popyt, prawo popytu i elastyczność popytu

POPYT, PRAWO POPYTU I ELASTYCZNOŚĆ POPYTU
POPYT – ilość towarów, którą mogą nabyć kupujący przy różnym poziomie, tzn. popytu nie
określają wszystkie zamiary nabycia towarów, jest to zapotrzebowanie, które znajduje
potwierdzenie w możliwościach nabywczych. Jest to inaczej popyt efektywny. Jest jeszcze
popyt potencjalny – utożsamiany w ogóle z zapotrzebowaniem, zwykle znacznie większy od
efektywnego.
PRAWO
POPYTU
- ujemna zależność między ceną, a ilością nabywanych towarów. Ceny
towarów nie są jednak jedynym czynnikiem.
Na popyt wpływają też dochody nabywców (tu zależność jest przeważnie dodatnia). Nie
wszystkie dobra jednak to obowiązuje. Oprócz dóbr normalnych istnieją bowiem dobra
niższego rzędu (podrzędne). Nie zawsze też wzrost ceny ogranicza wzrost popytu.
1. tzw. I paradoks Giffena – w okresie kryzysu w Irlandii prawo popytu nie znalazło
potwierdzenia w przypadku chleba, wynikało to ze zubożenia społeczeństwa
2. efekt Verblen’a – Amerykanin odkrył snobów i dążenie do indywidualizowania sukcesu,
ci którym się uda muszą to udowodnić poziomem i strukturą konsumpcji. Nabywanie
dóbr, na które innych nie stać.
Na popyt wpływają też potrzeby, preferencje, gusty, moda, zależne od wieku, miejsca
zamieszkania itp. Istotna też jest komplementarność (wzajemne się uzupełnianie dóbr w
procesie konsumpcji; oddzielnie nie można konsumować) i substytucyjności dóbr.
ELASTYCZNOŚĆ POPYTU – ukazuje, jak reaguje popyt na zmianę czynnika, które go określają;
jest to relacja między tempem zmian popytu, a szybkością zmiany czynników wpływających
na popyt. Relacja między zmianą popytu, a względną zmianą czynników określających popyt.
Istnieją trzy odmiany elastyczności popytu:

elastyczność cenowa,

elastyczność dochodowa,

elastyczność mieszana.
Elastyczność cenowa – ukazuje sposób reagowania popytu na zmianę ceny. Miernikiem
elastyczności cenowej jest współczynnik elastyczności cenowej.
Ep 
d p
:
d t pt
gdzie: dt – popyt w roku lub okresie bazowym (przyj. do porównania)
dt+1=popyt w roku lub okresie bieżącym
d= dt+1 – dt
bezwzgl. zmiana popytu (wzrost lub spadek)
d/dt – względna zmiana popytu (stopa zmian popytu, służy do mierzenia tempa zmian
popytu)
pt – cena danych produktów w roku lub okresie bazowym
p = pt+1 – pt
p/pt – względna zmiana ceny (stopa zmian ceny, mierzy tempo zmian cen).
Współczynnik elastyczności cenowej jest to relacja, między względną zmianą popytu, a
względną zmianą cen (lub: relacja między stopą zmian popytu i stopą zmian cen lub relacja
między tempem zmian popytu a tempem zmian cen).
Współczynnik ten przybiera wartości ujemne, co wynika z ujemne zależności między ceną a
popytem. Może on przybierać następujące wartości:
Ep = 0 – mamy do czynienia z popytem sztywnym – popyt nie reaguje na zmianę cen.
Niewiele jest takich dóbr (w Polsce np. sól czy trumny);
0 <IEpI <1 – niska elastyczność, popyt zmienia się wolniej niż następują zmiany cen. Taka
elastyczność jest typowa dla dóbr podstawowych.
IEpI = 1 – poziom graniczny: granica między niskim, a wysokim współczynnikiem
elastyczności cenowej popytu. Oznacza, że tempo zmian popytu jest identyczne jak tempo
zmian cen.
IEpI > 1 – teoretycznie wart. współ. elastyczności cenowej może zmierzać do
nieskończoności. Jeśli jest większa od 1 mówimy o wysokiej elastyczności cenowej popytu;
tempo zmian popytu jest większe niż tempo zmian cen. jest to charakterystyczne dla dóbr
wyższego rzędu (luksusowych). Popyt silnie reaguje na zmiany cen.
elastyczność dochodowa - relacja między względną zmianą popytu, a względną zmianą
dochodów nabywców. Inaczej: relacja między stopą zmian (tempem zmian) popytu a stopą
zmian (tempem zmian) dochodów nabywców. Określa sposób reagowania popytu na zmiany
dochodów nabywców. Miernikiem jest współczynnik elastyczności dochodowej.
Ep 
d dd
:
dt
dd t
gdzie: dt – popyt w roku lub okresie bazowym (przyj. do porównania)
dt+1=popyt w roku lub okresie bieżącym
d= dt+1 – dt
bezwzgl. zmiana popytu (wzrost lub spadek)
d/dt – względna zmiana popytu (stopa zmian popytu, służy do mierzenia tempa zmian
popytu)
ddt – dochód danych produktów w roku lub okresie bazowym
dd = ddt+1 – ddt
dd/ddt – wzgl. zmiana dochodów
Wartości w dochodowej elastyczności popytu przybierają wartości dodatnie, ponieważ popyt
zazwyczaj rośnie gdy rosną dochody nabywców.
Edd = 0 – popyt sztywny względem dochodów nabywców (nie reaguje na dochody), np. sól,
trumny.
0<Edd<1 – Niska elastyczność dochodowa. Dotyczy z reguły dóbr podstawowych. Popyt
zmienia się wolniej niż zmieniają się dochody nabywców.
Edd = 1 – wartość graniczna między popytem nisko a wysoce elastycznym, tempo zmian
popytu jest równe tempu zmian dochodów nabywców.
Edd>1 – wysoka elastyczność dochodowa popytu. Charakteryzuje dobra luksusowe
(wyższego rzędu)
elastyczność mieszana – dotyczy relacji między zmianą popytu na jedno dobro („x”), a
zmianą ceny innego dobra („Y”). i gdy X i Y pozostają w związku substytucyjnym lub
komplementarnym. Jest swoistą zmianą elastyczności cenowej. Miarą elastyczności
mieszanej jest współczynnik el. miesz.
dx py
Ep 
:
d xt
p yt
gdzie:
dxt – popyt na dobro x w roku lub okresie bazowym
dxt+1=popyt na dobro x w roku lub okresie bieżącym
dx= dxt+1 – dxt - bezwzgl. zmiana popytu (wzrost lub spadek)
xd/dxt – względna zmiana popytu na dobro x
pyt – cena dobra y w okresie bazowym
py/pyt – wzgl. zmiana dochodów
3 tożsame warianty interpretacji: 1. relacja między względną zmianą popytu na dobro X, a
względną zmianą ceny dobra Y, gdy X i Y są dobrami substytucyjnymi lub
komplementarnymi. 2. relacja między stopą zmian popytu dobra X, a stopą zmian cen dobra
Y, gdy X i Y ... 3. relacja między tempem zmiany popytu na dobro X a tempem zmian cen
dobra Y, gdy X i Y są ...
W przypadku dóbr substytucyjnych, gdy rośnie cena dobra Y to rośnie popyt na dobro X,
wówczas współczynnik elastyczności mieszanej przyjmuje wartości dodatnie. W przypadku
dóbr komplementarnych współczynnik ten przyjmuje wartości ujemne.
Em=0 – dobra X i Y nie są w żadnej zależności
0<IEmI<1 – niska elastyczność mieszana
IEmI > 1 – wysoka elastyczność mieszana.
PODAŻ, PRAWO PODAŻY, CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PODAŻ,
ELASTYCZNOŚĆ PODAŻY
Podaż – ilość towarów, która jest oferowana na rynku do sprzedania po danych cenach. Tak
rozumiana podaż jest utożsamiana z produkcją, jednak nie jest to precyzyjne określenie, gdyż
producenci nie wszystkie wytworzone produkty sprzedają, mogą np. wytwarzać na własne
potrzeby.
Prawo podaży: zależność dodatnia między zmianą cen produktów, a zmianą ilości
oferowanych dóbr. Dodatnia zależność jest pochodną kategorii zysku, ponieważ gdy rosną
ceny, to wzrasta efektywność (opłacalność) produkcji i wtedy wzrasta zysk.. Prawo podaży
ma swoje odzwierciedlenie w funkcji podaży.
Poza cenami na podaż wpływają te czynniki, które określają koszty produkcji, tzn. te, które
obok cen mają wpływ na kształtowanie się zysków czy przychodów ze sprzedaży. Są to:
a) technologia – powoduje określoną wydajność czynników produkcji. Jeżeli dzięki
technologii zwiększa się rozmiary produkcji, zmniejsza się koszty to zwiększa się zysk.
b) rzadkość czynników produkcji – na koszty produkcji składają się dostępność surowców,
czynników produkcji. Rzadkość odbija się w cenie (jeżeli rzadkość jest duża, to cena też
jest duża), a to wpływa na ograniczenie rozmiarów produkcji. Na podaż mogą wpływać
też przewidywane uwarunkowania jeśli chodzi o dostępność czynników produkcji.
c) uwarunkowania systemowo – instytucjonalne – uwarunkowania stworzone przez
państwo, a w tym nade wszystko podatkowa polityka państwa. Podatki wpływają bowiem
na zyski przedsiębiorstwa. Wzrost podatków ogranicza produkcję, spadek natomiast
stymuluje.
Elastyczność cenowa podaży – jej miernikiem jest współczynnik elastyczności cenowej
podaży. Jest on zazwyczaj wartością dodatnią, gdyż miana podaży i zmiana cen dokonują się
Es ( p ) 
s p
:
St pt
w tych samych kierunkach.
st – sprzedaż w okresie wyjściowym
s – bezwzględna zmiana podaży = st+1 – st
pt – cena w okresie bazowym
p – bezwzględna zmiana ceny = pt+1 - pt
Wzrost cen powoduje zwiększone zainteresowanie producentów, zwiększa podaż, obniża
ceny, tym samym zmniejsza efektywność produkcji.
Przedziały liczbowe elastyczności podaży są analogiczne.
Es(p) = 0 – podaż sztywna względem cen. W gosp. rynkowej niezwykle rzadko, występują
tylko gdy decyzje produkcyjne są podejmowane poza przedsiębiorstwami – szczególnie
formy interwencjonizmu państwowego. Oznacza, że funkcja podaży przebiega w bardzo
charakterystyczny sposób:
Wielkość podaży kształtuje się niezależnie od
p
f(s)
cen.
s
0< Es(p)<1 – naturalnie niski poziom współczynnika, sytuacja ta występuje, gdy pozacenowe
czynniki podaży mają duży wpływ.
Es(p) = 1 – granica między niską, a wysoką
elastycznością podaży, tempo zmian podaży i ceny jest
p
identyczne, wówczas funkcja podaży dzieli I ćwiartkę
f(s)
dokładnie na połowy.
45o
s
Es(p) >1 – dla podaży wysoce elastycznej, duży wpływ
zmian cen na podaż, minimalne zmiany w cenie
powodują ogromne zmiany w produkcji.
PIENIĄDZ
Pieniądz posiada historię odpowiadającą historii wymiany towarowej. Jej rozwój był
ściśle związany z rozwojem technologii. W początkowych fazach rozwoju cywilizacyjnego
wydajność pracy była bardzo niska, dlatego produkowano tylko dla siebie. Wraz z rozwojem
technologii powstały nadwyżki, co przyczyniło się do wymiany towarowej.
Na początku wymiana towarowa – barter (wymiana towaru za towar). Wymieniano ze
sobą nadwyżki. W miarę wzrostu rozmiarów produkcji poszukiwanie producentów nadwyżek
stało się coraz trudniejsze. Powstał pierwszy pieniądz – pośrednik wymiany (jakiś towar – np.
skóry zwierząt itp.). Pecunia (łac.) – bydło – swego czasu funkcje pieniądza sprawowało
bydło. Pieniądze stały się ekwiwalentem wymiany. Nie było sensu szukać producenta
nadwyżek, który chciał wymienić nasze nadwyżki.
Z czasem pojawiły się pieniądze metalowe. Początkowo monety bito z różnych
stopów metali, później z kruszców (złota, srebra). Rozwój produkcji spowodował, że
światowe zasoby srebra i złota stały się za małe, dlatego powstał pieniądz papierowy, który
nie miał już wartości wewnętrznej. Współcześnie istnieje jeszcze pieniądz bezgotówkowy
(zapis na koncie bankowym).
Funkcje pieniądza
Pierwotna funkcja pieniądza to pośredniczenie w wymianie. Początkowo T – T (towar –
towar), później T – P – T – P.
1. Pieniądz pośrednicząc w wymianie jest czynnikiem, który powoduje przemieszczanie
towarów, a zarazem sam w czasie tego przemieszczania cyrkuluje, czyli funkcja
pośrednika wymiany (cyrkulacja pieniądza, obsługa transakcji).
2. Funkcja płatnicza – możliwość regulowania zobowiązań przy wykorzystywaniu
pieniądza. W tym także zobowiązań odłożonych czy odroczonych(kredytowanych). Spłata
kredytów jest również zaliczana do tej funkcji.
3. Funkcja miernika wartości – pieniądz służy do mierzenia rynkowej wartości towarów i
usług. Pieniądz określa tę wartość w postaci cen.
4. Funkcja złożona – gromadzenia pieniądza, co może często oznaczać wycofanie
pieniądza z obiegu. Jest to funkcja złożona w zależności od celu, w jakim się gromadzi:

jeżeli jest gromadzony dla samego gromadzenia, pieniądz spełnia funkcję tezauryzacji
(gromadzenia skarbu);

jeżeli jest gromadzony, aby w przyszłości uruchomić (lub rozszerzyć) działalność
gospodarczą wówczas spełnia funkcję akumulacji (gromadzenie na cele ekspansji
gospod.).

jeżeli jest gromadzony, aby w przyszłości nabyć dobro o relatywnie wysokiej cenie –
spełnia funkcję oszczędzania.
5. Funkcja pieniądza międzynarodowego – dotychczasowe funkcje były wykonywane
przede wszystkim na rynku krajowym. Ale pieniądz może obsługiwać współpracę
międzynarodową (pośredniczy w wymianie, jest miernikiem wartości, jest środkiem
płatniczym). Spełnia na rynku międzynarodowym wszystkie funkcje, które spełnia na
rynku krajowym. O dużym potencjale gospodarczym są pieniądze o dużej wiarygodności
(USD, DEM, jen japoński, funt angielski, frank szwajcarski i francuski).
CENA
Cena – pieniężne odzwierciedlenie wartości towarów. W gosp. rynkowej ceny kształtowane
są na ogół poprzez autonomiczny mechanizm rynku. Tym nie mniej zmiany jakie dokonały
się w strukturach gosp. rynkowej spowodowały, że możemy mówić o 2 rodzajach cen:

ceny wolne (parametryczne),

ceny administrowane.
Ceny wolne są rezultatem gry sił rynkowych, są rezultatem relacji między popytem, a podażą.
Na takie ceny nie ma wpływu pojedynczy uczestnik rynku – stanowią wypadkową zachowań
producentów i konsumentów. Ceny są niejako dane i stanowią istotny parametr, którym
kieruje się w swoich ekonomicznych zachowaniach.
Ceny administrowane mogą być na 2 sposoby:

przez instytucje państwa

przez przedsiębiorstwa
Państwo prowadząc działalność interwencyjną, czasem decyduje się na ingerencję w
zakresie cen. Częściej ustanawia ceny minimalne, rzadziej ceny maksymalne. Ceny
minimalne mają na celu ochronę krajowych producentów (szczególnie rolnictwa). Mają one
zapewnić minimalną efektywność w okresach kryzysu nadprodukcji, co w rolnictwie wiąże
się z klęską urodzaju. ceny maksymalne – mogą być ustanowione w odniesieniu do niektórych
ważnych rejonów gospodarki.
Ceny
są
administrowane
przez
przedsiębiorstwo
w
warunkach
rynku
zmonopolizowanego. Monopole prowadzą własną politykę cenową i narzucają ceny na rynku.
Mogą także różnicować ceny dla różnych odbiorców; różnych segmentów rynku. Kontrola
monopoli nad rynkiem dokonuje się poprzez ceny. Znalazło to potwierdzenie w slumpflacji
(inflacja w początkowym okresie kryzysu) i stagflacji (następny etap, oznacza inflację w
okresie kryzysu, wzrost poziomu cen rynkowych i spadek siły nabywczej pieniądza).
Elementy, które zawiera w sobie cena:

koszty produkcji (musi zapewnić zwrot kosztów produkcji),

zapewnia zysk (nadwyżkę),
Koszty produkcji i zysk zawarte w cenie otrzymuje producent. jest to tzw. cena fabryczna.
Ale towary przekazywane są do handlu po cenach zbytu. Na producenta nałożony jest
obowiązek uregulowania pośrednich (od zakupów, VAT, akcyzowy) i bezpośrednich (od
dochodów) podatków. Podatki pośrednie płaci konsument, ale fizycznie podatki te
odprowadza producent.
CENA ZBYTU = cena fabryczna (koszt produkcji + zysk) + cena zawierająca podatki
pośrednie
Współcześnie sfera handlu obejmuje 2 piony: handel hurtowy i detaliczny. Handel
hurtowy dostarcza towary do sklepów, to handel między handlowcami. W sklepie towar
sprzedawany jest detalicznie. Z tytułu usługi handlowej towar podlega zwiększeniu ceny o
ceny usługi handlowej, zwane marżą handlową. Obejmuje ona koszty funkcjonowania sfery
handlu, zysk od kapitału zaangażowanego w handlu.
Ze względu na podział organizacji handlu możemy wyróżnić:

marżę hurtową – cena za funkcjonowanie usługi handlowej hurtowej, po dodaniu do ceny
zbytu marży hurtowej otrzymujemy cenę hurtową, po której towar dostarczany jest do
sklepów,

marżę detaliczną – doliczaną przez sklepy, po czym otrzymamy cenę detaliczną.
Ostatecznie finalny nabywca w sklepie płaci cenę, w której zawarte są: koszt
produkcji, zysk producenta, podatki pośrednie, marża hurtowa, marża detaliczna.
Funkcje cen (są w dużej mierze sprzężone i wzajemnie się warunkują).
1. informacyjna – cena jest źródłem informacji dla uczestników rynku. Sprzedawcę cena
informuje jaki osiągnie (lub może osiągnąć) rezultat, jeżeli zdecyduje się sprzedać towar.
Nabywcę natomiast
informuje jakie zasoby
powinien przeznaczyć
na zakup
interesującego go towaru. Funkcja ta ma znacznie przed transakcją (kiedy podejmowane
są decyzje o przeprowadzeniu transakcji),
2. dochodowo – kosztowa – ceny sprzedawanych towarów wyznaczają dochody
sprzedawców. Są wyznacznikiem realnych korzyści odnoszonych ze sprzedaży towarów.
Funkcja kosztowa – pozostaje dla nabywcy – określa jakie są koszty nabycia towarów. Z
jednej strony funkcja określa poziom zadowolenia sprzedawcy z jednej strony, a z drugiej
poziom „przykrości” dla nabywców.
3. redystrybucyjna – poprzez ceny dokonuje się ostateczny podział produktu krajowego,
który został w gospodarce wytworzony. Relacje cenowe określają udział w produkcie
krajowym uczestników transakcji. Jeśli ceny rosną jest to korzystna sytuacja dla
sprzedawców, jeżeli spadają – rośnie udział nabywców w produkcie krajowym Ceny
urealniają indywidualne dochody. Funkcja redystrybucyjna znajduje swój wyraz
zewnętrznie w poziomie konsumpcji gospodarstw domowych.