socjologia.5 - Magisterskie24.pl

1.
Socjologia a prawo- podobieństwa i różnice
Socjologia dzieli się na (podział S. Kosińskiego):
a) socjologię ogólną (teoretyczną) – której rola polega na tworzeniu teorii i aparatu pojęciowego oraz opracowywaniu
metod badawczych, co służyłoby socjologii szczegółowej i naukom pokrewnym.
b) socjologię szczegółową (empiryczną) – której zadanie polega na badaniach realnie istniejącej rzeczywistości
społecznej. W ramach socjologii szczegółowej prowadzone są badania empiryczne (terenowe), które doprowadziły
do powstania szeregu subdyscyplin socjologicznych (m. in. socjologia miasta, wsi, medycyny, pracy, moralności i
oczywiście socjologia prawa).
Socjologia prawa jest jedną z subdyscyplin socjologicznych, której korzeni należy poszukiwać w socjologii, jednakże trzeba
jednocześnie odpowiedzieć na pytanie co stanowi trzon zainteresowań socjologa? Rosyjski uczony P. A. Sorokin stworzył
definicję, zgodnie z którą „socjologia jest uogólniającą wiedzą o zjawiskach socjokulturowych w ich różnorodnych
przejawach i wielorakich powiązaniach”.
1
Zjawiska socjokulturowe wg R. Bierstedt jest to „ustalony i utrwalony w społeczeństwie sposób życia, zachowania i
myślenia”. W skład zjawisk socjokulturowych wchodzą więc
 idee (wyznaczają sposób myślenia)
 normy (wyznaczają sposób zachowania) – w tym normy prawne
 przedmioty materialne (decydują o sposobie życia)
Oznacza to, że w skład zjawisk socjokulturowych wchodzą elementy kultury niematerialnej (idee, normy) oraz elementy
kultury materialnej (przedmioty materialne).
PODOBIEŃSTWA
Do poszukiwania związków pomiędzy socjologią a prawem przydatny będzie aspekt zjawisk socjokulturowych jakim są
normy. Chodzi o wszelkie normy wyznaczające sposób zachowania człowieka w społeczeństwie, a więc normy obyczajowe,
moralne, religijne, mody czy też wreszcie normy prawne). Stąd normy prawne stały się przedmiotem zainteresowania
zarówno socjologów jak i prawników, tak, że ścisłe rozgraniczenie obydwu dyscyplin nie jest łatwe.
 Prawo – norma prawna (generalna i abstrakcyjna) – określająca sposób zachowania i przewidziane sankcje za
zachowanie inne niż zalecane
 Socjologia – normy normy moralne, obyczajowe, prawne…)
Socjologia i prawo należą do nauk humanistycznych bowiem obydwie nauki zajmują się społeczeństwem.
RÓŻNICE
Zasadnicza różnica pomiędzy socjologią a prawem tkwi w metodach badawczych stosowanych przez te dyscypliny:
 Prawo posługuje się metodą kwalifikatywną (jakościową), zajmuje się głównie badaniem przypadków łamania
prawa
 Socjologia posługuje się metodą kwantytatywną (ilościową), bada jednorodzajowe i powtarzalne zachowania ludzki,
opisuje przyczyny i skutki tychże zachowań
2. Miejsce socjologii prawa w naukach prawnych
Miejsce socjologii prawa w naukach prawnych jest różnie sytuowane przez badaczy. Jedni uważają socjologię prawa jako
dyscyplinę socjologiczną, inni odwrotnie- prawniczą. Stąd socjologią prawa miałby się zajmować albo socjolog, albo
prawnik. Z kolei G. L. Seidler twierdził, iż socjologia prawa to po prostu zastosowanie metod socjologicznych do zjawisk
prawnych. Są też różne stanowiska co do stosunku socjologii prawa do prawoznawstwa. Pierwsze traktuje ją jako część
prawoznawstwa(takie stanowisko głosili naukowcy radzieccy)- sprzyja mu koncepcja wielopłaszczyznowego badania prawa,
drugie głosi odrębność od prawoznawstwa, a trzecie, najbardziej kontrowersyjne, reprezentowane przez Podgóreckiego,
postuluje zastąpienie teorii państwa i prawa przez socjologię prawa, gdyż teoria państwa i prawa nie ujmuje prawa jako
rzeczywistości społecznej.
2
3. Optymalny stan nasycenia społeczeństwa wiadomościami o normach
prawnych (koncepcja F. Studnickiego)
Wg Studnickiego dorosła osoba o normalnym poziomie umysłowym powinna dysponować. 3 rodzajami informacji (wskazał
on na 3 grupy wiadomości o prawie):
a. Wiadomości podstawowe - czyli o normach kształtujących ustrój państwa, zasady ważniejszych działów prawa, o
podstawowych procedurach i sposobach dotarcia do informacji szczegółowych;
b. Wiadomości minimum rolowego - informacje niezbędne z uwagi na wymagania określonych grup społecznych- co
innego musi wiedzieć sędzia, co innego dziennikarz;
c. informacje potrzebne do bieżącego podejmowania decyzji- sięga się do nich w miarę potrzeby.
a) i b) powinny być przekazane obywatelom przez ustawodawcę, zaś c) powinny być obywatelom udostępnione.
4. Ława przysięgłych
5. Wkład A. Comte’a w powstanie socjologii
Wśród zasług Augusta Comte dla socjologii należy wymienić co najmniej trzy:
 stworzenie nazwy,
 określenie przedmiotu socjologii oraz
 zaproponowanie jej metod badawczych.
Był on autorem terminu socjologia. Użył go po raz pierwszy w czwartym tomie Wykładów filozofii pozytywnej. Samo słowo
socjologia jest neologizmem składającym się z łacińskiego „societas” (społeczeństwo) i greckiego „logos” (nauka, wiedza).
Z tego wynika iż socjologia należy do kategorii nauk społecznych.
Comte sprecyzował przedmiot badań socjologii. Uważał on, że dla ratowania społeczeństwa (XIX w.) znajdującego siew
stanie głębokiego kryzysu, zdezintegrowanego i pozbawionego dyscypliny moralnej jest konieczna przemiana świadomości
ludzi. Rolę czynnika rekonstrukcji społecznej ma odegrać nauka, tyle, ze przebudowana w duchu filozofii pozytywnej.
Był on twórcą kierunku określanego jako pozytywizm. Dla niego oznacza to przeciwstawienie się temu co absolutne,
pewność, ścisłość, eliminacja z nauki wszystkiego co niesprecyzowane; konstruktywne i obiektywne ocenianie nauki.
Zdaniem Comte socjologia jest nauką o zjawiskach społecznych. Nie podał on jednak definicji zjawiska społecznego, gdyż
socjologia jako ostatnia w systemie nauk bierze na siebie ciężar badania wszystkich zjawisk, którymi nie zajmują się
dziedziny ją poprzedzające.
3
Socjologia zdaniem Comte dzieli się na:
a) statykę społeczną (teoria statyki społecznej, porządku społecznego) – ta teoria ma badać prawa współistnienia, akcje
i reakcje zachodzące między różnymi częściami systemu społecznego. Społeczeństwo jest organizmem, a co za tym
idzie, istnieje wzajemna zależność jego elementów składowych. Podstawowym elementem składowym
społeczeństwa jest rodzina. W niej kształtują się ważne dla społeczeństwa skłonności takie jak miłość,
posłuszeństwo, braterstwo. Zespół rodzin łącząc się i współpracując, tworzy państwo, dopiero wtedy tworzy się
podział pracy.
b) dynamikę społeczną (teoria postępu społecznego) – przeznaczona jest dla tych wszystkich, którzy chcieliby ciągłych
zmian. Pr5zedmiotem dynamiki jest badanie praw ciągłego i koniecznego ruchu ludzkości. Postęp społeczny zależy
od środowiska biologicznego (rasa, gleba, klimat, miejsce zamieszkania, gęstość zaludnienia i związanego z tym
podziału pracy, popytu na żywność itp.).
A. Comte wskazał także na metody badawcze. Wyróżnił on metody:
a) obserwacji – ma polegać na obserwacji zewnętrznej wobec badanego przedmiotu
b) eksperymentu – eksperyment naturalny (powódz, klęska żywiołowa)
c) porównawczą – charakterystyczna dla biologii
d) historyczną – charakterystyczna dla socjologii, badanie kolejnych „stanów ludzkości” a więc okresów organizacyjnych,
epok, w których da się uchwycić ogólne prawo ewolucji.
6. Przedmiot socjologii wg. M. Webera
Max Weber reprezentował socjologię humanistyczną (rozumiejącą). Zakładała ona, że społeczeństwo nie jest częścią
przyrody ani też sumą jednostek.. Nauki społeczne nie muszą być budowane w oparciu o wzory nauk przyrodniczych (tak jak
chciał np. A. Comte) Tworzy się ono w toku interakcji międzyludzkich. Skoro znamy siebie od wewnątrz a inni są do nas
podobni to można powiedzieć ze znamy innych.
Społeczeństwo nie jest częścią przyrody i należy je badać innymi metodami niż przyrodę. Naukowiec jest człowiekiem w
związku z tym łatwiej jest mu badać innych lduzi niż przyrodę.
Metodą służącą do bezpośredniego ujmowania zjawisk świata społecznego jest rozumienie, które polega na przeżywaniu
stanów psychicznych innych ludzi. Dzięki rozumieniu można poznać czynności społeczne. Weber wyróżnił dwa rodzaje
rozumienia
a) rozumienie bezpośrednie – jest to rozumienie na podstawowym szczeblu, odpowiada na pytanie co dana osoba robi.
W ten sposób rozumiemy ludzką mimikę, gesty (np. uśmiech innej osoby, gesty oznajmiające zdenerwowanie –
stukanie palcami itp.).
b) rozumienie wyjaśniające – stanowi wyższy poziom rozumienia. Odpowiada na pytanie jakimi motywami kierowała
się osoba podejmując określone działanie, ustalenie dlaczego tak robi.
Zdaniem Webera socjologia jest nauką, której zadaniem jest interpretowanie i rozumienie działań społecznych, a przez to
przyczynowe wyjaśnienie ich przebiegu i skutków. Działanie społeczne to takie które jest nakierowane na innych ludzi. To
4
zachowanie jednostki (uzewnętrznione lub nie), które zarówno w swojej genezie, przebiegu jest zorientowane na przeszłe,
obecne lub spodziewane zachowanie innych ludzi. Działanie odruchowe natomiast będzie to np. złapanie upadającego
długopisu..
W zależności od odległości od działań odruchowych Weber podzielił działania społeczne na:
a) czynności tradycjonalne – najbliżej działań odruchowych. Są wykonywane zgodnie z utrwalonymi nawykami, ale i
z przynajmniej minimalną świadomością że zgodność ta jest zamierzona i pożądana, np. przywitanie „dzień dobry”
osoby wchodzącej do sali.
b) czynności emocjonalne – podstawą tych działań są uczucia, emocje, które każą nam się zachować w określony
sposób, bez względu na mogące z tego wyniknąć skutki, np. reakcja na stadionie gdy przegrywa drużyna.
c) czynności zasadniczo – racjonalne – są to czynności których dokonujemy świadomie, zgodnie z rozumem, z
pewnymi zasadami. Przywiązujemy uwagę do procedury, do środków postępowania ale nie zastanawiamy się nad
celem, np., robienie notatek na wykładzie nie wiedząc czemu to będzie służyło.
d) czynności celowo – racjonalne – znajdują się najdalej od działań odruchowych. Mamy maksimum świadomości co
do celu tych czynności i świadomości podejmowanych środków, które mogą prowadzić do osiągnięcia tych celów.
7. Tradycje socjologii prawa w Polsce - nurt badań z zakresu
kryminologii
Okres międzywojenny obfitował w interesujące badania z zakresu kryminologii. Kryminologia jest nauką o przestępstwie. W
badaniach z zakresu kryminologii stosowano metody i techniki badawcze z socjologii. Były to m. in. :
1) Badania B. Wróblewskiego i W. Świdy nad sędziowskim wymiarem kary. Zastosowali oni jako metodę ankietę
pocztową. Wysłali oni tę ankietę do wszystkich urzędujących sędziów w Polsce, z pytaniem m. in. jakie są cele
kary. W Polsce w tym czasie (1937r. ) było ok. 3000 sędziów więc była możliwość przepytania ich wszystkich.
Niestety tylko 300 ankiet zostało wypełnionych. Wg sędziów najważniejszym celem kary było odpowiednio:
zastraszenie, a następnie poprawa sprawcy. Badania te nie są uważane za reprezentatywne, jednakże są brane pod
uwagę gdy chce się ustalić jacy byli sędziowie w tych czasach.
2) Badania Kaczmarka. Po 30 latach od tych badań powtórzono je nad sędziami w PRL. Wysłano je do sędziów, którzy
stwierdzili, że cele kary to: poprawa sprawcy, a w drugiej kolejności oddziaływanie wychowawcze na innych ludzi.
Nie było już mowy o zastraszeniu.
3) W latach 80tych Kaczmarek prowadził badania nad decyzją sędziego w wymierzaniu kary – co wpływa na to, że
sędzia wymiera karę surowszą lub lżejszą? Podzielono wtedy sędziów na sędziów techników i sędziów humanistów.
Sędzia technik jest przekonany że potrafi stwierdzić co się faktycznie zdarzyło, orzeka sprawiedliwie, wystarczy dla
niego to że działa zgodnie z procedurami. Sędzia humanista natomiast patrzy na człowieka którego ocenia, na jaki
okres pójdzie do więzienia, co się z takim człowiekiem stanie.
4) Badania: czy postrzeganie oskarżonego przez sędziów ma wpływ na wysokość wyroku. Czy w podobnych sprawach
sędziowie orzekają inaczej. Czy atrakcyjność oskarżonego może wpłynąć na wymiar kary. Badania te opublikowano
na początku lat 90tyh. Wykazały one, że atrakcyjność fizyczna oskarżonego wpływa pozytywie na wyrok. Jeden
5
wyjątek: dotyczy osób, które zostały oskarżone o przestępstwa, w których wykorzystali oni swoją atrakcyjność, np.
oszust matrymonialny.
8. Zasady socjologii M. Webera
Zasady te stanowią sposoby uprawiania socjologii, odpowiada na pytanie czym ma się kierować socjolog podejmując
badania socjologiczne?:
a) zasada Wertfreiheit – oznacza wolność od wartościowania. Zasada ta mówi, że aby zachować obiektywność
socjolog nie powinien wartościować (oceniać) przedmiotu swoich badań. Badacz powinien wystrzegać się oceny
badanych zjawisk w kategoriach dobra, zła, sprawiedliwości, niesprawiedliwości.
b) Zasada konstruowania typów idealnych – zasada ta każe każdy składnik ujmować w formie pierwotnej, czystej.
Typy idealne są to pewne hipotetyczne formy, które uczony narzuca na rzeczywistość społeczno – kulturalną aby
nadać jej czytelne kontury. Konstrukcja ta wiąże się z faktem iż rzeczywistość ciągle siemienia, i aby ją uchwycić
należy skonstruować pewne wzorce (typy idealne), do których przyrównywuje się różne odbiegające od tego
modelu wcielenia, np. typ idealny mężczyzny, typ idealny rodziny. Weber uważał iż uczeni od dawna posługiwali
się typami idealnymi i skupił się na tym jak typów idealnych nie należy rozumieć niż na wskazaniu jakie one
powinny być. Typy idealne człowieka to homo religius i homo economicus. Homo religius myślał o życiu
pozaziemskim, o zbawieniu, modlił się itp. Homo economicus z kolei także myślał o zbawieniu jednak jego
modlitwa o to wynikają z jego pracy, jest przedsiębiorczy. Jeżeli wiodło mu siew Zyku uważał że czuwa nad nim
„łaska”.
c) Zasada indywidualizmu metodologicznego – wg tej zasady procesy społeczne mogą zostać wyjaśnione w oparciu o
prawa rządzące postępowaniem jednostek, które w nich uczestniczą i opisy sytuacji w których się one znajdują.
9. Pojęcie świadomości prawnej i jej elementy składowe
Świadomość prawna to występowanie w umyśle człowieka następujących elementów:
a) wiedza o prawie (znajomość prawa)
b) ocena prawa
c) postawy wobec prawa
oraz niektórzy uważają ze postulaty wobec prawa
Świadomość prawna jest pewną odmianą świadomości społecznej. Są zróżnicowane poglądy odnośnie czego ona dotyczy:
- jedni uważają ze tylko tego co jest obowiązującym prawem
- inni poszerzają świadomość prawną o prawo intuicyjne, o moralność.
6
Są 4 stanowiska co do przedmiotu świadomości prawnej. Pierwsze czyni przedmiotem jedynie prawo pozytywne. Drugie
poszerza go o poglądy na władzę państwową. Borucka-Arctowa prezentuje stanowisko pośrednie uznając za przedmiot
świadomości prawnej normy prawne oraz instytucje polityczne, pod warunkiem że są one uregulowane normami prawnymi;
przedmiotem tym mogą też być zachowania, a w szczególności decyzje podmiotów stosujących prawo. Czwarte stanowisko,
najszerzej ujmujące przedmiot świadomości prawnej reprezentuje Burda, który obejmuje nim nie tylko powinności prawne,
ale i poglądy moralne, polityczne, obyczajowe, i inne bezpośrednio z nimi związane.
Wiedza o prawie – koncepcja Stadnickiego (3 grupy wiedzy o prawie: wiedza podstawowa, wiedza minimum rolowego,
informacje do których sięga się w miarę potrzeby)
Najważniejsze czynniki warunkujące znajomość prawa (zależą od działu prawa czyli z jakągałęzią mamy doi czynienia):
a) wiele z tych czynóa. to normy moralne (stąd te najlepiej znane jest pawo karne)
b) Media dostarczają nam mnóstwo informacji
Ocena prawa – często kryterium oceny jest etyka, moralność, religia. Tych kryteria może być sporo. Ocena prawa może być
równa punktu widzenia prawników jak i laików. Badania wykazują ze prawo często jest oceniane stereotypowo. Jeżeli w
naszym otoczeniu panuje przekonanie ze prawo jest niesprawiedliwe to my przyjmujemy to jako stereotyp, który może się
umocnić lub zmieniać w zależności od naszych własnych doświadczeń. Prawo jest oceniane prze jego funkcjonowanie.
Postulaty wobec prawa – poglądy Boruckiej – Arctowej i A. Gryniuk.
Borucka uważa że jest to odrębny element swiadomości prawnej, gdyż świadczy o wyższym poziomie swiadomości prawa.
Postulaty mogą dotyczyć kwestii prawem nieuregulowanych np. kwestia przeszczepów w medycynie (kiedyś nie było
regulacji)
Gryniuk uważa ze postulaty nie sa odrębnym elementem tylko mieszcza się w ocenie rpawa. Jeżeli ocena jest negatywna to
formułowane sa wtedy postulaty wobec prawa. Jeżeli jest coś nieuegulowane przez prawo a powinno być to mamy
doczynienia z luką w prawie. Należy te lukę aksjologiczną wypełnić tak jak lukę prawną czyli poprzez analogię.
10.
Definicja i przykłady faktów społecznych wg. E. Durkheima
„Jest faktem społecznym wszelki sposób rozbierania , utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego
przymusu”. Cechami faktów społecznych są zewnętrzność(bezosobowość) oraz przymus. Człowiek może co prawda
postępować niezgodnie z regułami zawartymi w faktach społecznych, ale wtedy musi liczyć się z
konsekwencjami(prawnymi, psychicznymi). Faktami społecznymi są fakty prawne, moralne, religijne, obyczajowe, np.
moda, małżeństwo, język. Jako ważny przykład faktów społecznych podaje Durkheim religię, gdyż w niej najbardziej
odzwierciedla się nadindywidualność i panowanie nad jednostką.
7
11.
Przedmiot
Petrażyckiego
socjologii
i
rodzaje
przystosowań
wg.
L
Przedmiot- proces społeczny- jest to proces zmian zachodzących w przeżyciach ludzi i ich
zachowaniach na gruncie ich społecznego przystosowania
Petrażycki wyróżnia 3 rodzaje przystosowań społecznych:
a. gatunkowe(filocentryczne)- polega ono na takim przystosowaniu się gatunku do życia zbiorowego, aby mógł on
przetrwać w warunkach walki o byt. Emocja nakazują rodzicom chronić własne dzieci;
b. osobiste(egocentryczne)- dotyczy ono poszczególnych osobników podlegających temu procesowi tak, aby mogli
oni egzystować przy minimalnej liczbie kar i maksymalnej liczbie nagród;
c. społeczne(socjocentryczne)- polega na eliminacji tych wartości i ocen, które są nieodpowiednie z punktu widzenia
grupy a pozostawianie jedynie tych, które są pożyteczne społecznie. Doświadczenia wymieniane są w drodze
„zarażania się” emocjonalnego; ma miejsce także między grupami. To przystosowanie jest najważniejsze z punktu
widzenia socjocentrycznego.
12.
Prawo i jego rodzaje wg. E. Durkheima
Prawo represyjne[mające za cel ukaranie winnego]
Prawo restytucyjne[ma na celu nie tyle ukaranie winnego, co przywrócenie naruszonego stanu rzeczy; dzieli się na p.
negatywne(człowiek-rzecz) i p. pozytywne(człowiek-człowiek)]
13.
Czynniki kształtowania się świadomości prawnej
Wyróżniamy 5 zmiennych niezależnych kształtowania się świadomości prawnej:
a. zmienne struktury społecznej- są to cechy związane z przynależnością do poszczególnych grup społecznych.
Wyznaczają je takie czynniki jak wykształcenie, zawód;
b. zmienne socjodemograficzne- takie jak wiek, płeć, stan rodzinny, miejsce zamieszkania;
c. społecznie uznawane i preferowane normy, np. religijne, obyczajowe. Ważne są ich relacje do norm
prawnych(zbieżność, rozbieżność, indyferentność);
d. doświadczenia i kontakty z prawem a zwłaszcza organami je stosującymi;
e. zmienne sytuacyjne- wszelkie nie dające się wyliczyć okoliczności, które w danym momencie mogą wpływać na
świadomość prawną, np. tocząca się w danym czasie dyskusja nad projektem ustawy.
8
14.
Postulaty wobec prawa, jako element świadomości prawnej
Dyskusyjne jest, czy postulaty wobec prawa można w ogóle zaliczyć do elementów świadomości prawnej. Wyróżnić można
2 przeciwstawne stanowiska. Pierwsze, reprezentowane przez Borucką-Arctową, zakłady, iż postulaty de lege ferenda są
odrębnym elementem świadomości prawnej. Nie mieszczą się w ocenie prawa, bo niektórzy ludzie nie wychodzi poza ocenę
prawa.-oceniają je, ale nie potrafią nic zaproponować. Drugie stanowisko, reprezentowane przez A. Gryniuk, neguje
samodzielność postulatów wobec prawa. Jej zdaniem postulaty pojawiają się automatycznie, gdy ocena obowiązujących
przepisów wypadnie negatywnie.
15. Ławnicy w Polsce
16.
Podział elementów życia psychicznego i rola emocji wg. L.
Petrażyckiego
Zarówno prawo, jak i moralność umieścił Petrażycki w sferze zjawisk psychicznych. Krytykował jednak współ-czesną mu
psychologię, gdyż uważał za niewystarczający podział elementów życia psychicznego. Wg niego na zjawiska psychiczne nie
składają się jedynie: poznanie(czucia i wyobrażenia), uczucia(przyjemności i przykrości) i akty woli. 2 pierwsze mają
jedynie pasywny charakter, zaś akty woli są ze swej istoty aktywne. Petrażycki uważał, że są takie zjawiska psychiczne, które
mają mieszany bierno-czynny charakter. Np. głód to z jednej strony doznawanie, z drugiej zaś pewien apetyt, pożądanie.
Takie zjawiska o podwójnej naturze nazwał Petrażycki emocjami(impulsjami). To właśnie one, wg niego, stanowiły
pierwotną podstawę rozwoju psychiki.
17.
Świadomość zbiorowa wg. E. Durkheima
Wg Durkheima na świadomość zbiorową składa się ogół wierzeń i uczuć wspólnych dla członków danego społeczeństwa.
Istnieje ona poza psychiką jednostki i jest niematerialna. Nią zajmuje się socjologia a nie psychologia. Stany świadomości
zbiorowej są składnikami faktów społecznych. Dla socjologa bezużyteczne są materiały wyrażające jedynie świadomość
jednostkową, np. listy, pamiętniki. On korzysta z przejawów świadomości zbiorowej, np. kodeksów prawnych, dogmatów
religijnych, norm etycznych.
18.
Prawo pozytywne a prawo intuicyjne wg L. Petrażyckiego
Kryterium tego podziału jest skład intelektualny owych przeżyć, tzn. czy w odpowiednich przeżyciach imperatywnoatrybutywnych występuje powołanie się na fakty pozanormatywne. W przypadku przeżyć prawa pozytywnego człowiek ma
9
wyobrażenie, że norma prawna jest rezultatem decyzji zewnętrznej, faktu normatywnego, np. Koranu, Ewangelii, ustawy. W
przeżyciach prawa intuicyjnego brak wyobrażenia zewnętrznych źródeł. Jest ono rezultatem jakby wewn. przekonania,
utożsamianego z pojęciem sprawiedliwości.
19.
Rodzaje solidarności społecznej wg E. Durkheima
Wyróżnia 2 rodzaje: mechaniczną i organiczną. Solidarność mechaniczna występuje w społeczeństwach o przewadze prawa
represyjnego. Społeczeństwo nie jest wewnętrznie zróżnicowane, stąd jego związek z jednostką jest bezpośredni. Nad
członkami społeczeństwa góruje „świadomość zbiorowa”. Solidarność mechaniczna jest odwrotnie proporcjonalna do stopnia
zróżnicowania i ujednostkowienia społeczeństwa. Zerwanie jej więzi jest przestępstwem, bo moralnie słuszne jest jedynie
uczestnictwo w życiu zbiorowym. Solidarność organiczna występuje w społeczeństwach zróżnicowanych, gdzie przeważa
prawo restytucyjne. Istnieje tam dobrze rozwinięty podział pracy. Ludzie się wzajemnie potrzebują. Aprobatę uzyskuje
indywidualizm. Wierzenia i praktyki zatracają charakter religijny ba rzecz racjonalnego myślenia
20.
Tendencje w rozwoju prawa wg. L. Petrażyckiego
Ogólna tendencja w rozwoju prawa, którą Petrażycki nazywa „prawem rozwoju prawa” dzieli się na 3 tendencje specjalne.
Pierwsza to tendencja wzrostu wymagań prawnych polegająca na tym, iż następujące po sobie kolejne systemy
normatywne żądają od obywateli coraz więcej. Wzrost wymagań prawnych ma charakter zarówno ilościowy, jak i
jakościowy. Prawo coraz więcej od nas wymaga, ten wzrost ma charakter ilościowy i jakościowy, prawo oczekuje od nas ze
będziemy coraz lepsi.
Druga to tendencja do zmiany pobudek motywacyjnych postępowania ludzi. Prawo poszukuje coraz wznioślejszych
motywów dla określonego zachowania(np. nie zmuszanie do pracy, ale swoboda gospodarcza motywująca do zysku). Prawo
odwołuje się do coraz szlachetniejszych motyww postępowania zgodnego z prawem.
Trzecia to tendencja do zmniejszenia presji motywacyjnej na działanie zgodne z prawem. Ponieważ człowiek jest coraz
lepiej psychicznie przystosowany do życia społecznego, potrzebny jest coraz słabszy nacisk na wywołanie pożądanych
zachowań. Kary w ciągu dziejów stawały sięcoraz łagodniejsze.
21.
Prawo samobójstw i ich rodzaje wg. E. Durkheima
Liczba samobójstw zmienia się w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do stopnia spójności grupy społecznej, do której
należy jednostka. Ograniczeniem dla tego prawa może być np. .stworzenie warunków nienormalnych, np. Żydzi w III Rzeszy
byli spójną grupą, a jednak liczba samobójstw wzrosła. Wyróżnia 4 rodzaje samobójstw:
a. egoistyczne- wywołane są odosobnieniem jednostki od grupy i społeczności. Popełniają je ludzie osamotnieni, z
marginesu społecznego;
b. anomiczne- są najczęściej popełniane podczas przewrotów politycznych, kryzysów gospodarczych, ale i przy
gwałtownym wzroście dobrobytu. Istotny jest sam fakt zakłócenia porządku;
10
c. altruistyczne- są wyrazem nadmiernego związku jednostki z grupą. Przykładem mogą być samospalenia po śmierci
d.
męża przez indyjskie wdowy czy zamachy Hamasu;
fatalistyczne- są spowodowane tragiczną sytuacją człowieka, np. przez bankrutów.
22.
Prawo patologiczne
Petrażyckiego
a
prawo
niepatologiczne
wg.
L.
Z działaniem patologicznym prawa mamy do czynienia wszędzie tam, gdzie są rozpoznawane spory prawne, a więc w
sądach, urzędach, wtedy gdy zostaną naruszone reguły zachowania wyznaczone normami prawnymi. Z prawem
niepatologicznym mamy do czynienia niemal w każdej chwili, w różnych kontekstach społecznych, np. dokonując jakichś
transakcji, zawierając ugodę czy przechodząc prawidłowo przez ulicę. Polega ono na determinowaniu prawem
uporządkowanego zachowania ludzi.
23.
Postawy wobec prawa – pojęcie i rodzaje
Elementy składowe postaw wobec prawa i ich wzajemna zależność Są 3 elementy składowe postaw wobec prawa: znajomość
prawa, ocena i element behawioralny. Znajomość prawa to czynnik poznawczy a ocena to czynnik emocjonalny. Wszystkie 3
składniki są ze sobą powiązane i uzupełniają się wzajemnie. Element poznawczy zakreśla pole działania postawy, element
emocjonalny prezentuje oceną tak zakreślonego przedmiotu postawy oraz określa kierunek emocjonalnego nań reagowania
poprzez emocje pozytywne i negatywne a także stopień natężenia uczuć. Element poznawczy w pewnym stopniu determinuje
element afektywny, ponieważ nasze oceny są uzależnione od rozległości wiedzy w przedmiocie postawy. Natomiast na
podstawie ocen powstaje pewien program działania.
Postawa rygoryzmu i tolerancji prawnej
Rygoryzm i tolerancja są typologią dokonaną przede wszystkim na podstawie reakcji otoczenia wobec naruszycieli norm
prawnych. Rygoryzm polega na uznaniu, że nie istnieją okoliczności usprawiedliwiające działa naruszycieli prawa. W
związku z tym przekonanie o niezbędności stosowania surowych sankcji. Tolerancja to postawa wyrozumiałości dla
naruszycieli prawa. Wyraża się w poszukiwaniu przyczyn łamania prawa nie w złej woli ludzkiej, a okolicznościach
utrudniających jego przestrzeganie. Stąd niechęć do penalizacji przez tolerantów. Zagadnienie tolerancji i rygoryzmu odnosi
się także do prawodawcy- kryterium rodzaj sankcji.
Oportunizm jako postawa wobec prawa .Oportunizm, łączący się niekiedy z konformizmem polega na przestrzeganiu prawa,
dlatego że to się opłaca. Oportunista nie ma stałych zasad, kieruje się celem- doraźnym bądź odległym.
11
Konformizm jako postawa wobec prawa Jest to postawa ścisłego podporządkowania, choć w rzeczywistości często się tych
norm nie akceptuje. Gdy człowiek postępuje zgodnie z wzorem zawartym w normie prawnej, ale jej nie akceptuje, mamy do
czynienia z konformizmem zewnętrznym. W sytuacji odwrotnej- konformizmem wewnętrznym. Konformizm
wewnętrzny jest uważany za bardziej pozytywny. Przeciwieństwem jest nonkonformizm polegający na świadomym i
ostentacyjnym łamaniu norm w przeciwieństwie do przestępcy robiącego to ukrycie.
Legalizm jako postawa wobec prawa. Legalizm to postawa akceptacji norm ze względu na ich charakter- na to, że zostały
ustanowione przez kompet-entny organ z zachowaniem właściwej procedury. Jest to więc kryterium formalne. Można też
dodać kryterium materialne- ocenę norm ze względu na ich słuszność, ale zasadniczo legalizm wyraża się w dura lex sed lex.
24. Rodzaje prawa, władzy i legitymizacji porządku prawnego wg. M. Webera
25. Co to są skutki prawa i jakie są ich rodzaje?
26.
Zadania socjologii prawa i typy idealne systemów prawnych
wg. M. Webera
Wyróżnia 4 typy idealne systemów prawnych:
a. formalnie irracjonalny- występuje, gdy wyrokowanie opiera się na magii, wyroczni i objawieniu, czyli środków
nie kontrolowanych przez intelekt. Wymiar formalny wyraża się w istnieniu odpowiednich procedur a
irracjonalność wyraża się w nieprzewidywalności decyzji;
b. materialnie irracjonalny- ma miejsce tam, gdzie każda konkretna sytuacja determinuje określoną decyzję. Wymiar
materialny wyraża się w tym, że jako podstawę rozstrzygnięć bierze się pod uwagę różne zewn. wobec systemu
prawnego kryteria o charakterze etycznym, polit. a nawet emocjonalnym. Irracjonalność polega na tym, że jednostki
w podobnej sytuacji mogą być różnie potraktowane;
c. materialnie racjonalny- istnieje tam, gdzie stosuje się jakąś jedną zewn. zasadę bądź kryterium, np. zasada
prawdziwej równości dla wszystkich. Zastosowanie prawa w ramach tego systemu jest bardziej przewidywalne,
gdyż wiadomo, jakie zewnętrzne kryterium zostało wybrane i zastosowane;
d. formalnie racjonalny- występuje, gdy jasno sprecyzowane reguły są stosowane do wszystkich podobnie
usytuowanych przypadków. Nie stosuje się żadnych zewn. kryteriów. Podejmujący decyzje także są związani
normami prawnymi o charakterze generalno- abstrakcyjnym. Przewidywalność jesy wysoka.
27.
Przeżycia prawne a przeżycia moralne wg. L. Petrażyckiego
12
Petrażycki dzieli przeżycia etyczne na przeżycia prawne i moralne. Przeżycie prawne ma miejsce wtedy, gdy istnieje
wyobrażenie pewnych podmiotów, którym przysługuje domaganie się wykonania określonego zobowiązania. To, co
traktujemy jako obowiązek, uważamy za coś przypadające komuś innemu jako jego należność, Rezultatem przeżycia
prawnego jest norma mająca dwustronny charakter: imperatywno-atrybutywny. W przeżyciu moralnym natomiast istnieje
jedynie odczucie obowiązku. Norma moralna ma charakter jednostronny- wyłącznie atrybutywny. Danie jałmużny
traktujemy jako wyświadczone dobro, a nie obowiązek.
28.
Rodzaje skuteczności prawa
a. skuteczność behawioralna- polega na realizacji celu bezpośredniego czyli zachowaniu się adresata zgodnie z
normą;
b. skuteczność finitystyczna- polega na realizacji celu pośredniego, tzn. osiągnięciu określonego stanu rzeczy, np.
niepicia na koncercie wynikłego z celu bezpośredniego- zakazu sprzedaży alkoholu w tym miejscu;
c. skuteczność psychologiczna- ma miejsce, gdy norma wywiera wpływa na przeżycia adresata. Ta skuteczność jest
d.
osiągana, nawet jeśli adresat postępuje niezgodnie z normą, ale ma wyrzuty sumienia;
skuteczność społeczno-wychowawcza- polega na wytworzeniu się określonych postaw u adresatów, zwłaszcza w
skali społecznej.
29.
Sądy w opinii społeczeństwa polskiego na podstawie wyników
badań empirycznych.
Badania na próbie ogólnopolskiej, w której przeważali chłopi i inteligencja, prowadzono w latach 1974-1975. Pytano o to,
czy przepisy równo traktują ludzi, o bezstronność sądów, dostępność do sądów. Ujawniły się wtedy stereotypy niekorzystnie
postrzegające wspomniane zagadnienia. Badania nad postawami wobec sądu podjęli w r. 1987 pracownicy Zakładu
Socjologii Prawa UJ pod kierunkiem Boruckiej- Arctowej. Pytano o bezstronność sądów, niezawisłość sędziowską, ocenę
słuszności decyzji sądowych, dostępności do sądów. Badania prowadz-ono metodą obserwacji 114 rozpraw sądowych oraz
metodą wywiadu. Zasadniczo krytycyzm ocen wzrósł.
13
14