bank banków i państwa

Projekt realizowany
z Narodowym Bankiem Polskim
w ramach programu edukacji ekonomicznej
PRZEWODNIK PO SYSTEMIE BANKOWYM
BANK BANKÓW I PAŃSTWA
„Dbamy o wartość pieniądza” – to dewiza Narodowego Banku Polskiego
NBP, jako bank centralny, pełni funkcje: emisyjną, twórcy i realizatora polityki pieniężnej, banku państwa i banku
banków oraz centralnej bankowej instytucji dewizowej.
ZAPISANE W KONSTYTUCJI
Rolę, zadania i sposób funkcjonowania Narodowego Banku Polskiego określa rozdział X Konstytucji RP „Finanse
publiczne”. W art. 227 zostało zapisane: „Centralnym bankiem państwa jest
Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu
wyłączne prawo emisji pieniądza oraz
ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada
za wartość polskiego pieniądza”.
Funkcjonowanie NBP i sytemu bankowego w Polsce regulują dwie ustawy
– Ustawa o Narodowym Banku Polskim
i Prawo bankowe.
ORGANY NBP
Organami NBP są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki
Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego
Banku Polskiego. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na sześcioletnią kadencję.
Działalnością Narodowego Banku
Polskiego kieruje zarząd. W jego skład
wchodzą: prezes NBP jako przewodniczący oraz od sześciu do ośmiu członków zarządu, w tym dwóch wiceprezesów NBP.
W skład Rady Polityki Pieniężnej
wchodzą: prezes NBP jako przewodniczący oraz dziewięć osób wyróżniających się wiedzą z zakresu finansów,
powoływanych na sześć lat w równej
liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat.
Najlepiej znanym każdemu klientowi
banków komercyjnych zadaniem Rady
jest ustalanie wysokości stóp procentowych NBP. Od tego zależy oprocentowanie naszych kredytów i depozytów.
Kiedy stopy spadają, cieszą się kredytobiorcy, ponieważ mogą się spodziewać spadku oprocentowania kredytów
o zmiennym oprocentowaniu, natomiast kiedy rosną – kredytobiorcy się
martwią, za to cieszą się osoby chcące
powierzyć bankom swoje oszczędności
– mogą bowiem się spodziewać wyższego oprocentowania.
Ustalanie stóp procentowych to
niejedyna rola RPP. Co roku Rada opracowuje założenia polityki pieniężnej
i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez
Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. A w ciągu pięciu miesięcy od
zakończenia roku budżetowego składa
Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej. Ustala również
zasady i stopy rezerwy obowiązkowej
banków, określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez
NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych, zatwierdza plan finansowy
NBP i przyjmuje roczne sprawozdanie
finansowe NBP.
NIEZALEŻNOŚĆ – CECHA
NADRZĘDNA
Realizowanie przez bank centralny
jego podstawowej funkcji, jaką jest zapewnienie stabilności pieniądza, wymaga niezależności tej instytucji od rządu
i polityków. Gdyby było inaczej, można by sobie wyobrazić, że w sytuacji
deficytu budżetowego prezes banku
centralnego otrzymuje zadanie dodrukowania pieniędzy. Maszyny ruszają,
a w kraju szaleje inflacja. Doświadczenie uczy, że tam, gdzie banki centralne
skazane są na wykonywanie zaleceń
polityków, zagrożona może być stabi-
21-27.10.2013 PRZEGLĄD
33
BEZ OKIENKA
DLA KOWALSKIEGO
Bank centralny nie prowadzi obsługi
klientów indywidualnych. Nie można
tu założyć lokaty ani zaciągnąć kredytu.
OCENA NARODOWEGO
BANKU POLSKIEGO
52%
XII 2008 r.
IX 2013 r.
44%
36% 35%
20%
13%
Dobra
Zła
Źródło: CBOS, wrzesień 2013
lość cen (tak było w wielu krajach Ameryki Łacińskiej oraz Europy Środkowo-Wschodniej).
Niezależność banku centralnego
decyduje również o wiarygodności
prowadzonej przez niego polityki pieniężnej. Obywatele tylko wtedy wierzą,
że będzie on w stanie zrealizować taką
politykę, jaką zaplanował, gdy widzą, że
ani rząd, ani parlament nie są w stanie
go zmusić do odejścia od jej realizacji.
Standardem w ochronie banku centralnego przed naciskami politycznymi mającymi wymusić na nim zmiany
polityki pieniężnej są ustawowe zapisy
o nieodwoływalności w trakcie kadencji
osób kierujących polityką banku (zarządu i Rady Polityki Pieniężnej).
Trudno
powiedzieć
NBP obsługuje tylko budżet państwa.
Prowadzi m.in. centralny rachunek bieżący budżetu państwa oraz rachunki
bieżące i pomocnicze państwowych
jednostek budżetowych oraz państwowych funduszy celowych. Od momen-
tu przystąpienia do Unii Europejskiej
NBP prowadzi rachunki bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki
członkowskiej Polski.
Obecnie NBP obsługuje ok. 3750
posiadaczy rachunków, dla których prowadzi ok. 16 290 rachunków, w tym 774
rachunki związane z redystrybucją środków pochodzących z Unii Europejskiej.
NBP W PORTFELU
Każdego dnia posługujemy się monetami i banknotami, których emitentem jest Narodowy Bank Polski. To on
przygotowuje emisje środków płatniczych od etapu projektu graficznego,
planowania zabezpieczeń banknotów,
produkcję i wprowadzenie do obiegu
monet i banknotów, aż po wycofanie zniszczonych z rynku. Pod koniec
września Narodowy Bank Polski zaprezentował banknoty o nominałach
NADZÓR I GWARANCJA
KOMISJA NADZORU
FINANSOWEGO
Sprawuje nadzór nad sektorem bankowym, rynkiem kapitałowym, ubezpieczeniowym i emerytalnym, a także
nad instytucjami płatniczymi, biurami
usług płatniczych, instytucjami pieniądza elektronicznego i sektorem kas
spółdzielczych.
Czynności bankowe (np. gromadzenie środków pieniężnych w celu udzielania kredytów) mogą być wykonywane
tylko przez bank posiadający zezwolenie
KNF. Działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych oraz udzielaniu pożyczek i kredytów prowadzą też
legalnie spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe (SKOK), działające na
podstawie odrębnej ustawy. Firmy bez
licencji Komisji nie uczestniczą w obowiązkowym dla banków publicznym
34
PRZEGLĄD 21-27.10.2013
systemie gwarantowania depozytów
prowadzonym przez Bankowy Fundusz
Gwarancyjny (BFG) ani w obowiązkowym dla firm inwestycyjnych publicznym systemie rekompensat prowadzonym przez Krajowy Depozyt Papierów
Wartościowych na wypadek upadłości
licencjonowanej firmy inwestycyjnej.
Zgodnie z prawem, prowadzenie bez
licencji działalności maklerskiej lub bankowej, w tym polegającej na przyjmowaniu depozytów, jest przestępstwem.
Jeżeli KNF będzie miała informacje
wskazujące na uzasadnione podejrzenie
popełnienia przestępstwa, niezwłocznie
zawiadomi o tym prokuraturę.
BANKOWY FUNDUSZ
GWARANCYJNY
Głośne upadki banków czy „kas
pożyczkowych” na początku lat 90.
wywoływały obawę dużej części społeczeństwa o bezpieczeństwo własnych
pieniędzy. Paraliżowało to rozwój polskiego systemu bankowego. Dlatego
17 lutego 1995 r. powstał Bankowy
Fundusz Gwarancyjny. Od tamtej chwili system gwarantowania depozytów
jest obowiązkowy dla instytucji ban-
kowych. To oznacza, że muszą w nim
uczestniczyć wszystkie banki komercyjne i spółdzielcze mające polską licencję bankową. Jeśli któryś upadnie,
klienci mają zagwarantowaną wypłatę
depozytów z BFG, na który składają się
wpłaty banków należących do funduszu. BFG chroni depozyty zgromadzone
we wszystkich bankach krajowych, czyli
tych z siedzibą na terytorium Polski.
W razie upadłości naszego banku
BFG wypłaci nam zgromadzone środki
BANKI W LICZBACH
(31 lipca 2013 r.)
LICZBA BANKÓW
Liczba banków komercyjnych
Liczba banków spółdzielczych
43
572
SIEĆ BANKOWA
Liczba oddziałów
w kraju
za granicą
Liczba filii, ekspozytur i innych
placówek obsługi klienta
w kraju
za granicą
Liczba przedstawicielstw
7389
7385
4
6167
6132
35
1874
Źródło: KNF
Nad sektorem bankowym i jego
klientami mają pieczę Komisja Nadzoru Finansowego i Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Zadania obydwu
instytucji są odmienne, ale dla klientów
stanowią one gwarancję bezpieczeństwa powierzanych bankom pieniędzy.
10, 20, 50 i 100 zł ze zmodernizowanymi zabezpieczeniami. Wejdą one
do obiegu w kwietniu 2014 r. Projekty
graficzne banknotów nie zmieniły się,
ale zastosowanie nowych zabezpieczeń (m.in. odkryte pole znaku wodnego, wprowadzenie farby opalizującej i zmodyfikowane zabezpieczenie
recto-verso) powoduje, że różnice pomiędzy banknotami nowej i dotychczasowej emisji będą widoczne. Banknot
o nominale 200 zł na razie nie zostanie
zmodernizowany.
Niemałe grono kolekcjonerów jest
zainteresowane również kolejnymi
emisjami monet i banknotów okolicznościowych. Można je kupić w serwisie aukcyjnym Kolekcjoner w portalu
Narodowego Banku Polskiego (www.
nbp.pl). Warto wiedzieć, że monety kolekcjonerskie emitowane przez
NBP zdobyły wiele prestiżowych nagród w konkursach organizowanych
na całym świecie.

wraz z odsetkami naliczonymi do dnia
wydania postanowienia o upadłości
banku. Ustalony w ustawie o BFG limit gwarancji środków zgromadzonych w jednym banku przez jednego
deponenta wynosi obecnie równowartość 100 tys. euro w złotych. Środki te
podlegają 100-procentowej gwarancji.
W przypadku pieniędzy na rachunkach
wspólnych (np. małżonków) limit gwarancji 100 tys. euro dotyczy każdego ze
współposiadaczy rachunku. Gwarancjami objęte są depozyty złotowe i walutowe. Niezależnie od waluty, w jakiej
nominowany jest depozyt, wypłata
środków gwarantowanych nastąpi
w złotych.
Gwarancjami BFG nie były dotąd
objęte depozyty zgromadzone w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, gdyż według przepisów
prawa SKOK-i nie są bankami. Do tej
pory miały one własny i niezależny system gwarantowania depozytów stworzony przez Kasę Krajową SKOK i Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych
SKOK. W połowie maja 2013 r. prezydent Bronisław Komorowski podpisał
nowelizację ustawy o SKOK-ach, która
ma zwiększyć bezpieczeństwo ulokowanych tam pieniędzy – zgodnie z nowym
prawem od 29 listopada br. SKOK-i będą
objęte gwarancjami BFG.

FOT. KRZYSZTOF ŻUCZKOWSKI
PEJZAŻ
BANKOWY
Dr Marcin Gospodarowicz
– adiunkt w Instytucie Bankowości i Ubezpieczeń
Gospodarczych w Szkole Głównej Handlowej
Ustawa o Narodowym Banku Polskim
i Prawo bankowe pochodzą z 1997 r.
Co się zmieniło od czasu uchwalenia
tych ustaw na rynku bankowym?
– Zmieniło się wiele, jeśli nie wszystko. Głównie wielkość sektora bankowego i jego struktura własnościowa. W 1999 r. jego aktywa wynosiły
360 mld zł, a obecnie to już 1,3 bln zł.
W 1997 r. były 83 banki, obecnie jest 43.
Jeszcze większy spadek mamy w sektorze banków spółdzielczych – było ich
ponad 700, teraz jest ponad 500. To wynik procesów konsolidacyjnych. A konsolidacja oznacza większą koncentrację
– banków jest mniej, ale są większe.
Pod koniec lat 90. zakończyły się
też główne procesy prywatyzacyjne,
państwo wyszło z sektora bankowego.
Poza PKO BP i BOŚ sprywatyzowane
zostały w zasadzie wszystkie banki.
O obecnym stanie sektora bankowego w Polsce zadecydowały cztery
czynniki: wstąpienie Polski do Unii
Europejskiej, wprowadzanie innowacji, szczególnie w obszarze technologii
informatycznych, czynniki zewnętrzne,
takie jak kryzys światowy, oraz wprowadzanie regulacji zewnętrznych (Komitetu Bazylejskiego) i wewnętrznych (KNF).
W ich wyniku w 2008 r. banki musiały
podnieść swoje kapitały.
Jak wejście do Unii Europejskiej zmieniło polskie banki?
– Integracja umożliwiła rozszerzenie
pakietu usług finansowych. Ze wstąpieniem do Unii wiązał się rozwój gospodarczy rzutujący na poziom zamożności
społeczeństwa, na popyt na kredyty i na
potrzeby kapitałowe przedsiębiorstw,
a także przepływ środków pomocowych UE – banki są pośrednikami, więc
korzystają na tym przepływie, a ponieważ warunkiem uzyskania środków
pomocowych jest posiadanie wkładu
własnego, przyszli beneficjenci, którzy
go nie mieli, występowali do banków.
To generowało dodatkowy popyt na
usługi finansowe, wymusiło również
zmiany infrastrukturalne, bo żeby móc
te wszystkie usługi oferować, trzeba
było podłączyć nasze systemy rozliczeń
do systemów europejskich. To zostało
zrobione i jest zasługą nie tylko banków,
lecz także NBP i Związku Banków Polskich, które mocno się zaangażowały
w te działania. I to pozwoliło bankom
uczestniczyć w europejskim systemie.
UE wymusiła też dopasowanie się polskich instytucji bankowych do regulacji
prawa europejskiego.
Jaki był zakres innowacji w tym
czasie?
– Dzięki temu, że startowaliśmy
z niskiego pułapu, przeskoczyliśmy ze
średniowiecza do nowoczesności. Ominęliśmy pewien etap, jeśli chodzi o płatności bezgotówkowe – nie było u nas
szerokiego wykorzystania np. czeków,
od razu przeszliśmy do elektronicznych
systemów bezgotówkowych.
Pierwsza karta kredytowa pojawiła
się w Polsce w 1995 r. W 1998 r. było
ok. 4 mln kart płatniczych, a obecnie
już ponad 33 mln. Podobnie nastąpił
wielokrotny wzrost liczby bankomatów i punktów akceptacji kart kredytowych. Banki rozwijają zakres usług
bankowości elektronicznej. Od 2007 r.
bardzo wzrosła popularność kont internetowych. Do tego dochodzą rozwój
płatności mobilnych, czyli przez telefon
komórkowy, oraz faktury elektroniczne
dla przedsiębiorców. Mobilne punkty,
takie jak wpłatomaty, opłatomaty, powodują zmechanizowanie kontaktów
z bankiem. Banki wprowadziły też systemy CRM, analizujące preferencje i potrzeby klientów, przygotowując dla nich
zindywidualizowaną ofertę.
21-27.10.2013 PRZEGLĄD
35
A kryzys światowy?
– Miał pośredni wpływ na banki
w Polsce – z naszego rynku wyszły banki irlandzkie i greckie. Efektem kryzysu
jest też spowolnienie gospodarcze, co
wpłynęło na jakość portfela kredytowego. Więcej jest kredytów zagrożonych.
To może wpłynąć negatywnie na sektor.
Jak można ocenić polski system
bankowy na tle innych krajów europejskich?
– Jest to sektor nieduży – poziom
aktywów polskiego sektora bankowego
stanowi niecałe 0,6% sektora bankowego w UE. Ma jednak dobre wskaźniki
finansowe, wysoki poziom zysków;
wskaźniki rentowności aktywów, rentowności kapitału są znacznie wyższe
od wskaźników w Unii. Charakteryzuje
się też wysokim wskaźnikiem bezpieczeństwa, ponieważ banki w Polsce
mają dużo kapitału tzw. pierwszej klasy,
czyli najlepszego, wymaganego przez
regulacje, szczególnie międzynarodowe.
Cechuje go także wysoki współczynnik
wypłacalności, bo minimalny poziom
tego współczynnika to 8% aktywów ważonych ryzykiem, a w Polsce przekracza
13%. Niekorzystne jest natomiast finansowanie długoterminowych kredytów
CZY WIESZ NA BANK?
1. Ustalanie wysokości stóp procentowych
NBP jest kompetencją:
a) Rady Polityki Pieniężnej,
b) Sejmu,
c) ministra finansów.
2. W razie upadłości banku Bankowy
Fundusz Gwarancyjny wypłaca
deponentowi środki do wysokości:
a) 100 tys. zł,
b) 100 tys. euro,
c) równowartości 100 tys. euro w złotych.
3. Ile kart płatniczych funkcjonuje na
polskim rynku?
a) 5 mln,
b) 15 mln,
c) ponad 33 mln.
Wśród osób, które udzielą prawidłowych
odpowiedzi, rozlosujemy nagrody książkowe. Odpowiedzi prosimy nadsyłać do
redakcji do 28 października, z dopiskiem:
kwiz bankowy.
krótkoterminowymi depozytami. Niski
poziom oszczędności krajowych wynika zaś z poziomu zamożności społeczeństwa – chęć do oszczędzania jest
ograniczona możliwościami.
A jak jest rola sektora spółdzielczego?
– To przede wszystkim banki lokalne – jest ich 572, ale wartość aktywów
nie jest duża, 800 mln zł. Przekształcenia w tym sektorze były jeszcze większe
niż w sektorze banków komercyjnych.
W latach 90. wiele banków upadło. To
wymusiło procesy konsolidacyjne oraz
zmiany struktury tego sektora. Wszystkie, poza jednym bankiem w Krakowie,
podlegają dwóm zrzeszeniom. Wstąpienie do UE też było dla nich mocnym
impulsem, nie spełniały wymogów
kapitałowych i musiały się łączyć. Jest
ich mniej, natomiast wartość funduszy wzrosła. To są niezbyt duże banki
regionalne, zlokalizowane na terenach
wiejskich, chociaż wchodzą również do
miast. Mają dość ograniczoną klientelę,
bo są ukierunkowane na obsługę małego biznesu, rolników, także klientów indywidualnych z obszaru ich działania. Te
banki w coraz większym stopniu oferują
nowoczesne usługi. Warto wiedzieć, że
pierwszy w Polsce bankomat, który do
autoryzacji wykorzystuje linie papilarne,
czyli bankomat biometryczny, został
zainstalowany w banku spółdzielczym
w Warszawie przy ul. Płockiej. Te banki
również skorzystały na wejściu do UE,
ponieważ są podstawowym kanałem,
przez który przechodzą środki na dopłaty dla rolników. Co ciekawe, dość mocno angażują się w walkę konkurencyjną.
Ich produkty depozytowe często są lep-
– Wiele czynników wpłynęło na to, że
udało się przejść suchą nogą. Po pierwsze, poziom rozwoju systemu bankowego był znacznie niższy niż w krajach
zachodnich, co spowodowało, że banki
miały zyski z prostego biznesu depozytowo-kredytowego i nie angażowały się
na rynku inwestycyjnym. Nie było toksycznych aktywów, nie było kredytów
subprime udzielanych kredytobiorcom
ze złą historią kredytową, jeszcze nie zostały wyczerpane rezerwy proste. Choć
były i u nas pewnego rodzaju sytuacje
kryzysowe. Nie stanowiły one zagrożenia dla bezpieczeństwa systemu, ale
widać, że trzeba nadzorować tę działalność. Po drugie, nie było wtórnego rynku kredytów hipotecznych, nie trzeba
więc było przeprowadzać sekurytyzacji, czyli przekształcenia wierzytelności
w papiery wartościowe, co powodowało rozlewanie się ryzyka na cały rynek finansowy. Po trzecie, działanie nadzoru,
przede wszystkim dwie rekomendacje
KNF: S i T, dość mocno ograniczyło zapędy banków do udzielania kredytów
walutowych.

W dniach 21-24 października 2013 r. odbędzie się w Warszawie międzynarodowa
konferencja MACROMODELS poświęcona wykorzystaniu metod ilościowych w naukach ekonomicznych. Organizatorem jest prof. Aleksander Welfe, członek korespondent PAN, kierownik Katedry Modeli i Prognoz Ekonometrycznych Uniwersytetu
Łódzkiego. Honorowy patronat objął prof. Marek Belka, prezes Narodowego Banku
Polskiego. Jest to 40., jubileuszowa edycja tej konferencji. Swój udział zapowiedzieli
w niej m.in. profesorowie: Karim Abadir, Badi H. Baltagi, Anindya Banerjee, Herman
K. van Dijk, Stephen Hall, Helmut Lütkepohl, Søren Johansen, Katarina Juselius, Paul
Mizen, Timo Teräsvirta, Martin Wagner oraz Peter Winker, których odkrycia stanowią
fundamentalny wkład w rozwój ekonometrii i statystyki.
Więcej informacji o finansach i bankowości na portalu www.nbp.pl
PRZEGLĄD 21-27.10.2013
Czy nasz system bankowy i system
nadzoru uchroniły Polskę przed kosztownymi przygodami kryzysu?
NAJLEPSI EKONOMIŚCI PRZYJADĄ DO WARSZAWY
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim
w ramach programu edukacji ekonomicznej
36
sze niż banków komercyjnych, a jakość
portfela kredytowego jest na poziomie
takim samym lub lepszym niż banków
komercyjnych. Wynika to ze sposobu
udzielania kredytów. Taki bank to spółdzielnia działająca na dość ograniczonym terenie, dlatego lepiej zna swoich
klientów. Banki spółdzielcze podlegają
dwóm ustawom: Prawu bankowemu
i Prawu spółdzielczemu.
4 listopada kolejna wkładka:
PEWNE JAK W BANKU
Jeżeli będą Państwo mieli jakieś pytania związane z tematyką wkładki,
prosimy przesłać je e-mailem pod adresem [email protected].
Postaramy się uzyskać na nie odpowiedź ekspertów.
Wkładkę przygotowała Elżbieta Soroczyńska.
Współpraca: K. Kęciek, K. Pilawski, W. Raczkowski, B. Tumiłowicz.