Zygmunt Dulczewski

Pod kierunkiem
Prof. dr hab. Stanisława Literskiego
Opracował i redagował:
Sebastian Bubak
Z y g m u n t
D u l c z e w s k i
życie i twórczość
" Stopy człowieka powinny być wrośnięte w ziemię jego kraju, ale jego oczy powinny
wyraźnie obserwować świat ".
G. Sautagara
...taki właśnie był Zygmunt Dulczewski, który zasługuje na to, by pamiętać o nim. W
środowisku naukowców jego wkład do socjologii jest bezsporny, gdyż został odpowiednio
przez niego samego zaznaczony. Wystarczy powiedzieć, że ten ambitny uczony dopiero
będąc emerytowanym profesorem został członkiem Komitetu Socjologii Polskiej Akademii
Nauk i ani razu nie wysunięto jego kandydatury na członka PAN. Nie otrzymał też żadnej
państwowej nagrody za wkład do nauki. Stało się tak zapewne dlatego, że był człowiekiem
skromnym, który nie zabiegał o zaszczyty czy stanowiska, nie udzielał się w szerszym
życiu publicznym, stronił od polityki i nie szukał kontaktu z mediami. Dulczewski w ciągu
długich lat i powtarzających się najrozmaitszych kłopotów, nigdy nie przestawał parać się
pisarstwem naukowym. Wiele lat trwał trudny okres walki o byt; sam otrzymywał
pięcioosobową rodzinę i łożył na kształcenie dzieci. Żona, Irena Dulczewska - długo
chorowała i wymagała intensywnej opieki. Przebywając w domu pomagała mężowi dzięki
drobnym honorariom otrzymywanym za opowiadania literackie drukowane w odcinkach w
prasie. Jedyny syn, Jacek, wyjechał do Stanów Zjednoczonych pozostawiając w Poznaniu
rodzinę, którą Zygmunt Dulczewski się zajął. Jedna z dwóch córek, starsza Grażyna
mieszkała do końca swojego życia z ojcem. Zmarła niespodziewanie w sile wieku.
Młodsza córka Mirosława Dulczeska-Miller, lekarka, mieszkała w Warszawie, następnie
przeniosła się do USA.
„Dul” jak mówią o nim jego przyjaciele
Państwo Stanisław i Karolina Literscy zawsze
był osobą bardzo ciekawą świata i ludzi.
Wielkorotnie
podróży
był
podczas
różnego
zaciekawiony
rodzaju
nowinkami
technicznym czy też zmieniającym się na
około światem.
Sam Zygmunt Dulczewski przez kilkadziesiąt
lat chorował na cukrzycę i przechodził kolejne skomplikowane operacje oczu. Dlatego
znając wszystkie te kłopoty, jego intensywną pracę naukową trzeba ocenić bardzo
wysoko.
Ten wybitny socjolog urodził się 5 października 1916 roku w Kazimierzewie gdzie
spędził swoje dzieciństwo. Podczas okupacji hitlerowskiej Dulczewski był żołnierzem AK,
funkcjonował pod pseudonimami EPOS i ODROWĄŻ. na przełomie lat 40-tych i 50-tych
piastował posadę starszego asystenta w Katedrze Socjologii Uniwersytetu Poznańskiego.
do 1956 roku pracował w Poznaniu jako nauczyciel historii w szkole średniej, jako
prelegent Towarzystwa Wiedzy Powszechnej oraz współpracownik PAN. Od 1956 do 1973
roku sprawował funkcję kierownika Pracowni, a następnie Zakładu Socjologii Instytutu
Zachodniego w Poznaniu. W tych czasach Dulczewski prowadził również samodzielną
pracę naukowo - badawczą. W latach 1971 - 1972 przebywał na stażu w Uniwersytecie w
Buffalo w USA. Rok później został kierownikiem Zakładu Badań nad Polonią Zagraniczną
PAN w Poznaniu. Rok 1978 to kolejny staż zagraniczny tym razem na Uniwersytecie w
Illnoisy w Stanach Zjednoczonych. Następnie od połowy lat 70 - tych do połowy 80 - tych
związany był z Uniwersytetem Adama Mickiewicza w Poznaniu. Dodatkowo w latach 1983
-1984 piastował stanowisko Dyrektora Instytutu Socjologii a od 1986 roku przeszedł na
emeryturę.
Stopnie naukowe:
Dulczewski studiował na Wyższym Katolickim Studium Społecznym w Poznaniu,
następnie na Uniwersytecie Poznańskim, który ukończył 1947 roku, a cztery lata później
uzyskał tytuł doktora, a doktora habilitowanego w 1965 roku. Natomiast profesora
nadzwyczajnego w Zakładzie Badań nad Polonią Zagraniczną PAN w Poznaniu w 1973.
Profesorem zwyczajnym został w 1981 roku.
Okres powojenny dla socjologii polskiej.
Lata okupacji niemieckiej nie były całkowitym okresem zastoju polskiej socjologii. W
ramach konspiracyjnego nauczania uniwersyteckiego prowadzono również kierunkowe
studia socjologiczne. Pod kierunkiem Stanisława Ossowskiego wznowił na krótko swoją
działalność Polski Instytut Socjologiczny. Symbolicznym przejawem jego aktywności było
opublikowane w roku 1943 pracy Ossowskiego „ Ku nowym formom życia społecznego ”.
Socjologia
po
wojnie
znalazła
się
w
odmiennych
warunkach
niż
w
latach
międzywojennych. Ujawniły się poważne braki kadrowe i warsztatowe. Zabrakło takich
wybitnych socjologów jak: Krzywicki, Grabski, Rychliński, czy Znaniecki.
W roku 1945 zorganizowano pierwszy dynamicznie rozwijający się ośrodek socjologiczny
na nowo powstałym Uniwersytecie Łódzkim, gdzie podjęło pracę wielu doświadczonych i
cenionych socjologów a wśród nich Chałasiński i Szczepański. W następnych latach
wznawiano kształcenie socjologów w Krakowie, Poznaniu a najpóźniej z uwagi na
ogromne powojenne zniszczenia w Warszawie.
Optymistycznie zapowiadający się rozwój powojennej socjologii nagle zahamowano około
1950 roku. Naukę tę w okresie „ kultu jednostki ” uznano za burżuazyjną i zbędną.
Zaniechano więc kształcenia socjologów i zawieszono funkcjonowanie wszystkich
państwowych instytucji naukowo-badawczych o charakterze socjologicznym. Dopiero w
wyniku zmian październikowych z roku 1956 reaktywowano socjologię - jako kierunek
studiów na uczelniach, w których funkcjonowała poprzednio.
Dulczewski w ciągu swojego życia pełnił wiele funkcji w różnych stowarzyszeniach:

1957 rok – Towarzystwo Naukowe „ Instytut Zachodni ” w Poznaniu, którego
honorowym członkiem został w roku 1988.

1960 rok – Związany był wtedy z Polskim Towarzystwem Socjologicznym w ramach
którego w latach 1968-1972 był Prezesem oddziału Poznańskiego. Jest to
organizacja socjologów, która powstała 1957 i liczyła 1000 członków.

1964 rok – Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk gdzie w w latach 1981 – 1985 był
przewodniczącym socjologii.

1969 rok – Komitet Nauk Socjologicznych PAN

1973 rok – Komitet Badania Polonii Zagranicznej PAN

1977 rok – Związany był z Lubuskim Towarzystwem Naukowym w Zielonej Górze,
którego członkiem honorowym został 1987. W tym samym roku Towarzystwo
Naukowe „ Instytut Śląski „ w Opolu uznało go za członka honorowego.

1987 rok – Komitet Pamiętnikarstwa PAN Zielonej Górze i Stowarzyszenia
Działaczy kultury Morskiej w Gdyni

22 - 25 czerwca 1987 - Dulczewski został
zaproszony do Bielefeld na konferencję: Florian
Znaniecki and the Problem of Foundation of
System Analysis and Research in Migration organizowaną
przez
Wydział
Socjologii
Uniwersytetu w Bielefeld oraz przez Zentrum für
Interdisziplinäre Forschung in Bielefeld.
Nagrody i odznaczenia:

1960 rok – Złoty Krzyż Zasługi, który jest polskim cywilnym odznaczeniem
państwowym, nadawanym za zasługi dla Państwa lub obywateli, ustanowione na
mocy ustawy z dnia 23 czerwca 1923 roku i nadawane do chwili obecnej.

1961 rok – Lubuska Naroda Kultury

1963 rok – Naroda Miesięcznika „ Odra „.

1965 rok – Nagroda Miasta Poznania i województwa Poznańskiego

1970 rok – Zasłużony działacz Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich

1972 rok – Złota Odznaka Lubuskiego Towarzystwa Kultury

1984 rok – Nagroda Resortowa drugiego stopnia

1985 rok – Nagroda Wydziału Nauk Społecznych PAN

1986 rok – nagroda resortowa pierwszego stopnia

1986 rok – Krzyż Kawalerski OOP

1986 rok – Zasłużony Nauczyciel PRL

1987 rok – Medal Rodła

1989 rok – Medal Komisji Edukacji Narodowej

1994 rok – Krzyż Armii Krajowej- był pierwotnie odznaką pamiątkową
wprowadzoną 1 sierpnia 1966 przez generała Tadeusza Bora-Komorowskiego dla
upamiętnienia wysiłków żołnierzy Polski Podziemnej 1939 - 45. Nadawany był
żołnierzom Armii Krajowej oraz organizacji ją poprzedzających (Służba Zwycięstwu
Polski, Związek Walki Zbrojnej).Pierwszy Krzyż Armii Krajowej nadano pośmiertnie
gen. Stefanowi Roweckiemu "Grotowi".Krzyż Armii Krajowej nadawano w Londynie.
Nie został przyjęty do systemu odznaczeń PRL. Dopiero od 1992 został uznany za
polskie odznaczenie wojskowe, nadawane przez Prezydenta RP. Jego nadawanie
uznano za zakończone z dniem 8 maja 1999.
Redagowanie czasopism w których również ukazywały się artykuły przez niego pisane,
wśród nich można wymienić między innymi:

1964 rok - „ Przegląd Zachodni ”.

1973 rok - „ Przegląd Polonijny ”.

1982 rok - „ Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny ”.
Był autorem ponad 200 prac naukowych, były to miedzy innymi artykuły, recenzje,
rozprawy, przekłady z i na języki obce oraz redagowanie prac zbiorowych. Wśród nich
można wymienić :

„ Pamiętniki osadników Ziem Odzyskanych „ - 1963 rok

„ Problematyka badań socjograficznych na Ziemiach Zachodnich ”.

„ Mój dom nad Odrą – pamiętniki i wspomnienia członków organizacji
młodzieżowych Ziemi Lubuskiej ” wstęp, wybór i opracowanie –
1976 rok

„ Florian Znaniecki – życie i dzieło ” - 1984 rok

Przekłady książek Floriana Znanieckiego „ Współczesne Narody

„ Mój dom nad Odrą. Problem autochtonizacji ”- rok 2001
W pracach Dulczewskiego można wyróżnić trzy kierunki:
1. Zainteresowanie ziemiami zachodnimi i północnymi, a konkretnie ich osadnikami i
tworzącymi się tam społecznościami.
2. Pamiętnikarstwo – zajmował się zbieraniem, wyborem i opracowaniem prac
przesyłanych na konkursy organizowane przez Sekcję Socjograficzną Instytutu
Zachodniego w Poznaniu.
3. Twórczość Floriana Znanieckiego.
Zdjęcie: Konferencja w Bilefeld ( na zdjęciu prof. Dulczewski i dr Literska)
Bibliografia:

Andrzej Kwilecki, Zygmunt Dulczewski - Historyk i socjolog,
w : Silva rerum.
Ludzie - Instytucje - Wydarzenia, Wydawnictwo Poznańskie, 2007

Współcześni uczeni polscy. Słownik Biograficzny” wydanie Ośrodek przetwarzania
Informacji

Zygmunt Dulczewski, „ Pamiętniki mieszkańców Dolnego Śląska ” Ossolineum

Zygmunt Dulczewski, „Tworzenie się Nowego Społeczeństwa na Ziemiach
Zachodnich” Instytut Zachodni

Zygmunt Dulczewski, „ Drugie pokolenie. Wspomnienia mieszkańców zachodnich i
północnych ziem polskich ” Wydawnictwo poznańskie 1978

Zygmunt Dulczewski „ Rybacy bałtyccy - Zagadnienie stabilizacji społecznozawodowej ” P W N , Warszawa 1973

www.pan.pl

www.encyklopediainternetowa.pl
Podziękowania:
Serdeczne podziękowania kieruję do Państwa Karoliny i Stanisława Literskich,
za poświęcony czas na opowiadania o tym znakomitym socjologu oraz za udostępnienie
prywatnych zbiorów książek i fotografii.