Czynniki prorozwojowe w procesie zarządzania miastem
advertisement
62 M. J. Nowak, Czynniki prorozwojowe w procesie zarządzania… M. J. Nowak, The optimal use of factors influencing… Czynniki prorozwojowe w procesie zarządzania miastem Maciej J. Nowak* Słowa kluczowe: rozwój lokalny, rozwój regionalny, zarządzanie miastem, zarządzanie obszarem metropolitalnym Keywords: local development, regional development, metropolies, urban-government Synopsis: Celem artykułu jest określenie instrumentów, które mogą przyczynić się do rozwoju miasta oraz czynników rozwój ten warunkujących. W związku z powyższym dokonano przeglądu literatury przedmiotu z zakresu zarządzania miastem. Szczególną uwagę poświęcono przypadkowi miasta Szczecina, którego rola w kontekście funkcjonowania metropolii i obszarów metropolitalnych jest w literaturze dyskusyjna. W oparciu o wywiad bezpośredni przeprowadzony wśród szczecińskich przedsiębiorców wskazano najważniejsze czynniki warunkujące rozwój Szczecina. Wyniki badań skonfrontowano z tezami literatury. Wstęp Zarządzanie miastem to skomplikowany proces, wymagający interdyscyplinarnej znajomości wielu zróżnicowanych zagadnień, opartych m.in. na ekonomii, prawie, gospodarce przestrzennej czy ochronie środowiska. Poza szczegółowymi czynnościami, stanowiącymi wyraz realizacji zadań w różnych kierunkach, ważna jest ogólna wizja rozwoju miasta. Pojęcie rozwoju można definiować w różny sposób: na podstawie koncepcji rozwoju lokalnego, rozwoju regionalnego czy też zrównoważonego rozwoju. Zastosowanie każdego z tych pojęć do miasta wiąże się z konkretnymi praktycznymi wskazówkami w zakresie optymalnego modelu zarządzania miastem. Ważnym zagadnieniem jest określenie instrumentów, które mogą przyczynić się do rozwoju miasta, a także czynników rozwój warunkujących i koniecznych do uwzględnienia w procesie zarządzania miastem. Celem artykułu jest określenie najważniejszych czynników rozwoju, które są istotne i niezbędne do wykorzystania w procesie zarządzania miastem oraz ich konkretyzacja w odniesieniu do Szczecina. Wśród głównych celów rozwoju lokalnego wyodrębnić można m.in. tworzenie instytucji rozwoju lokalnego, rozwój alternatywnej produkcji i usług, rozwój kapitału ludzkiego i społecznego, poszukiwanie rynków zbytu, transfer i dyfuzję wiedzy i technologii oraz wykorzystanie zasobów lokalnych [Blakely, 1989, s. 168; Parysek, 2001, s. 50]. Pod pojęciem rozwoju regionalnego należy rozumieć trwały wzrost potencjału gospodarczego regionów oraz systematyczną i trwałą poprawę ich konkurencyjności, a także poziomu życia mieszkańców, co przyczynia się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju [Chądzyński, Nowakowska, Przygodzki, 2009, s. 43–44]. Rozwój zrównoważony miasta to rozwój oscylujący pomiędzy sferą przyrodniczą, układem przestrzennym, sferą społeczną oraz sferą - - - - Czynniki wpływające na rozwój dużego miasta – przegląd literatury przedmiotu - * Dr Maciej J. Nowak, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie - - - - - WSPÓŁCZESNE ZARZĄDZANIE 1/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2011 63 gospodarczą [Mierzejewska, 2010, s. 119]. Paradygmaty rozwoju lokalnego i rozwoju zrównoważonego, a także zasada zrównoważonego rozwoju są bardzo istotne w procesie zarządzania miastem. W kontekście rozwoju miasta wskazuje się przede wszystkim rozwój jego powierzchni, wzrost liczby mieszkańców, rozwój substancji mieszkaniowej, rozwój infrastruktury komunalnej, rozwój przedsiębiorczości oraz aktywności zawodowej [Parysek, 2005, s. 82–98]. Miasto powinno włączyć się w proces rozwoju, uwzględniając najnowsze paradygmaty wynikające z literatury przedmiotu. Miasto można definiować w różny sposób. O ile prawny jego status nie budzi wątpliwości, o tyle zastanawiać się można nad jego ujęciem z punktu widzenia ekonomicznego i organizacyjnego. W literaturze miasto jest rozumiane jako miejsce życia i pracy ludzi trudniących się świadczeniem usług, handlu oraz działalnością produkcyjną. Mieszkańcy, władze, organizacje społeczne, jednostki gospodarcze, przedstawicielstwa władz ponadlokalnych, ludność spoza miasta oraz filie jednostek gospodarczych są określane jako użytkownicy miasta [Czornik 2009, s. 17, 46–51]. Uczestniczą oni więc w znaczącym stopniu w procesie zarządzania miastem. Nie budzi też wątpliwości to, że dobre zarządzanie miastem uwarunkowane jest spełnieniem cech dobrego planu zarządzania, wśród których wymienić należy celowość, wykonalność, niesprzeczność, operatywność, giętkość, szczegółowość, długodystansowość, prekluzyjność, racjonalność, gospodarność oraz estetyczność rozwiązań [Markowski, Stawasz, 2001, s. 187–188]. W kontekście gospodarności uwzględnić należy relację podjętych działań do ich kosztów. W dokumentach rozwojowych uwzględnia się również misję miasta, rozumianą jako szeroki rozwój społeczno-gospodarczy, gdzie poprzez ścisłą współpracę sektorów publicznych i prywatnych stymuluje się wzrost konkurencyjności i lokalnej przedsiębiorczości [Potoczek, Stępień, 2008, s. 88]. Dokumenty te, w szczególności strategie rozwoju, powinny stanowić efekt współpracy wszystkich najważniejszych środowisk lokalnych, powinny być m.in.: wewnętrznie spójne i zgodne, adekwatne do dostępnych zasobów, perspektywiczne i realne [Kauf, 2004, s. 486–487]. Wśród modelowych zapisów, których określenie w strategii rozwoju miasta proponuje się w literaturze, można wskazać budowę obwodnic w dużych miastach, budowę ścieżek rowerowych i pieszych, zwiększanie powierzchni terenów zielonych oraz urządzanie w strefach podmiejskich terenów wypoczynkowych [Dubel, 2004, s. 483]. Wszystkie wymienione powyżej działania mogą być traktowane jako mające na celu podwyższanie konkurencyjności miast [Łaźniewska, 2010, s. 273]. S. Kauf, zajmując się kryteriami klasyfikacji strategii przewagi konkurencyjnej regionu, wyróżniła m.in. za U. Manschwetusem strategie segmentacji rynku (w ramach których identyfikuje się docelowe grupy odbiorców regionu), strategie ukierunkowane na wspieranie i rozwój obszarów kluczowych w regionie, strategie pola rynkowego, strategie stymulujące rozwój regionalny oraz strategie identyfikujące potencjalnych partnerów współpracy [Kauf, 2009, s. 214–215]. Znajduje to odpowiednie zastosowanie do dużych miast, metropolii oraz obszarów metropolitalnych (które pod wieloma względami podlegają podobnym uwarunkowaniom rozwoju jak regiony). Każdy z rodzajów strategii jest istotny dla rozwoju miasta. Nie budzi jednak wątpliwości fakt, że stopień szczegółowości wyodrębnianych problemów w ramach strategii wiąże się z koniecznością wykorzystania w dużym zakresie kapitału ludzkiego i kapitału społecznego miasta zarówno do przygotowywania, jak i wdrażania strategii. Rodzi to konieczność formalizacji organów władzy metropolitalnej. Szereg przeprowadzonych analiz skłania do przyjęcia innych konkretnych propozycji związanych z zarządzaniem miastem. Wskazuje się m.in. konieczność traktowania miasta jako marki o samodzielnym, posiadającym trwałą wartość estetyczną logo [Łaska, 2007, s. 252–255]. Nie budzi wątpliwości również konieczność rozwoju przedsiębiorczości w mieście [Dominiak, 2006, s. 53–62], kapitału społecznego i ludzkiego w mieście [Jadźwiński, 2009, s. 71–84] oraz dbania o jego gospodarkę przestrzenną [Gaczek, 2003, s. 76–99]. H. Gawroński wskazuje, że istotą działania samorządu terytorialnego nie jest bezpośrednie wytwarzanie licznych usług, ale tworzenie odpowiedniego klimatu do współpracy umożli- - - - - - 64 M. J. Nowak, Czynniki prorozwojowe w procesie zarządzania… M. J. Nowak, The optimal use of factors influencing… wiającej osiąganiu celów poszczególnych interesariuszy miasta [Gawroński, 2010, s. 277] K. Perechuda, analizując zagadnienie czynników rozwoju miasta w zarządzaniu nim, zaleca propagowanie przez władze „wiedzy niejawnej”, czyli niedostępnej oficjalnie podmiotom niesformalizowanym [Perechuda, 2004, s. 541]. Ma to wzmacniać inicjatywy oddolne. Klasyfikacja miast w oparciu o liczbę ludności doprowadza do wniosku, że „duże miasta” liczą więcej niż 100 tysięcy mieszkańców. Kryteria wyodrębniania dużych miast są zróżnicowane. W polskich realiach najbardziej racjonalne wydaje się uwzględnienie grupy miast – stolic województw. Jednakże i ta grupa jest zróżnicowana. Dlatego warto w tym kontekście uwzględnić grupę miast, którą można nazwać polskimi metropoliami, stolicami obszarów metropolitalnych. Obszary te nie są obecnie rozwinięte, ale określenie danego miasta jako stolicy obszaru świadczy o jego randze, tym bardziej, że kwalifikacja takich obszarów wynika z szerokich badań. Można tu powołać się m.in. na europejski program ESPON, klasyfikacje prowadzone w Zaktualizowanej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju oraz dokonane przez Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN [Ładysz, 2009, s. 86–83]. Metropolie to wyraz wzmacniania przez miasto pozycji w systemie społecznogospodarczym poprzez przechodzenie z zasobochłonnego modelu rozwoju do jego współczesnego, innowacyjnego paradygmatu [Gorzelak, 2008, s. 96–97]. W związku z powyższym ośrodki te powinna cechować rozwinięta infrastruktura techniczna, duża liczba podmiotów gospodarczych, silne kontakty z zagranicznymi podmiotami gospodarczymi, a także wysoki rozwój kapitału społecznego oraz ludzkiego. W literaturze wskazuje się m.in., że metropolia eksportuje czynniki produkcji: przedsiębiorstwa, banki i inne instytucje społeczne, gospodarcze, kulturalne i naukowe [Gorzelak, Smętowski, 2005, s. 15]. Z uwagi na stopień rozwoju powstaje czasem nawet pytanie, czy metropolia jest miastem, czy też może stanowi ona inną formę osadniczą [Jałowiecki, 2009, s. 7–11]. Zróżnicowane badania przeprowadzono również w odniesieniu do modelowych działań, które duże miasta powinny podejmować w celu podwyższenia wskaźników rozwoju. Z badań K. Giordano wynika, że zrównoważony rozwój warunkują takie czynniki, jak przeprowadzona inwentaryzacja przyrodnicza, występowanie opracowań ekofizjograficznych oraz wykształcenie przyrodnicze pracowników gminy. Największe miasta w klasyfikacji gmin pod tym względem nie zajmują czołowych miejsc [Giordano, 2006, s. 151]. Osobnym zagadnieniem jest ukierunkowanie wydatków inwestycyjnych miast. Z badań wynika, że co do zasady miejskie inwestycje koncentrują się na realizacji zadań z zakresu gospodarki komunalnej, budowy i modernizacji dróg oraz oświaty [Maciejuk, 2008, s. 65]. Jest to istotna informacja z punktu widzenia pozyskiwania przez miasta przedsiębiorców. Z badań przeprowadzonych przez W. Jarczewskiego wynika, że podstawowym wyznacznikiem proinwestycyjnego nastawienia miast jest przygotowanie ofert inwestycyjnych, w szczególności tych odnoszących się do zbywanych nieruchomości. Ponadto wdrażanie poszczególnych działań jest silnie uzależnione od determinacji i doświadczenia władz lokalnych. Miasta, przygotowując strategię promocji gminy, powinny określić w niej m.in. docelową grupę adresatów komunikacji promocyjnej oraz budżet promocji w powiązaniu z dostępnymi środkami promocji [Jarczewski, 2007, s. 70–71, 86]. Uwzględnić tu należy także uwarunkowania wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju [Kądzioła, Szarej-Baran, 2009, s. 157]. Szerokie badania w zakresie polityki miejskiej władz metropolii względem inwestorów zagranicznych przeprowadzili W. Dziemianowicz oraz B. Jałowiecki. Warto zwrócić uwagę na następujące wnioski wynikające z tych badań: – miasta nie prowadzą szczególnej polityki dotyczącej inwestorów zagranicznych, – władze miejskie z uwagi na brak długofalowych strategii (pomimo podejmowanych prób) nie potrafią dokonać selekcji inwestorów z punktu widzenia potrzeb miasta. Pomimo werbalnej przychylności władz miejskich, inwestorzy napotykają na wiele WSPÓŁCZESNE ZARZĄDZANIE 1/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2011 65 przeszkód, jak nieuporządkowany stan prawny nieruchomości czy brak zachęt podatkowych. – głównymi czynnikami lokalizacji w aglomeracjach miejskich są: kwalifikacje siły roboczej, wielkość rynku zbytu, koszty siły roboczej i istniejące połączenia drogowe, – w dużych miastach istnieją poważne zaniedbania w zakresie infrastruktury i kształtowania przestrzeni publicznej [Dziemianowicz, Jałowiecki, 2004, s. 127–128]. Można wskazać badania, z których wynika klarowna wizja rozwoju w odniesieniu do metropolii oraz terenów znajdujących się w obszarze ich oddziaływania. Wśród czynników zarządzania miastem wskazanych w tym kontekście przez przedstawicieli gmin z obszernego Wrocławskiego Obszaru Metropolitalnego wymienić należy: – przyciąganie strategicznych inwestorów, – wzrost innowacyjności i poziomu świadczonych usług, – rozszerzenie zasięgu połączeń komunikacji międzynarodowej, – rozwój turystyki i baz noclegowych, – rozwój usług internetowych w ramach rynku finansowego, – rozwój centrów badawczo-rozwojowych oraz centrów zaawansowanej technologii [Ładysz, 2009, s. 151]. S. Kauf pisze, że na zapewnienie zrównoważonego rozwoju regionalnego powinny składać się: – aktywne poszukiwanie i pozyskiwanie inwestorów strategicznych, – przygotowanie długookresowych programów promocji, – budowa i rozbudowa infrastruktury, – usprawnienie połączeń komunikacyjnych, – przygotowanie gruntów pod inwestycje [Kauf, 2009, s. 249]. Warto się również zastanowić, jak wszystkie wskazane powyżej działania mają być realizowane w metropoliach i obszarach metropolitalnych wymagających osobnej oceny efektywności poszczególnych instrumentów zarządzania. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że koncepcja governance uznaje konieczność zarządzania metropolią przy wykorzystaniu metropolitalnej instytucji formalnej [Lackowska, 2009, s. 72]. W warunkach polskich brakuje metropolitalnych ośrodków władzy, co wpływa na zakres działań podejmowanych w ramach zarządzania miastem. W organach administracji publicznej bowiem (podobnie jak w przedsiębiorstwach) coraz większy nacisk kładzie się na zwiększanie wydajności i efektywności realizowanych działań, uwzględniając zarazem konieczność tworzenia odpowiednich struktur organizacyjnych gwarantujących sprawność działania [Kauf, 2009, s. 120]. - - - - - Czynniki wpływające na rozwój Szczecina Największe miasta polskie należą do grupy najbardziej konkurencyjnych gmin w Polsce [Dziemianowicz, 2008, s. 141–143]. Polskie metropolie nie spełniają w pełni wszystkich wymagań modelowych, tym niemniej najlepiej rozwinięte miasta w Polsce są w ten sposób wyodrębniane. Szczecin znalazł się na końcu listy metropolii wymienionych w programie ESPON oraz w Zaktualizowanej Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju. W literaturze przedmiotu w oparciu o przeprowadzone badania, często – nawet w odniesieniu do polskich warunków – określa się Szczecin jako „potencjalną metropolię” [Markowski, Marszał, 2006, s. 14] bądź ośrodek regionalny klasy A [Smętkowski, Jałowiecki, Gorzelak, 2009, s. 60–61]. Zdarzają się także stanowiska, zgodnie z którymi Szczecin w ogóle nie może być zaliczony do metropolii nawet w dłuższej perspektywie [Parysek, 2009, s. 14–16]. W klasyfikacjach Szczecin zajmuje więc stabilną pozycję za takimi ośrodkami, jak Warszawa, Poznań, Wrocław, Kraków czy Gdańsk, ale na ogół przed Lublinem, Białymstokiem czy Rzeszowem, również aspirującymi do miana metropolii [Kupiec 2009, s. 145–152]. Samo - - - - - 66 M. J. Nowak, Czynniki prorozwojowe w procesie zarządzania… M. J. Nowak, The optimal use of factors influencing… miasto Szczecin nie jest w literaturze przedmiotu analizowane w tak szerokim zakresie, jak inne duże ośrodki. Tym niemniej wskazany temat jest w publikacjach podejmowany. Z badań P. Trzepacza wynika, że cennym rozwiązaniem może się okazać przeznaczenie terenów aeroklubu w Dąbiu na potrzeby parku technologicznego, programy rewitalizacyjne oraz rozwój budownictwa jednorodzinnego. Czynnikiem ograniczającym rozwój jest niewątpliwie upadek Stoczni Szczecińskiej i związany z tym kryzys kooperujących z nią przedsiębiorstw [Trzepocz, 2009, s. 80]. Problemem dla Szczecina jest jego sytuacja gospodarcza, brak inwestorów oraz coraz większa liczba upadających dużych przedsiębiorstw. Z uwagi na powyższe uzasadniona jest teza, zgodnie z którą Szczecin może być traktowany jak miasto o przeciętnej pozycji w hierarchii dużych miast polskich. Niewątpliwie celem władz oraz wszystkich użytkowników miasta powinno być podwyższanie tej pozycji poprzez stosowanie instrumentów wpływających pozytywnie na rozwój miasta. Powyższa uwaga odnosi się nie tylko do sfery gospodarczej, ale również sfery kulturalnej, społecznej, środowiskowej oraz przestrzennej. Wśród najważniejszych celów polityki przestrzennej wskazanych przez pracowników urzędów gmin zajmujących się zawodowo zagadnieniami związanymi z gospodarką przestrzenną w Szczecińskim Obszarze Metropolitalnym (SOM) wymieniono w kolejności według hierarchii ważności: – rozwój gospodarczy, – utrzymanie ładu przestrzennego, – ochronę środowiska, – rozwój turystyki, – bezpieczeństwo publiczne [Nowak, 2009, s. 123]. W celu konkretyzacji tych informacji przeprowadzono wywiady bezpośrednie wśród przedstawicieli szczecińskich przedsiębiorców. Badania zostały przeprowadzone podczas zorganizowanej przez Fundację Forum Gryf konferencji naukowej „Czas na rozwój. Człowiek, społeczność, organizacja”, która odbyła się w Połczynie Zdroju w dniach 23–26 września 2010 r. (wśród ponad czterdziestu uczestników konferencji dominującą grupę stanowiły osoby prowadzące działalność gospodarczą), a także uzupełnione indywidualnymi spotkaniami ze szczecińskimi przedsiębiorcami. Podczas prowadzenia badań zadano pytanie o to, jakie czynniki warunkujące rozwój Szczecina powinny stanowić szczególny przedmiot zainteresowania władz miejskich w procesie zarządzania miastem. Przeprowadzona analiza skłania do wniosku, że zarządzając miastem, należy korzystać z: – czynników rozwoju istotnych dla każdego miasta (prawidłowo prowadzona gospodarka przestrzenna, pozyskiwanie inwestorów, rozwój infrastruktury technicznej, rozwój kapitału społecznego i ludzkiego itd.), – czynników rozwoju wiążących się ze specyfiką konkretnego miasta. Obie grupy czynników rozwoju nie mogą stanowić podstaw do dwóch osobnych, niezależnych od siebie polityk. Tak jak wskazano na rys. 1, powinny być one wzajemnie powiązane. Z przeprowadzanych badań wynika, że opinie osób prowadzących działalność gospodarczą na terenie Szczecina (a więc osób, którym szczególnie powinno zależeć na rozwoju tego miasta) są bardzo zbliżone do propozycji literatury przedmiotu w tym zakresie. Potwierdza to więc trafność założeń prowadzonych w tym zakresie badań. Opinie przedsiębiorców odnoszą się do konkretnego miasta i dotyczą tylko wybranych, najważniejszych czynników wpływających na rozwój miasta. Wydaje się, że spośród wskazanych przez szczecińskich przedsiębiorców odpowiedzi najważniejszą rolę odgrywają proponowane polepszenie kontaktów pomiędzy metropoliami (chodzi o zwiększenie kontaktów Szczecina z największą sąsiednią metropolią – Berlinem) oraz rozwój infrastruktury technicznej. WSPÓŁCZESNE ZARZĄDZANIE 1/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2011 67 Rys. 1. Czynniki wpływające na rozwój miasta Szczecina w opinii szczecińskich przedsiębiorców (The optimal use of factors influencing city development in Szczecin) Źródło: opracowanie własne na podstawie wywiadów bezpośrednich Zaakcentować należy, że w opinii szczecińskich przedsiębiorców bardzo istotne jest również promowanie wartości kulturalnych i historycznych miasta, czemu służyć ma również rozwój tzw. klasy kreatywnej (creative class), wyrażającej i kształtującej opinię społeczną w mieście. - - - - - Uwagi końcowe Przeprowadzona analiza potwierdza tezę o konieczności wzmacniania, zwłaszcza przez władze miejskie, rozwoju miasta poprzez dokładnie opracowane oraz szczegółowe strategie rozwoju, rozwój kapitału ludzkiego oraz kapitału społecznego (zwłaszcza w odniesieniu do działań samorządowców), wzmacnianie infrastruktury technicznej, nawiązywanie kontaktów z inwestorami zagranicznymi, a także akcentowanie tradycji historycznych i kulturalnych miasta. Wskazane cele mogą być realizowane w sposób bardziej efektywny przy wsparciu ze strony inicjatyw oddolnych, a w szczególności klasy kreatywnej (creative class). Wszystkie wskazane czynniki wpływające na rozwój miasta powinny zostać uwzględniane przy okazji zarządzania miastem. Jak wynika z literatury przedmiotu, w szczególności publikacji S. Kauf, czynniki te powinny zostać określone i doprecyzowane w strategiach rozwoju miasta. Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają tezę, że strategie rozwoju jako instrument zarządzania miastem powinny uwzględniać zarówno specyfikę grupy odbiorców usług miejskich, jak i potencjalnych partnerów współpracy (pomóc temu może rozwój creative class), a także doprecyzowanie obszarów kluczowych w rozwoju miasta oraz rynku miejskiego. 68 M. J. Nowak, Czynniki prorozwojowe w procesie zarządzania… M. J. Nowak, The optimal use of factors influencing… Bibliografia 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. - 20. 21. - 22. - 23. - - 24. Blakely E.J., (1989), Planning Local Economic Development. Theory and Practice, Sage Library and Social Research, London. Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., (2009), Region i jego rozwój w warunkach globalizacji, cedetu, Warszawa. Czornik M., (2008), Miasto. Ekonomiczne aspekty funkcjonowania, Akademia Ekonomiczna w Katowicach. Dominiak J., (2006), Struktura przestrzenna komercyjnych usług dla biznesu w aglomeracji poznańskiej, [w:] J. Słodczyk, R. Klimek (red.), Przemiany przestrzeni miast i stref podmiejskich Uniwersytet Opolski. Dubel K., (2004), Strategia rozwoju – narzędziem racjonalnego zarządzania miastem [w:] J. Słodczyk (red.), Rozwój miast i zarządzanie gospodarką miejską, Uniwersytet Opolski. Dziemianowicz W., (2008), Konkurencyjność gmin w kontekście relacji władze lokalne – inwestorzy zagraniczni, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Dziemianowicz W., Jałowiecki B., (2004), Polityka miejska a inwestycje zagraniczne w polskich metropoliach, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. Gaczek W., (2003), Zarządzanie w gospodarce przestrzennej, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz–Poznań 2003. Gawroński H., (2010), Zarządzanie strategiczne w samorządach lokalnych, Wolters Kluwer Business, Warszawa. Giordano K., (2006), Planowanie zrównoważonego rozwoju gminy w praktyce, Wydawnictwo KUL, Lublin. Gorzelak G., Smętkowski M., (2005), Metropolia i jej region w gospodarce informacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. Gorzelak G., (2008), Miasto jako przedmiot badań ekonomii, [w:] B. Jałowiecki (red.), Miasto jako przedmiot badań naukowych w początkach XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. Jałowiecki B., (2009), Czy metropolia jest miastem?, [w:] B. Jałowiecki (red.), Czy metropolia jest miastem? , Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. Jarczewski W., ( 2007), Pozyskiwanie inwestorów do gmin, Wolters Kluwer Business, Warszawa. Jaźwiński I., (2009), Kapitał ludzki w Szczecinie – istota oraz aspekty rynku pracy i aspekty edukacyjne, [w:] S. Flejterski (red.), Wielkie miasta, aglomeracje, metropolie, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego. Kauf S., (2009), Orientacja marketingowa i logistyczna w zarządzaniu regionem, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego. Kauf S., (2004), Strategia marketingowa a możliwość wzrostu regionów miejskich, [w:] J. Słodczyk (red.), Rozwój miast i zarządzanie gospodarką miejską, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego. Kądzioła A., Szamrej-Baran I., (2009), Strategia zrównoważonego rozwoju jako podstawa efektywnego zarządzania jednostką samorządu terytorialnego, [w:] S. Kowal, B. Wenerska (red.), Efektywność zarządzania w samorządzie terytorialnym, PWSZ w Kaliszu. Kupiec L., (2009), W drodze ku metropolii białostockiej, [w:] W. Czarnecki, M. Proniewski (red.), Metropolie. Problemy rozwoju, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku Ładysz I., (2009), Konkurencyjność obszarów metropolitalnych w Polsce na przykładzie Wrocławskiego Obszaru Metropolitalnego, CeDeWu, Warszawa. Lackowska M., (2009), Zarządzanie obszarami metropolitalnymi w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Łaska M., (2007), Miasto jako marka (w:) M. Malikowski, S. Solecki (red.), Przemiany przestrzenne w dużych miastach Polski i Europy Środkowo-Wschodniej, Nomos, Kraków. Łaźniewska E., (2010), Konkurencyjność miast w teorii i praktyce (w:) M. Nowak, T. Skotarczak (red.), Zarządzanie miastem. Studium ekonomiczne i organizacyjne, CeDeWu, Warszawa. Maciejuk M., (2008), Inwestycje samorządowe w miastach województwa dolnośląskiego, [w:] J. Słodczyk, D. Rajchel (red.), Przekształcenia strukturalne miast i zrównoważony rozwój gospodarki miejskiej, Uniwersytet Opolski. WSPÓŁCZESNE ZARZĄDZANIE 1/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2011 69 25. Makieła Z., (2009), Potencjalne metropolie ze szczególnym uwzględnieniem Polski Wschodniej, „Studia KPZK PAN” t. CXXV, Warszawa. 26. Markowski T., Stawasz D., (2001), Ekonomiczne i środowiskowe aspekty zarządzania rozwojem miast i regionów, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. 27. Markowski T., Marszał T., (2006), Metropolie. Obszary metropolitalne. Metropolizacja. Problemy i pojęcia podstawowe, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, Warszawa. 28. Markowski T., (2005), Planowanie i zarządzanie w obszarach metropolitalnych, „Biuletyn KPZK PAN” z. 221, Warszawa. 29. Mierzejewska L., (2010), Rozwój zrównoważony miasta. Zagadnienia poznawcze i praktyczne, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań. 30. Nowak M., (2009), Polityka przestrzenna w polskich obszarach metropolitalnych. Koncepcje planistyczne. Zakres prac planistycznych. Wydatki na planowanie przestrzenne, CeDeWu, Warszawa. 31. Parysek J., (2009), Aglomeracje, metropolie, miasta globalne, [w:] B. Wenerska (red.), Kształtowanie przestrzeni Polski. Metropolie, aglomeracje, peryferie, PWSZ w Kaliszu. 32. Parysek J., (2005), Miasta polskie na przełomie XX i XXI wieku. Rozwój i przekształcenia strukturalne, Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań. 33. Parysek J., (2001), Podstawy gospodarki lokalnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań. 34. Potoczek A., Stepień J., (2008), Podstawy strategii rozwoju lokalnego i regionalnego, WSG, Bydgoszcz. 35. Perechuda K., (2004), Dyfuzja wiedzy w aglomeracjach miejskich, [w:] J. Słodczyk (red.), Rozwój miast i zarządzanie gospodarką miejską, Uniwersytet Opolski. 36. Słodczyk J., (2003), Przestrzeń miasta i jej przeobrażenia, Uniwersytet Opolski. 37. Smętkowski M., Jałowiecki B., Gorzelak G., (2009), Obszary metropolitalne w Polsce – diagnoza i rekomendacje, „Studia regionalne i lokalne” nr 1, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. 38. Szwintenberg A., (2002), Transformacje funkcjonalne i przestrzenne Koszalina w gospodarce rynkowej, [w:] J. Słodczyk (red.), Przemiany bazy ekonomicznej i struktury przestrzennej miast, Uniwersytet Opolski. 39. Trzepacz P., (2009), Zmiany w użytkowaniu ziemi Szczecina w latach 1988–2008, (w:) I. Jażdżewska (red.), Duże i średnie miasta w okresie transformacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. 40. Zaktualizowana Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, (2006), „Studia Regionalne i Lokalne”, wydanie specjalne, t. II, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. The optimal use of factors influencing city development - case study: Szczecin - - - - - Summary The key issue of the article are factors influencing development of a cities. The author analyzed scholarly literature as well as results of the researches focusing on optimal use of management instruments influencing development of a cities. Among the main objectives of the local development one may distinguish, among others, creation of an institution for local development, development of alternative products and services, development of human and social capital, the search for markets, transfer and diffusion of knowledge and technology as well as the use of local resources. The classification of cities based on the population leads to a conclusion that the "big cities" possess more than 100 thousand inhabitants. The criteria for the distinguishing of large cities are diverse. In the Polish reality, it seems the most reasonable to include a group of cities – the provincial capitals. However, this group is also diverse. The analysis held in the article - made basing on the direct interviews carried out among the Szczecin economic entities confirms the thesis of the need to strengthen, especially by the municipal authorities, the city's development through carefully designed and detailed development strategies, development of human capital and social capital 70 M. J. Nowak, Czynniki prorozwojowe w procesie zarządzania… M. J. Nowak, The optimal use of factors influencing… - - - - - (particularly in relation to the activities of local governments), strengthening of technical infrastructure, establishing contacts with foreign investors along with putting emphasis on the historical and cultural traditions of the city. The objectives pointed can be pursued more effectively with the support of the lower initiatives, especially the creative class.
