praca magisterska - polityka piezna (24 strony)

1. Pojęcie i cele polityki pieniężnej
1.1. Pojęcie
1.2. Cele
1.2.1. Finalne
1.2.2. Operacyjne
1.2.3. Pośrednie
2. Podmioty i instrumenty polityki pieniężnej.
2.1. Podmiot – Bank Centralny
2.1.1. Wpływ Banku Centralnego na politykę pieniężną
2.1.1.1.
Regulowanie podaży pieniądza
2.1.1.2.
Regulowanie stopy procentowej
2.1.1.3.
Regulowanie stopy dyskontowej
2.2. Instrumenty
2.2.1. Oddziałujące na płynność bankową
2.2.1.1.
Stopa dyskontowa
2.2.1.2.
Operacje otwartego rynku
2.2.1.3.
Rezerwy obowiązkowe
2.2.2. Bezpośrednio kontrolujące działalność kredytową
3. Typy polityki pieniężnej
3.1. Ekspansywna
3.2. Restrykcyjna
4. Realizacja polityki pieniężnej
Wstęp
Aktywność państwa w sferze gospodarki wynikająca z niedoskonałości rynku jest
cechą charakterystyczną obecnych gospodarek rynkowych. Państwo może oddziaływać
na gospodarkę poprzez instytucje na różnym poziomie - lokalnym, regionalnym i
krajowym za pomocą dwóch rodzajów polityki: fiskalną i monetarną.
Polityka fiskalna oddziaływuje na gospodarkę za pomocą metod bezpośrednich
poprzez kształtowanie wydatków i dochodów czyli wpływa ona na zmiany w zakupach
rządowych, płatnościach transferowych dla sektora prywatnego i odsetkach od długu
państwowego.
1.1 Pojęcie
Natomiast
polityka pieniężna -polega na regulowaniu stopy wzrostu podaży
pieniądza krajowego w celu wspierania rozwoju gospodarczego oraz stabilizowania
poziomu produkcji i zatrudnienia1.
W naszym referacie zajmiemy się polityką pieniężną.
1.2 Cele polityki pieniężnej
Głównym celem polityki pieniężnej, podobnie jak polityki gospodarczej, jest
zapewnienie wzrostu gospodarczego bez inflacji.
W praktyce cele polityki monetarnej związane są z:
 regulowaniem podaży pieniądza w obiegu, po to aby przeciwdziałać inflacji i
zatorom płatniczym;
 ustalaniem stopy procentowej na poziomie zapewniającym odpowiednią alokację
zasobów oraz wyborem między oszczędnościami i inwestycjami;
 zapewnieniem odpowiedniego poziomu rezerw walutowych i kursu walutowego.
1
B. Winiarski „Polityka ekonomiczna”
Cele polityki pieniężnej są związane ze stabilnością gospodarki, tj. przede
wszystkim z ograniczeniem inflacji, pobudzeniem inwestycji i wzrostu gospodarczego,
ochroną kursu waluty oraz finansowaniem długu publicznego.
Problem celów polityki pieniężnej do lat dziewięćdziesiątych był rozpatrywany w
formie triady celów polityki pieniężnej, w której skład wchodziły cele: finalne,
pośrednie, operacyjne.2
1.2.1 Cele finalne
Cele finalne (ostateczne) wyznaczane są często na płaszczyźnie prawno-politycznej
w postaci:
 działań antycyklicznych,
 stabilizacji,
 wzrostu gospodarki,
 likwidacji bezrobocia,
 pobudzania inwestycji,
 stabilizacji cen,
 ochrony kursu waluty,
 stabilnego rynku finansowego,
 finansowania długu publicznego,
 osiągania realnej wielkości PKB,
 pożądanego stanu bilansu płatniczego.
Powyższe cele można ująć w dwóch podstawowych grupach jako:
(1) związane ze sferą realnej gospodarki np. wzrost gospodarczy;
(2) powiązane ze zjawiskami pieniężnymi, np. inflacja.
2
J.Czechowska „Rynek Pieniężny”
Cele finalne zmieniające się w czasie są zazwyczaj traktowane jako
oczekiwane pozytywne wartości. Trzeba zauważyć, że Bank Centralny
nie kontroluje celów finalnych w sposób bezpośredni. Bank Centralny
może mieć na nie wpływ poprzez różnego rodzaju instrumenty polityki pieniężnej
takie jak, operacje otwartego rynku, stopa kredytu refinansowego czy inne, które będą
wyjaśnione w dalszej części referatu.
1.2.2 Cele operacyjne
Cele operacyjne polityki pieniężnej są wielkościami bezpośrednio uzależnionymi od
poczynań Banku Centralnego.
Cele operacyjne są łatwo kwantyfikowalne i obserwowalne statystycznie, czyli
ilościowo wymierne i dostępne dla władz monetarnych (dzięki tym właściwościom
można przewidzieć ich wielkość w przyszłości). Jednak cele operacyjne takie, jak
utrzymywanie
określonego
poziomu
krótkoterminowej
stopy
procentowej
od
depozytów międzybankowych, kształtowanie bazy monetarnej, czy wolnych rezerw w
banku nie dają odpowiedzi na pytanie, jaki jest ich wpływ na cele finalne np. na
nominalny produkt globalny, ponieważ nie ma między nimi bezpośredniego związku.
Stąd w latach siedemdziesiątych wprowadzono pojecie celów pośrednich.
1.2.3 Cele pośrednie
Cele pośrednie mają być związane z celami finalnymi o których mowa była
wcześniej i instrumentami polityki pieniężnej.
Informacje na temat ich wielkości powinny być dobrej jakości i dostępne z
niewielkim opóźnieniem.
W zakresie wyboru celów pośrednich polityki pieniężnej wyróżnia się dwa
zasadnicze podejścia. W pierwszym przypadku wychodzi się z założenia, że inflacja w
długim i średnim horyzoncie czasowym jest w znacznej mierze zdeterminowana przez
procesy monetarne, stąd polityka pieniężna dążąca do ograniczenia inflacji powinna
realizować jako cel pośredni
operacyjny
agregat
w miarę szeroki agregat monetarny, a jako cel
monetarny
poddający
się
bezpośredniej
kontroli
banku
centralnego. Ten tok rozumowania jest wynikiem koncepcji relatywnie stabilnego
mnożnika pieniężnego, wiążącego wielkość pieniądza kreowanego bezpośrednio przez
bank centralny z całością zasobów pieniężnych wykreowanych przez system bankowy.
W drugim podejściu wychodzi się z założenia, że gdy sektor gospodarczy jest
stabilny i nie stanowi źródła zaburzeń, to bardziej skuteczne dla stabilizowania
gospodarki jest wykorzystanie jako celów pośrednich i (lub) operacyjnych stóp
procentowych.
Natomiast
w
przypadku,
gdy
finansowa
część
gospodarki
charakteryzuje się większą stabilnością (w tym popytu na pieniądz), to bardziej
efektywne będzie wykorzystanie w tej roli agregatów monetarnych. W tym podejściu
uważa się zatem, że wybór, czy stopa procentowa, czy podaż pieniądza, zależy od
porównania niestabilności na rynku towarowym i pieniężnym. I tak, gdy bardziej
rozchwiany jest rynek towarów, to celem polityki pieniężnej będzie stabilizacja cen
poprzez określenie wzrostu rodzaju pieniądza.
Gdy większą niestabilność wykazuje rynek pieniężny, to powinno się preferować
jako cel wybór stopy procentowej.3
3
J.Czechowska „Rynek Pieniężny”
2 Podmioty i instrumenty polityki pieniężnej.
Polityka pieniężna jest realizowana głównie przez bank centralny, który w
gospodarce rynkowej powinien oddziaływać na system bankowy(tj. na banki
komercyjne) i na gospodarkę metodami pośrednimi.
2.1 Podmiot – Bank Centralny
Instytucją publiczną za pośrednictwem której państwo prowadzi politykę pieniężną,
jest bank centralny.4
Początkowo banki centralne był instytucją prywatną nastawioną na zysk. W miarę
wzrostu ich znaczenia jako instytucji finansujących działalność państwa, oraz coraz
większego
nacisku
kontrolowanie
kładzionego
przez
rządy
w
poszczególnych
krajach
na
ilości pieniądza w obiegu, ich działalność była w coraz większym
stopniu poddawana kontroli państwowej.5
Bank centralny spełnia trzy podstawowe funkcje:
 jest instytucją emitującą pieniądz gotówkowy
 jest bankiem banków
 jest bankiem państwa
Bank Centralny jest instrumentem realizującym rządowe funkcje dotyczące kontroli
systemu kredytowego.
Ponadto może on:
• kontrolować rozmiary emisji nowych banknotów;
• udzielać pożyczek bankom komercyjnym;
• kierować strukturą i wysokością stawek oprocentowania kredytów i pożyczek;
4
5
B. Winiarski „Polityka ekonomiczna”
D. Begg „Ekonomia”
• przeprowadzać operacje transferu pieniędzy, złota i innych walorów do
centralnych banków innych krajów.
Bank centralny, wykonując swoje funkcje, powinien zmierzać do osiągnięcia
określonych celów ekonomicznych i społecznych. Są one na ogół sformułowane w
ustawach. Z analizy tych aktów wynikają trzy zasadnicze zadania:
• utrzymanie równowagi pieniężnej (walutowej);
• zapewnienie wzrostu stopnia pełnego zatrudnienia i dochodów;
• podnoszenie poziomu gospodarczego i dobrobytu społeczeństwa.
Obecnie NBP wykonuje takie typowe czynności bankowe, wymienione w art. 11
prawa bankowego:
• prowadzenie rachunków bankowych,
• przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i lokat terminowych,
• przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych,
• udzielanie i zaciąganie kredytów i pożyczek pieniężnych,
• operacje czekowe i wekslowe,
• przyjmowanie i dokonywanie lokat w bankach krajowych i zagranicznych,
• udzielanie oraz przyjmowanie poręczeń i gwarancji bankowych,
• obrót wartościami dewizowymi,
• prowadzenie obsługi finansowej obrotów za granicą,
• obsługa pożyczek państwowych,
• emitowanie papierów wartościowych i obrót nimi,
• dokonywanie zleconych czynności związanych z emisją papierów wartościowych,
• przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych,
• udostępnianie skrytek sejfowych.
Podstawą prawną działania banków centralnych są odrębne ustawy. Obok ustaw
mogą być statuty. Banki centralne są spółkami prawa handlowego lub instytucjami
(korporacjami) prawa publicznego. NBP prowadzi rachunki budżetu i jednostek
budżetowych;
określa również, w porozumieniu z ministrem finansów, zasady obsługi kasowej
budżetu państwa.
Bank centralny, oprócz wymienionych już czynności, administruje rezerwą
dewizową, która stanowi wyrównawczy lub stabilizacyjny fundusz walutowy.
2.1.1.1 Regulowanie podaży pieniądza
Władze publiczne usiłują, najogólniej rzecz biorąc, dostosować wzrost podaży
pieniądza do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nie dającego się
uniknąć wzrostu cen.
Istnieje wiele definicji ilości pieniądza w obiegu. W praktyce można je sprowadzić
do dwóch kategorii: definicji ilości pieniądza w wąskim rozumieniu oraz definicji ilości
pieniądza w szerszym rozumieniu. Ilość pieniądza w wąskim rozumieniu, określana
symbolem M1, obejmuje gotówkę oraz depozyty płatne na żądanie. To właśnie do tego
agregatu odwołują się generalnie ekonomiści, mówiąc o pieniądzu. Przede wszystkim
bank centralny, spełniając funkcje emisyjne, może w sposób bezpośredni regulować ilość
pieniądza gotówkowego, tzn. zwiększać lub ograniczać jego emisję.
Szersze agregaty pieniężne, poza gotówką i depozytami płatnymi na żądanie,
obejmują także quasi-pieniądz, czyli pewne substytuty pieniądza.
Na przykład M2 obejmuje M1 oraz depozyty terminowe w bankach komercyjnych,
a M3 zawiera M2 oraz depozyty terminowe niebankowych instytucji finansowych.
Prawidłowe określanie podaży pieniądza komplikują także innowacje finansowe,
które zwiększyły znacznie ilość i różnorodność aktywów finansowych występujących w
charakterze pieniądza lub jego substytutu. Zmieniają one skład agregatów pieniężnych
oraz stosunki między nimi a celami ostatecznymi polityki pieniężnej.
W związku z tym pojawia się nawet obawa, że z powodu tych nowych form
pieniądza lub quasi-pieniądza skuteczność polityki pieniężnej może być ograniczona.
2.1.1.2 Operowanie zmianami stopy procentowej
Stopa procentowa jest ceną płaconą przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału
pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował swój pieniądz. Ta cena, ogólnie
wyrażona w procencie kapitału pożyczkowego, jest skalkulowana w odniesieniu do
pewnego okresu, zwykle rocznego, chociaż można stosować również inne okresy, np.
kwartalne i miesięczne. We współczesnej gospodarce stopa procentowa może pełnić
dwie funkcje:
- funkcję wskaźnika-informatora o polityce pieniężnej oraz funkcję
bodźca. Stopa procentowa jako wskaźnik informuje o intencjach rządu, np.
o tym,
jaką będzie prowadził politykę (ekspansywną czy restrykcyjną). Stopa procentowa jako
bodziec może wpływać na zachowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
Faktycznie wpływ stopy procentowej na realne procesy gospodarcze jest
ograniczony, ponieważ:

Poszczególne sektory gospodarki w zróżnicowany sposób reagują na
wzrost czy obniżenie stopy procentowej. Najmniejszy wpływ zmiana stopy procentowej
wywiera na działalność wielkich korporacji, charakteryzujących się wysoką zdolnością do
samofinansowania. Wpływ największy ma ona natomiast na małe przedsiębiorstwa,
opierające swoją działalność na funduszach pochodzących z kredytów.

Pewne
inwestycje
mają
podstawowe
znaczenie
dla
przetrwania
przedsiębiorstwa, np. inwestycje modernizacyjne, niezbędne do sprostania konkurencji
na rynkach, lub inwestycje umożliwiające dostosowanie struktury produkcji do zmian w
strukturze popytu, prowadzone niezależnie od zmian oprocentowania kredytu.

Przedsiębiorstwo może akceptować płacenie wysokiej stopy procentowej,
gdy może przerzucać wzrost kosztów na cenę, bez ryzyka utraty rynku zbytu.
Władze publiczne starają się ograniczać wahania stopy procentowej. Aby to
uczynić, muszą mieć możliwość elastycznej kreacji pieniężnej. Muszą jednak zwracać
uwagę, aby tego rodzaju działania nie naruszały globalnej równowagi pieniężnej.
2.1.1.3 Oddziaływanie na kurs walutowy
Celem
pośrednim
polityki
pieniężnej
może
być
także
stabilizacja
kursu
walutowego, zwłaszcza w krajach, w których udział handlu zagranicznego w produkcie
narodowym jest bardzo duży. Orientowanie się więc w polityce pieniężnej na kurs
walutowy oznacza, że uwzględnia się jego duży wpływ na ceny eksportu i importu oraz
pośredni wpływ na poziom cen krajowych.
Kurs walutowy jako wskaźnik sygnalizuje zmiany w tej dziedzinie. Spadek
płynnego kursu walutowego wskazuje, że polityka pieniężna jest zbyt liberalna i że
nadmierny popyt wywołuje nadwyżkę importową oraz towarzyszącą temu deprecjację
waluty krajowej. Odwrotnie, nadmiernie restrykcyjna polityka pieniężna powoduje
nadwyżkę eksportową i aprecjację waluty krajowej.
Kurs walutowy nie w pełni jednak wyraża zmiany w sytuacji i polityce pieniężnej,
ponieważ:
1. Nie tylko wpływa na poziom cen krajowych, ale i jest przez nie
determinowany. Jeśli kurs walutowy i ceny krajowe wzajemnie na siebie
oddziałują, to trudno uznać, że kurs walutowy sygnalizuje w sposób dokładny zmiany w
podaży pieniądza i w poziomie inflacji lub deflacji w gospodarce narodowej.
2. Wahania kursu walutowego, zwłaszcza w krótkich okresach, są wywoływane
nie tylko przez zmiany w stopie inflacji w kraju i za granicą, ale także przez przepływy
kapitału, interwencje walutowe władz, koniunkturalne zmiany w gospodarce światowej.
Stosunkowo najbogatsze doświadczenia w posługiwaniu
2.2 Instrumenty
2.2.1 Oddziałujące na płynność bankową
2.2.1.1 Rezerwy obowiązkowe
Ze względu na to, że na ogół rezerwa nie jest oprocentowana jest faktycznie
formą podatku, który muszą płacić banki komercyjne rzecz banku centralnego, a
ponieważ jest nim na ogół bank państwowy, to pośrednio jest to dochód budżetu.
Podstawą, od której oblicza się rezerwę obowiązkową, są wkłady niebanków w
bankach. Bank centralny ustala stopę rezerwy obowiązkowej, która określa, jaka część
tych wkładów powinna się znaleźć na jego rachunku. W ten sposób banki dysponują
dodatkowym instrumentem sprzyjającym utrzymaniu ich płynności w krótkim czasie.
Przy ustalaniu wielkości stopy obowiązkowej rezerwy mogą być stosowane
różne stopy procentowe, w zależności od rodzaju wkładu. I tak, zróżnicowanie może
zależeć od:

terminów zobowiązań, a więc od tego, czy są to wkłady a vista, czy
terminowe;

osoby właściciela, a więc od tego, czy są to wkłady osób fizycznych o
charakterze oszczędności czy wkłady osób prawnych;

wielkości wkładu, zwłaszcza wkładów a vista;

miejsca zamieszkania tych, którzy mają wkłady w banku.
Polityka obowiązkowych rezerw może także służyć określonej redystrybucji
środków
między
bankami.
Wysokość
stopy
obowiązkowej
rezerwy,
pozwalająca
nagromadzić bankowi centralnemu poważne środki pieniężne, a pozbawić ich bogate
banki, stwarza możliwość uruchomienia większego kontyngentu kredytu redyskontowego
czy lombardowego, ale na ogół w większym stopniu nie dla tych banków, które muszą
utrzymać największe obowiązkowe rezerwy. Może to także nastąpić przez większy skup
papierów wartościowych. Celowe jest ustalenie przez Parlament lub Radę Banków
maksymalnej wysokości obowiązkowej rezerwy. Natomiast wysokość tej rezerwy dla
poszczególnych rodzajów wkładów i ewentualnie banków ustala już prezes banku
centralnego
Funkcją obowiązkowej rezerwy jest tworzenie stabilnego popytu na pieniądz
banku centralnego. Z drugiej strony rezerwy te spełniają rolę „zderzaka płynności", jeżeli
mogą wykonywać swój obowiązek rezerw nie w odniesieniu do każdego dnia, lecz do
przeciętnej miesięcznej. Pozwala to bankom neutralizować nieoczekiwaną zmianę
płynności,
dzięki
możności
elastycznego
obowiązkowych.
2.2.1.2 Operacje otwartego rynku
wykorzystania
swoich
zasobów
rezerw
Polityka otwartego rynku polega na tym, że bank centralny jest upoważniony
do
zakupu
i
sprzedaży
krótkoterminowych
papierów
wartościowych,
przeważnie
państwowych. Są to przede wszystkim weksle skarbowe. Bank centralny zakupuje te
papiery wartościowe według stopy zakupu (odebranie), a sprzedaje według stopy
sprzedaży (doręczenie). Zakup papierów wartościowych z jednej strony powiększa
aktywa banku centralnego, z drugiej zaś zwiększa obieg pieniądza. Natomiast sprzedaż
papierów wartościowych z własnego portfela przez bank centralny zmniejsza aktywa
banku i działa restrykcyjnie - zmniejsza obieg pieniężny.
W wielu krajach przy operacjach otwartego rynku banki mają tzw. Depozyty
dyspozycyjne papierów wartościowych w banku centralnym, tak że nie jest potrzebne
czasochłonne przenoszenie papierów wartościowych na bank centralny.
Operacje otwartego rynku mogą być dokonywane przez przetarg ilościowy bądź
procentowy.
W pierwszym przypadku bank centralny ustala wysokość stawki zakupu (tzw.
stalą stawkę), a banki komercyjne podają kwoty, jakie chciałyby sprzedać bankowi
centralnemu po tej stawce. W odpowiedzi na złożenie oferty bank centralny rozdziela
ustaloną przez siebie kwotę zakupu proporcjonalnie do wielkości złożonych ofert.
W przetargu procentowym banki komercyjne podają stawkę procentową, po której
chciałyby zawrzeć transakcję. Bank centralny, w ramach ustalonej przez siebie kwoty,
przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które zaproponowały najwyższą
stawkę. Wysokość ostatecznej stopy procentowej jest ustalana na podstawie najniższej
(marginalnej) stawki przydziału. Przy przetargu procentowym tendencje rynkowe mają
większy wpływ na kształtowanie się wysokości procentu.
Bank centralny może połączyć operację zakupu papierów wartościowych z
uzgodnieniem warunków ich odkupienia w określonym terminie. Są to przede wszystkim
operacje repurchase agreement {repo) i reverse repurchase agreement (reverse repo),
będące umowami odkupu.
Operacja repo polega na kupnie papierów wartościowych po określonej enie z
jednoczesnym odkupieniem tych papierów po cenie wyższej w określonym dniu w
przyszłości (różnica między tymi cenami stanowi efektywną stopę procentową).
Operacja reverse repo polega na sprzedaży papierów wartościowych, z
jednoczesną ich odsprzedażą w przyszłości .Operacje te są krótkoterminowe (jeden dzień
— 6 miesięcy), a ich
przedmiotem są na ogół papiery wartościowe skarbu państwa, dzięki czemu
ryzyko kredytowe faktycznie nie istnieje.
Bank centralny ma możliwość oddziaływania poprzez operacje otwartego rynku na
krótkoterminowe stopy procentowe dzięki temu, że różnica między ceną rynkową, po
jakiej bank centralny kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe oraz ceną, po jakiej je
następnie odsprzedaje lub odkupuje jest faktycznie wielkością oprocentowania kredytów,
których bank centralny udziela lub które zaciąga w rezultacie przeprowadzenia operacji
otwartego rynku. Bank centralny może bowiem wpływać na wysokość ceny, po jakiej
przeprowadza operacje repo i reverse repo. Stopa repo stanowi dla banków cenę
pozyskiwania środków (przy transakcji repo) oraz dochód przy ich lokowaniu (przy
transakcji reverse repo).
W
ramach
dewizowe
typu
polityki
swap,
otwartego
polegające
rynku
na
banki
kupnie
centralne
dewiz
lub
prowadzą
waluty
operacje
z
dostawą
natychmiastową przy jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w określonym
terminie, po uzgodnionym kursie do tego samego partnera. W ten sposób bank centralny
stawia do dyspozycji bankom swój pieniądz na
czas operacji swap (przy kupnie), a w przypadku sprzedaży — zabiera pieniądz
bankom operacyjnym. Polityka otwartego rynku wykorzystuje zarówno cenę sprzedaży
oraz kupna papierów wartościowych, jak i wielkość sprzedanych (kupionych) papierów
wartościowych czy dewiz. Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wówczas,
gdy
istnieje
rozbudowany
rynek
pieniężny,
który
będzie
mógł
zakupić
papiery
wartościowe zaoferowane przez bank centralny lub odstąpić je temu bankowi. Tak więc
warunkami efektywności operacji otwartego rynku są:

odpowiednia chłonność rynku pieniężnego i kapitałowego;

budzące zaufanie papiery wartościowe (np. weksle skarbowe).
2.2.1.3 Stopa kredytu dyskontowanego i lombardowego
Kredyt lombardowy jest wykorzystywany do finansowania banków, jeżeli
powstaje wyjątkowo trudna sytuacja na rynku pieniężnym. Udziela się go pod zastaw
papierów wartościowych (obligacje, weksle skarbowe," weksle przedsiębiorstw) na
następujących warunkach:

udziela się go w przypadku, gdy dany bank komercyjny ma trudności w
utrzymaniu płynności;

powinien być spłacony w terminie w zasadzie do 3 miesięcy (ma on tylko
przejściowo pomóc w utrzymaniu płynności przez bank komercyjny);

stopień
sfinansowania złożonych
papierów
za
pomocą kredytu
jest
zróżnicowany w zależności od rodzaju tych papierów (2/3, 3/4, 4/5).
Istnieją trzy rodzaje pożyczek udzielanych przez bank centralny w formie
kredytu lombardowego, zabezpieczonych odpowiednimi papierami wartościowymi:

kredyt płatniczy (korekcyjny), udzielany na kilka dni w celu pokrycia
nagłego zapotrzebowania na środki (np. aby utrzymać wymagany poziom rezerwy
obowiązkowej);

kredyt sezonowy, udzielany na kilka miesięcy, na pokrycie sezonowych
wahań w kształtowaniu się wysokości depozytów i pożyczek;

kredyt długoterminowy, udzielany dla banku, który np. poniósł straty.
Oprocentowanie tych kredytów jest zróżnicowane, wyżej oprocentowane są
kredyty długoterminowe.
Reglamentacja kredytu refinansowego (redyskontowego, lombardowego)
przez bank centralny może mieć charakter ilościowy lub jakościowy. Reglamentacja
ilościowa stosowana jest wówczas, gdy bank centralny określa ogólną wysokość
zarówno
redyskonta
weksli,
jak
i
kredytu
refinansowego
dla
danego
banku.
Reglamentacja jakościowa polega na stosowaniu przy udzielaniu kredytu warunków
ograniczających jego wykorzystanie na określone cele, np. na kontraktację płodów
rolnych.
Bank centralny może udzielać bezpośredniego kredytu dla budżetu państwa na
pokrycie przejściowego niedoboru środków, ale nie deficytu budżetu, tzn. po pierwsze —
na określony krótki czas i po drugie — do wysokości, która powinna być określona ustawą
(kwotowo lub też przez odpowiedni procent). Długoterminowy deficyt powinien być
pokryty
oprocentowanymi
obligacjami,
a
krótkoterminowy—
przez
3-miesięczne
oprocentowane weksle skarbowe.
Istnieją następujące formy finansowania budżetu przez bank centralny:
a) finansowanie bezpośrednie:
— kredyt w rachunku otwartym,
— zakup obligacji krótkoterminowych;
b) finansowanie pośrednie:
— zakup obligacji skarbowych w trakcie operacji otwartego rynku,
— redyskonto weksli skarbowych,
— udzielenie kredytu pod zastaw państwowych papierów wartościowych.
Bank centralny wykorzystuje przedstawione instrumenty na ogół kompleksowo: w
działaniach restrykcyjnych bądź ekspansywnych.
Polityka restrykcyjna polega na:
— podwyższaniu stopy dyskontowej i stopy lombardowej;
— podwyższaniu stopy rezerw obowiązkowych;
— sprzedaży papierów wartościowych w ramach polityki otwartego rynku.
Działania te zmniejszają płynność instytucji bankowych, zabierając im pieniądz
banku centralnego, bądź też czyniąc go bardziej drogim. Efektywność działania
poszczególnych
instrumentów
jest
zróżnicowana.
I
tak
np.
podwyższenie
stopy
redyskonta ma mały wpływ na banki, jeżeli są one tak płynne, że nie muszą się zadłużać
w banku centralnym. Dlatego też bank centralny stosuje wówczas politykę otwartego
rynku i sprzedaje weksle skarbowe, oferując odpowiednio wysokie odsetki. W tej sytuacji
bankom bardziej się opłaca zakupić te weksle, niż udzielać kredytu. Gdy takie działanie
nie prowadzi do podwyższenia stopy procentowej przez banki komercyjne, bank
centralny może rozpocząć sprzedaż weksli skarbowych także dla niebanków, a to może
już spowodować wzrost stopy procentowej na rynku pieniężnym.
Natomiast gdy bank centralny stosuje politykę ekspansywną, to obniża stopę
redyskontową i lombardową, a także stopę rezerwy obowiązkowej. Jeżeli i to nie
powoduje znacznego zwiększenia na rynku pieniądza banku centralnego, to bank ten
rozpoczyna skup weksli skarbowych (polityka otwartego rynku).W ten sposób bank
centralny zwiększa płynność banków komercyjnych, co
spadku stopy procentowej.
powinno także doprowadzić do
2.2.2 Bezpośrednio kontrolujące działalność kredytową
Gdy inflacja jest relatywnie wysoka i gdy przedsiębiorstwa nie odmawiają płacenia
wyższych odsetek od zaciągniętych kredytów (ponieważ mogą przenosić wzrost swych
kosztów finansowych na ceny swoich produktów), władze monetarne muszą oddziaływać
bardziej bezpośrednio na dystrybucję kredytów bankowych, aby opanować wzrost
różnych agregatów monetarnych. Służy temu racjonowanie kredytów, polegające na
ograniczaniu sposobami administracyjnymi wzrostu podstawowego źródła pieniądza, tzn.
wzrostu kredytów banków i innych instytucji finansowych.
Racjonowanie kredytów ma zarówno zalety, jak i wady. Jego wielką zaletą jest to,
że umożliwia skuteczną kontrolę podstawowego źródła kreacji pieniądza. Jeżeli zaś chodzi
o jego niedogodności, to w literaturze podkreślano, że:

szkodzi ono konkurencji między bankami;

różnicuje przedsiębiorstwa wobec ograniczeń kredytowych, uprzywilejowuje
duże przedsiębiorstwa kosztem małych i średnich, utrudnia rozwój przedsiębiorstw
nowych;

szkodzi utrzymaniu równowagi za pomocą stopy procentowej i przeszkadza
w ukształtowaniu się jej na poziomie zapewniającym efektywną selekcję inwestycji.
3 Typy polityki pieniężnej
3.1 Ekspansywna (miękka)
Ten rodzaj polityki podejmowany jest przez bank centralny gdy wzrost podaży
pieniądza zostaje przyspieszony oraz gdy podejmie jeden z trzech rodzajów działań:
1) obniżenie stopy dyskontowej w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek
udzielanych bankom komercyjnym;
2) zakupienie wyemitowanych przez rząd papierów wartościowych na otwartym
rynku;
3) obniżenie poziomu wskaźnika rezerw obowiązkowych.
Mówiliśmy, że bank centralny oddziałuje na podaż pieniądza w celu stabilizowania
poziomu produkcji i zatrudnienia oraz wspierania rozwoju gospodarczego. W okresie
recesji, charakteryzującej się spadkiem tempa wzrostu gospodarczego i wzrostem
bezrobocia, jest zwykłe zalecana polityka pieniężna ekspansywna.
Działania w celu zwiększenia podaży pieniądza powodują obniżenie, przynajmniej
w krótkich okresach, stopy procentowej. Wzrost podaży pieniądza i obniżenie stopy
procentowej zwiększają popyt globalny, a w konsekwencji - inwestycje, zatrudnienie oraz
poziom działalności gospodarczej.
3.2 Restrykcyjna (twarda)
Bank prowadzi ten typ polityki kiedy podaż pieniądza się zmniejsza lub tempo
jego wzrostu spada oraz gdy podejmie jeden z trzech rodzajów poniższych działań:
l) ograniczenie ogólnej sumy pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez
podwyższenie stopy dyskontowej;
2) sprzedawanie publicznych papierów wartościowych posiadanych przez bank
centralny;
3) podwyższanie poziomu wskaźnika rezerw obowiązkowych.
Bank centralny decyduje się na tę politykę gdy inflacja osiąga wysoki poziom.
Uznając, że jest ona spowodowana nadmierną kreacją pieniądza w ujęciu nominalnym,
bank centralny w celu jej opanowania zmniejsza stopę wzrostu podaży pieniądza,
stosując restrykcyjną politykę pieniężną. Jej konsekwencją jest jednak także obniżenie
rozmiarów inwestycji i produkcji oraz zatrudnienia.
4. Realizacja polityki pieniężnej
Władze
publiczne
napotykają
często,
mimo
uruchomienia
stosownych
instrumentów, trudności w osiąganiu celów pośrednich polityki pieniężnej.
W polityce pieniężnej określa się konflikt celów polityki ekonomicznej. Zmuszają
one do przyjęcia określonej hierarchii, tj. do uprzywilejowania jednych celów kosztem
innych. Cele do których powinna się przyczyniać polityka pieniężna nie zawsze są zgodne
szczególnie w krótkich okresach.
A. Konflikty między celami wewnętrznymi a celami zewnętrznymi
Powiedzieliśmy już, że polityka pieniężna powinna się przyczynić do zapewnienia
równowagi bilansu płatniczego i do rozwoju działalności gospodarczej. Jeżeli jednak np.
stopa procentowa na rynkach międzynarodowych wzrasta, to w celu przeciwdziałania
odpływowi kapitałów za granicę trzeba także w kraju utrzymywać stopę procentową
relatywnie wysoką, i to nawet wówczas, gdy sytuacja na rynku pracy i rynku
kapitałowym wymaga jej obniżenia. Trzeba wtedy dokonać wyboru jednego spośród
różnych celów, z sobą niespójnych.
B. Konflikty celów wewnętrznych: przykład inflacji i bezrobocia
Inny konflikt celów dotyczy zwalczania inflacji i bezrobocia. Wymaga ono
stosowania odmiennych strategii polityki pieniężnej. Do ograniczenia inflacji niezbędna
jest polityka restrykcyjna, mimo że ubocznym Jej skutkiem jest zwiększenie stopy
bezrobocia w następstwie recesji wywołanej spadkiem popytu globalnego; natomiast
zmniejszenie
bezrobocia
można
osiągnąć
przez
stosowanie
polityki
pieniężnej
ekspansywnej, służącej ożywieniu produkcji, inwestycji i zatrudnienia, aczkolwiek
pociągającej za sobą często także wzrost cen i nasilenie się zjawisk inflacyjnych.
Jak już mówiliśmy wcześniej ogromne znaczenie dla osiągnięcia celów polityki
pieniężnej ma bank centralny. Ma on duży wpływ na banki komercyjne. Jednak banki
komercyjne nie zawsze akceptują i właściwie interpretują posunięcia władz monetarnych
- rozluźnienie polityki pieniężnej mogą na przykład traktować jako sygnał do odstąpienia
od walki z inflacją lub przynajmniej do jej odroczenia. Ważną sprawą jest w związku z
tym koordynacja działań pomiędzy bankiem centralnym a wszystkimi pozostałymi
ogniwami i elementami systemu bankowego. Tylko w tym przypadku realizacja polityki
pieniężnej jest możliwa i odniesie pożądany skutek.
Duży wpływ na realizację polityki monetarnej ma także elastyczność struktur
ekonomicznych i społecznych.
Do czynników sztywności struktur ekonomicznych i społecznych, ograniczających w sposób szczególny skuteczność polityki pieniężnej, można zaliczyć:
- współzależność między układami cen i dochodów,
- zadłużenie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych,
- rozmiary sektora publicznego oraz sztywność jego potrzeb finansowych,
- wysoki poziom świadczeń socjalnych.
Inflacja umocniła występującą w większości krajów tendencję do zwiększania
dochodów w miarę wzrostu cen.
Sama polityka pieniężna nie może zmniejszyć oczekiwań inflacyjnych, zwłaszcza
że nie sprzyja temu zadłużenie przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych. Korzystają
one z inflacji, gdyż obniża ona realną wartość ich długu.
Ponadto znaczna część wydatków sektora publicznego nie podlega wpływom
polityki pieniężnej. Z natury rzeczy zasady określania wysokości wydatków publicznych,
np. wynagrodzeń pracowników sektora publicznego, chronionych statusem funkcji
publicznej oraz wydatków na obronę narodową, oświatę, ochronę zdrowia, administrację,
są dość sztywne.
Rozbudowany system ochrony socjalnej utrudnia przemieszczanie zasobów siły
roboczej i ogranicza reakcje gospodarki na impulsy pieniężne.
Jak już mówiliśmy wcześniej Rada Polityki Pieniężnej ustala w swoich uchwałach
strategie dla polityki pieniężnej.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą:
Przewodniczący Rady Polityki Pieniężnej:
Prezes NBP - Leszek Balcerowicz
Członkowie Rady Polityki Pieniężnej :
Marek Dąbrowski
Bogusław Grabowski
Cezary Józefiak
Janusz Krzyżewski
Wojciech Łączkowski
Jerzy Pruski
Dariusz Kajetan Rosati
Grzegorz Wójtowicz
Wiesława Ziółkowska
UCHWAŁA RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ
UCHWAŁA RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ z dnia 23 września 1998 r. w
sprawie średniookresowej strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003.
(M.P.Nr 36, poz.500 z dnia 21 października 1998 r.)
I. Wprowadzenie
Rosnący stopień urynkowienia polskiej gospodarki i rozwój instytucji z tym
związanych (w tym rynku pieniężnego, walutowego, kapitałowego oraz liberalizacja
prawa dewizowego) zwiększają stopień zależności podmiotów gospodarczych od
krajowych i międzynarodowych rynków finansowych oraz prowadzonej polityki
makroekonomicznej. Wydłuża się jednocześnie horyzont podejmowania decyzji przez te
podmioty. Dlatego Rada Polityki Pieniężnej uznała za swój obowiązek opracowanie
Strategii, przedstawiającej zamierzenia Rady w zakresie kształtowania polityki pieniężnej
w horyzoncie dłuższym niż jeden rok, aby przyczynić się w ten sposób do zwiększenia
stopnia przewidywalności polityki pieniężnej.
Strategia określa sposób postępowania banku centralnego w zakresie realizacji jego
konstytucyjnych i ustawowych celów w średnim horyzoncie. Celem podstawowym polityki
pieniężnej banku centralnego jest kontynuowanie procesu obniżania inflacji, a w
dalszej perspektywie stabilizacja cen Z uwagi na nie dokończony jeszcze proces
przekształcania gospodarki polskiej w rozwiniętą gospodarkę rynkową dodatkowym celem
banku centralnego jest wsparcie rozwoju nowoczesnego rynku finansowego.
Strategia prezentuje najistotniejsze zamierzenia Rady w zakresie realizacji powyższych
celów w latach 1999-2003. Ramy czasowe Strategii nie tylko odpowiadają okresowi
pierwszej kadencji Rady, ale - co istotniejsze - pokrywają się z okresem przygotowania
gospodarki polskiej do jej integracji (do końca 2002 r.) z Unią Europejską (UE), a
następnie Europejską Unią Gospodarczą i Walutową (EMU).
II. Polityka pieniężna na tle procesów makroekonomicznych i perspektywy
integracji z Unią Europejską
Strategicznym celem Polski jest integracja naszej gospodarki ze strukturami UE i
w dalszej perspektywie z EMU. Dla realizacji tego celu gospodarka polska spełnić musi w
ciągu najbliższych kilku lat szereg kryteriów makroekonomicznych, z których wiele
stanowi poważne wyzwania dla polityki pieniężnej. Kryteria monetarne dotyczą
stabilności cen, kursu walutowego i długookresowych stóp procentowych.
Kryterium stabilności cen oznacza dzisiaj, że Polska musi stosunkowo szybko
obniżyć inflację do poziomu nie wyższego niż 3-4% w skali roku.
Zgodnie z kryterium kursu walutowego kraj aspirujący do unii walutowej będzie
zobowiązany do przynależności przez dwa lata do Europejskiego Mechanizmu Kursowego
(ERM2). Złoty musi być powiązany w tym systemie sztywnym parytetem z euro. Kurs
rynkowy złotego będzie mógł wahać się w stosunku do tego parytetu prawdopodobnie w
granicach 15%.
Z kolei kryterium stopy procentowej zakłada, że stopa długoterminowa nie
powinna przekraczać więcej niż o dwa punkty procentowe referencyjnej stopy
procentowej z obszaru EMU.
Dla przeciwdziałania powyższym tendencjom bank centralny od IV kwartału
1996 r. konsekwentnie zaostrzał politykę pieniężną, podnosząc stopy procentowe i stopy
rezerw obowiązkowych. Opóźnione i niewystarczające wsparcie polityki pieniężnej
wzrostem stopnia restrykcyjności polityki fiskalnej ukształtowało jednak niewłaściwą
kombinację obu tych polityk, której kontynuacja podważałaby proces stabilizowania
gospodarki.
Począwszy od 1998 r. zmienił się instytucjonalny proces podejmowania decyzji w zakresie
polityki pieniężnej. Na podstawie nowej Konstytucji i ustawy o Narodowym Banku
Polskim (NBP) została powołana Rada Polityki Pieniężnej. W skład Rady wchodzą: Prezes
NBP oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta, Sejm i Senat RP.
Rada ustala coroczne założenia polityki pieniężnej i kierując się nimi podejmuje decyzje w
zakresie podstawowych instrumentów banku centralnego: stóp procentowych, rezerwy
obowiązkowej, operacji otwartego rynku, zobowiązań NBP z tytułu kredytów i pożyczek
oraz polityki kursowej. Już na pierwszych swoich posiedzeniach Rada podjęła bardzo
istotne decyzje, które wpłynęły na charakter polityki pieniężnej.
Były to:

rozszerzenie pasma wahań kursu złotego oraz dopuszczenie do
swobodnego, rynkowego kształtowania się kursu w ramach tego pasma, co
spowodowało istotne jego upłynnienie, tworząc warunki do bardziej skutecznej
polityki pieniężnej,

obniżenie tempa dewaluacji złotego, co stworzyło warunki do
dalszego obniżania inflacji,

przeniesienie punktu ciężkości przy kontroli podaży pieniądza z
pieniądza rezerwowego na stopy procentowe,

zmiana zasad prowadzenia operacji otwartego rynku: przyjęcie
jako stopy referencyjnej NBP stopy rentowności 28-dniowych operacji
otwartego rynku oraz skrócenie najdłuższego terminu zapadalności bonów
pieniężnych NBP z 270 do 28 dni.
III. Bezpośredni cel inflacyjny - zasadą polityki pieniężnej w latach 1999-2003
Podstawowym celem banku centralnego jest utrzymanie stabilnego poziomu
cen. Można to osiągnąć, stosując strategię pośredniej lub bezpośredniej realizacji celu
inflacyjnego.
Strategia pośredniej realizacji celu inflacyjnego zakłada istnienie stabilnych związków
między wielkościami, na które bank centralny stara się wpływać (pełniącymi funkcję tzw.
celów pośrednich), a celem finalnym, czyli inflacją. Dwie odmiany strategii pośredniej to: strategia utrzymywania stałego kursu waluty krajowej w stosunku do waluty kraju o
niskiej inflacji oraz strategia zakładająca kontrolę przyrostu podaży pieniądza.
Są o podstawowe cele jakie przyjęła Rada Polityki Pieniężnej na wyżej
wymienione lata.
Przedstawimy teraz przykładowe wartości podaży pieniądza dla wybranych lat. Obliczane
według M2, czyli zasoby pieniądza gotówkowego w obiegu oraz zobowiązania systemu
bankowego.
Dla roku 1996(w mln zł):
136662,4
Dla roku 1998(w mln zł):
220779,8
Dla roku 1999(w mln zł):
263498,7
Dla roku 2000(w mln zł):
294478,4
Jak widzimy podaż pieniądza w przedstawionych wyżej latach ma tendencję
rosnącą.
Bibliografia
1. D. Begg Makroekonomia Wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1998
2. E. Drabowski, Stabilizacja pieniądza., Warszawa 1991
3. D. Czechowska, Rynek pieniężny, Absolwent, Łódź 1997
4. W. L. Jaworski, Z. Krzyszkiewicz, B. Kosiński
Banki- rynek,operacje,polityka,
Warszawa 1997
5. B.Winiarski Polityka ekonomiczna, Wyd. Akademii Ekonomicznej, Wrocław 1996
6. Encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1985
7. www.gov.pl
8. www.stat.gov.pl
9. www.nbp.pl