SOCJOLOGIA STAROŚCI Kapitał społeczny a jakość życia seniorów
advertisement
SOCJOLOGIA STAROŚCI Kapitał społeczny a jakość życia seniorów Mariusz Kwiatkowski Instytut Socjologii Pracownia Sieci Społecznych OnLab Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Cele wykładów • • • Poznanie nowych koncepcji socjologicznych Poznanie sposobów stosowania ich w diagnozowaniu sytuacji seniorów Poznanie sposobów stosowania ich w działaniach na rzecz poprawy jakości życia seniorów Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Tematy wykładów • • • • • Starzenie się i jakość życia w ujęciu socjologii Jakość życia seniorów Kapitał społeczny i sieci społeczne a jakość życia seniorów Zaufanie i nieufność Poprawa jakości życia seniorów w perspektywie sieciowej Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej I STARZENIE SIĘ I JAKOŚĆ ŻYCIA W UJĘCIU SOCJOLOGII Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 1.1. Nowe tendencje w socjologii • Inter- i transdyscyplinarność • Znaczenie „miękkich zmiennych” • Nurt interpretatywny • Socjologia codzienności • Socjologia ciała Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 1.2. Socjologia ciała – zdrowie, choroba, starzenie się 1. Społeczne podstawy zdrowia • Klasa, płeć, rasa, zasada odwrotnie proporcjonalnej opieki 2. Medycyna a społeczeństwo Biomedyczny model zdrowia i jego krytyka 3. Socjologiczne teorie zdrowia i choroby • Rola chorego • Piętno • Zdrowie a starość (Anthony Giddens) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Zagadnienia dotyczące starzenia się podejmowane przez socjologów •Problemy związane z procesem starzenia się (indywidualne i zbiorowe) •Zróżnicowanie sytuacji osób starych •Pozycja społeczna osób starych •Dyskryminacja osób starych (ageism) •Solidarność międzypokoleniowa (m.in. antykonsumpcjonizm) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 1.3. Jakość życia – definicje i kryteria Dobrostan fizyczny i psychiczny, poczucie satysfakcji Wyznaczniki: -Obiektywne -Subiektywne Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Subiektywne wyznaczniki jakości życia •fizyczne – ból, samopoczucie, dolegliwości •psychiczne – nadzieja, depresja, poczucie własnej godności •społeczne – sposób spędzania wolnego czasu, satysfakcja z pracy •międzyludzkie – wsparcie społeczne, relacje ze współmałżonkiem. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Obiektywne wyznaczniki jakości życia •stan zdrowia oparty o badania laboratoryjne •diagnoza związana z psychopatologią •pozycja społeczno ekonomiczna – dochód, warunki mieszkaniowe • ilość i jakość kontaktów społecznych Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej II JAKOŚĆ ŻYCIA SENIORÓW Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 2.1. Czynniki samooceny jakości życia seniorów • Sprawność funkcjonalna • Występowanie zaburzeń procesów psychicznych oraz depresji • Czynniki socjoekonomiczne (zasada relatywnej deprywacji) • Poczucie wsparcia Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej III KAPITAŁ SPOŁECZNY I SIECI SPOŁECZNE A JAKOŚĆ ŻYCIA SENIORÓW Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 3.1. Koncepcje kapitału społecznego i sieci społecznych i ich zastosowanie •Przyczyny zainteresowania KS i sieciami społ. •Kapitał społeczny a dobro wspólne •Kapitał społeczny jako zasób indywidualny KS wiążący (bonding) KS pomostowy (bridging) KS łączący (linking) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 3.2. Kapitał społeczny a jakość życia seniorów •Skutki starzenia się społeczeństw (Klimczuk) •Rekomendacje zespołu badawczego Polsenior •Czy wzmocnienie KS może być odpowiedzią na wskazane problemy? Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Potencjały ludzi starych •ekonomiczny (wypełniają deficyty finansowe swoich rodzin); •konsumencki (zapotrzebowanie na specyficzne towary i usługi); •opiekuńczy i samopomocowy (ich aktywność stanowi alternatywę dla instytucji publicznych); •kulturowy (przywiązanie do tradycji oraz wartości uniwersalnych i narodowych utrwalających tożsamość); •integracyjny i emocjonalny (bezinteresowna aktywność w środowisku rodzinnym i lokalnym, np. we wspólnotach wyznaniowych i organizacjach pozarządowych); •edukacyjny (przekaz pokoleniowy, doradztwo w relacjach zawodowych i środowiskowych); •polityczny (zdyscyplinowany elektorat). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Odmiany KS seniorów •KS wiążący (rodzinny) •KS wiążący / pomostowy (religijny) •KS pomostowy i łączący (stowarzyszenia, różnice między DPS a UTW) (A. Klimczuk) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 3.3. KS a zdrowie seniorów •Charakterystyka badań •Szwedzi i Finowie (porównanie) •KS jako czynnik zdrowia (Fredrica Nyqvist Abo, 2009) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej IV ZAUFANIE I NIEUFNOŚĆ Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 4.1. Koncepcje zaufania i nieufności •Definicja i funkcje zaufania •Odmiany zaufania •Kryteria obdarzania innych zaufaniem Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 4.2. Zaufanie jako fundament życia społecznego •Zaufanie a aktywność i zaangażowanie •Pułapki nieufności •Zaufanie a jakość życia codziennego Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 2.2. Ocena jakości życia seniorów w świetle badań Polsenior •Oceny ogólne Dobrze i bardzo dobrze - 59,6% (mężczyźni 64,2%) Źle i bardzo źle – 5,5% (mężczyźni 4,6%) Region południowo – wschodni – 65,7% Region południowo – zachodni – 53, 7% •Oceny stanu zdrowia Zadowolone i bardzo zadowolone – 45% Zdecydowanie niezadowolone – 21,2% •Relacje społeczne Kobiety / mężczyźni Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 2.3. Sytuacja rodzinna i więzi społeczne seniorów •Samotnie – 18,2% •Małżeństwo – 31,1% (1+1) •jednopokoleniowe rodziny to ok. 50% ! •Małżeństwo z dziećmi – 14,3% (1+1+dzieci) 1+ dzieci - 8% •Małżeństwo, dzieci, wnuki – 10,8% •1+dzieci+wnuki – 7,7% •Inne konfiguracje Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Problem samotności seniorów •Pozytywna ocena relacji rodzinnych (86%) •Na wsi – 1/8 •Do 200 tys. – 1/5 •200-500 tys. – ¼ •Ponad 500 tys. – ponad ¼ •Samotność kobiet Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Jedno- dwu i trzypokoleniowe rodziny osób starych • Na wsi – 36% / 24,4% / 28,7% • Do 20 tys. – 50,8% / 22% / 19,2% • 20-50 tys. – 55% / 21% / 12,5% • 50-200 tys. - 56,2% / 21,1% / 12,1% • 200-500 tys. – 56,2% / 20,3% / 13,3% • Ponad 500 tys. – 61% / 22% / 7,8% Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Życie rodzinne a poczucie osamotnienia Relatywnie częściej poczucie osamotnienia mają: • kobiety, • osoby mieszkające samotnie lub tylko z dziećmi (bez męża / żony) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 4.3. SUBSTYTUTY ZAUFANIA WG P. SZTOMPKI •wiara w opatrzność •korupcja •nadmierna czujność, osobisty nadzór i kontrola nad innymi •uciekanie się do instytucji prawnych •gettoizacja Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej V POPRAWA JAKOŚCI ŻYCIA SENIORÓW W PERSPEKTYWIE SIECIOWEJ Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 5.1. Zasady działania na rzecz poprawy jakości życia seniorów •Zasada pomocniczości (pomoc dla samopomocy) •Zasada wykorzystania i wzmacniania potencjałów •Zasada „podwójnej ingerencji” (od dołu i od góry) •Zasada zróżnicowania środków działania Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 5.2. Diagnozowanie i wzmacnianie sieci osobistych osób starszych Studium przypadku •Generator imion •Generator zasobów •Generator pozycji Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej 5.3. Tworzenie lokalnych sieci współpracy na rzecz seniorów Studium przypadku II Infrastruktura KS seniorów (wg Klimczuka) 1. Organizacje wspierające osoby starsze w sferze zdrowotnej 2. Organizacje skupiające osoby starsze i działające na ich rzecz Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Infrastruktura c.d Organizacje wspomagające ludzi starszych jako osoby biedne i samotne 4. Organizacje wspierające domy pomocy społecznej lub prowadzące placówki opieki dla ludzi starszych 5. Organizacje popularyzujące zagadnienia z zakresu gerontologii Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Praktyczne wskazówki 1. Przełamywanie barier między sektorami (publiczny, obywatelski, biznesu, polityki) 2. Rozpoznanie i pozyskanie sojuszników („łącznicy”) 3. „Import” sprawdzonych modeli działania i dobrych praktyk 4. Deficyt wzorów aktywności seniorów jako wyzwanie Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Praktyczne wskazówki c.d 5. Pułapki działań pozornych (członkostwo a uczestnictwo, biurokracja, nadaktywni) 6. Wykluczenie cyfrowe seniorów jako wyzwanie i szansa 7. Instytucjonalizacja i transgraniczność 8. Odrobina PR •wystąpienia publiczne •relacje z mediami •wizualizacja •obecność w Internecie Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej Dziękuję za uwagę Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowany ze środków Unii Europejskiej
