Socjologia prawa jest subdyscypliną socjologii

Socjologia prawa jest subdyscypliną socjologii
PRAWO- to ogół przepisów które tworzą system prawny , to system norm ,to najważniejszy system normatywny we
współczesnym społeczeństwie ( w tym ujęciu prawem zajmuje się socjologia!!!)
Norma to ≠ przepis!!!
Przepis jest ogłoszony w ustawie!!!
Norma ma swego adresata (a ten często wskazany jest w innym przepisie)
W prawie ważna jest też DOKTRYNA –jej zadaniem jest przetworzenie przepisów w system prawa (czyni to przy
pomocy zasad prawa )
Indyferentyzm prawny –to obszary nie objęte prawem. Jest ich b. mało i dotyczą głównie życia prywatnego
obywatela.
Klauzula generalna- to odesłanie z systemu prawa do systemu poza prawem (to łączniki systemów normatywnych )
(to trzeba wiedzieć)
nauki społeczne badają system prawny od ZEWNĄTRZ !!!
a nauki prawne badają go od WEWNĄTRZ!!!
obecnie prawo ujmowane jest etatystycznie – czyli w ścisłym powiązaniu z państwem= prawem jest to co powszechnie
obowiązuje i jest związane z państwem (to ujęcie prawnicze i jest ono za wąskie dla socjologii !!! )
socjologia bada tez inne regulacje które mają cechy prawa (a niekoniecznie są stanowione przez państwo )
WNOISEK : prawnik ujmuje prawo węziej niż socjolog!!!
CECHY PRAWA:
1. normatywny charakter- prawo ustanawia normę
2. aprioryczność-normy regulują sprawy przyszłe(uprzedniość)
3. sformalizowanie –prawo ma kształt formalny(ustawa ,regulamin itp.)
4. jest normą generalną i abstrakcyjna –nie odnosi się do konkretnych adresatów i sytuacji
5. heteronomiczność – jest zewnętrzne wobec jednostki , zakłada się że każdy zna prawo +stosunek jednostki
wobec norm jest wtórny
6. przymusowość –prawo gwarantowane jest przymusem
7. perswazyjność -nakazuje jak trzeba robić ale nie wszyscy tego słuchają (to związane z apriorycznością)
8. społeczny charakter- prawo to instytucja społeczna ,wytwór społeczny zewnętrzny wobec jednostki
WNIOSEK : prawo to normy usankcjonowane
Istnieją też normy niesankcjonowane tzw.: „lex imperfecta” np. ;normy małżeńskie z kodeksu rodzinnego
Ojcem socjologii prawa jest Eugen Erlich (napisał „Podstawowe zasady socjologii prawa”) mówił że życie
społeczne toczy się własna drogą niezależnie od prawa pozytywnego-prawo nie rozwiązuje w rzeczywistości
konfliktów społecznych ani nie reguluje społecznych stosunków . Ludzie raczej posługują się intuicją a propos
tego co jest normą
Sędziowie nie powinni więc odwoływać się w osądzaniu tylko do prawa (wolne orzecznictwo)
Trzeba odwoływać się do zwyczajów
Poglądy te podzielał Leon Pietrażycki –ojciec polskiej socjologii prawa
Uważał że koncepcje psychologiczne powinny być podstawą badania prawa.
Normy wywołują w ludziach emocje
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Problemy badawcze w socjologii prawa (ważne)
miejsce prawa w systemie społecznym
funkcje prawa
wpływ prawa na inne obszary życia
polityka prawa = badanie skuteczności prawa
przemiany świadomości prawnej (np. społeczna znajomość prawa ,stosowanie się do niego)
przemiana roli społecznej prawników
pozasądowe rozstrzyganie sporów
1
DURKHEIM
badał prawo- uważał je za fakt społeczny
w społeczeństwie kluczową role pełni s p ó j n o ś ć (ona pozwala określić typ społeczeństwa)
spójność wymaga znalezienia wskaźnika a takim wskaźnikiem jest prawo
Rodzaje sankcji
- Represyjna –powoduje pewną dolegliwość np. karę pieniężną (prawo represyjne)
- Restytucyjna jej cel to przywrócenie stanu rzeczy z przed złamania prawa np. obowiązek naprawienia szkody (prawo
restytucyjne –kooperacyjne . To prawo ma za zadanie umacnianie stosunków opartych na konsensusie )
Świadomość zbiorowa (to nie suma świadomości indywidualnych )-to podzielane przez całe społeczeństwo wartości
Tylko ona może wykazać przestępstwo !!!
2 rodzaje solidarności
1) MECHANICZNA –maksymalne podporządkowanie jednostki grupie –tu stosuje się prawo restrykcyjne
2) ORGANICZNA- to związki oparte na współpracy –stosuje się tu prawo restytucyjne
+ ten typ solidarności dominuje w społeczeństwach nowoczesnych !!!
Norma składa się z 3 części
1. hipotezyktóra mówi jakie i czyje zachowanie objęte jest normą(człowiek w autobusie)
2. dyspozycji- ona mówi co jest nakazane zakazane i dozwolone(ma skasować bilet)
3. sankcji – mówi o konsekwencjach jakie spotkają podmiot jeśli nie zastosuje się do dyspozycji (zapłaci karę za
brak biletu )
4. kryteria obowiązywania norm
a) behawioralne-norma obowiązuje gdy kształtuje zachowanie swego adresata
b) legalistyczne- kiedy norma została ustanowiona i ogłoszona (zasadność –słuszność) =norma
obowiązuje wtedy gdy jest zgodna z porządkiem naturalnym
normy muszą mieć zaplecze społeczne
są zinstytucjonalizowane
norma „nie zabijaj” to jedyna norma którą można znaleźć we wszystkich systemach normatywnych!!!
Normy są ze sobą sprzężone parami (norma sankcjonowana - norma sankcjonująca )
Normy:
1) materialne –mówią wprost co wolno a co nie i związane są z prawem karnym
2) proceduralne- mówią jak stosować normy materialne
na egzamin:
1) pierwotne –materialne
2)wtórne
= a) uznania(mówią jak wprowadzić nową normę do systemu prawnego)
b) zmian –(pozwalają zmienić normę lub ją zmodyfikować )
c) orzekania–(mówią co się dzieje gdy ktoś naruszy normę
pierwotną)
systemy normatywne w społeczeństwie
3 ujęcia
1) pozytywistyczno- prawne-ten nurt dominuje w Polsce. Mówi że przedmiot badania (sformalizowane zapisy prawne)
jest dostępny badaniu
2) prawno- naturalne –prawo naturalne reguluje życie ludzkie a prawo państwowe tylko przekształca prawo naturalne
w przepisy –ustawodawca zastał pewnie porządek ponad nim
3) ujęcie realistyczne –to przeciwstawienie prawa z książek prawu w działaniu. Skupia się na tym co rzeczywiście
reguluje ludzkie działania. Prawem nie jest to co jest w ustawie lecz to co jest w człowieku
porządek 1 i porządek 2 powinny być ze sobą zgodne !!!
2
-nie dopuszcza się by ktokolwiek kwestionował prawo państwowe
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
prawo naturalne (warunki jakie musi spełnić)
jest ogólne(to normy generalne)
musi być jawnie ogłoszone
ma być pewne i jasne
nie działa wstecz
system prawa nie może być sprzeczny
nie może żądać rzeczy niemożliwych
powinno być trwałe w czasie
powinna być zgodność między literą prawa a działaniem
miejsce prawa w systemie normatywnym
prawo to najważniejszy system normatywny w dzisiejszym społeczeństwie !
w odróżnieniu od innych norm prawo reguluje prawie wszystko + w odróżnieniu od innych norm prawa są
zmienne !!! +można je odejmować lub dodawać by system prawny był sprawny
są rożne systemy normatywne(4) które funkcjonują w ramach jednej kultury .Te systemy nie są ze sobą tożsame ,
czasem mogą być sprzeczne
Wszystkie oparte są na normach ale mają różne sankcje
Są to
1) moralność –normy mówiące co jest dobre a co złe ,sankcja są tu wyrzuty sumienia
2) obyczaj –to normy wskazujące pewną konwencje typu „przyjęte jest że..” , sankcja to wyobcowanie z grupy
3) religia mówi co dobre a co złe ale w odniesieniu do porządku nadprzyrodzonego(to normy powiązane z istotą
boską= jest to mieszanina moralności i obyczaju) +operuje pojęciem grzechu , sankcja =potępienie
4) prawo to normy zapisane w przepisach , sankcja to pewne konsekwencje przewidziane norma prawną, przymus
państwa
im bardziej dotkliwa sankcja tym wyższa pozycja normy w systemie normatywnym !!!
czasem normy ze sobą kolidują np. prawo dopuszcza aborcje a religia nie
moralność a prawo – porównanie (ważne na egzaminie!!!)
prawo1. sformułowane jest warunkowo-precyzyjnie czyli adresat jest dokładnie ustalony w ustawie
2. nakazują dość precyzyjne zachowania. Prawo zawiera minimum reguł niezbędnych do zachowania ładu
społecznego
3. ma charakter zakazujący (negatywny)
4. normy są stanowione- czyli ktoś je ustala
5. normy są spisane sformalizowane ,ogłoszone w dzienniku ustaw
6. są bardziej skonkretyzowane
7. sankcje są skonkretyzowane i zewnętrzne
8. warunki obowiązywania są heteronomiczne(zewnętrzne) wobec jednostki
9. treść norm prawnych reguluje zachowania zewnętrzne +nie żąda rzeczy niemożliwych
moralność1. sformułowana jest bezwarunkowo = jej adresat jest szeroki ,jest nim prawie każdy
2. cnoty moralne nie mają granic ,nie da się ich bezpośrednio przenieść do systemu prawnego
3. mają charakter nakazujący
4. kształtują się samoistnie –ewolucyjnie
5. nie są sformalizowane, da się je różnie interpretować
6. są bardziej ogólne
7. sankcja jest nie zinstytucjonalizowana ,społeczna , wewnętrzna
8. warunki obowiązywania są zinternalizowane
9. ich treść reguluje zarówno zachowania zewnętrzne jak i stany emocjonalne oraz przekonania
George Jellinek „prawo to minimum moralności ale jej nie zastępuje „
3
Kultura prawna
Założenie że wszyscy są równi wobec prawa ( w kulturze europejskiej)
Norm np. z europy nie da się zaszczepić np. w Indiach bo są za duże różnice kulturowe
Kultura prawna to kategoria badawcza socjo prawa!!!
To relacja empiryczna w jakiej prawo pozytywne stoi do prawa intuicyjnego
Socjologia prawa wg. Webera
-wątek racjonalności
- wątek przechodzenia do społ. nowoczesnego
w racjonalizmie wskazywał role prawa które
*) przyspiesza proces racjonalności i wzmacnia racjonalizacje
*) prawo też ulega racjonalizacji (sekularyzacji)
Wyróżniał prawo :
1) racjonalne to normy ogólne i generalne (podobne osoby w podobnych sytuacjach traktujemy podobnie)
2) irracjonalne to normy indywidualne i konkretne tworzone na użytek konkretnej sytuacji
3) formalne –używanie norm prawa
4) substancjalne używanie kryteriów zewnętrznych wobec prawa np. religii
są 4 typy idealne prawa
- formalnie racjonalne
-formalnie irracjonalne
-substancjalnie racjonalne
-substancjalnie irracjonalne
żądania władzy to – normy !!!
typ władzy to rodzaj uprawomocnienia praw
3 typy władzy
- charyzmatyczna – władca może przekraczać prawo w imię wyższych racji
normy są objawiane
- tradycyjna- normy są silnie zakorzenione w tradycji ,nic poza
tradycję nie może wykroczyć
władza oparta jest na szacunku i lojalności
- legalna- występuje tu biurokratyzacja
u Webera socjologia prawa związana jest z racjonalnością
prawo pełni ważna rolę w procesie racjonalizacji !!!
prawo też podlega racjonalizacji czyli zostaje oderwane od czynników osobowych i religijnych
‘Żelazna klatka racjonalizmu”- to przerost racjonalizmu (a także prawa)
PODGÓRECKI
Było mu mało i rozwijał zaciekle typologie władzy Webera
Mówił że Weber zapomniał wziąć pod uwagę prawo intuicyjne !!!!!!(to jest b.ważne)
Dodał więc nowe typy związane z prawem intuicyjnym !!!
U WEBERA władza legalna związana jest z legitymizacja za pomocą prawa pozytywnego !
Podgórecki mówi że musimy jeszcze rozróżnić czy prawo pozytywne wspiera się prawem intuicyjnym –wtedy powstaje
nowy typ władzy tzw BRÓDNA WSPÓLNOTA .jeśli prawo pozytywne nie wspiera się prawem intuicyjnym powstaja
3 nowe typy władzy
1) brudna wspólnota
2) ślepy zaułek
3) legitymizacja represyjna
4
Dodatkowo obok weberowskiej władzy tradycyjnej i charyzmatycznej wyróżnił LEGITYMIZACJE TYPU
awangardowego
Bródna wspólnota jesteśmy posłuszni władzy choć wiemy że ona nie do końca jest legalna a w zamian władza nie
wkracza w pewne obszary zycia obywateli przez co mogą oni tam realizować swe interesy –nie zawsze czyste (np.tak
jest w Kolumbii –władza daje spokój kartelom narkotykowym a one nie chcą jej obalić)
Ślepy zaułek -legitymizujemy władze tylko dlatego że wiemy ze każda kolejna będzie gorsza więc wolimy już tą
Fałszywa świadomość władza pozwala sobie na więcej niż zezwala jej prawo i obywatel tez pozwala sobie na więcej
dodatkowo obywatele mają postawę roszczeniowa wobec władzy (to układ typu patron –klient czyli „skoro ci się
podporządkowałem to masz teraz cos dla mnie zrobić” )
Awangardowa jest krótko trwała i pro rewolucyjna -przedstawia propozycje radykalnej zmiany całego systemu
Ostatnie ważne zagadnienie (na egzamin)
3-y stopniowa teoria działania prawa
by zbadać jak działa prawo trzeba badać je na 3 płaszczyznach
1) typ ustroju społecznego
2) rodzaj podsystemu (podkultury)-te same normy inaczej są realizowane np. u więźniów a inaczej u
urzedników
3)osobowość
badacze za często pomijają poziom 2 !a to duży błąd
BIUROKRACJA cechy
1. specjalizacja
2. hierarchia
3. ma reguły i regulacje a propos wszystkiego
4. techniczna kompetencja
5. impersonalność
6. dominują w niej formalne zasady komunikacji
biurokracja zmierza do minimalizacji niepewności działania i pomnaża koszty działania
większość czasu poświęca na obsługę samej siebie a kontrola to jej żywioł
+ mały bonus =
wykaz zagadnień na egzamin
1. cechy prawa
2. problematyka badawcza socjo prawa
3. co oznacza etatystyczność
4. czym jest sankcja i czym się różni socjologiczne i prawne rozumienie
sankcji
5. kryteria obowiązywania norm
6. różnica między normami pierwotnymi (materialnymi) a wtórnymi wg.Tarde ‘a
7. czym są normy 1-szego i 2-giego rzędu
8. znać róznice między prawem obyczajem moralnością religią a zwłaszcza porównanie moralności i prawa!!!!!!!!
9. co to jest klauzula generalna
10. typy solidarności u Durkheima (organiczna i mechaniczna )i zwiazane z nią typy prawa
11. typy sankcji i związane z nimi prawo
12. znać poglądy Pietrażyckiego i Erlicha
13. typy władzy u Webera(w kontekście Podgóreckiego)
14. racjonalność i prawo = systemy prawne (racjonalne irracjonalne formalne substancjalne)
15. pojęcie biurokracji
a na piąteczke przypomnijcie sobie z WTS koncepcje dewiacji Mertona = innowacja i jakie czynniki w strukturze
społecznej przy innowacji pozwalaja na zwiększenie przestępczości
5