organizacji - Instytut Socjologii UW

Organizacje i instytucje społeczne
(społeczeństwo stowarzyszeń, „biurokracja”,)
(WDS 2016/2017 nr 8)
Eksperyment Miligrama
 eksperyment zaprojektowany i przeprowadzony w latach 1961-1962 r. przez
psychologa społecznego Stanleya Miligrama;
 eksperyment badał posłuszeństwo wobec autorytetów;
 wyniki eksperymentu:
 mamy dużą skłonność ludzi do podporządkowania się autorytetom i jest
ona tym większa im:
 jesteśmy bliżej „autorytetu”, im bardziej uważamy go za „prawdziwy
autorytet”, im bardziej mam on charakter zinstytucjonalizowany oraz im
większy odczuwamy dystans do „ofiary” (brak bezpośredniego kontaktu).
 wykazujemy mniejszą uległość wobec „autorytetów”, gdy:
 wydają one sprzeczne nakazy, pojawiają się osoby, które kwestionują nakazy
autorytetów („sprzymierzeńcy”) oraz odczuwamy bliskość „ofiary” (fizyczną
lub emocjonalną).
 krytyka poznawcza i moralna tego eksperymentu.
Władza (autorytet) w społeczeństwie a organizacje formalne
(celowe grupy formalne)
 społeczeństwo nowoczesne jako „społeczeństwo zrzeszeń”;
 organizacja jako „celowa grupa formalna” (sformalizowana):
 organizacja jest zbiorowością ról, a nie zbiorowością osób:
duża grupa o charakterze „bezosobowym”.
 organizacje (instytucje) a kontrola społeczna.
 cechy organizacji formalnej:
 powołana do realizacji konkretnego celu;
 obowiązuje sztywny i przejrzysty podział pracy;
 posiada sformalizowaną strukturę;
 widać wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy;
 dokonuje się wymiana personelu;
 w organizacji dominują „stosunki rzeczowe”.

Rozwój organizacji i jej typy
 powstawanie organizacji („biurokracji”) – dlaczego?:
 administrowanie terytoriami i ludźmi (populacją);
 wielkie przedsięwzięcia („wielkie budowle” – „cywilizacja hydrauliczna”) i wojny;
 wymiana rynkowa (rynek jako instytucja społeczna i przedsiębiorstwa);
 państwo (administracja publiczna).
 typy organizacji:
 Amitai
Etzioni – organizacje dobrowolne, przymusowe i „utylitarne”
(wzajemne zachodzenie na siebie tych typów, różnorodność biurokratycznych
organizacji).
 ekologia organizacji – rozwój i „upadek” organizacji:
 organizacje funkcjonują zawsze w określonych w niszach („na rynkach”)
obfitujących w określone zasoby (określeni klienci, rządowe subwencje itp., wszystko
to, co umożliwia istnienie i działanie organizacji);
 wyzwanie - „zagęszczenie” niszy, konkurencja między organizacji, stąd też
„umieranie” i zmiany organizacyjne;
 zmiana
społeczna – jako zmiana organizacyjna („różnorodność”
organizacyjna/instytucjonalna jako wskaźnik rozwoju społecznego).
„Wewnętrzna” dynamika organizacji
 stosunki formalne i nieformalne w organizacji - „podwójne życie
instytucji” – realna struktura organizacji jest zawsze czymś więcej niż tylko
układem pozycji i ośrodków władzy w organizacji;
 „prawo Parkinsona” – „praca trwa tyle czasu, ile potrzeba na jej ukończenie”;
 „zasada Petera” - skłonność do awansowania ludzi dopóki nie osiągną oni szczebla
niekompetencji.
 kultura organizacji („kultura korporacyjna”);
 władza w organizacji a konflikty (o „zajmowane terytorium w organizacji”,
„nieformalny opór”, „godność” itp.):
 rządzenie a wykonywanie zadań (decydują one często o strukturze organizacji) i
kontrola (członków w organizacji, „dobra praca”);
 rytualizm (postępowanie „zgodnie z przepisami”, brak elastyczności);
 poczucie alienacji.
 zmieniająca się struktura organizacji (organizacja jako „sieć” - wpływ
technologii informatycznych rola pracy w „informacjach” i usługach).
Socjologia organizacji - przykład:
cechy idealno-typowe
„biurokracji” (według Maxa Webera)
 organizacje biurokratyczne służą koordynacji ludzkich działań i zapewniają
im stabilny przebieg w czasie i przestrzeni;
 biurokracja jako jedna z form organizacji formalnych („urząd”) - cechy:
 hierarchiczna organizacja urzędu („piramida”);
 określony zakres kompetencji urzędników;
 reguły postępowania mają charakter zasad technicznych lub norm





prawnych;
urzędnicy są pracownikami najemnymi i zajmują stanowiska stosownie do
swoich kwalifikacji;
sprawowanie urzędu jedynie ze względu na określone normy
(obiektywizm) i kompetencje;
ciągłość sprawowania funkcji;
oddzielenie urzędników od własności środków produkcji
i
administrowania;
formułowanie i dokumentowanie decyzji na piśmie (archiwizacja).
Max Weber a dyskusja na temat
koncepcji „biurokracji”
 zalety biurokracji:
 sprawna i bezstronna organizacja (rozwiązywanie problemów);
 utrwala tendencje egalitarne w społeczeństwie;
 wprowadza reguły „sprawiedliwości” (formalistyczna bezosobowość);
 przyczynia się do upowszechniania w społeczeństwie wartości fachowości i
wiedzy.
 wady biurokracji :
 przepisy rodzą przepisy („samo-obsługiwanie” się biurokracji);
 nieprecyzyjność języka biurokracji (problem interpretacji);
 brak społecznej kontroli („przemieszczenie się celów”);
 podział między „profesjonalistami” i „urzędnikami” w biurokracji;
 trudności z wdrażaniem innowacji.
Maximilian Carl
Emil Weber
(21.04.1864 –
14.06.1920)
Socjologia
Maxa Webera (1864 – 1920)
 wpływ Webera na socjologię światową i polską (jego biografia,
przedstawiciel socjologii historycznej, „współczesność” jego analiz);
 socjologia jako nauka (empiryczna):
 winna się zajmować analizą przyczyn zjawisk społecznych, a poprzez ich interpretację
dążyć do zrozumienia świata społecznego;
 powinna być ona wolna od wartościowania - oddzielenie „faktów” i „wartości”.
 ważne pojęcia socjologiczne Webera:
 „rozumienie” (verstehen), przyczynowość, racjonalność, typy idealne;
 typ idealny jako narzędzie badawcze (jako „miara” badania):
 abstrakcyjny model skonstruowany z cech istotnych („spotęgowanych”) danego zjawiska
społecznego, który w „czystej” postaci nigdzie nie występuje;
 ma służyć do porównania z istniejącymi badanymi zjawiskami społecznymi.
 zróżnicowanie „typów idealnych” u Webera:
 historyczny (rynek kapitalistyczny), socjologiczny („biurokracja”), działanie (tradycyjne,
racjonalne i w afekcie), strukturalny („typy panowania”).
Typ idealny „biurokracji” a społeczeństwo
w socjologii Maxa Webera
 organizacje biurokratyczne jako zaawansowane „maszyny” społeczne działające
zgodnie z zasadą racjonalności;
 „biurokracja” jako ważny aspekt procesu „racjonalizacji” życia społecznego na
Zachodzie:
 „biurokracja” Webera wiąże się zarówno z nowoczesnym porządkiem społecznym, jak i
jest przykładem specyficznego typu organizacji społecznej;
 jest ona również przykładem „żelaznej klatki” racjonalizacji ogarniającej wszystkie
instytucje publiczne i życie społeczne.
 biurokracja a charakter władzy:
 władza charyzmatyczna, tradycyjna, legalna;
 biurokracja jako „najczystszy typ legalnego panowania”;
 Weber – przyszłość świata należy do „biurokracji”.
 „polityka” jako alternatywa wobec biurokracji:
 polityka a kierowanie biurokracją („Polityka jako zawód i powołanie”):
 etyka odpowiedzialności (walka o humanizowanie świata) i etyka przekonań
(wycofanie się z „racjonalnego” świata).
Biurokracja a „makdonaldyzacja”
 twórca pojęcia (koncepcji) G.Ritzer, Mcdonaldyzacja społeczeństwa (1993);
 „makdonaldyzacja” – proces stopniowego upowszechniania się zasad
działania znanych z barów szybkiej obsługi (sieć McDonadl’s) we wszystkich
dziedzinach życia społecznego:
 w świecie (pracy) zaczyna działać zasad działania „baru szybkiej obsługi”.
 podstawowe wyznaczniki „makdonaldyzacji”:
 efektywność,
przewidywalność,
kalkulacyjność,
możliwość
manipulacji (rola technologii).
 zalety „makdonaldyzacji”: dostępność towarów i usług (konsumpcja),
człowiek prawie "natychmiast może zaspokajać" swoje potrzeby, egalitaryzm w
obsłudze, możliwość porównywania cech i cen towarów, przewidywalność;
 wady „makdonaldyzacji” („irracjonalność racjonalności”): ujednolicona
jakość towarów i usług, pozorne działanie uspokajające, ujednolicanie
otoczenia (np. w centrach handlowych), liczy się ilość przy akceptowalnym
poziomie jakości, dehumanizacja („Mc praca”).
Co zamiast „biurokracji”?
 kulturowe modele „biurokracji” - model „japoński”:
 („wartości azjatyckie”) proces decyzyjny przebiega od dołu do góry,
mniejsza specjalizacja pracy, bezpieczeństwo zatrudnienia i praca





zespołowa, połączenie pracy zawodowej z życiem prywatnym.
pojawienie się wartości i kompetencji „zarządzania” (jako przeciwstawnej
„biurokracji”):
 zarządzanie publiczne, zarządzanie „zasobami” ludzkimi;
 kwestia płci (kobiety na stanowiskach kierowniczych).
rola technologii - techniki informatyczne a „organizacje sieciowe”
(organizacja po-nowoczesna), globalizacja gospodarki, gospodarka oparta na
wiedzy;
decentralizacja państwa i rozwój samorządności terytorialnej;
rosnący nacisk na prawa jednostki i rozwój organizacji pozarządowych;
wzrastająca rola mediów i opinii publicznej.
Podsumowanie
 organizacja formalna;
 powstawanie i rozwój organizacji;
 „życie wewnętrzne” organizacji;
 nowoczesność jako „społeczeństwo zrzeszeń”;
 model „biurokracji” Maxa Webera;
 socjologia Maxa Webera (model idealny i racjonalizacja);
 biurokracja a „makdonaldyzacja”;
 co zamiast „biurokracji”?
Literatura (zalecana, warta?) na temat „organizacji” i „biurokracji”
 Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii (roz. IX. Organizacja
formalna);
 Jerzy Hausner, Od idealnej biurokracji do zarządzania publicznego, w:
w: Mirosława Marody (red.), Wymiary życia społecznego. Polska na
przełomie w XX i XXI wieku, Warszawa 2007;
 Piotr Chmielewski, Podejście do problemów dobra wspólnego w
perspektywie nowego instytucjonalizmu. Na przykładzie zarządzania
wspólnymi zasobami przez społeczności lokalne, w: M. Gdula, A.
Grzymała -Kazłowska, R. Włoch (red.), Nowe rzeczywistości społeczne,
nowe teorie socjologiczne, Warszawa 2012;