Martyna Ratajczyk

Narodowy
Bank Polski
( NBP )
1
1.
Narodowy Bank Polski.
Według Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej centralnym bankiem państwa jest
Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłącznie prawo emisji pieniądza oraz ustalania
i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość
polskiego pieniądza.
Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Jego zadania
są określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim (ustawa z 31
stycznia 1989 roku o Narodowym Banku Polskim ) i ustawie Prawo bankowe.
Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie
z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku,
celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem
wahań +/- 1 punkt procentowy
1.1. Status prawny Narodowego Banku Polskiego
Gdy powstało niepodległe państwo Polskie w listopadzie 1918 r. pojawiła się
konieczność powołania centralnego banku państwa. 7 grudnia 1918 r. ukazał się dekret
Naczelnika Państwa, który stworzył podstawy prawne do dalszego funkcjonowania Polskiej
Krajowej Kasy Pożyczkowej jako banku emisyjnego, do czasu powołania nowej instytucji
emisyjnej - Banku Polskiego. W tym czasie Marka polska stała się pełnoprawnym środkiem
płatniczym, na który wymieniano waluty państw zaborczych. 28 lutego 1919 r., na mocy
ustawy, przyszłej polskiej jednostce pieniężnej nadano nazwę złoty.
Ideę powołania Banku Polskiego SA jako państwowej instytucji emisyjnej przedstawiono na
forum parlamentu w maju 1919 r. Jednakże dopiero 11 stycznia 1924 r. została wydana
ustawa "O naprawie skarbu państwa i reformie walutowej", przewidująca m.in. wprowadzenie
nowego systemu pieniężnego opartego "na złocie" i powołanie do życia banku emisyjnego na
mocy specjalnego statutu jako banku akcyjnego z udziałem państwa.
28 kwietnia 1924 r. Bank Polski SA rozpoczął działalność. Formalnie Bank Polski SA został
zlikwidowany 7 stycznia 1952 r.
W okupowanej przez Niemców części Polski, zwanej Generalną Gubernią, w grudniu 1939 r.
powołano Bank Emisyjny w Polsce.
Rozpoczął on działalność w kwietniu 1940 r. wprowadzając do obiegu złote, tzw. krakowskie,
które miały zastąpić bilety Banku Polskiego. Oprócz działalności emisyjnej Bank ten
wykonywał normalne czynności bankowe.
Rząd Tymczasowy RP z siedzibą w Lublinie utworzył dekretem z 15 stycznia 1945 r. bank
państwowy - Narodowy Bank Polski, wyposażając go w monopol emisji nowej waluty złotego.
W latach 1946-1947 NBP funkcjonował w gospodarce wielosektorowej w systemie
przejściowym między gospodarką rynkową i planową. Zmiana ustroju gospodarczego od
1948 r. pociągnęła za sobą zmianę roli NBP, który przekształcił się w bank obsługujący
finansowanie gospodarki kierowanej centralnie. W tej postaci funkcjonował przez blisko 40
lat, tj. do czasu rozpoczęcia transformacji polityczno-gospodarczej w latach 1989-1990.
Przejście od gospodarki nakazowej do rynkowej wymagało istotnych zmian w polskim prawie
bankowym. Następowało to stopniowo, poprzez kolejne nowelizacje Prawa bankowego.
Zmiany określone tymi ustawami koncentrowały się wokół następujących zagadnień:
- zmiana struktury własnościowej banków,
- określenie sposobu udzielania zezwoleń na otwarcie nowych banków,
- sprecyzowanie zasad działania nadzoru bankowego,
- określenie zakresu i instrumentów działania Narodowego Banku Polskiego (rezygnacja z
planu kredytowego),
2
- ograniczenie możliwości zadłużania się budżetu państwa w NBP,
- likwidacja Rady Banków.
Bardzo ważną zmianą było uchwalenie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o
Narodowym Banku Polskim , która przewidywała znaczne zmiany w statucie NBP: formułuje
nowe określenie celu działalności NBP, a mianowicie utrzymanie stabilnego poziomu cen,
przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, jeżeli nie ogranicza to
podstawowego celu NBP, powołuje Radę Polityki Pieniężnej, której zadaniem będzie
ustalenie założeń polityki pieniężnej oraz działania podstawowych instrumentów tejże
polityki. Założenia polityki pieniężnej nie będą uchwalane przez Sejm, ale jedynie
przekazywane mu do wiadomości, stwierdza, że w posiedzeniach Rady może uczestniczyć
przedstawiciel Rady Ministrów (bez prawa udziału w głosowaniu, może on przedstawić
wnioski do rozważenia przez Radę), stanowi, że NBP realizuje politykę walutową ustaloną
przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej, stwierdza, że nadzór nad
działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego, a decyzje Rady realizuje
Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP.
Na czele Inspektoratu stoi generalny inspektor, powoływany przez prezesa NBP w
uzgodnieniu z ministrem finansów.
1.2. Organizacja Narodowego Banku Polskiego
Podstawowymi organami Narodowego Banku Polskiego są :
 Prezes NBP powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP.
Kadencja Prezesa NBP trwa 6 lat, przy czym ta sama osoba nie może być
Prezesem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Prezes NBP działając jako
organ państwa wydaje zarządzenia o charakterze normatywnym, zarządzenia
dotyczące organizacji i funkcjonowania banków oraz indywidualne decyzje
administracyjne. Ustala on miedzy innymi :
- stopę rezerw obowiązkowych banków, oprocentowania kredytu refinansowego
oraz stopę redyskontowa weksli,
- jednolite zasady rozrachunków międzybankowych i numeracji jednostek
organizacyjnych banków, a także zasady i terminy przekazywania do NBP
informacji przez banki,
Prezes NBP wydaje także Dziennik Urzędowy NBP, w którym publikowane są
zarządzenia dotyczące funkcjonowania banków, bilanse NBP i banków
państwowych oraz obwieszczenia w sprawie utworzenia, likwidacji i upadłości
banku .
 Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP, powołanym na mocy ustawy o
Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia 1997 r. W jej skład wchodzi 9
członków - powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat - oraz
przewodniczący, którym jest Prezes NBP. Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest
coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz przekładanie ich do
wiadomości Sejmu ( równocześnie z projektem ustawy budżetowej )oraz
podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp
procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb
naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza ona plan
finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności.
 Zarząd NBP kieruje działalnością NBP, podejmując uchwały w sprawach
niezastrzeżonych w ustawie o NBP do wyłącznej kompetencji innych organów
NBP. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady Polityki
Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie
3
zatwierdzonego przez RPP planu finansowego, powoływanie, przekształcanie i
likwidacja komórek organizacyjnych, nadzór operacji otwartego rynku, a także
realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego.
Skład Zarządu NBP:
• Prezes;
• Wiceprezes i Zastępca Prezesa NBP;
• Wiceprezesi;
• 4 - 6 członków zarządu.
1.3. Rola i zadania NBP jako banku centralnego
a ) NBP w systemie gospodarki narodowej
Bank centralny realizuje w gospodarce narodowej szereg istotnych zadań związanych
z obiegiem pieniężnym i zaopatrzeniem gospodarki w kredyt. Jest przede wszystkim
odpowiedzialny za dopływ do gospodarki pieniądza gotówkowego i kreację przez banki
komercyjne pieniądza kredytowego. Oprócz tego stwarza warunki do sprawnego
przebiegu rozliczeń pieniężnych dokonywanych za pośrednictwem banków. Wykonując
swoje podstawowe zadania w zakresie polityki pieniężnej bank centralny kieruje się
postawionymi przed nim celami. We współczesnych rozwiniętych gospodarkach
rynkowych takim niekwestionowanym celem długoterminowej polityki banku centralnego
jest stabilność pieniądza.
Do głównych zadań NBP należą :
- czuwanie nad realizacją uchwalonej przez sejm polityki pieniężnej,
- emitowanie pieniądza,
- ustalanie, w porozumieniu z Ministrem Finansów, wzorów nominałów banknotów i
monet oraz zasad i trybu wymiany znaków pieniężnych,
- wykonywanie obsługi bankowej budżetu państwa,
- ustalanie form, trybu i zasad udzielania kredytu refinansowego bankom oraz udzielanie
tego kredytu,
- określanie wysokości oraz gromadzenie rezerw obowiązkowych innych banków,
- sporządzanie planu kredytowego i opracowanie założeń polityki pieniężno-kredytowej
państwa, a po uzyskaniu opinii Rady ministrów, przedstawienie go Sejmowi,
- współdziałanie z Ministrem Finansów w opracowywaniu planu bilansu płatniczego.
b ) utrzymanie wartości pieniądza krajowego
Realizacja celu jakim jest stabilność pieniądza odbywa się za pomocą stosowanych
przez bank instrumentów polityki pieniężnej. Stabilizacja pieniądza odbywa się na dwóch
płaszczyznach:
· stabilizacja wartości wewnętrznej pieniądza,
· stabilizacja wartości zewnętrznej pieniądza.
c ) podnoszenie efektywności polityki pieniężnej ( polityka pieniężna )
Polityka pieniężna to całokształt rozwiązań i działań, które są podejmowane w
gospodarce narodowej w celu zaopatrzenia jednostek gospodarczych w pieniądze i kredyt, a
także w celu regulowania wielkości pieniądza.
Cele polityki pieniężnej należy rozpatrywać w ramach celów stawianych przed polityką
gospodarczą danego kraju. Na osiągnięcie celów w sferze pieniężnej ma wpływ nie tylko
4
polityka pieniężna, ale także polityka fiskalna i polityka dochodów. Podstawowym celem
polityki pieniężnej jest osiągnięcie stabilizacji cen.
Stabilność poziomu cen zależy od ilości pieniądza w obiegu. Ilość pieniądza gotówkowego
znajdującego się w obiegu jest określana przez bank centralny, który korzysta z prawa
wyłączności do jego emisji. Ilość pieniądza kredytowego jest określana przez możliwości
banków komercyjnych w zakresie tworzenia pieniądza kredytowego. Bank centralny musi
jednak regulować tworzenie pieniądza kredytowego. Do sterowania ilości pieniądza
znajdującego się w obiegu służą instrumenty polityki pieniężnej, które bank centralny stosuje
w ramach swoich uprawnień.
Polityka pieniężna powinna mieć na uwadze także inne cele polityki gospodarczej:
wysoki stan zatrudnienia, równowagę gospodarki zewnętrznej i wzrost gospodarczy.
Odpowiedzialny za politykę pieniężną jest przede wszystkim bank emisyjny, który
wykorzystuje banki do transmisji wysyłanych przez siebie impulsów. Odpowiedzialne za
politykę pieniężną jest także państwo (rząd), które ustalając politykę finansową , ustala nie
tylko cele fiskalne, ale także cele polityki pieniężnej.
Celem polityki pieniężnej banku centralnego jest umocnienie pieniądza co można rozumieć
jako stabilizację cen, a więc kontrolę tempa inflacji. Celem pośrednim jest kontrola podaży
pieniądza i kształtowanie kursu walutowego. Kurs walutowy wskazuje na zewnętrzną wartość
pieniądza. Wyraża on siłę nabywczą pieniądza krajowego w stosunku do zagranicznych
środków płatniczych. Natomiast bezpośrednie cele operacyjne polegają na kształtowaniu
wielości pieniądza rezerwowego banku centralnego (wielkość płynnych rezerw banków
komercyjnych) oraz poziomu stopy procentowej. Następuje to przez instrumenty polityki
pieniężnej banku centralnego, takich jak system rezerw obowiązkowych, kredyty refinansowe
i operacje otwartego rynku, o których będzie mowa w dalszej części referatu.
Celem polityki pieniężnej realizowanej przez Narodowy Bank Polski jest obniżanie inflacji, a
w dalszej perspektywie stabilizacja cen, co jest niezbędne do zbudowania trwałych
fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.
Od 1999 r. NBP dąży do realizacji tego celu, wykorzystując tzw. strategię bezpośredniego
celu inflacyjnego. W jej ramach bank centralny określa cel inflacyjny w postaci liczbowej, a
następnie dostosowuje poziom oficjalnych stóp procentowych tak, by maksymalizować
prawdopodobieństwo jego osiągnięcia. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z
realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych
stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego oddziałują na
oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych.
1.4. Instrumenty ekonomicznego oddziaływania NBP na banki komercyjne
1.4.1. Refinansowanie banków ( operacje refinansowe )
Bank centralny w celu uzupełnienia zasobów pieniężnych innych banków dokonuje
tzw. operacji refinansowych. Przybierają one formę kredytu refinansowego.
Kredyt refinansowy związany jest z udzielaniem bankom operacyjnym kredytów. Korzystając
z tych kredytów banki operacyjne mogą upłynniać swoje aktywa, lub rozwijać działalność
kredytową pomimo braku wystarczających środków własnych na jej pokrycie. Udzielenie
kredytu następuje na podstawie umowy określającej wysokość kredytu, termin jego spłaty,
oprocentowanie i inne warunki oraz zakres uprawnień NBP związanych z wykorzystaniem
tego kredytu i zabezpieczeniem jego spłaty. W bankach centralnych poszczególnych państw
stosuje się różne sposoby udzielania kredytów refinansowych. Zalicza się do nich:
- kredyt lombardowy, udzielany przez bank centralny na bardzo krótki termin (kilkudniowy)
pod zastaw posiadanych przez bank komercyjny papierów wartościowych. Wysokość tego
5
kredytu przeważnie nie przekracza 75 % wartości nominalnej zdeponowanych dokumentów.
Banki wykorzystują kredyt lombardowy dla ratowania swojej bieżącej płynności, tzn. gdy
odczuwają chwilowy brak gotówki w kasach bądź na rachunku w banku centralnym. Kredyt
ten jest udzielany na okres 12 m- cy.
- kredyt redyskontowy związany jest z obrotem wekslowym w gospodarce. Banki komercyjne
mają możliwość dyskontowania weksli, czyli ich zakupu od podmiotów rynkowych za kwotę
nominalną ( kwota, za którą został wystawiony weksel) pomniejszoną o tzw. stopę
dyskontową, ustaloną przez bank komercyjny w relacji do stopy redyskontowej banku
centralnego.
1.4.2. Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku to transakcje prowadzone przez bank centralny z bankami
komercyjnymi, dokonywane z inicjatywy banku centralnego. Poprzez operacje otwartego
rynku bank centralny staje się aktywnym i równorzędnym uczestnikiem rynku pieniężnego.
W zakres operacji otwartego rynku wchodzą: warunkowa i bezwarunkowa sprzedaż lub
kupno papierów wartościowych czy dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych przez
bank centralny.
Operacje otwartego rynku wpływają na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na
rynku międzybankowym. W konsekwencji równoważą popyt i podaż środków
utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym.
Najprostszą formą operacji otwartego rynku jest operacja bezwarunkowa. W ramach tego
typu operacji bank centralny może kupić bądź sprzedać papiery wartościowe. Zakup papieru
wartościowego przez bank centralny dostarcza płynności (dodatkowych środków) systemowi
bankowemu, natomiast sprzedaż papieru wartościowego tę płynność absorbuje.
Najczęściej stosowanym przez banki centralne rodzajem operacji otwartego rynku są
natomiast operacje warunkowe. W ramach operacji warunkowych bank centralny może kupić
(repo) lub sprzedać (reverse repo) papiery wartościowe.
Podstawowymi instrumentami rynku otwartego są:
 bony pieniężne NBP;
a ) są to krótkoterminowe papiery wartościowe z terminem wykupu 28, 91,128
dni;
b ) są oferowane krajowym osobom fizycznym i prawnym;
c ) są sprzedawane na przetargach w centrali NBP;
d ) są oferowane w 3 nominałach 10.000, 100.000, 1.000.000 zł.
 bony skarbowe.
a ) są instrumentami zaciągania krótkoterminowych pożyczek na rynku
pieniężnym na finansowanie deficytu budżetowego przez Ministerstwo
Finansów;
b ) są emitowane na: 4, 8, 26, 52 tygodnie;
c ) nabywcami mogą być krajowe osoby fizyczne i prawne;
d ) są emitowane w trzech nominałach: 10.000, 100.000, 1.000.000 zł.
1.4.3. Rezerwy obowiązkowe
Rezerwy obowiązkowe, to środki pieniężne, jakie banki operacyjne są zobowiązane
utrzymywać na swoich rachunkach w banku centralnym.
Rezerwy obowiązkowe posiadają podwójne zadanie:
- są one instrumentem polityki pieniężnej banku centralnego, za pomocą którego
steruje obiegiem pieniądza i udzielaniem kredytów przez banki komercyjne. Zmiana stóp
6
rezerw obowiązkowych oddziałuje na ilość pieniądza pozostającego w dyspozycji banków i
przez to na zakres swobody przy udzielaniu kredytów.
- rezerwy obowiązkowe są dla banków komercyjnych specjalnym rodzajem ich rezerw
płynności.
Banki mogą jednak tylko w ograniczonym zakresie dysponować tymi należnościami.
Mianowicie mogą one w poszczególnych dniach przekraczać tzw. planową rezerwę, ale
muszą w innych dniach miesiąca to przekroczenie wyrównać tak, aby przeciętna faktyczna
rezerwa w ciągu miesiąca odpowiadała tej, która musi być utrzymana.
Rezerwy obowiązkowe pozwalają zatem, na wzmacnianie płynności banków, ponieważ
mogą być używane do wyrównywania spiętrzeń w obrocie płatniczym i w przypadku ostrych
napięć płatniczych stoją do dyspozycji będących w potrzebie banków.
Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustalana jest przez Radę Polityki Pieniężnej.
W 1999 r. RPP obniżyła stopę rezerwy obowiązkowej do 5% dla wszystkich rodzajów
depozytów, będących podstawą naliczania rezerwy.
Przykładowe stopy rezerw obowiązkowych:
a ) 17% dla depozytów płatnych na każde żądanie i z terminem krótszym niż 3 m-ce;
b ) 9% dla depozytów 3 miesięcznych i dłuższych;
c ) 2% dla depozytów walutowych.
1.4.4. Środki kontroli kredytów



stopa procentowa;
zalecenia dot. procedury kredytowej np. zakresu dokumentacji kredytowej,
oceny zdolności kredytowej;
pułapy (limity) kredytowe
1.5. Funkcje NBP jako banku centralnego
Bank centralny, z jednej strony, jest regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz
kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony-bankierem państwa w zakresie
udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu.
Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie
oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu
narodowego oraz spadek bezrobocia.
1.5.1. Funkcja emisyjna ( banku emisyjnego )
Funkcja emisyjna realizowana jest przez NBP w ramach wyłącznego prawa
emitowania znaków pieniężnych Rzeczpospolitej Polskiej . Znaki te są prawnymi środkami
płatniczymi na jej obszarze. Wzory i wartość nominalną banknotów oraz wzory i wartość
nominalną stop, próbę i masę monet oraz wielkość emisji znaków pieniężnych ustala prezes
NBP.
1.5.2. Funkcja banku banków
Funkcja ta przejawia się w kilku płaszczyznach: bank centralny nadzoruje operacje
banków komercyjnych, dokonywane zarówno w walucie krajowej, jak i walutach obcych.
Udziela im pożyczek na rozszerzenie działalności kredytowej, a stopa ich oprocentowania
7
wyznacza pośrednio stopy oprocentowania kredytów i depozytów w bankach komercyjnych.
Ustala stopy rezerw obowiązkowych, regulując zgodnie z potrzebami gospodarki aktywność
kredytową banków komercyjnych. Funkcja banku banków wiąże się z oddziaływaniem na
system bankowy w sposób umożliwiający realizowanie przyjętej polityki pieniężnokredytowej. Na banku centralnym spoczywa także odpowiedzialność za stabilność, rozwój i
sprawność funkcjonowania całego systemu bankowego oraz tworzenie regulacji
zapewniających płynność sektora bankowego .
NBP kształtuje też politykę stopy procentowej, prowadzi politykę rezerw obowiązkowych
oraz organizuje system informacyjny dla całego systemu bankowego.
Politykę pieniężno-kredytową NBP realizuje za pomocą szerokiej gamy instrumentów, a
mianowicie:
a) instrumentów oddziaływania bezpośredniego:
· rezerw obowiązkowych,
· operacji refinansowych,
· zaangażowanego kapitału,
· pułapów kredytowych,
b) instrumentów oddziaływania pośredniego obejmujących między innymi:
· operacje otwartego rynku,
· politykę stopy procentowej od kredytu redyskontowego i lombardowego,
· normy dopuszczalnego ryzyka walutowego.
1.5.3. Funkcja gospodarki narodowej i banku państwa
Najbardziej istotne dla banku centralnego jest spełnianie funkcji banku gospodarki
narodowej. W tym charakterze jest on z jednej strony regulatorem całego obiegu pieniężnego
wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony – bankierem państwa
w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi
budżetu. Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także
takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost
dochody narodowego oraz spadek bezrobocia.
Pełniąc funkcję banku państwa bank centralny zajmuje się obsługą i organizacją płatności
zagranicznych, realizacją polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczeniem w
kupnie złota i dewiz, a także utrzymaniem rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.
1.6. Gospodarka finansowa NBP
Polski bank centralny (NBP) prowadzi gospodarkę finansową na podstawie planu
finansowego zatwierdzonego przez RPP.
NBP dysponuje następującymi funduszami:
a ) statutowy (400 mln. zł) - uzupełniany z odpisów z rocznego zysku;
b ) rezerwowy - tworzony z odpisów z rocznego zysku do wysokości funduszu statutowego,
przeznaczony na pokrycie strat bilansowych
c ) specjalne - tworzone z odpisów z zysku lub w ciężar kosztów:
 inwestycyjny - tworzony z odpisów amortyzacyjnych środków trwałych oraz
wartości niematerialnych i prawnych, likwidacji i sprzedaży środków trwałych,
uzupełniany odpisami z zysku, przeznaczony na finansowanie inwestycji;
 dewizowy - tworzony z odpisów z rocznego zysku w wysokości wpływów
uzyskiwanych przez NBP z operacji walutowo-dewizowych, 50% premii
uzyskiwanych w dewizach ze sprzedaży monet i numizmatów oraz dywidend,
przeznaczony na wprowadzenie nowoczesnej techniki bankowej;
8

ryzyka - tworzony z odpisów z rocznego zysku, przeznaczony na wypłatę premii
regulaminowych dla pracowników NBP;
 świadczeń socjalnych - tworzony w oparciu o odrębne przepisy;
 postępu techn.-ekonomicznego - tworzony w ciężar kosztów, przeznaczony na
wprowadzenie nowych technik i metod pracy oraz finansowanie prac badawczorozwojowych itp.;
 zapomogowy - tworzony w ciężar kosztów w wysokości ustalonej przez Prezesa
NBP, przeznaczony na wypłatę zapomóg dla pracowników NBP.
Zysk banku centralnego podlega odprowadzeniu do budżetu państwa.
NBP korzysta ze zwolnienia od podatków oraz opłat sądowych i skarbowych.
1.7. Budżet państwa a NBP.
Bank centralny może udzielać bezpośredniego kredytu dla budżetu państwa na pokrycie
przejściowego niedoboru środków, ale nie deficytu budżetu, tzn. po pierwsze – na określony
krótki czas i po drugie – do wysokości, która powinna być określona ustawą (kwotowo lub
też przez odpowiedni procent). Długoterminowy deficyt powinien być pokryty
oprocentowanymi obligacjami, a krótkoterminowy – przez 3 – miesięczne oprocentowane
weksle skarbowe.
Formy finansowania budżetu przez bank centralny:
a) finansowanie bezpośrednie:
- kredyt w rachunku otwartym,
- zakup obligacji krótkoterminowych,
b) finansowanie pośrednie:
- zakup obligacji skarbowych w trakcie operacji otwartego rynku,
- redyskonto weksli skarbowych,
- udzielenie kredytu pod zastaw państwowych papierów wartościowych.
1.8. Rozliczenia Zagraniczne

Rodzaje rozliczeń zagranicznych:
dewizowe;
a ) polecenie wypłaty - wydaje bankowi jego klient lub bank-korespondent; polega na
wypłaceniu lub zapisaniu na rachunku wskazanej osoby określonej kwoty pochodzącej ze
środków wpłaconych bankowi lub w ciężar rachunku zleceniodawcy;
b ) czek - w obrocie zagranicznym jest zleceniem wypłacenia określonej kwoty lub
uznania rachunku posiadacza czeku udzielonego bankowi zagranicznemu przez bank
krajowy; czeki w obrocie zagranicznym mogą być skupowane oraz przyjmowane do
inkasa;
c ) weksel - w obrocie zagranicznym to weksel trasowany o dłuższych terminach
płatności; weksel w obrocie zagranicznym wykorzystywany jest w funkcji płatniczej
kredytowej i refinansowej;
d ) inkaso dokumentowe - polega na pobraniu przez bank należności klienta lub
zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów reprezentujących
dostawę (dokumenty te to: list przewozowy, polisa ubezp. itd.); zasady inkasa regulują
jednolite zasady dot. inkasa dokumentowego określane przez Międzynarodową Izbę
Handlową w Paryżu;
e ) akredytywa dokumentowa - jest pisemnym zobowiązaniem Banku importera do
wypłacenia eksporterowi należności w zamian za złożenie dokumentów reprezentujących
dostawę.
9

bezdewizowe
a ) barter - polega na wymianie: towar za towar; banki dokonują rozliczenia pieniężnego
ewentualnego salda;
b ) clearing - polega na kompensowaniu należności między kontrahentami z różnych
krajów:
• clearing dwustronny czyli bilateralny - polega na kompensowaniu należności
kontrahentów z dwóch krajów;
• clearing wielostronny (multilateralny) - polega na kompensowaniu należności
kontrahentów z kilku krajów.
LITERATURA:
1. Jakubek M. „Prawo Bankowe”, Lubelskie Wydawnictwo Prawnicze, Lublin 1997
2. Urbaniak P. „ Podstawy Ekonomii”, Cz. Ii, Wempi, Poznań 1995
3. Dębski S. „ Ekonomika I Organizacja Przedsiębiorstw”, Cz. Ii, Wydawnictwa Szklone I
Pedagogiczne, Warszawa 1997
4. Dobosiewicz Z. „Podstawy Bankowości”, Pwn, Warszawa 1997
5. Multimedialna Encyklopedia PWN.
6. J.K. Solarz „Koncepcje rozwoju systemów bankowych” NBP, Warszawa 1996,
7. W. L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Kosiński „Banki”, Poltext, Warszawa 2000,
8. Ustawa z dnia 18.12.1989 r. o zmianie ustaw Prawo bankowe i o Narodowym Banku
Polskim Dz.U. 1989, nr 74, poz. 439; Ustawa z dnia 14.02.1992 r. o zmianie ustawy Prawo
bankowe i niektórych innych ustaw, Dz.U. 1992, nr 20 poz.78.
9. Ustawa z dnia 29.08.1997 r. o Narodowym Banku Polskim, Dz. U. 1997, nr 140, poz. 938
10. Biuletyn informacyjny NBP
10