Wydział Pedagogiki i Psychologii Instytut Psychologii 60

Lp.
60
Rok
Semestr
System
studiów
Wydział
Pedagogiki i Psychologii
Instytut Psychologii
PSYCHOLOGIA
METODOLOGIA BADAŃ PSYCHOLOGICZNYCH I STATYSTYKA (3)
IV
7
studia stacjonarne
studia niestacjonarne
Liczba
godzin
30
30
w tym:
wykł. sem.
30
30
ćw.
lab.
Forma
zaliczenia
ECTS
egzamin
egzamin
4
4
Typ przedmiotu obowiązkowy (grupa treści podstawowych)
Poziom
podstawowy
Wymagania
wstępne
brak
Założenie i cele
przedmiotu
Ugruntowanie i poszerzenie wiedzy umożliwiającej krytyczną recepcję dotychczasowego dorobku
psychologii, powtórzenie i uzupełnienie wiedzy z zakresu prowadzenia naukowych badań
psychologicznych (ze szczególnym uwzględnieniem badań ilościowych), zapoznanie się z
celami/funkcjami oraz mechanizmami rozwoju poznania naukowego, przyswojenie podstaw logiki
poznania naukowego oraz kryteriów adekwatności jego wytworów, pomoc w zakresie przygotowania
analitycznej i badawczej części pracy magisterskiej, pogłębienie indywidualnej kultury intelektualnej
Metody
Wykład ilustrowany prezentacją multimedialną.
dydaktyczne
Forma i warunki
Egzamin ustny.
zaliczenia









Treści
kształcenia





Nauka – metodologia – filozofia. Przegląd koncepcji znaczenia terminów i wzajemnych relacji
Pojęcie i klasyfikacja nauk. Odmiany i sposoby uprawiania metodologii. Filozofia nauki
Cele i funkcje poznania naukowego, analiza porównawczo-krytyczna wybranych koncepcji (m.in.
Sucha, Kmity, Watkinsa)
Społeczna i indywidualna świadomość metodologiczna, pojęcie, struktura, funkcje, geneza,
determinanty, dynamika i rozwój świadomości metodologicznej
Rozwój poznania naukowego – przegląd wybranych koncepcji (m.in. Popper, Kuhn, Kmita)
Pojęcie i struktura procesu badawczego: struktura operacyjna i struktura logiczna procesu badawczego
w psychologii i innych naukach behawioralnych, charakterystyka faz procesu badawczego; analiza
krytyczno-porównawcza różnych ujęć przebiegu procesu badawczego
Problem badawczy, zmienne, hipotezy: obiektywno-subiektywny status sytuacji problemowej, pytania i
hipotezy jako poznawcza reprezentacja problemu, pojęcie zmiennej, odmiany hipotez badawczych,
relacje pomiędzy zmiennymi i hipotezami, pojęcie związku przyczynowego, determinizm.
Modele i plany badawcze: analiza porównawczo-krytyczna modeli badawczych, kryteria wyboru
optymalnego planu badawczego, wybór planu badawczego a kryteria doboru próby i kierunki analizy
wyników.
Logiczna teoria języka – składnia logiczna: – reguły formowania, pojęcie i charakterystyka kategorii
gramatycznych, reguły dedukcyjne, klasyczny rachunek logiczny, znaczenie, równoznaczność, pojęcie,
wynikanie.
Logiczna teoria języka – semantyka logiczna: znaczenie a odniesienie przedmiotowe wyrażeń,
ontologia teoriomnogościowa, relacje i podobieństwa, reguły odniesienia przedmiotowego,
komunikowanie faktów, rodzaje zdań.
Definicje: – cel definiowania pojęć, definicje pojęciowe i operacyjne, odmiany definicji pojęciowych,
kryteria klasyfikacji definicji, eksplikacja
Wytwory poznania naukowego: prawa naukowe, odmiany praw i hipotez, wnioskowania
niestatystyczne i statystyczne, wyjaśnianie i przewidywanie, model wyjaśniania nomologicznodedukcyjnego, rodzaje, formy i poziomy wyjaśniania, retrodykcja i postdykcja, prawa idealizacyjne a
wyjaśnianie i przewidywanie, zmienne pośredniczące a konstrukty hipotetyczne.
Pojęcie teorii naukowej – charakterystyka głównych stanowisk epistemologicznych
i metodologicznych, teoria naukowa – struktura, odmiany, funkcje, struktura i funkcje teorii
psychologicznych, warstwy teorii psychologicznych, rodzaje zasad teoriotwórczych, poziomy
odniesienia teorii, formy systematyzacji wiedzy teoretycznej.
Pozametodologiczne determinanty poznania naukowego: psychologiczne i społeczno-pragmatyczne
uwarunkowania poznania naukowego w psychologii, oczekiwania badacza, ukryte wymagania sytuacji
badawczej, lęk przed byciem ocenianym, problemy decepcji, artefakty psychologiczne, etyka badań
naukowych w psychologii.
Literatura
podstawowa
Brzeziński, J. (1996 i nast. wyd.). Metodologia badań psychologicznych. Warszawa: PWN.
Kmita, J. (1973 i nast. wyd.). Wykłady z logiki i metodologii nauk. Warszawa: PWN.
Madsen, K. B. (1980). Współczesne teorie motywacji. Warszawa: PWN.
Strelau, J., Doliński, D. (2008). Psychologia Podręcznik akademicki. Tom 1, rozdz. 4. Gdańsk: GWP.
Literatura
uzupełniająca
Ajdukiewicz, K. (1965). Logika pragmatyczna. Warszawa: PWN.
Brzeziński, J. (red.) (2004). Metodologia badań psychologicznych. Wybór tekstów. Warszawa: PWN.
Babbie, E. (2008). Podstawy badań społecznych. Warszawa: PWN.
Frankfort-Nachmias, C., Nachmias, D. (2001). Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań: Zysk i S-ka.
Grobler, A. (2001). Pomysły na temat prawdy i sposobu uprawiania filozofii w ogóle. Kraków: Wyd. Aureus
Grobler, A. (2006). Metodologia nauk. Kraków: Wyd. Aureus – Wyd. Znak.
Hornowska, E. (1989). Operacjonalizacja wielkości psychologicznych. Założenia – struktura – konsekwencje.
Wrocław: Ossolineum.
Klawiter, A. (1989). Trzy postawy wobec nauki – uczestnik, rozumiejący obserwator, badacz. [w:] J.
Brzeziński, K. Łastowski (red.), Filozoficzne i metodologiczne podstawy teorii naukowych („Poznańskie Studia
z Filozofii Nauki”, t. 11, s. 11-28). Warszawa-Poznań: PWN.
Kmita, J. (1976). Szkice z teorii poznania naukowego. Warszawa: PWN.
Kmita, J. (1980). Z problemów epistemologii historycznej. Warszawa: PWN.
Kuhn, T. S. (2001/1996). Struktura rewolucji naukowych. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Lakatos, I. (1995/1970). Pisma z filozofii nauk przyrodniczych. Warszawa: PWN.
Nowak, S. (2007/1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: PWN.
Nosal, C. (2007). Psychologia poznania naukowego. Nauka, 2, s. 57-76.
Popper, K. R. (2002/1972). Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna. Warszawa: PWN.
Spendel, Z. (2005). Metodologia badań psychologicznych jako forma świadomości historycznej. Katowice:
Wydawnictwo UŚ.
Watkins, J. (1989/1984). Nauka a sceptycyzm. Warszawa: PWN.
Prowadzący
zajęcia
dr hab. Zbigniew Spendel