Publiczne prawo bankowe Pojęcie banku Bank – osoba prawna

Publiczne prawo bankowe
1. Pojęcie banku
Bank – osoba prawna wykonująca działalność gospodarczą, polegającą na
przyjmowaniu depozytów, udzielaniu kredytów, wydawaniu instrumentów pieniądza
elektronicznego oraz innych czynności, określonych przepisami ustawy Prawo
bankowe i wymienionych w statucie banku.
2. Rodzaje banków, formy organizacyjno prawne, zasady tworzenia
Podstawowe rodzaje banków w systemie bankowym to:


bank centralny,
banki operacyjne (komercyjne, świadczące usługi tzw. klientowi masowemu):
o banki uniwersalne;
o banki wyspecjalizowane (np. hipoteczne, inwestycyjne, wspierające
budownictwo mieszkaniowe etc.).
Istnieje także podział banków ze względu na prawną formę działalności:



banki państwowe (przedsiębiorstwa państwowe);
banki spółdzielcze (spółdzielnie);
banki w formie spółek akcyjnych.
Bankami nie są spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK), choć często bywają
z nimi (a zwłaszcza z bankami spółdzielczymi) mylone.
Banki państwowe:
Bank państwowy może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia, na
wniosek Ministra Skarbu Państwa zaopiniowany przez Komisje Nadzoru Bankowego.
Organami banku państwowego są rada nadzorcza i zarząd.
Statut bankowi państwowemu nadaje, w drodze rozporządzenia, Minister Skarbu Państwa w
porozumieniu z Ministrem Finansów, po zasięgnięciu opinii Komisji Nadzoru Bankowego.
Banki spółdzielcze:
Założycielami banku spółdzielczego mogą być tylko osoby fizyczne w liczbie wymaganej dla
założenia spółdzielni, określonej ustawa - Prawo spółdzielcze. Bankiem spółdzielczym jest
bank będący spółdzielnią.
Banki w formie spółek akcyjnych:
Założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być osoby prawne i osoby fizyczne, z
tym że założycieli nie może być mniej niż 3.
Do utworzenia i działalności banku w formie spółki akcyjnej stosuje sie przepisy Kodeksu
spółek handlowych, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej.
Funkcje organu nadzoru pełni w banku rada nadzorcza składającą sie co najmniej z pięciu
osób fizycznych. Członków powołuje i odwołuje walne zgromadzenie.
Zarząd baku składa się co najmniej z trzech osób fizycznych powoływanych i odwoływanych
przez radę nadzorczą.
1
Zasady tworzenia:
Utworzenie banku może nastąpić, jeżeli:
1. zostało zapewnione wyposażenie banku w:
a) fundusze własne,
b) pomieszczenia posiadające odpowiednie urządzenia techniczne, należycie
zabezpieczające przechowywane w banku wartości,
2. założyciele oraz osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu, w
tym prezesa, dają rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, przy czym co
najmniej dwie osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu posiadają
wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem oraz
udowodnioną znajomość języka polskiego,
3.przedstawiony przez założycieli plan działalności banku na okres co najmniej trzyletni
wskazuje, że działalność ta będzie bezpieczna dla środków pieniężnych gromadzonych w
banku.
Część kapitału założycielskiego może być wniesiona w formie wkładów niepieniężnych w
postaci wyposażenia i nieruchomości.
Kapitał założycielski banku nie może pochodzić z pożyczki lub kredytu, lub źródeł
nieudokumentowanych.
Wnoszony przez założycieli banku kapitał założycielski, nie może być niższy od
równowartości w złotych 5.000.000 euro. W przypadku banków spółdzielczych kapitał
założycielski nie może być niższy od równowartości w złotych 1.000.000 euro
Bank może rozpocząć działalność po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego.
Z wnioskiem o wydanie zezwolenia na rozpoczęcie przez bank działalności występuje zarząd
banku.
Zezwolenie na rozpoczęcie przez bank działalności wydaje się po stwierdzeniu, że bank:
1) jest należycie przygotowany organizacyjnie do rozpoczęcia działalności,
2) zgromadził w całości kapitał założycielski,
3) dysponuje odpowiednimi warunkami do przechowywania środków pieniężnych i innych
wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej,
4) spełnia inne warunki określone w decyzji o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.
3. Czynności bankowe i ich rodzaje:
Usługi świadczone przez banki są na gruncie Prawa bankowego określane mianem czynności
bankowych. Zgodnie z art. 5 Prawa bankowego czynności bankowe dzielą się na:

czynności zastrzeżone wyłącznie dla banków (tzw. czynności bankowe sensu
stricto):
o przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub w określonym
dniu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów
o tworzenie i prowadzenie rachunków bankowych;
2
o
o
o
o
o
o

udzielanie kredytów;
udzielanie gwarancji i potwierdzanie akredytyw;
emisja bankowych papierów wartościowych;
organizowanie rozliczeń pieniężnych;
emitowanie instrumentów pieniądza elektronicznego;
inne czynności, które mocą przepisów prawa zostały zastrzeżone wyłącznie dla
banków;
czynności dozwolone także niektórym podmiotom niebankowym (tzw. czynności
bankowe sensu largo):
o udzielanie pożyczek pieniężnych;
o udzielanie poręczeń;
o operacje wekslowe i czekowe, których przedmiotem są warranty;
o terminowe operacje finansowe;
o nabywanie i zbywanie wierzytelności (wierzytelności wymagalne mogą być
sprzedawane w drodze przetargu lub na podstawie oferty publicznej);
o czynności zlecone w związku z emisją papierów wartościowych;
o przechowywanie przedmiotów, papierów wartościowych, usługi polegające na
udostępnianiu skrytek sejfowych;
o inne wymienione w ustawie;
Oprócz tego ustawa dozwala bankom na wykonywanie innych czynności, nie związanych z
istotą ich działalności (np. usługi w zakresie doradztwa finansowego, usługi certyfikacyjne
związane z podpisem elektronicznym, nabywanie akcji i udziałów, obrót papierami
wartościowymi etc.)
4. Prowadzenie rachunków bankowych
Banki mogą prowadzić w szczególności następujące rodzaje rachunków bankowych:
1) rachunki rozliczeniowe, w tym bieżące i pomocnicze,
2) rachunki lokat terminowych,
3) rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki
terminowych lokat oszczędnościowych,
4) rachunki powiernicze.
Rachunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych mogą być prowadzone wyłącznie
dla:
1) osób prawnych,
2) jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, o ile posiadają
zdolność prawną,
3) osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek, w tym dla
osób będących przedsiębiorcami.
Rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki
terminowych lokat oszczędnościowych mogą być prowadzone wyłącznie dla:
1) osób fizycznych,
2) szkolnych kas oszczędnościowych,
3) pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych.
3
Posiadacz rachunku bankowego dysponuje swobodnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi
na rachunku. W umowie z bankiem mogą być zawarte postanowienia ograniczające swobodę
dysponowania tymi środkami.
Rachunek bankowy może być prowadzony dla kilku osób fizycznych albo kilku jednostek
samorządu terytorialnego (rachunek wspólny).
W przypadku rachunku wspólnego prowadzonego dla osób fizycznych, o ile umowa rachunku
bankowego nie stanowi inaczej:
1) każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami
pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku,
2) każdy ze współposiadaczy rachunku może w każdym czasie wypowiedzieć umowę ze
skutkiem dla pozostałych współposiadaczy.
Umowa rachunku bankowego jest zawierana na piśmie.
Bank może wydać posiadaczowi rachunku oszczędnościowego oraz posiadaczowi rachunku
terminowej lokaty oszczędnościowej imienną książeczkę oszczędnościową lub inny imienny
dokument potwierdzający zawarcie umowy.
Posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub
rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi,
wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na
wypadek śmierci).
Małoletni posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościoworozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może po ukończeniu
trzynastu lat swobodnie dysponować środkami pieniężnymi zgromadzonymi na tych
rachunkach, o ile nie sprzeciwi się temu na piśmie jego przedstawiciel ustawowy.
Na rachunku powierniczym mogą być gromadzone wyłącznie środki pieniężne powierzone
posiadaczowi rachunku - na podstawie odrębnej umowy - przez osobę trzecią.
Jeżeli umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej, ulega ona rozwiązaniu, gdy w ciągu
dwóch lat nie dokonano na rachunku żadnych obrotów, poza dopisywaniem odsetek, a stan
środków pieniężnych na tym rachunku nie przekracza kwoty minimalnej określonej w tej
umowie.
5. Bankowe rozliczenia pieniężne
Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane za pośrednictwem banków, jeżeli
przynajmniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub wierzyciel) posiada rachunek bankowy.
Rozliczenia pieniężne przeprowadza się gotówkowo lub bezgotówkowo za pomocą
papierowych lub informatycznych nośników danych.
2. Rozliczenia gotówkowe przeprowadza się czekiem gotówkowym lub przez wpłatę gotówki
na rachunek wierzyciela.
3. Rozliczenia bezgotówkowe przeprowadza się w szczególności:
4
1)
2)
3)
4)
poleceniem przelewu,
poleceniem zapłaty,
czekiem rozrachunkowym,
kartą płatniczą.
Banki zobowiązane są do niezwłocznej realizacji poleceń przelewu na rachunki Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie
zdrowotne oraz innych składek i wpłat, do których poboru zobowiązany jest Zakład
Ubezpieczeń Społecznych.
Czek gotówkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi obciążenia jego
rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku
lub osobie wskazanej na czeku.
Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi, z zastrzeżeniem dyspozycję dłużnika
obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Bank
wykonuje dyspozycję dłużnika w sposób przewidziany w umowie rachunku bankowego.
Polecenie zapłaty stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną
kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela.
Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną trasatowi do obciążenia
jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz uznania tą kwotą rachunku
posiadacza czeku.
6. Kredyt i pożyczka
Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas
oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a
kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie,
zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty
oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy. Przez zdolność
kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w
terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na żądanie
banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.
W przypadku niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo w razie
utraty przez kredytobiorcę zdolności kredytowej bank może obniżyć kwotę przyznanego
kredytu albo wypowiedzieć umowę kredytu. Termin wypowiedzenia, o którym mowa, o ile
strony nie określą w umowie dłuższego terminu, wynosi 30 dni, a w razie zagrożenia
upadłością kredytobiorcy - 7 dni.
Zasady oprocentowania kredytu określa umowa kredytu
O ile umowa kredytu nie stanowi inaczej, termin spłaty kredytu jest terminem zastrzeżonym
na rzecz obu stron.
5
Bank jest obowiązany niezwłocznie powiadomić, w sposób określony w umowie, osoby
będące dłużnikami banku z tytułu zabezpieczenia kredytu, jeżeli kredytobiorca opóźnia się z
jego spłatą.
Umowa kredytu może określać, że od kredytu postawionego do dyspozycji kredytobiorcy i
przez niego niewykorzystanego przysługuje bankowi odrębna prowizja.
Do umów pożyczek pieniężnych zawieranych przez bank stosuje się odpowiednio przepisy
dotyczące zabezpieczenia spłaty i oprocentowania kredytu.
7. Udzielenie gwarancji i poręczeń. Akredytywa.
Banki mogą na zlecenie udzielać i potwierdzać gwarancje bankowe, poręczenia, a także
otwierać i potwierdzać akredytywy.
Gwarancją bankową jest jednostronne zobowiązanie banku-gwaranta, że po spełnieniu przez
podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą
być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączy do
sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne
na rzecz beneficjenta gwarancji - bezpośrednio albo za pośrednictwem innego banku.
Udzielenie i potwierdzenie gwarancji bankowej następuje na piśmie pod rygorem
nieważności.
Bank może potwierdzić zobowiązanie innego banku wynikające z gwarancji bankowej; w
przypadku tym roszczenia z gwarancji można kierować do banku, który jej udzielił, lub do
banku, który ją potwierdził, albo do obu tych banków łącznie, aż do zupełnego zaspokojenia
roszczeń wierzyciela.
Do gwarancji bankowych i poręczeń udzielanych przez bank stosuje się przepisy Kodeksu
cywilnego, z tym że zobowiązanie banku jest zawsze zobowiązaniem pieniężnym.
Bank, działając na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu (bank otwierający akredytywę),
może zobowiązać się pisemnie wobec osoby trzeciej (beneficjenta), że dokona zapłaty
beneficjentowi akredytywy ustalonej kwoty pieniężnej, po spełnieniu przez beneficjenta
wszystkich warunków określonych w akredytywie (akredytywa dokumentowa).
Bank, działając na zlecenie klienta, ale we własnym imieniu (bank otwierający), może
zobowiązać się pisemnie wobec innego banku, że dokona zwrotu kwot wypłaconych
beneficjentowi lub skupi weksle trasowane ciągnione przez beneficjenta na wskazany bank
(akredytywa pieniężna).
Roszczenia z tytułu gwarancji bankowych, poręczeń udzielanych przez banki oraz
akredytyw, które stały się wymagalne, przedawniają się z upływem 6 lat.
8. Szczególna moc dokumentów bankowych
Ustawodawca w ustawie Prawo Bankowe nadał szczególną moc prawną określonym
rodzajom dokumentów wystawionych przez banki, które mają moc dokumentów urzędowych.
6
Oznacza to, że banki zostały wyposażone w swojego rodzaju przymioty zwykle
charakteryzujące atrybuty władzy publicznej.
Księgi rachunkowe banków, wyciągi z tych ksiąg podpisane przez osoby upoważnione do
składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banku i opatrzone
pieczęcią banku oraz wszelkie wystawione w ten sposób oświadczenia zawierające
zobowiązania, zwolnienie z zobowiązań, zrzeczenie się praw lub pokwitowanie odbioru
należności oraz stwierdzające udzielenie kredytu, pożyczki pieniężnej, ich wysokość, zasady
oprocentowania, warunki spłaty, przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką lub
zastawem rejestrowym, mają moc prawną dokumentów urzędowych oraz stanowią podstawę
do dokonania wpisów w księgach wieczystych i rejestrach publicznych.
Dokumenty, o których mowa, są podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieruchomości
stanowiącej własność dłużnika banku lub innej osoby ustanawiającej hipotekę na rzecz banku
w celu zabezpieczenia wierzytelności dłużnika banku. Jeżeli nieruchomość nie posiada księgi
wieczystej, zabezpieczenie może być dokonane przez złożenie tych dokumentów do zbioru
dokumentów.
W odniesieniu do kategorii dokumentów zawierających oświadczenia banku można dokonać
podziału na dokumenty:
 O charakterze konstytutywnym
 O charakterze deklaratoryjnym
9. Status Narodowego Banku Polskiego
NBP uregulowany jest w ustawie o NBP z dnia 29 sierpnia 1997r. oraz w Konstytucji z 2
kwietnia 1997. w rozdziale X „Finanse Publiczne”
Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo
emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski
odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada
Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.
Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta
Rzeczypospolitej, na 6 lat.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego jako
przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6
lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat.
Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do
wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy
budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.
7
Działalnością NBP kieruje Zarząd. W skład Zarządu NBP wchodzą: Prezes NBP - jako
przewodniczący oraz 6-8 członków Zarządu, w tym 2 wiceprezesów NBP. Członków Zarządu
NBP powołuje i odwołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Prezesa NBP.




NBP posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym.
NBP nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych
Działalność NBP jest prowadzona na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej
Siedzibą NBP jest Warszawa
10. Funkcje NBP
W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę. Pełni on trzy
podstawowe funkcje:



banku emisyjnego,
banku banków,
centralnego banku państwa.
Bank emisyjny
NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem
płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment
wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg
pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
Bank banków
NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie
bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego.
Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe
i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest
odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego, pełni funkcję
banku banków, ponadto, nadzoruje systemy płatności w Polsce.
Centralny bank państwa
NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu
i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych
jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.
11. Emisja pieniądza i znaków pieniężnych
Emisja pieniądza to wprowadzanie (lub wycofywanie) do obiegu pieniądza gotówkowego lub
bezgotówkowego dokonywane głównie przez banki centralne i komercyjne.
NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej
Polskiej.
8
Znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i monety opiewające na złote i
grosze. Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na
obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej.
Wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory, wartość nominalną, stop, próbę i masę
monet oraz wielkość emisji znaków pieniężnych, jak również terminy wprowadzenia ich do
obiegu ustala Prezes NBP w drodze zarządzenia.
Fałszywe znaki pieniężne podlegają zatrzymaniu, bez prawa do zwrotu ich równowartości.
Znaki pieniężne, nieodpowiadające wskutek zużycia lub uszkodzenia warunkom
ustalonym przez Prezesa NBP, przestają być prawnym środkiem płatniczym na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej i podlegają wymianie.
NBP może prowadzić w kraju i za granicą sprzedaż monet, banknotów i numizmatów
przeznaczonych na cele kolekcjonerskie oraz na inne cele, na warunkach i według zasad
ustalonych
przez Zarząd NBP w drodze uchwały.
NBP organizuje gospodarkę znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej.
12. Kredyty udzielane przez NBP
NBP może udzielić następujących kredytów:
Kredyt refinansowy - NBP może udzielać bankom kredytu refinansowego w złotych w celu
uzupełnienia ich zasobów pieniężnych. NBP przy udzielaniu kredytu refinansowego kieruje
się zdolnością banku do spłaty tego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty.
NBP może udzielić kredytu refinansowego także bankowi dla realizacji programu
postępowania
naprawczego banku.
Kredyt redyskontowy, określany czasem redyskontem, polega na udzielaniu przez bank
centralny bankom komercyjnym kredytów zabezpieczonych zdyskontowanymi przez te banki
wekslami. Bank komercyjny chcąc zwiększyć swoją płynność finansową, między innymi po
to, aby poszerzyć skalę kredytowania może posłużyć się zdyskontowanym wekslem, który
przedstawienia do redyskonta w banku centralnym. Od kwoty udzielonego kredytu bank
centralny nalicza sobie odsetki (redyskonto), których wysokość jest uzależniona od kwoty
wpisanej na wekslu, terminu pozostającego do jego wykupu oraz od stopy redyskontowej
według której bank centralny skupuje weksle handlowe. Udzielany w ten sposób bankom
komercyjnym kredyt redyskontowy jest kredytem krótkoterminowym, zwykle z terminem do
dziewięćdziesięciu dni, i w terminie wykupu weksli powinien zostać spłacony.
Kredyt lombardowy - W przypadku wystąpienia trudności w utrzymywaniu płynności bank
komercyjny może otrzymać z NBP kredyt lombardowy pod zastaw papierów wartościowych.
Warunki takiego kredytu są następujące:
9
1) maksymalna wysokość kredytu nic może przekraczać 80% wartości przedkładanych
papierów wartościowych,
2) kredyt jest krótkoterminowy o terminie płatności od kilku dni do trzech miesięcy.
Oprocentowanie kredytu lombardowego jest wyższe od stopy procentowej stosowanej przy
kredycie redyskontowym
13. Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku - jedno z narzędzi banku centralnego służących kontrolowaniu
podaży pieniądza. Polega na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych, przeważnie
państwowych, na otwartym rynku. Jest to najczęściej stosowane, elastyczne oraz skuteczne
narzędzie polityki pieniężnej.
Operacje otwartego rynku prowadzone są z bankami komercyjnymi z inicjatywy banku
centralnego. Polegają one na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych, dewiz oraz
bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny. Ich sprzedawanie
i kupowanie umożliwia bankowi centralnemu wpływać na:



płynność i zdolności emisyjne banków komercyjnych;
wysokość stóp procentowych;
efektywność funkcjonowania rynku pieniężnego.
Operacje otwartego rynku są skutecznym instrumentem wykorzystywanym do regulowania
podaży pieniądza. Charakteryzują się one elastycznością oraz łagodnym i płynnym
oddziaływaniem na gospodarkę. Nie można ich jednak wykorzystywać do realizowania
dwóch podstawowych celów polityki pieniężnej jednocześnie: do utrzymywania rynkowych
stóp procentowych na ustabilizowanym poziomie i do dostosowania podaży pieniądza do
potrzeb gospodarczych kraju. Realizacja jednego z nich odbywa się kosztem niemożności
zrealizowania drugiego.

Ze względu na cel podejmowania przez bank centralny działań ingerujących w stan
płynności sektora bankowego wyróżnia się 3 typy operacji otwartego rynku:
o podstawowe
o dostrajające
o strukturalne.
Podstawowe operacje otwartego rynku obejmują transakcje realizowane w celu osiągnięcia
założeń polityki pieniężnej. Odbywają się one regularnie, a przy ich przeprowadzaniu
wykorzystuje się krótkoterminowe papiery wartościowe, których rentowność wyznacza stopa
referencyjna.
Operacje dostrajające podejmowane są przez bank centralny w przypadku pojawienia się
nieoczekiwanych zakłóceń w płynności sektora bankowego i niepożądanych z punktu
widzenia polityki pieniężnej zmian wysokości rynkowych stóp procentowych.
Operacje strukturalne służą wywoływaniu długoterminowych zmian w stanie płynności
sektora bankowego.
10
Ze względu na charakter transakcji dokonywanych w ramach operacji otwartego rynku,
można podzielić je na:


bezwarunkowe, charakteryzujące się większą prostotą i wykorzystywane do
regulowania płynności w okresach dłuższych;
warunkowe, za pomocą których bank centralny może wpływać na stan płynności
systemu bankowego w przedziałach czasowych wyznaczonych przez okres, na jaki
została zawarta transakcja.
14. Funkcje nadzorcze NBP (sprawdzić czy o to chodzi)
Funkcje nadzorcze NBP realizowane są przez Komisje Nadzoru Finansowego- centralny
organ administracji państwowej sprawujący nadzór nad rynkiem finansowym, na mocy
ustawy o NBP sprawuje nadzór bankowy. Komisja Nadzoru Finansowego jest organem
kolegialnym, w którego skład wchodzą Przewodniczący, dwóch Zastępców
Przewodniczącego i czterech członków:
-minister właściwy do spraw instytucji finansowych albo jego przedstawiciel
-Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego albo jego przedstawiciel
-Prezes NBP albo delegowany przez niego Wiceprezes NBP
-przedstawiciel Prezydenta
Przepisy o nadzorze bankowym zostały uchylone.!!!
Prawo celne
1. Wartość celna towaru
Wartością celną towarów jest wartość transakcyjna, to znaczy cena faktycznie zapłacona lub
należna za towar sprzedany w celu przywozu na polski obszar celny. Jest podstawą obliczenia
cła.
6 metod ustalania wartości celnej:
1. metoda wartości transakcyjnej,
2. metoda wartości transakcyjnej towarów identycznych,
3. metoda wartości transakcyjnej towarów podobnych,
4. metoda ceny jednostkowej (metoda dedukcyjna),
5. metoda wartości kalkulowanej,
6. metoda ostatniej szansy.
Metoda wartości transakcyjnej jest podstawową metodą ustalania wartości celnej. Pozostałe
to metody zastępcze. Wszystkie metody powinny być stosowane w kolejności, tzn. następną
11
w kolejności metodę można zastosować dopiero w przypadku braku możliwości zastosowania
metody poprzedniej.
2. Dług celny
Dług celny - powstałe z mocy prawa zobowiązanie do uiszczenia należności celnych
przywozowych (dług celny w przywozie) lub należności celnych wywozowych (dług celny w
wywozie) odnoszące się do towarów . Dłużnikiem jest osoba zobowiązana do zapłaty długu
celnego.
Zobowiązanie to może być zabezpieczone, wyróżnia się następujące formy zabezpieczenia:
- depozyt w gotówce złożony w walucie kraju członkowskiego, w którym żąda się złożenia
zabezpieczenia
-poręczenie
- inne formy, np., hipoteka, zastaw.
Zabezpieczenie nie będzie wymagane jeżeli dłużnikiem jest organ administracji publicznej.
Dług celny wygasa w przypadku:
-Uiszczenia kwoty należności
-umorzenia kwoty należności
-jeżeli zgłoszenie celne zostało unieważnione
3. Gospodarcze procedury celne
Do gospodarczych procedur celnych można zaliczyć procedury:
-składu celnego
- uszlachetnienia czynnego,
-przetwarzania pod kontrola celną
-odprawy czasowej
-uszlachetnienia biernego
12
Istotą każdej z gospodarczych procedur celnych jest to, że korzystanie z nich uzależnione jest
od uzyskania pozwolenia właściwego organu celnego, a każda z procedur związana jest
przede wszystkim z prowadzeniem działalności gospodarczej w sferze obrotów towarowych z
zagranica. Pozwolenie może zostać wydane jedynie osobom, które udzielają wszelkich
gwarancji niezbędnych do prawidłowego przebiegu procedury, i wtedy organy celne mogą
zapewnić skuteczny dozór i kontrolę procedury bez konieczności ponoszenia przez
administrację nakładów nieproporcjonalnych w stosunku do istniejącej potrzeby
gospodarczej. Pozwolenia wydawane na podstawie przepisów prawa celnego z 2004r. nie
podlegają opłacie skarbowej oraz innym opłatom o charakterze publicznoprawnym.
Procedura przetwarzania pod kontrolą celną- umożliwia użycie towarów
niewspólnotowych na obszarze celnym UE w procesach zmieniających ich stan, bez
zastosowania wobec nich cła i środków polityki handlowej, a następnie pozwala na
dopuszczenie produktów powstałych w takich procesach (produkty przetworzone do obrotu),
z zastosowaniem właściwych należności przewozowych. Ocleniu podlega gotowy produkt,
wytworzony na obszarze celnym UE, podczas gdy użycie do jego produkcji surowce zostają
„odprawione” bez naliczania cła.
Procedura uszlachetniania czynnego- pozwala na poddanie w granicach obszaru celnego
UE procesom uszlachetnienia:
a) Towarów niewspólnotowych przeznaczonych do powrotnego wywozu poza
obszar celny UE w postaci Tzw. Produktów kompensacyjnych (powstałych w
wyniku procesów uszlachetniania) bez obciążania tych towarów cłem lub
stosowania wobec nich środków polityki handlowej (tzw. Systemu zawieszeń)
b) Towarów dopuszczonych do wolnego obrotu, ze zwrotem lub umorzeniem cła
należnego do zapłacenia za te towary, jeżeli zostaną one wywiezione poza
obszar celny UE w postaci produktów kompensacyjnych (tzw. System ceł
zwrotnych)
Procesy uszlachetniania czynnego oznaczają m.in. obróbkę towarów, przetwarzanie towarów.
Procedura uszlachetniania biernego – polega na czasowym wywozie poza obszar celny UE
towarów wspólnotowych, poddaniu ich poza obszarem celnym UE procesom uszlachetniania
oraz dopuszczeniu do obrotu produktów powstałych w wyniku tych procesów z częściowym
lub całkowitym zwolnieniem od cła. Wywóz tych towarów następuje w celu poddania ich
procesom uszlachetniania. W ramach tej procedury możliwe jest zastosowanie tzw. Systemu
wymiany lub uprzedniego przewozu.
Procedura składu celnego pozwala na składowanie w składzie celnym:


towarów niewspólnotowych, które w czasie tego składowania nie podlegają należnościom
celnym przywozowym ani środkom polityki handlowej;
towarów wspólnotowych, którym odrębne przepisy wspólnotowe dają możliwość
korzystania, w związku z ich umieszczeniem w składzie celnym, ze środków zwykle
stosowanych przy wywozie tego rodzaju towarów.
Odprawa czasowa- Jedną z dopuszczonych prawem procedur celnych jest odprawa celna
czasowa, stosowana w odniesieniu do towarów przywożonych do kraju lub wywożonych
za granicę na czas oznaczony.
13
Odprawa celna czasowa w przywozie - oznacza przywóz na polski obszar celny
towarów w
określonym celu i z przeznaczeniem do powrotnego wywozu w oznaczonym terminie.
Odprawa celna czasowa w wywozie - oznacza wywóz zagranicę towarów w
określonym celu z zastrzeżeniem możliwości powrotnego przywozu w oznaczonym
czasie.
Podatek dochodowy od osób prawych - rodzaj podatku bezpośredniego obciążającego
dochody uzyskiwane przez osoby prawne.
Podatnikami tego podatku są wszelkie osoby prawne, niezależnie od faktu w jaki sposób
osobowość tę nabyły oraz spółki kapitałowe w organizacji. Podmiotami tego podatku mogą
też być jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek
niemających osobowości prawnej
Specjalną kategorią podatników tego podatku są tzw. podatkowe grupy kapitałowe – związki
co najmniej 2 spółek prawa handlowego posiadających osobowość prawną, które są
połączone ze sobą interesami kapitałowymi.
Podmiotami zwolnionymi z tego podatku są:







Skarb Państwa
Narodowy Bank Polski,
jednostki budżetowe, fundusze celowe utworzone na podstawie odrębnych ustaw,
przedsiębiorstwa międzynarodowe i inne jednostki gospodarcze utworzone przez
organ administracji państwowej wspólnie z innymi państwami,
gminy w zakresie dochodów własnych,
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Rynku Rolnego,
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, fundusze emerytalne i inwestycyjne.
Przy ustalaniu istnienia obowiązku podatkowego i jego zakresu duże znaczenie ma
stwierdzenie czy podatnik lub zarząd mają swoją siedzibę na terytorium RP (tzw. rezydent).
Podatnicy mający siedzibę lub zarząd na terytorium RP podlegają obowiązkowi
podatkowemu od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania (jest to
tzw. nieograniczony obowiązek podatkowy). Jeżeli podatnik nie ma siedziby lub zarządu na
terytorium RP wówczas będzie on podlegał obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów
osiągniętych w RP (tzw. ograniczony obowiązek podatkowy).
Gdy osoba prawna ze swej działalności poniesie stratę, ma możliwość pokrycia jej z dochodu
uzyskanego w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z
tym że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej
straty.
W ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych przewidziano także zwolnienia
przedmiotowe z opodatkowania, tak więc nie podlega opodatkowaniu:



działalność organizacji pracodawców i partii politycznych – w części przeznaczonej
na cele statutowe, z wyłączeniem działalności gospodarczej;
dochód z tytułu prowadzenia szkół – w części przeznaczonej na cele szkoły;
dochody narodowych funduszy inwestycyjnych;
14




dochody sportowych spółek akcyjnych w części przeznaczonej na ich działalność
sportową;
dochody osób prawnych, których celem statutowym jest działalność w sferze pożytku
publicznego;
dochody kościelnych osób prawnych;
dochody ze sprzedaży nieruchomości wchodzących w skład gospodarstw rolnych.
Stawka podatku od osób prawnych wynosi obecnie 19%. Ustawa przewiduje też 50% stawkę
sankcyjną w przypadku zaniżenia przez podmioty powiązane wysokości zobowiązania
podatkowego. Rozliczenie podatku następuje po zakończeniu roku podatkowego. Podatnicy
składają wtedy wstępne zeznanie podatkowe o wysokości osiągniętego dochodu (straty) do
końca trzeciego miesiąca roku następnego i w tym terminie wpłacić podatek należny albo
różnicę pomiędzy podatkiem należnym a sumą wpłaconych zaliczek. Zeznania o ostatecznej
wysokości dochodu podatnicy są obowiązani złożyć w terminie 10 dni od daty zatwierdzenia
rocznego sprawozdania, nie później jednak niż przed upływem dziewięciu miesięcy od
zakończenia roku podatkowego. Podatnicy z reguły obowiązani są również do dołączenia do
zeznania rocznego bilansu i rachunku wyników wraz z opinią i raportem audytora oraz odpis
uchwały walnego zgromadzenia.
Podatek od nieruchomości
Podatek od nieruchomości – podatek lokalny pobierany przez samorząd gminny, w którym
przedmiotem opodatkowania jest posiadanie nieruchomości. Podatek od nieruchomości
regulują przepisy Ustawy o podatkach i opłatach lokalnych z 12 stycznia 1991 r.[1]
podatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlegają następujące nieruchomości lub obiekty
budowlane:



grunty,
budynki lub ich części,
budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Wyłączone z opodatkowania są:




grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne, grunty
zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych lub lasy, z wyjątkiem zajętych na
prowadzenie działalności gospodarczej.
pod warunkiem wzajemności – nieruchomości będące własnością państw obcych lub
organizacji międzynarodowych albo przekazane im w użytkowanie wieczyste,
przeznaczone na siedziby przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych
i innych misji korzystających z przywilejów i immunitetów na mocy ustaw, umów lub
zwyczajów międzynarodowych,
grunty pod wodami płynącymi i kanałami żeglownymi, z wyjątkiem jezior oraz
gruntów zajętych na zbiorniki wodne retencyjne lub elektrowni wodnych,
nieruchomości lub ich części zajęte na potrzeby organów jednostek samorządu
terytorialnego, w tym urzędów gmin, starostw powiatowych i urzędów
marszałkowskich,
15

grunty zajęte pod pasy drogowe dróg publicznych w rozumieniu przepisów o drogach
publicznych oraz zlokalizowane w nich budowle – z wyjątkiem związanych z
prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż eksploatacja autostrad płatnych.
Podatnikami podatku od nieruchomości są:


osoby fizyczne,
osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki nie posiadające osobowości
prawnej, będące:
o właścicielami nieruchomości lub obiektów budowlanych, z zastrzeżeniem, że
jeżeli podmiot opodatkowania znajduje się w posiadaniu samoistnym,
obowiązek podatkowy w zakresie podatku od nieruchomości ciąży na
posiadaczu samoistnym.
o posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych,
o użytkownikami wieczystymi gruntów,
o posiadaczami nieruchomości lub ich części albo obiektów budowlanych lub
ich części, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu
terytorialnego, jeżeli posiadanie wynika z umowy zawartej z właścicielem,
Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa lub z innego tytułu prawnego, z
wyjątkiem posiadania przez osoby fizyczne lokali mieszkalnych nie
stanowiących odrębnych nieruchomości,
Podstawę opodatkowania stanowi:



dla gruntów – powierzchnia gruntu,
dla budynków lub ich części – powierzchnia użytkowa budynku,
dla budowli lub ich części związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej –
wartość, o której mowa w przepisach o podatkach dochodowych, ustalona na dzień 1
stycznia roku podatkowego, stanowiąca podstawę obliczania amortyzacji w tym roku,
nie pomniejszona o odpisy amortyzacyjne, a w przypadku budowli całkowicie
zamortyzowanych – ich wartość z dnia 1 stycznia roku, w którym dokonano
ostatniego odpisu amortyzacyjnego.
Rada gminy, w drodze uchwały, określa wysokość stawek podatku od nieruchomości, z tym
że stawki nie mogą przekroczyć rocznie stawek określonych w ustawie.
Obowiązek podatkowy powstaje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w
którym powstały okoliczności uzasadniające powstanie tego obowiązku.
Jeżeli okolicznością, od której jest uzależniony obowiązek podatkowy, jest istnienie budowli
albo budynku lub ich części, obowiązek podatkowy powstaje z dniem 1 stycznia roku
następującego po roku, w którym budowa została zakończona albo w którym rozpoczęto
użytkowanie budowli albo budynku lub ich części przed ich ostatecznym wykończeniem.
Jeżeli w trakcie roku podatkowego zaistniało zdarzenie mające wpływ na wysokość
opodatkowania w tym roku, a w szczególności zmiana sposobu wykorzystywania przedmiotu
opodatkowania lub jego części, podatek ulega obniżeniu lub podwyższeniu, poczynając od
pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło to zdarzenie.
16
Obowiązek podatkowy wygasa z upływem miesiąca, w którym ustały okoliczności
uzasadniające ten obowiązek.
Osoby fizyczne, są obowiązane złożyć właściwemu organowi podatkowemu informację o
nieruchomościach i obiektach budowlanych, sporządzoną na formularzu według ustalonego
wzoru, w terminie 14 dni od dnia wystąpienia okoliczności uzasadniających powstanie albo
wygaśnięcie obowiązku podatkowego w zakresie podatku od nieruchomości. Podatek od
nieruchomości na rok podatkowy od osób fizycznych ustala w drodze decyzji organ
podatkowy właściwy ze względu na miejsce położenia przedmiotów opodatkowania. Podatek
jest płatny w ratach proporcjonalnych do czasu trwania obowiązku podatkowego, w
terminach: do dnia 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada roku podatkowego.
Osoby prawne, jednostki organizacyjne oraz spółki nie mające osobowości prawnej,
jednostki organizacyjne Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, a także jednostki
organizacyjne Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe są obowiązane:


składać, w terminie do dnia 15 stycznia, organowi podatkowemu właściwemu ze
względu na miejsce położenia przedmiotów opodatkowania, deklaracje na podatek od
nieruchomości na dany rok podatkowy, sporządzone na formularzu według ustalonego
wzoru, a jeżeli obowiązek podatkowy powstał po tym dniu – w terminie 14 dni od
dnia zaistnienia okoliczności uzasadniających powstanie tego obowiązku,
wpłacać obliczony w deklaracji podatek od nieruchomości – bez wezwania – na
rachunek budżetu właściwej gminy, w ratach proporcjonalnych do czasu trwania
obowiązku podatkowego, w terminie do dnia 15 każdego miesiąca.
17