest odwrotnie proporcjonalny do ulg inwestycyjnych.
---*Oddawaną przez firmę państwu część zysku można uznać za koszt osiągania tego
zysku, czyli koszt wykorzystywania kapitału w celu osiągania zysku.
** Ulgi inwestycyjne mogą być trwałe lub chwilowe. Ulgi chwilowe powodują sztuczne skupienie planowanych inwestycji firm w okresie objętym tymi ulgami.
22
INWESTYCJE A GIEŁDA
q (q Tobina) to stosunek ceny porcji kapitału firmy na giełdzie do (ekonomicznego) kosztu odtworzenia tej porcji kapitału.
Zgodnie z „teorią inwestycji q” (Tobina), kiedy q > 1, firmy inwestują, ponieważ prawo do kapitału rzeczowego, którego stworzenie kosztuje 1, są w stanie sprzedać na giełdzie za więcej niż 1. Zatem odpowiednio
długa hossa na giełdzie sprzyja inwestycjom.
„Teoria inwestycji q” Tobina ma niezłe potwierdzenie empiryczne...
23
2. RODZAJE INWESTYCJI: INWESTYCJE FIRM, BUDOWNICTWO
MIESZKANIOWE, ZAPASY
Najważniejsze rodzaje inwestycji w gospodarce to:
- INWESTYCJE PRZEDSIĘBIORSTW,
- BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE,
- ZAPASY.
Inwestycje przedsiębiorstw są największym i najbardziej stabilnym składnikiem skądinąd bardzo zmiennych inwestycji. Inwestycje mieszkaniowe są mniejsze i bardziej zmienne. Najbardziej gwałtowne są zmiany
zapasów, które jednak są najmniejszą częścią inwestycji.
24
2.1. INWESTYCJE PRZEDSIĘBIORSTW W KAPITAŁ TRWAŁY
Ten rodzaj inwestycji jest największą częścią wszystkich inwestycji (w USA
w 2. połowie XX w. około 65% wszystkich inwestycji). Takie inwestycje silnie maleją w czasie recesji (np. w czasie Wielkiego Kryzysu w latach trzydziestych XX w. w USA spadły do 4% PKB). W czasie ożywienia inwestycje
firm zaczynają rosnąć.
25
W USA inwestycje firm są finansowane niepodzielonymi zyskami (około
70% środków w latach 1970-1984), kredytem bankowym (ok. 25% środków) i – w małym zakresie - emisją obligacji i akcji.
Oznacza to, że skala tych inwestycji zależy silnie od sytuacji finansowej firm (wcześniej nie uwzględnialiśmy wprost tego czynnika wpływającego na wielkość inwestycji), koncentrując uwagę na narzędziach polityki pieniężnej (np. stopa procentowa, limitowanie kredytu) i fiskalnej
(np. CIT, ulgi inwestycyjne).
26
2.2. BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE
W Stanach Zjednoczonych w 2. połowie XX w. inwestycje mieszkaniowe
stanowiły około 30% wszystkich inwestycji.
Budynki mieszkalne (jednorodzinne i wielorodzinne) są bardzo
trwałym rodzajem kapitału rzeczowego. Duża wartość jednostkowa i powszechność użytkowania budynków mieszkalnych sprawiają, że ich zasób w
gospodarce jest – w danym momencie – szczególnie duży. W tym sektorze
gospodarki relacja strumienia inwestycji do wartości zasobu już nagromadzonego kapitału jest zatem szczególnie mała (np. w USA ok. 3%). W efekcie małe zmiany zapotrzebowania powodują szczególnie duże zmiany poziomu inwestycji mieszkaniowych.
27
Inwestycje mieszkaniowe są szczególnie wrażliwe na zmiany stopy procentowej.
Ma to następujące powody:
1.
Producenci są zmuszeni ponosić duże wydatki PRZED sprzedażą gotowego
produktu (domu). Zmusza ich to do zaciągania kredytu.
2.
Także nabywcy mieszkań często finansują zakup mieszkania DŁUGOTERMINOWYM (20-30 lat!) kredytem hipotecznym przy stałych ratach miesięcznych. Te raty składają się wtedy głównie z odsetek i ich wysokość bardzo
silnie zależy od poziomu stopy procentowej. (W przybliżeniu rata miesięczna
podwaja się, gdy stopa procentowa się podwaja).
28
2.3. INWESTYCJE W ZAPASY
W Stanach Zjednoczonych w 2. połowie XX w. inwestycje w zapasy stanowiły około 5% wszystkich inwestycji.
Zmiany zapasów są powodowane różnicami wielkości produkcji i
zapotrzebowania na wytwarzane produkty (wielkości sprzedaży). Te różnice są wynikiem błędnego planowania w firmach, a także okoliczności technicznych.
W efekcie choć zapasy są najmniejszą częścią inwestycji (ok. 1%
PKB), to okazują się najbardziej zmiennym ich składnikiem. W dodatku –
ich zmiany mogą być dodatnie lub ujemne (chodzi o spadek i wzrost wielkości zapasów). Powoduje to, że zmiany zapasów wywierają bardzo silny
wpływ na przebieg cyklu koniunkturalnego.
W skład zapasów wchodzą:
29
1. Surowce,
2. Produkcja w toku,
3. Produkcja gotowa, lecz nie sprzedana.
W USA relacja wartości zapasów do wartości sprzedaży na początku XXI w. zmniejszyła się z około 17% do około 12%. Przyczyną były
innowacje takie jak system dostaw dostaw just–in-time.
Chodzi o powstałe w Japonii rozwiązania organizacyjne pozwalające – dzięki precyzyjnej koordynacji czasowej produkcji i dostaw surowców, półproduktów itp. – wytwarzać towar tuż przed jego sprzedażą i dzięki
temu znacznie zmniejszyć ilość zapasów w firmie, a więc także koszt trzymania tych zapasów.
„TECHNICZNE” PRZYCZYNY ISTNIENIA ZAPASÓW
Zapasy są tworzone m. in. w celu:
UŁATWIENIA SZYBKIEGO ZASPOKAJANIA WYSOCE ZMIENNEGO POPYTU.
Na przykład, warunkiem zdobycia (nieutracenia) klienta bywa zademonstrowanie i (lub) odpowiednio szybka dostawa towaru. Z kolei ich warunkiem może się okazać posiadanie (odpowiednio dużych) zapasów tego towaru.
30
Zapasy są tworzone m. in. w celu:
ZMNIEJSZENIA RYZYKA TOWARZYSZĄCEGO GOSPODAROWANIU.
Na przykład, zapasy części zamiennych zmniejszają ryzyko zatrzymania
produkcji w wyniku awarii.
31
Zapasy są tworzone m. in. w celu:
32
OBNIŻENIA KOSZTÓW TRANSAKCYJNYCH
Wygodniejsze i tańsze są zwykle względnie rzadkie zakupy dużej ilości surowców, materiałów i półproduktów niż zakupy małe, lecz częste. (Zazwyczaj do hipermarketu po mięso, mleko i soki konsumenci także jeżdzą,
powiedzmy, raz na dwa tygodnie, a nie – codziennie).
Zapasy są tworzone m. in. w celu:
33
„WYGŁADZENIA” PRODUKCJI
Chodzi o stabilizowanie wielkości produkcji, co może być pożądane z przyczyn technicznych (np. charakterystyka urządzeń produkcyjnych) lub ekonomicznych (np. porozumienie ze związkami o braku przestojów). W takiej
sytuacji w okresie niskiego popytu firma produkuje „na skład”, a kiedy popyt jest duży, magazyn stopniowo się opróżnia.
34
Przyczyną istnienia zapasów może być również
SAMA TECHNOLOGIA PRODUKCJI
Produkcja dóbr zwykle składa się z wielu etapów. Powoduje to, że w firmach zawsze istnieje produkcja w toku (np. samochody, które jeszcze nie
zeszły z taśmy produkcyjnej, ropa w rurociągu).
***
Ogólnie, FIRMY STARAJĄ SIĘ UTRZYMYWAĆ STAŁĄ RELACJĘ
ZAPASÓW DO WIELKOŚCI PRODUKCJI.
Oczywiście trzymanie zapasów powoduje koszt alternatywny w postaci utraconego oprocentowania środków „zamrożonych” w formie zapasów.
Wynika stąd, że wielkość zapasów zmienia się odwrotnie niż realna stopa
procentowa.
ZMIANY STANU ZAPASÓW
35
Ponieważ firmy starają się utrzymywać stałą relację zapasów do wielkości
produkcji, zmiany wielkości zapasów w gospodarce (tzw. cykl zapasów)
dobrze wyjaśnia prosty MODEL AKCELERATORA:
IZt = α•(Yt-Yt-1).
Zauważ, że – jak zwykle w przypadku modeli akceleratora – POZIOM inwestycji w okresie t, It, jest tu uzależniony OD ZMIAN POZIOMU PRODUKCJI w porównaniu z poprzednim okresem, Yt-Yt-1= ΔYt [czyli od
przyśpieszenia (inaczej: akceleracji) lub spowolnienia procesu wzrostu
produkcji], a NIE OD SAMEGO TEGO POZIOMU. W efekcie SPOWOLNIENIE WZROSTU produkcji, Y, może spowodować SPADEK wielkości
inwestycji, IZ.
36
Bardziej szczegółowa obserwacja zmian wielkości zapasów w trakcie cyklu
koniunkturalnego ujawnia tzw. cykl zapasów.
Kiedy zagregowany popyt i produkcja się zmniejszają, początkowo zapasy rosną. Jednak wcześniej czy później zaniepokojone tym firmy
(silnie) zmniejszają produkcję, zaspokajając popyt za pomocą zapasów i
osiągając w ten sposób pożądany niski poziom zapasów. Skutkiem jest POGŁĘBIENIE recesji. (Produkcja nie zmalałaby tak bardzo, gdyby nie
trzeba bylo pozbyć się nagromadzonych wcześniej, zbyt dużych zapasów).
Kiedy natomiast po recesji nadchodzi ożywienie i produkcja rośnie, przewidując dalszy szybki wzrost popytu, firmy zaczynają gromadzić
dodatkowe zapasy.* Skutkiem jest skokowe zwiększenie popytu i PRZYŚPIESZENIE ożywienia. (Produkcja rosłaby wolniej, gdyby nie trzeba było
tworzyć dużych zapasów).
Taki „cykl zapasów” i opisany wcześniej model mnożnika-akceleratora uzupełniają się. „Cykl zapasów” wzmacnia wahania poziomu produkcji i inwestycji spowodowane działaniem mnożnika-akceleratora.
---* Jak pamiętamy, przedsiębiorstwa starają się utrzymywać stałą relacją wartości zapasów do wartości produkcji.
37
3. INWESTYCJE A WIELKOŚĆ PRODUKCJI POTENCJALNEJ
W wyniku inwestycji powstaje kapitał rzeczowy. Inwestycje wpływają
zatem na zdolność gospodarki do wytwarzania dóbr, czyli na wielkość
produkcji potencjalnej. W KRÓTKIM OKRESIE TEN WPŁYW JEST
SŁABY, A W DŁUGIM – DECYDUJĄCY. Oto uzasadnienie...
38
W KRÓTKIM OKRESIE WPŁYW INWESTYCJI NA POZIOM PRODUKCJI POTENCJALNEJ JEST MAŁY, A W DŁUGIM – DUŻY.
KRÓTKI OKRES
Załóżmy, że roczne inwestycje wzrosłyby o ¼ (aż taki wzrost inwestycji nie
zdarza się w praktyce!). Skutkiem byłby wzrost ilości kapitału w gospodarce o około 1/60≈1,6%. Przecież roczny strumień inwestycji np. w USA stanowi 1/15=6,(6)% istniejącego tu zasobu kapitału.* (Założyłem, że inwestycje są kończone w ciągu jednego roku).
-------*Skoro ilość 6,(6)% całego kapitału zwiększyła się o ¼, to osiągnęła poziom 6,(6)%•
(1+¼)=8,(3)% kapitału. Oznacza to wzrost ilości kapitału o [0,08(3)-0,0(6)]/1,0=1,(6)%.
39
W KRÓTKIM OKRESIE WPŁYW INWESTYCJI NA POZIOM PRODUKCJI POTENCJALNEJ JEST MAŁY, A W DŁUGIM – DUŻY.
KRÓTKI OKRES CD:
Załóżmy, że roczne inwestycje wzrosłyby o ¼. Skutkiem byłby dodatkowy
wzrost ilości kapitału w gospodarce o około 1,6%...
Zgodnie z formułą, którą poznajemy, studiując rachunkowość
wzrostu: Y/Y≈x·K/K+(1-x)·L/L+A/A* (por. pierwszy wykład o wzroście gospodarczym).
Wynika stąd, że przyrost ilości kapitału, K, w gospodarce podobnej do amerykańskiej o 1,(6)% spowoduje wzrost PKB (Y) zaledwie o około
0,4% (x≈0,25).
Zatem w praktyce nawet bardzo znaczne zwiększenie poziomu
prywatnych inwestycji, I, (np. o 10%), spowoduje tak mały wzrost produkcji potencjalnej, Y, że okaże się on trudno uchwytny statystycznie.
-------* Y to PKB, L to zasób pracy, K to zasób kapitału, x to parametr, A to parametr.
W KRÓTKIM OKRESIE WPŁYW INWESTYCJI NA POZIOM PRODUKCJI POTENCJALNEJ JEST MAŁY, A W DŁUGIM – DUŻY.
40
DŁUGI OKRES
W długim okresie krótkookresowy wpływ inwestycji na wielkość produkcji
potencjalnej kumuluje się, przyczyniając się do wzrostu gospodarczego.
Obserwacja ujawnia, że duże inwestycje są skorelowane z wysokim tempem
wzrostu gospodarczego.*
Istotne jest, że inwestycjom towarzyszy postęp techniczny. Nowe
fabryki są nowocześniejsze niż stare. Dodatkowo przyśpiesza to wzrost.
(a) Stopa wzrostu, 1960-1991
Korea Płd.
Singapur
Japonia
Izrael
Kanada
Brazylia
RFN
Meksyk
W.Brytania
Nigeria
USA
India
Bangladesz
Chile
Rwanda
(b) Inwestycje, 1960-1991
Korea Płd.
Singapur
Japonia
Izrael
Kanada
Brazylia
RFN
Meksyk
W.Brytania
Nigeria
USA
India
Bangladesz
Chile
Rwanda
Stopa wzrostu (%)
Inwestycje (% PKB)
WZROST GOSPODARCZY A INWESTYCJE. Rysunek (a) pokazuje stopę wzrostu PKB per
capita w 15 krajach w latach 1960-1991, a rysunek (b) odsetek PKB przeznaczany przez te kraje w tym okresie na inwestycje. Widać wyraźną korelację poziomu inwestycji i tempa wzrostu.
---*Zob. G. Mankiw, Principles of Economics, 1998, s. 526.
ZRÓB TO SAM!
41
Tak czy nie?
1.
Kapitał rzeczowy powstaje tylko w efekcie inwestycji prywatnych firm.
2.
Wydatki inwestycyjne prywatnych przedsiębiorstw stanowią zwykle największą i najbardziej stabilną część PKB.
3.
Kiedy zasób kapitału w gospodarce się nie zmienia, inwestycje nie istnieją.
4.
Już małe zmiany zapotrzebowania na zasób kapitału powodują duże zmiany strumienia inwestycji.
5.
Zaktualizowana wartość netto projektu inwestycyjnego jest zawsze większa
od zera.
6.
Im większy jest parametr λ w „modelu elastycznego akceleratora”, tym
szybsze (ceteris paribus) jest tempo tworzenia kapitału rzeczowego w
gospodarce.
42
7.
Kiedy w przypadku pewnej firmy współczynnik q Tobina jest większy od
1, krańcowy produkt kapitału jest większy od jego krańcowego kosztu.
8.
Rosnące zapasy zawsze zwiastują początek recesji.
9.
Nowe techniki zarządzania zapasami w rodzaju metody just-in-time przyczyniają się do zmniejszenia wahań koniunkturalnych.
10.
Model mnożnika-akceleratora i model „cyklu zapasów” uzupełniają się.
ZRÓB TO SAM!
43
Zadania:
1.
Popyt na produkty pewnego przedsiębiorstwa zwiększył się. Jakie czynniki
decydują o sile wpływu tego zdarzenia na wielkość inwestycji tej firmy?
Dlaczego?
44
2.
Produkcję w gospodarce opisuje funkcja: A•Kx•L(1-x). a) Jak nazywa się taka funkcja? b) Wskaż zmienne niezależne i parametry tej funkcji. Co one
oznaczają? c) Wyprowadź wzór funkcji popytu na kapitał rzeczowy w tej
gospodarce.
45
3.
Produkcję w gospodarce opisuje funkcja: A•Kx•L(1-x); x=0,3; Y=5 mld $;
rc=0,12. a) Oblicz pożądaną wielkość zasobu kapitału w tej gospodarce. b)
O ile zmieni się ona na skutek spodziewanego wzrostu produkcji do 6 mld?
c) Załóż, że przed tym wzrostem produkcji ilość kapitału w tej gospodarce
była równa pożądanej ilości kapitału. Parametr λ w modelu elastycznego
akceleratora równa się 0,4. Ile wyniosą inwestycje w pierwszym roku po tej
oczekiwanej zmianie poziomu produkcji? d) A ile wyniosą one w następnym
roku? Jakie założenie o długości czasu „dojrzewania” inwestycji przyjęłaś?
Co to znaczy? Pokaż, jak to założenie wpłynęlo na Twoje obliczenia.
46
4.
Inwestycje netto i produkcję opisują równania: It=a•Yt-1 i Yt=•It, współczynnik kapitałowy, a, wynosi ½, a mnożnik, , równa się 2; pomijamy zużycie kapitału. Sytuację w tej gospodarce w dwóch pierwszych okresach
opisują liczby w tabeli. a) Ile wynoszą inwestycje netto, I3, w trzecim okresie? b) Ile wynosi produkcja, Y3, w trzecim okresie? c) Uzupełnij czwarty i
piąty wiersz tablicy. d) Dlaczego taki model mnożnika-akceleratora zasługuje na miano endogenicznego (a nie egzogenicznego) modelu cyklu koniunkturalnego?
t
Yt-1-Yt-2
It
Yt
1
2
3
4
5
0
0
0
0
100
120
47
5.
Inwestycje netto i produkcję opisują równania: It=a•Yt-1 i Yt=•It, współczynnik kapitałowy, a, wynosi ½, a mnożnik, , równa się 2; pomijamy zużycie kapitału. Sytuację w tej gospodarce w pięciu pierwszych okresach
opisują liczby w tabeli. a) „Tylko jeśli produkcja nie rośnie, inwestycje
również nie rosną i produkcja zaczyna spadać”. Odwołaj się do tabeli i
pokaż, że to nieprawda. b) Uzupełnij zdanie z pytania a) tak, aby stało się
prawdziwe.
t
Yt-1-Yt-2
It
Yt
1
0
0
4
20
20
0
0
10
10
100
120
140
140
5
0
0
120
2
3
48
6.
W praktyce decyzje o inwestowaniu przybierają formę analizy zdyskontowanych strumieni pieniądza. a) Wyjaśnij, co wspólnego ma krańcowy przychód z kapitału, MRPK, i krańcowy koszt kapitału, rc, z taką analizą. b)
Oto koszty (C1, C2) i zyski netto (P1, P2) realizacji dwuletniego projektu:
C1=140, C2=0; P1=40, P2=110. Załóż, że pojawiają się one na początku roku.
Oblicz zaktualizowaną wartość netto (ang. present value of the net revenue)
tego projektu (załóż, że stopa procentowa wynosi 10%). c) Czy opłaca się
zrealizować ten projekt przy stopie procentowej: (i) 7%; (ii) 12%? Dlaczego? d) Dlaczego wzrost stóp procentowych zmniejsza inwestycje? [Odwołaj
się do odpowiedzi na pytanie (c)].
49
7.
Jak zmieni się poziom inwestycji na skutek następujących zdarzeń. Dlaczego? a) Zwiększyły się zyski firm. b) Obniżyła się nominalna stopa procentowa. c) Banki zaczęły stosować „limitowanie kredytów”. d) Hossa na
giełdzie spowodowała, że współczynnik „q” Tobina wzrósł z 0,9 do 1,2.
50
8.
Na przeciąg roku państwo wprowadziło ulgę inwestycyjną: firmy mogą odliczyć od podatku CIT 12% wydatków poniesionych na inwestycje. a) Jak
wpłynie to na: a) Poziom inwestycji w tym roku? Dlaczego? b) Poziom inwestycji w następnym roku? Dlaczego? c) Poziom inwestycji za 5 lat? d) A
jak na poziom inwestycji przedsiębiorstw wpłynęłoby bezterminowe wprowadzenie takich ulg inwestycyjnych?
51
9.
W niektórych krajach (np. w USA) raty hipoteczne kredytów mieszkaniowych odlicza się od podatku dochodowego. a) Jak sądzisz, jak wpływa to na
wielkość inwestycji? Dlaczego? b) Jak sądzisz, dlaczego wielu obserwatorów
uważa, że sprzyja to społecznej stabilności? c) Jak sądzisz, dlaczego wielu
obserwatorow ma to za niesprawiedliwe?
52
10.
Czy w krótkim okresie na poziom PKB silniej wpłynie przejściowe obniżenie podatku dochodowego dla osób fizycznych czy też wprowadzenie przejściowej ulgi inwestycyjnej? Dlaczego?
Test
(Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi)
53
1.
W gospodarce, o której jest ten rozdział, tylko prywatne firmy dokonują:
A. Inwestycji w rozbudowę infrastuktury gospodarczej (np. autostrady, lotniska).
B. Inwestycji mieszkaniowych.
C. Zmian stanu zapasów.
D. Inwestycji w „kapitał ludzki”.
2.
Zapewne inwestycje zwiększą się na skutek następujących zdarzeń (ceteris paribus):
A. Wdrożenie w firmach sytemu zaopatrzenia just-in-time.
B. Właśnie dorosło pokolenie powojennego wyżu demokraficznego.
C. Nieoczekiwane zmniejszenie się zagregowanego popytu zapoczątkowało recesję.
D. Wzrost podaży pieniądza spowodował spadek realnej stopy procentowej.
3.
Zapewne inwestycje zmniejszą się na skutek następujących zdarzeń (ceteris paribus):
A. Obniżka CIT-u.
B. Podwyżka ulg inwestycyjnych.
C. Przestraszone bessą na rynku nieruchomości banki „limitują kredyt”.
D. Przy niezmienionej nominalnej stopie procentowej oczekiwania inflacyjne zmniejszyły się o połowę.
54
4.
Firmy trzymają zapasy, ponieważ:
A. Ułatwia to szybkie zaspokajanie zmiennego popytu.
B. Zmniejsza to koszty transakcyjne.
C. Wymaga tego „wygładzenie” produkcji.
D. Bywa to spowodowane innymi jeszcze cechami technologii produkcji.
5.
W trakcie cyklu koniunkturalnego procyklicznie (tak jak produkcja, Y) zachowują się:
A. Zapasy.
B. Inwestycje firm w kapitał trwały.
C. Konsumpcja.
D. Inwestycje mieszkaniowe.