Socjologia organizacji

Socjologia
organizacji
Socjologia - to nauka o społeczeństwie. Jest to więc nauka społeczna i humanistyczna, a w związku
z tym zajmuje się człowiekiem jako istotą społeczną. Socjologia nie jest również nauką precyzyjną,
ze względu na trzy główne przyczyny:
1) jest to nauka stosunkowo młoda (powstała w XIX w.);
2) jej przedmiotem jej zmienność ludzkich zachowań;
3) wg wielu ludzi, socjologia bada rzeczy oczywiste.
Do prowadzenia badań socjologicznych potrzebna jest natomiast tzw. wyobraźnia socjologiczna
Socjologia narodziła się w okresie upadku feudalizmu oraz rozwoju filozofii oświecenia i nauki.
Przełomową datą był także rok 1789 – wybuch Rewolucji Francuskiej.
Prekursorzy socjologii:
1) Jan Baptysta Vico – w 1724 r. wydał „Naukę nową”. Podkreślił wspólne rzeczy na całym
świecie - religie, uroczyste zawieranie małżeństw, uroczyste chowanie zmarłych.
2) Saint Simon – żył w drugiej połowie XVIII w. i początkiem XIX w. Uważał, że rewolucja
francuska przynosiła samo zło – szał wolności i równości. Wyodrębnił nową naukę – fizjologię
społeczną. jest nazywany "Janem Chrzcicielem socjologii".
3) August Comte - żył w pierwszej połowie XIX w., przez 8 lat był sekretarzem Saint Simona.
Comte jest uważany za twórcę socjologii. Jego trzy główne zasługi:
a) nadał tej dyscyplinie nazwę,
b) określił przedmiot socjologii; twierdził, że w hierarchii następną nauką po socjologii będzie
etyka. jest też twórcą teorii statyki i dynamiki społecznej.
c) zaproponował metody badawcze socjologii:
− obserwacja,
− eksperyment,
− metoda porównawcza,
− metoda historyczna
Kierunek Comte'a określa się pozytywizmem.
Kolejnym kierunkiem był ewolucjonizm, a jego najważniejszym reprezentantem był Herbert
Spencer. Stwierdził on, że społeczeństwo jest podobne do organizmu żywego.
Trzeci kierunek w historii myśli socjologicznej był psychologizm i przypadł on na drugą połowę
XIX w. Głównym przedstawicielem był Vilfredo Pareto. Twierdził on, że większość naszych
działań jest nielogiczna, irracjonalna. Uważał także, że ludzie są różni. Społeczeństwo dzieli się
na elitę i masy, elita zaś może być rządząca i nierządząca. Elitę stanowią ludzie osiągający najlepsze
rezultaty w swojej dziedzinie. We wszystkich społeczeństwach rządzi elita. Najlepszy sposób
władzy, to umiejętnie łączyć siłę (lew) i spryt (lis).
Czwartym kierunkiem w socjologii był socjologizm. Wg niego nie ma potrzeby uciekania się
do innych nauk (jak np. do psychologii w psychologizmie). Społeczeństwo nie da się sprowadzić
do sumy jednostek, gdyż społeczeństwo ma inne cechy niż tworzące go jednostki. Był to więc
kierunek przeciwstawny psychologizmowi. Głównym przedstawicielem psychologizmu był Émile
Durkheim - wg niego socjologia bada fakty społeczne, czyli normy (np. obyczajowe, prawo,
samobójstwa, itp.). Charakteryzują się one zewnętrznością i przymusem. Do badania solidarności
społecznej dzielił prawo na:
1
a) represyjne - jego sankcje mają ukarać winnego
b) restytucyjne - chodzi o przywrócenie stanu sprzed naruszenia prawa:
− negatywne - np. prawo własności (stosunek pomiędzy człowiekiem a rzeczą)
− pozytywne - inaczej kooperacyjne, np. prawo cywilne (stosunek pomiędzy człowiekiem
a człowiekiem)
W związku z tym, w przypadku prawa represyjnego solidarność jest mechaniczna (ludzie są równi,
a więź wynika z tego, że jesteśmy tacy sami), a w przypadku prawa restytucyjnego solidarność jest
organiczna (ludzie są różni, a więź wynika z tego, że się oni wzajemnie uzupełniają).
Przejście odbywające się w harmonijny sposób jest dobre, ale anomia jest już stanem złym,
patologicznym dla społeczeństwa, stanem "pustki etycznej", ponieważ kiedy ludziom brakuje norm
postępowania to nie wiedzą oni, które z norm wybrać. Rodzi to złe zjawiska, jak np. samobójstwa,
które jest dla Durkheima faktem społecznym - rodzaje samobójstw:
− egoistyczne (np. człowiek bez rodziny lub bez związku z grupą),
− anomiczne (w czasie przewrotów politycznych, kryzysów gospodarczych, ale także
gwałtownego wzrostu dobrobytu),
− altruistyczne (wynikające ze zbyt silnej więzi jednostki z grupą),
− fatalistyczne (przekonanie o tym, że nie ma innego wyjścia z danej sytuacji, np. nieuleczalna
choroba bądź opuszczenie sekty).
Piątym kierunek to socjologia humanistyczna. Wedle tego kierunku socjologia nie jest częścią
przyrody, jak zakładały wszystkie inne kierunki. Najwybitniejszym przedstawicielem socjologii
humanistycznej był Max Weber. Najważniejszą procedurą socjologii jest dla niego zrozumienie –
czyli przeżywanie stanów psychicznych innych ludzi. Wyróżniał on dwa rodzaje zrozumienia:
– bezpośrednie – co dana osoba robi
– wyjaśniające – motywy: dlaczego dana osoba postępuje w dany sposób.
Przedmiotem socjologii wg Webera są czynności (działania) społeczne, a konkretnie ich rozumienie.
Są to działania, w których chcemy tak postąpić (czyli nie są to odruchy). Zachowanie jest
czynnością społeczną, ponieważ to osoba musi przywiązywać do niego sens i nakierować
je na innych ludzi. Rodzaje czynności społecznych:
– tradycjonalne (np. powitanie "Dzień dobry")
– emocjonalne (np. uczucia)
– zasadniczo-racjonalne (dobór najskuteczniejszych środków bez określenia celów czynności)
– celowo-racjonalne (dobór najskuteczniejszych środków do osiągnięcia uświadomionego celu)
Założenia socjologii wg Webera:
a) uczony nie powinien wartościować przedmiotu swoich badań (zasada Wertfreiheit);
b) zasada konstruowania typów idealnych (konstruować wzorce - typy idealne - od których kreuje
się rzeczywistość, a także ją badać)
c) Weber wyodrębnił także typy idealne panowania:
– tradycjonalne - zgodne z tradfycją (np. monarchia angielska)
– charyzmatyczne - podstawą jest charyzma, czyli nadzwyczajne zdolności przywódcy
– racjonalne (legalne) - oparte na prawie; przepisy prawa obowiązują rządzonych i rządzących,
a najczystszym tego typem jest biurokracja.
d) w socjologii wyróżnia się socjologię:
– ogólną (tradycyjną) - wypracowuje pojęcia, metody badawcze, teorie socjologiczne. Dwie
2
najważniejsze teorie, to teoria struktur społecznych (bada różne zbiorowości społeczne) oraz
teoria zmian (rozwoju) społecznych (bada przemiany zachodzące w różnych zbiorowościach,
w tym i w społeczeństwie)
– szczegółową (empiryczną) - prowadzi się w niej tzw. badania terenowe, np. socjologia
prawa, socjologia wsi, medycyny, transportu, polityki, wiedzy, gospodarki, moralności, itd.
Socjologia organizacji
Organizacjami zajmuje się także prakseologia, nauki o zarządzaniu, psychologia pracy.
Pojęcie "organizacja":
1) w znaczeniu przedmiotowym (rzeczowym) – jest to taka całość, której wszystkie składniki
współprzyczyniają się do powodzenia tejże całości - struktura społeczna, którą współtworzy
jakiś zbiór ludzi
2) w znaczeniu procesualnym – gdy mówimy o organizowaniu się czegoś
3) w znaczeniu przymiotnikowym – gdy oceniamy jakość czegoś ze względu na sprawność
organizacyjną.
Socjologia organizacji zajmuje się pierwszym terminem.
Organizację tworzą ludzie różniący się pewnymi właściwościami:
– właściwości psychofizyczne
– specyficzne doświadczenie życiowe
– cechy demograficzno-społeczne (np. wiek, płeć)
W związku z tymi różnicami ludzi tych trzeba integrować poprzez:
• wymuszenie ścisłego współdziałania – integracja mechaniczna
• odwoływanie się do wspólnych wartości (przekonywanie ludzi do obowiązku) – integracja
organiczna
Funkcje organizacji
Funkcje organizacji odnoszą się do skutków działania organizacji.
Cele organizacji
Sposoby określania celów organizacji:
– formalny – cel zapisany w akcie prawnym
– faktyczny – to, co faktycznie określa cele organizacji
Cele organizacji:
1) utrzymywanie ze sobą razem członków organizacji i pobudzanie wzajemnych kontaktów
pomiędzy nimi (np. kluby towarzyskie)
2) realizacja pewnych funkcji społeczno-użytecznych (np. więzienie, szkoła, szpital - uczestnictwo
nie zawsze jest więc dobrowolne)
3) dla osiągnięcia optymalnej efektywności przy realizacji zadania (np. przedsiębiorstwo, którego
celem jest jak najlepszy zysk)
3
Cele mogą być wyrażone jasno (np. jasno wyznaczone kwoty, zysk lub obrót) bądź niejasno, przez
co ich poziom trudno zmierzyć (np. cele partii politycznych). Cele można więc "zmierzyć" nie tylko
za pomocą liczb.
➢ Robert Michels – "żelazne (spiżowe) prawo oligarchii". Uważał on, że sprawowanie władzy
organizacji zawsze należy do małych grup przywódczych i wg niego to można odnieść
do każdej organizacji. Michels twierdził też, że przywódcy organizacji są skłonni
do poświęcenia celów organizacji by utrzymać władzę.
➢ Gajeta Mosca - również uważał, że wszędzie rządzi wąska grupa osób.
Typy organizacji
•
–
–
–
–
ze względu na przedmiot działania:
rządowe i pozarządowe
polityczne
gospodarcze
samorządowe
•
–
–
–
ze względu na wielkość:
małe – nieliczne, słabo znane, o lokalnym zasięgu
średnie – mogą być znane w całym kraju lub szerzej
wielkie – bardzo liczne, np. państwo
• ze względu na zasięg oddziaływania:
– rzeczywiste – do swoich celów i działań przekonują nie tylko swoich członków, ale i ludzi
z zewnątrz (np. firma reklamująca swe produkty, partie polityczne)
– pozorne – organizacja zwraca uwagę na swe działania, ale nie wywołuje sobą zainteresowania
• ze względu na trwałość organizacji:
– względnie trwałe
– efemeryczne – pojawiają się i szybko znikają
• ze względu na ich dostępność:
– otwarte – dostępne dla każdego
– zamknięte – zamierzona izolacja w społeczeństwach (np. elitarne grupy towarzyskie, masoni)
• ze względu na jawność:
– jawne – znane z nazwy i zarejestrowane
– ukryte – np. gangi, szajki, grupy nacisku, loże masońskie
• ze względu na stopień sformalizowania:
– mało sformalizowane
– bardziej sformalizowane
4
Grupa społeczna
Grupa społeczna - jest zbiorem ludzi liczącym co najmniej 3 osoby, ponieważ przy trzech osobach
istnieje relacja: ja i oni.
Cechy grupy społecznej:
1) trwałość (są trwalsze niż np. publiczność)
2) zrzeszenie organizacyjne
3) dochodzi do interakcji pomiędzy członkami grupy
4) składa się z ograniczonej liczby uczestników, którzy mają prawo korzyści z tytułu
przynależności do grupy
Składniki grupy społecznej:
1) wytwór grupy - obiekt lub sytuacja powstająca dzięki współpracy większej liczby osób;
2) obraz grupy - świadomość odrębności grupy i poczucie przynależności do niej;
3) normy - obowiązujące w grupie reguły zachowania, których przestrzeganie zapewni
funkcjonowanie grupy społecznej.
Struktury współżycia ludzi
•
•
struktury pierwotne (wspólnoty)
struktury wtórne (zrzeszenia)
Grupy pierwotne (wspólnoty)
1) rodzina – elementem łączącym rodzinę są więzy krwi. Ewolucja rodziny wg Herberta Spencera:
– promiskuityzm (bardzo luźna forma życia rodzinnego)
– poliandria (wielomęstwo)
– poligynia (wielożeństwo)
– monogamia
2) hordy - struktury złożone z rodzin
3) szczepy - struktury złożone z hord
4) klan - związki oparte na wspólnocie rodowej i wspólnym przodku
Grupy wtórne (zrzeszenia)
•
podział ze względu na sposób tworzenia się:
– obowiązkowe – np. przynależność do państwa, przynależność do korporacji zawodowych;
– dobrowolne (są jednak grupy dobrowolne, ale w których "wypada" uczestniczyć, np. kluby
towarzyskie)
•
podział ze względu na zasięg terytorialny:
– ogólnokrajowe
– regionalne
– lokalne
5
•
podział ze względu na status prawny:
– publiczne - pozostają w związku z państwem i są bardziej sformalizowane,
– prywatne – są tworem różnych inicjatyw obywatelskich. Są one określane jako organizacje
pozarządowe i pojawiły się dopiero w społeczeństwie obywatelskim. Ich cele:
wychowawcze, charytatywne, oświatowe – czy ogólnie mówiąc społecznie użyteczne.
Najczęstszymi formami tychże organizacji są:
– fundacje - podstawa działania jest majątek (np. Fundacja Zakłady Kórnickie, Fundacja
prof. Seidlera)
– stowarzyszenia - podstawą działania jest przezwyciężenie jakiegoś problemu
Organizacje pozarządowe powinny być organizacjami non profit (bez osiągania zysku). Ponadto,
prywatne organizacje można jeszcze podzielić na jawne i niejawne.
•
ze względu na funkcje:
– jednofunkcyjne - zrzeszenie wąsko wyspecjalizowane (np. związek filatelistów)
– wielofunkcyjne - są nastawione na realizację bardziej ogólnych celów (np. partie polityczne
czy organizacje studenckie)
Wspólnoty
Zrzeszenia
powstają w sposób spontaniczny
powstają w sposób refleksyjny
są skupione przestrzennie
nie wymagają skupienia przestrzennego,
są rozproszone
mają ogólnie określone cele istnienia
cele są mniej lub bardziej ściśle określone
dominują więzi osobiste oparte na bezpośrednich
kontaktach
na ogół ograniczona jest liczba bezpośrednich
kontaktów
stosunek członków do wspólnoty ma charakter
uczuciowy
stosunek członków do zrzeszenia ma na ogół
charakter racjonalny
stanowią pierwotne środowisko społeczne,
w którym dokonuje się proces socjalizacji
stanowią element otoczenia społecznego –
nie wpływają już tak na proces socjalizacji
Pojęcie organizacji
Talcott Parsons prezentował systemowe podejście w teorii organizacji. Jest ono preferowane
w badaniach nad organizacją. Według tej teorii organizacja jest to relatywnie wyodrębniony
z otoczenia system społeczny, utworzony dla realizowania określonych misji, wartości i celów,
posiadający wewnętrzną strukturę, łączącą w funkcjonalną całość elementy składowe.
Komunikacja w organizacji
O komunikacji można mówić w znaczeniu:
• szerokim - wszelka zmiana miejsca,
• węższym - wymiana informacji pomiędzy jednostkami.
6
Rodzaje informacji:
– bezpośrednia - tzw. komunikacja facet-to-face
– pośrednia - gdy pomiędzy odbiorcą a nadawcą jest kanał informacyjny (czyli medium, którym
może być telefon, fax, telewizja, Internet, radio, itd.).
Czynniki wpływające na proces komunikowania:
a) nadawca (ten, kto mówi)
b) przekaz (co mówi)
c) odbiorca (ten, do kogo się mówi)
d) skutki (efekt)
oraz dodatkowo:
e) informacja zwrotna
f) kontekst (okoliczności przekazania informacji)
g) przyczyna informacji (dlaczego ją przekazano)
W skutecznym komunikowaniu mogą pojawić się przeszkody:
– po stronie nadawcy
– po stronie odbiorcy
– po stronie otoczenia (bariery komunikacyjne, np. odległość, niesprawne urządzenie, bariery
kulturowe).
Rodzaje komunikacji:
• werbalna (która może być pisemna i ustna) oraz niewerbalna
• jednokierunkowa (od nadawcy do odbiorcy) oraz dwukierunkowa (następuje wymiana ról
między nadawcą i odbiorcą)
• indywidualna (jest skierowana do konkretnej osoby) oraz masowa (jest skierowana
do generalnie określonego adresata)
• pionowa (odbywa się wzdłuż linii hierarchicznego podporządkowania i może być pionowa
w dół – od szefa do podwładnych, a także pionowa w górę – od podwładnych do szefa. Często
występuje w tym przypadku tzw. efekt Janusa, czyli innego sposobu komunikowania z osobami
w hierarchii poniżej danej osoby, a z osobami zajmującymi stanowiska wyższe) oraz pozioma
(występuje pomiędzy współpracownikami zajmującymi podobne stanowiska w hierarchii)
• formalna (wykorzystuje oficjalne drogi komunikacji, najczęściej jest ona pisemna) oraz
nieformalna (wykorzystuje nieoficjalne drogi komunikacji, często np. uzupełniając lub
poprzedzając komunikację formalną. Ciekawymi rodzajami komunikacji nieformalnej są: plotka
– czyli niesprawdzona informacja przekazywana w sposób nieoficjalny, a także flirt – czyli
komunikacja o zabarwieniu erotycznym).
Inne pojęcia związane z komunikacją:
➢ negocjacja - równorzędność podmiotów, celem jest dojście do porozumienia;
➢ perswazja - nakłanianie odbiorcy do racji nadawcy; może być uczciwa lub nieuczciwa;
➢ lobbing - wpływanie na organy decyzyjne, zwykle przy pomocy kontaktów osobistych.
7
Kultura organizacyjna
Kulturę dzieli się zwyczajowo na materialną (coś, co możemy dotknąć) i niematerialną (np. idee,
symbole). Podział ten jest jednak krytykowany.
Kultura organizacyjna jest to kultura danej organizacji, czyli wartości i znaczenia uznawane przez
członków tej organizacji. Elementy kultury organizacyjnej:
– wartości organizacyjne - coś, o co warto zabiegać
– symbole – komunikaty werbalne i niewerbalne, czytelne tylko dla członków danej organizacji
– mity i legendy
– rytuały – imprezy, ceremonie, przedświąteczne spotkania
– bohaterowie organizacji
Typy kultur organizacji:
•
•
•
•
•
żeńskie (dbają o dobre kontakty międzyludzkie, zaspokajanie potrzeb członków organizacji)
i męskie (rywalizacja, twardość, nastawienie na osiąganie celów)
ciepłe (nieformalne kontakty pomiędzy członkami organizacji, znajomość osobistych spraw
współpracowników, wspólne omawianie problemów) i zimne (bezosobowość kontaktów,
indywidualizm)
silne (zgranie pracowników, sprawność działania, wysokie standardy, podkreślanie roli grupy)
i słabe (duża swoboda jednostek)
innowacyjne (otwarte na zmiany, ryzyko) i konserwatywne (nastawione na tradycyjne metody
zachowań, późno dostrzegają potrzeby zmian)
zadań (koncentruje się na realizacji celów organizacji) i struktur (dba o przestrzeganie
procedur, a cele są na drugim planie).
Konflikty w organizacji
•
ze względu na uczestników:
– jednostkowe – intra-personalne (wewnętrzne)
– interpersonalne – między dwoma jednostkami, a konkretnie:
a) między jednostką a zbiorowością
b) między zbiorowością a zbiorowością
c) międzyorganizacyjne
•
ze względu na przyczyny konfliktów:
– obiektywne – wynikają z rzeczywistych napięć strukturalnych wewnątrz organizacji
– subiektywne:
a) racjonalne – wynikają z postrzegania własnego miejsca w organizacji (np. uważanie
się za niedocenianego pracownika)
b) irracjonalne – są pochodną osobowości (np. skłonność do konfliktów)
•
ze względu na konsekwencje konfliktu:
– negatywne – są to wszelkie formy dezintegracji organizacyjnej
– pozytywne – są to np. szybsza realizacja wartości organizacyjnych, integracja grupowa,
nadanie impulsu rozwojowego organizacji czy też zmiana struktury lub kultury
organizacyjnej
8
Sposoby rozwiązywania / opcje postępowania w sytuacji konfliktów:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
przezwyciężenie konfliktu
arbitralne rozstrzygnięcie sporu (spór rozstrzyga osoba władająca w organizacji)
arbitraż (spór rozstrzyga osoba trzecia, niezaangażowana w dany konflikt)
mediacja
kompromis
rozwiązanie pozorne (nie wnikanie w to, co jest źródłem konfliktu, lecz personifikacja konfliktu
– czyli znalezienie „kozła ofiarnego”)
7) lekceważenie konfliktu
8) unikanie rozwiązania konfliktu
9) wykorzystanie sytuacji dla dobra organizacji (doprowadzenie do pozytywnych skutków, skoro
już konflikt wystąpił)
Role społeczne w organizacji
•
•
przywódcy organizacyjni – sprawują władzę nad całą organizacją
kierownicy – prowadzą podwładnych do celów wyznaczanych przez przywódców.
Są odpowiedzialni za funkcjonowanie pewnej jednostki organizacyjnej – mają więc władzę
cząstkową.
Źródła władzy przywódcy:
Max Weber wyróżniał trzy rodzaje władzy:
– tradycjonalną – gdzie źródłem jest tradycja
– charyzmatyczną – gdzie źródłem jest charyzma przywódcy
– legalną – gdzie źródłem są normy prawne
Rozwijając podejście Webera można stwierdzić, iż uprawomocnienie władzy może być oparte o:
– autorytet formalny – wynikający z miejsca zajmowanego w strukturze organizacyjnej,
– autorytet nieformalny – może być pochodną charyzmy, wiedzy czy umiejętności, nie zajmuje
więc miejsca w strukturze organizacyjnej; decydujący jest autorytet
Teorie przywództwa:
1) teoria cech psychicznych – „przywódcą trzeba się urodzić”. Cechy te to:
• cechy psychiczne: ambicja, dążenie do władzy, nastawienie na osiąganie sukcesu, wiara
w siebie, odwaga, inteligencja, odporność na stres
• umiejętności społeczne: kreatywność, szybkość podejmowania decyzji, dobra pamięć,
umiejętność kooperacji z innymi ludźmi, zdolności komunikacyjne
• kontekst społeczny dotyczący przechodzenia socjalizacji przywódcy, wartości etyczne,
umiejętność nakreślenia wizji rozwoju organizacji, a nawet atrakcyjność fizyczna, wiek
czy płeć
2) koncepcja behawioralna – zaprzecza determinizmowi, że należy posiadać wrodzone cechy
przywódcze, ponieważ bycia przywódcą można się nauczyć. Wyróżnić tu można:
– przywództwo zadaniowe – nastawione na realizację zadań
– przywództwo prospołeczne – zorientowane na ludzi
3) ujęcie sytuacyjne – do kierowania organizacją nie wystarczy autorytet przywódcy – wyróżnia
się tutaj dwa modele:
9
– model Fiedlera – styl przywództwa zależy od zapewnienia realnej kontroli nad podwładnymi
– model drogi do celu – przywódca powinien wspomagać swoich podwładnych w dążeniu
do ich indywidualnych celów i tak nakierowywać ich działania, żeby osiągać zgodność
celów indywidualnych i organizacyjnych
Procesy decyzyjne podejmowane przez przywódców organizacji
•
•
•
ustalanie celów organizacji
środki i metody realizacji celów
pozyskiwanie odpowiednich ludzi i kierowanie ich zachowaniami organizacyjnymi
Etapy procesu podejmowania decyzji:
1) analiza problemu (etap „rozpoznawania terenu”)
2) poszukiwanie alternatywnych rozwiązań
3) ocena możliwości działania
4) wybór rozwiązania
5) implementacja decyzje – wyróżnić można trzy jej rodzaje:
– odwzorowana (ścisłe przestrzegania ustaleń decydenta)
– sytuacyjna (zgodna z decyzją oraz danym kontekstem sytuacyjnym)
– nieskuteczna (jej wykonanie jest sprzeczne z ustaleniami decydenta)
6) obserwowanie rezultatów
➢ zjawisko szklanego sufitu – niemożliwość awansowania powyżej pewnych stanowisk
Polityka kierowania ludźmi w organizacji
✔ ciekawostka: „polityka personalna” jest określeniem akceptowalnym w badaniach
socjologicznych, w przeciwieństwie do terminów tj. „zarządzanie zasobami ludzkimi”,
które nie są akceptowalne ze względu na instrumentalne podejście do człowieka
Etapy polityki personalnej:
1) planowanie personelu
2) rekrutacja
3) selekcja kandydatów (optymalny wybór jednostek o pożądanych cechach)
4) wynagrodzenie (nie tylko w sensie materialnym)
5) tworzenie przyjaznego środowiska organizacyjnego (np. działania integrujące ludzi,
rozwiązywanie konfliktów poprzez usuwanie ich źródeł)
10