praca banki spółdzielcze
advertisement
Prace dyplomowe z bankowości SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI 2 WSTEP 4 I. BANK SPÓŁDZIELCZY NA TLE SEKTORA BANKOWEGO W POLSCE 7 1.1. Rozwój bankowości – geneza 1.2. System bankowy i rodzaje banków 1.3. Banki Spółdzielcze w systemie bankowym 1.4. Prawo bankowe w systemie prawa i postępowania cywilnego 1.5. Charakterystyka Banku Spółdzielczego 1.6. Prawne i ekonomiczne przesłanki działania banków spółdzielczych II. ELEMENTY ZARZĄDZANIA BANIEM SPÓŁDZIELCZYM 2.1. Efektywne zarządzanie i jego znaczenie 2.2. Podział kompetencji i odpowiedzialności w systemie zarządzania 2.3. Struktura organizacyjna 2.4. Zarządzanie przez cele 2.5. Zarządzanie bilansem Banku Spółdzielczego 2.6. Planowanie w Banku Spółdzielczym – istota planowania 2.7. Procedura planowania 2.8. Zarządzanie działalnością kredytową banku 2.9. Zarządzanie finansami III. DZIAŁALNOŚĆ BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W LEŚNICY – HISTORIA, ORGANIZACJA ORAZ RODZAJE ŚWIADCZONYCH USŁUG 3.1. Historia i aktualna sytuacja Banku Spółdzielczego w Leśnicy 3.2. Organizacja i kadry banku – zatrudnienie 3.3. Organy banku 3.4. Rodzaje kredytów 3.5. Ocena zdolności kredytowej. Ocena formalno – prawna 1 7 9 14 16 17 19 21 21 22 23 27 28 36 39 44 46 50 50 53 54 57 65 Prace dyplomowe z bankowości 3.6. Analiza przepływów pieniężnych IV. ANALIZA DZIAŁALNOŚCI BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W LEŚNICY 4.1. Analiza sytuacji Banku Spółdzielczego 4.2. Ocena ksiąg rachunkowych i systemu kontroli wewnętrznej 4.3. Koszty i dochody z podziałem na poszczególne sfery działalności 4.4. Sprawozdanie z działalności Banku Spółdzielczego w Leśnicy 4.5. Informacja o stanie funduszy 4.6. Działalność na rzecz środowiska i zamierzenia na 2000 r. 4.7. Dane z przeprowadzenia badania sprawozdań finansowych 67 69 69 71 74 76 82 83 85 ZAKOŃCZENIE 86 BIBLIOGRAFIA 88 2 Prace dyplomowe z bankowości WSTĘP W przekształceniach gospodarczych zachodzących w naszym kraju nie do przecenienia jest działalność banków. W tym procesie obejmującym całokształt stosunków społeczno – ekonomicznych i uwzględniającym potrzebę harmonizacji ze strukturami krajów Wspólnoty Europejskiej, same banki jako pełnoprawny uczestnik tych procesów podlegają istotnym zmianom. Związane są one nie tylko z modyfikacjami i innowacyjnością produktów i usług bankowych, ale także ich skalą oraz wciąż nowymi w naszych warunkach działaniami marketingowymi stawiającymi w centrum zainteresowania klienta i jego potrzeby. Konkurencyjny charakter gospodarki rynkowej, zwłaszcza wobec coraz bardziej zdecydowanego wchodzenia na nasz rynek banków zagranicznych – stawia przed naszym systemem bankowym poważne zadania strategiczne i bieżące. Realizacja tych zadań zależy od wielu czynników, a do najważniejszych z nich należy zaliczyć jakość kadry pracowników na wszystkich stanowiskach pracy. Zmiany systemu kierowania gospodarką w Polsce w latach 90-tych nie mogły nie wpłynąć na działalność znaczącej części sektora finansowego, jaki stanowiły banki spółdzielcze. Sektor banków spółdzielczych w Polsce, a zwłaszcza jego struktura organizacyjna była, jest i prawdopodobnie będzie przedmiotem rozgrywek politycznych. Ich wynik zaś zależy, w poważnym stopniu, od dominującej opcji politycznej. Jednak istnienie i wypełnianie misji banku spółdzielczego, zaspokajającego w efektywny sposób potrzeby na usługi finansowe klientów, będących jego właścicielami, zależy w głównej mierze od jakości zarządzania. Reformy początku lat 90-tych stworzyły bankom spółdzielczym szansę odzyskania swobody działania. Dla zbyt wielu z nich okazuje się ona jednak nadmiernie trudna do udźwignięcia. Przykre doświadczenia, jakie zdobyły banki spółdzielcze w pierwszej połowie lat 90-tych boleśnie przypominają, że gospodarka rynkowa nie tylko stwarza wolność zachowań gospodarczych, ale niesie z sobą także większą odpowiedzialność i wyższe 3 Prace dyplomowe z bankowości wymagania kwalifikacyjne, niezbędne dla przetrwania na rynku. Zarządzanie bankiem spółdzielczym w gospodarce rynkowej wymaga zatem dużej wiedzy. Tym większej im większa jest samodzielność banku i im silniejsze uzależnienie jego działania od mechanizmów rynkowych. Z doświadczeń praktycznych wynika, że wybór banku przez klienta zależy przede wszystkim od takich okoliczności jak: Czy bank oferuje potrzebne klientowi usługi? Czy jego pieniądze będą bezpieczne ? Czy ulokowane w banku środki przyniosą wystarczający dochód? Aby personel banku mógł na te pytania odpowiedzieć pozytywnie, a zwłaszcza by klient uwierzył w te odpowiedzi, trzeba wiedzieć więcej niż do tej pory o mechanizmach zarządzania bankiem i zachowaniach klientów. Istotny jest również sposób planowania. Duże znaczenie mają także organy banku, organizacja efektywnej pracy kadr, a co się z tym wiąże – zaufanie wśród pracowników i ich współpraca. Praca składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym ujęto rozwój bankowości, system bankowy, a także charakterystykę banku spółdzielczego. W rozdziale drugim skupiono się na warunkach efektywnego zarządzania bankiem, na istocie planowania jako elemencie prawidłowego zarządzania bankiem spółdzielczym, jak również na zarządzaniu działalnością kredytową i finansową. W rozdziale trzecim skoncentrowano się na działalności Banku Spółdzielczego w Leśnicy. Opisano jego historię i aktualną sytuację oraz najnowsze zmiany. Ponadto wymieniono rodzaje świadczonych usług przez bank, rodzaje kredytów, jak również opisano analizę przepływów pieniężnych. Rozdział czwarty poświęcony jest analizie działalności Banku Spółdzielczego w Leśnicy na podstawie przeprowadzonych badań sprawozdań finansowych. Dokonano analizy sytuacji w Banku Spółdzielczym, oceny ksiąg 4 Prace dyplomowe z bankowości rachunkowych i systemu kontroli wewnętrznej. Przybliżono koszty i dochody z podziałem na poszczególne sfery działalności, jak również umieszczono sprawozdanie z działalności Banku Spółdzielczego w Leśnicy oraz informacje o stanie funduszy. Opisano także zamierzenia banku na 2000 rok , a także działalność na rzecz środowiska. Dane z przeprowadzonych badań zawarto w tabelach. 5 Prace dyplomowe z bankowości Rozdział I BANKI SPÓŁDZIELCZE NA TLE SEKTORA BANKOWEGO W POLSCE Gospodarka rynkowa oparta jest na mechanizmach i instytucjach zapewniających swobodny przepływ kapitału. Warunkiem jej rozwoju jest istnienie sprawnego systemu bankowego. W sferze bankowości musiało dokonać się wiele zmian, aby banki mogły sprostać podstawowym wymaganiom podmiotów gospodarczych oraz wyzwaniom jakie „wyłaniają” się z perspektywy integracji europejskiej. 1.1. Rozwój bankowości – geneza. Pierwszym etapem reformy systemu bankowego była ustawa „Prawo bankowe” uchwalona w 1989 r. Dokonano również wyodrębnienia ze struktury Narodowego Banku Polskiego dziewięciu regionalnych banków komercyjnych, które polegało na odejściu od administracyjnych metod kierowania bankiem i zastąpienia tych metod instrumentami ekonomicznymi. Przyniosło to zmianę działania a zarazem powierzenie im tych zadań, które wynikają z reguł gospodarki rynkowej. Bank przestał być urzędem wykonującym wytyczne planu centralnego i ściśle określone czynności według określonych instrukcji. Bank stał się podmiotem gospodarczym zorientowanym na osiągnięciu korzyści ekonomicznych poprzez obsługę klientów, poprzez pozyskanie depozytów i udzielanie kredytów oraz sprzedaż innych usług bankowych. 6 Prace dyplomowe z bankowości Samodzielne podejmowanie decyzji oznaczało odpowiedzialność za skutki tych decyzji i łączyło się z ryzykiem. W 1990 roku wydano – w celu jak najszybszego wprowadzenia nowych zasad do praktyki działania banków – szereg zaleceń umożliwiających dostosowanie do warunków rynkowych. Zalecenia te były pierwszymi regulacjami ostrożnościowymi w polskim systemie bankowym. Dotyczyły one : zasad i trybu postępowania banków przy udzielaniu kredytów, przeglądu i klasyfikacji należności od klientów, obliczania i utrzymywania przez banki współczynnika wagi ryzyka, poziomu i utrzymywania płynności finansowej banków. Zalecenia te – a raczej ich stosowanie umożliwiło m. in. usprawnienie systemu księgowego oraz poprawę metod zarządzania bankiem. Wprowadzony w 1991 roku PLAN KONT dla banków stanowił kolejny etap umożliwiający zmiany w ewidencji należności od klientów i innych banków po to, aby na bieżąco dokonywać oceny jakości i realności posiadanych aktywów. Zmiany zaistniały także w sprawozdawczości. Celem tych zmian było przede wszystkim ułatwienie właściwej oceny sytuacji finansowej banku. W 1993 r. przeprowadzono analizę prawa bankowego. Upoważniono Prezesa NBP do ustalania „wiążących” dla banków reguł i norm w formie obowiązujących zarządzeń. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym zakres regulacji ostrożnościowych dotyczy: utrzymania przez banki niezbędnego minimum wypłacalności i płynności finansowej zrównoważenia w postaci rezerw celowych ryzyka związanego ze „złymi” kredytami (należnościami) utrzymanie w określonych granicach koncentracji kredytów i innych wierzytelności utrzymania w określonych granicach ryzyka walutowego utrzymania w określonych granicach ryzyka związanego w kształtowaniem się kursów papierów wartościowych 7 Prace dyplomowe z bankowości utrzymania niezbędnych rezerw oraz kapitału zapasowego (rezerwowego) w celu pokrycia nie przewidywanych strat. Ponadto w ramach upoważnienia wynikającego z prawa bankowego Prezes NBP ustala dla banków zasady postępowania, przy: zawieraniu umów rachunku bankowego przyjmowaniu depozytów wykonywaniu innych usług zawiadamianiu właściwych organów w razie ujawnienia okoliczności wskazujących na to, że środki lub inne wartości pochodzą z przestępstwa dokonywaniu wpłat gotówkowych przekraczających określoną kwotę. Jedną z ostatnich regulacji prawnych dotyczących bezpieczeństwa wkładów oszczędnościowych Gwarancyjnym. gwarantowania Określa środków jest ona ustawa system pieniężnych o Bankowym obowiązkowego zgromadzonych Funduszu i na umownego rachunkach bankowych oraz rodzaje działań, które mogą być podejmowane w celu udzielania bankom pomocy w sytuacji zagrożenia wypłacalności. Dla Banków Spółdzielczych dodatkowe ograniczenia wprowadza ustawa „O restrukturyzacji banków spółdzielczych i BGŻ” z 1994 r. Wiąże ona ryzyko z wyposażeniem banku w odpowiedni kapitał i właściwą organizację.1 Znaczenie restrukturyzacji Restrukturyzacja spółdzielczości bankowej i banków komercyjnych odgrywa istotną rolę w procesie dostosowania sektora bankowego do wymagań stanowionych przez Unię Europejską. W świetle stowarzyszenia Polski z Unią Europejską, Polska ma obowiązek dostosowania krajowego prawa, w tym również bankowego, do regulacji obowiązujących państwa członkowskie UE. Dla banków oznacza konieczność podniesienia jakości usług oraz wzbogacenia ich oferty. 1.2. System bankowy i rodzaje banków. 1 Praca zbiorowa, Bank Spółdzielczy w warunkach gospodarki rynkowej, Fundusz Współpracy , Warszawa, listopad 1996 r. str.11-12 8 to Prace dyplomowe z bankowości System bankowy w każdym kraju określa prawo bankowe. Ustala ono m. in. rodzaje banków, ich czynności, rolę banku centralnego oraz zadania nadzoru bankowego. Na strukturę aparatu bankowego mają obecnie wpływ dwa czynniki: . wyodrębnianie się banków emisyjny oraz uniwersalizm w działalności banków operacyjnych. Rozwój systemu bankowego doprowadził do wyodrębnienia banków emisyjnych, które do prowadzenia operacji bankowych wykorzystały emisję banknotów. Kolejny proces tego rozwoju spowodował rozgraniczenie funkcji banków operacyjnych i emisyjnych, a co za tym idzie skoncentrowanie emisji banknotów tylko w jednym lub kilku bankach emisyjnych oraz odejście banków emisyjnych od bezpośredniego kredytowania podmiotów gospodarczych. Do podstawowych funkcji systemu bankowego należy: kredytowanie przez bank emisji pieniądza jako ostatecznego środka zapłaty kreowanie przez banki operacyjne pieniądza jako środka płatniczego zaspokajanie zapotrzebowania na pieniądze za pomocą kredytu pośredniczenie między posiadaczami środków pieniężnych i ich użytkownikami. Duże zróżnicowanie banków operacyjnych wynika z jednej strony z różnych form własności, a z drugiej – z podziału banków według dokonanych czynności. Podział ten obecnie ulega ograniczeniu, coraz więcej krajowych systemów bankowych przyjmuje w swojej pracy zasadę uniwersalizmu, tj. dokonanie przez jedną instytucję bankową (wyjątek stanowi bank centralny) wszystkich czynności bankowych. Pojęcie „bank uniwersalny” oznacza, że nie ma żadnych ograniczeń w jego działalności o charakterze bankowym, a więc w zakresie ilościowym, regionalnym, klientowskim, branżowym, a także ilościowo-cenowym. W związku z tym bank uniwersalny można scharakteryzować jako 9 Prace dyplomowe z bankowości instytucję, która łączy transakcje depozytowe i kredytowe z transakcjami w zakresie papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi. Za koncepcją banków uniwersalnych przemawia wiele czynników, a mianowicie: możliwość klientów korzystania z różnych usług w jednym banku zmniejszenie kosztów rezerwy, którą klient musi utrzymać w jednym banku, a nie w kilku bank uniwersalny musi być lepszym doradcą dla klienta, gdyż zna bardziej wszechstronnie jego ekonomikę bank uniwersalny może być bardziej elastyczny w dostosowaniu się do potrzeb klientów, gdyż jego celem jest zwiększenie zysku bank uniwersalny jest także bardziej elastyczny w polityce cenowej wobec klientów, gdyż może brać pod uwagę zysk w całości obsługi tego klienta banki uniwersalne mogą bardziej skutecznie gromadzić zasoby pieniężne niż banki inwestycyjne i sprawniej dokonywać ich transformacji. System bankowy obejmuje następujące podstawowe grupy banków: banki centralne powstałe na bazie banków emisyjnych banki operacyjne (komercyjne, handlowe) banki specjalne(wyspecjalizowane) spółdzielczość kredytową kasy oszczędnościowe. Bank Centralny - to bank państwowy, który spełnia równocześnie funkcje: banku emisyjnego banku banków banku gospodarki narodowej i banku państwa. Strefa działania banku centralnego w porównaniu z bankami handlowymi ma specjalny charakter albo pod względem zakresu oraz formy działania , albo rodzaju klienteli. Są to przede wszystkim banki, które zajmują 10 Prace dyplomowe z bankowości się koncentracją środków dla finansowania inwestycji. Kapitały te są mobilizowane nie tylko poprzez wkład od klientów, ale także działań emisji i sprzedaży własnych obligacji bądź przyjmowaniu lokat innych banków czy budżetu. Bank Centralny dzięki temu, że dokonuje emisji pieniądza – jest zawsze wypłacalny. Jeżeli przyniesie traty to i tak będzie mógł w pełni zaspokoić roszczenia posiadaczy wkładów. Wkłady w banku emisyjnym są zawsze całkowicie pewne. Jako bank banków – bank centralny jest bankiem rezerwowanym dla banków operacyjnych (komercyjnych). Tworzy on dwa rodzaje pieniądza: banknot jako centralny pieniądz gotówkowy pieniądz żyrowy - centralny pieniądz rezerwowy. Bank banków spełnia następujące funkcje: reguluje cyrkulacją emitowanego pieniądza gotówkowego i żyrowego reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki operacyjne reguluje płynność całego systemu bankowego kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężne. Najbardziej istotne dla banku centralnego jest spełnienie funkcji banku gospodarki narodowej. W tym charakterze jest on z jednej strony regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony bankiem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Obowiązkiem Banku Centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby postępował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia. Pełniąc funkcję Banku Państwa bank centralny zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych, realizacją polityki państwa w odniesieniu do kursów walut pośredniczeniem w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywanie rezerw międzynarodowych środków pieniężnych. Wyodrębnia się cztery grupy instytucji bankowych: 11 Prace dyplomowe z bankowości 1. Banki, które przede wszystkim pośredniczą między pierwotnymi dostawcami pieniądza i pierwotnymi odbiorcami tego pieniądza. Są to banki uniwersalne, a także pośredniczące w obrocie papierami wartościowymi, budowlane kasy oszczędnościowe i instytucje ubezpieczeniowe. Zajmują się one wszystkimi wyżej wymienionymi rodzajami transformacji (informacji, wielkości, terminu, ryzyka). 2. Banki, które otrzymują środki od innych pośredników finansowych i przekazują je pierwotnym odbiorcom. Do tego typu instytucji można zaliczyć instytucje organizacje zajmujące się leasingiem, faktoringiem, a także kredytu ratalnego. Czerpią one swoje środki nie od indywidualnych depozytariuszy, ale od innych pośredników finansowych. 3. Banki, które otrzymują środki od pierwotnych dostawców pieniądza, a przekazują je pośrednikom finansowym. Są to przede wszystkim fundusze powiernicze i inwestycyjne oraz biura maklerskie. 4. Banki, które pośredniczą między bankami. Odnosi się to do niektórych banków specjalnych, które zajmują się ubezpieczeniami operacji bankowych, a także do instytucji bankowych, które udzielają kredytów dla banków mających trudności płatnicze.2 Najbardziej rozpowszechnioną formą instytucji bankowej są uniwersalne banki operacyjne. Określenie celi działania tych banków wymaga wzięcia pod uwagę dwóch zasadniczych czynników a mianowicie - z jednej strony banki te świadczą określone usługi niezbędne z punktu widzenia społecznego np. obsługa obrotu gotówkowego i bezgotówkowego , z drugiej strony są przedsiębiorstwami, których celem powinno być osiągnięcie zysku. Cel działania banku komercyjnego można więc określić jako dążenie do zaspokojenia potrzeb podmiotu gospodarczego w zakresie usług bankowych przy równoczesnym dążeniu do uzyskania zysku. Realizacja tego celu natrafia na ograniczenia wynikające z konieczności: zachowania płynności, tj. zdolności do nieograniczonej wypłacalności w każdym przypadku, kiedy klienci banku wyrażają życzenie wycofania swych wkładów 2 Jaworski Władysław , Banki, rynek , operacje, polityka, Poltext, Warszawa 1996 r. , str 16 12 Prace dyplomowe z bankowości przestrzegania przepisów finansowych i rozliczeniowych ustalonych przez kompetentną władzę takiego działania, które by zapewniało zaufanie do banku i przeciwdziałało np. możliwości nagłego wycofania wkładów oszczędnościowych i instytucji kredytowych. Tak więc działanie banku komercyjnego ma charakter kompleksowy i polega na takim rozwijaniu usług bankowych, które by nie pogorszyło płynności banku, nie naruszyło obowiązujących przepisów i zachowało zaufanie do danego banku, a jednocześnie utrzymana była zasada rentowności banku. Specjalizacja banków może być operacyjna, co prowadzi do podziału na banki kredytu krótkoterminowego i długoterminowego, bądź funkcjonalna. Pod tym względem banki dzielą się na finansujące eksploatację i inwestycje. Specjalizacja może też być terytorialna: banki ogólnokrajowe i regionalne, a także branżowa: banki przemysłowe, rolne, melioracyjne, handlu zagranicznego, budowlanego itp. 1.3. Banki Spółdzielcze w systemie bankowym. Od momentu przejścia naszego kraju od gospodarki sterowanej centralnie do gospodarki rynkowej banki spółdzielcze rozpoczęły poszukiwanie własnej drogi rozwoju. Po ustawowym rozwiązaniu central spółdzielczych i odebranie BGŻ usprawnień sterowania całym sektorze, spółdzielcy bankowi szybko doszli do wniosku, że trzeba się jednoczyć, gdyż w pojedynkę nie będą w stanie utrzymać się na rynku finansowym. W 1990 r. rozpoczęły się rozmowy o koncepcjach utworzenia banków regionalnych. Pierwsi koncepcję utworzenia banku regionalnego wprowadzili w życie spółdzielcy z Wielkopolski, w ślad za nimi poszli następni. Tak powstały pierwsze banku regionalne: Gospodarczy Bank Wielkopolski, Bank Unii Gospodarczej i Gospodarczy Bank Południowo-Zachodni . Rok 1992 przyniósł decyzję Narodowego Banku Polskiego o obowiązku zrzeszenia się banków spółdzielczych. Krok ten podyktowany był 13 Prace dyplomowe z bankowości troską o dalszy los spółdzielczości bankowej. Stwierdzono, że potrzebna jest pomoc finansowa, aby spółdzielczość bankowa mogła wyjść z kryzysu sytuacji. Uznano, że najlepszym rozwiązaniem będzie zrzeszenie się banków spółdzielczych w nowych bankach regionalnych. Rozwiązanie to miało zapobiec kolejnym upadłościom banków spółdzielczych.3 Niestety parlament przyjął ustawę, realiów ekonomicznych i 4 która nie brała pod uwagę istniejących samorządowych, ponad 130 letniej tradycji spółdzielczości bankowej jak i opinii ekspertów polskich, Unii Europejskiej, Banku Światowego. Przestrzegano bowiem przed tworzeniem nadmiernej ilości banków regionalnych, jak i przed łączeniem dwóch struktur BGŻ i sieci banków spółdzielczych. W efekcie powstało 11 banków regionalnych, ogromnym wysiłkiem banków spółdzielczych i pieniędzy. Ustawa o restrukturyzacji banków spółdzielczych i BGŻ traktowała nierówno banki spółdzielcze zrzeszone w Krajowej Grupie Banków Spółdzielczych (KGBS) i pozostające poza nią (banki zrzeszone w BUG, GBW, GBPZ). Wyrażało się to przede wszystkim w : zwolnieniu banków zrzeszonych w KGBS z podatku dochodowego za lata 1995 i 1996 braku dostępu banków pozostających poza KGBS do obligacji restrukturyzacyjnych braku możliwości (w przypadku banków z BUG i GBPZ) rozszerzenia zakresu czynności bankowych poza te, które były wskazane w art.5 ust.1 ustawy o restrukturyzacji braku możliwości (banki jak wyżej) rozszerzenia terenu działania poza obszar gminy, w której znajduje się siedziba banku. Banki spółdzielcze w Polsce mają swoją przyszłość pod warunkiem, że będą sterowane przez ekonomistów, a politycy nie będą ingerować w zasady ich działania. 3 4 Bank Wspólnych sił-Biuletyn zrzeszenia GBPZ Wrocław nr 9/ 98 Ustawa z dnia 24.06.94 r. O restrukturyzacji banków spółdzielczych i BGŻ Dz. U. Nr 80 poz. 369 14 Prace dyplomowe z bankowości Wejście Polski di Unii Europejskiej niewątpliwie bardzo mocno wpłynie na naszą spółdzielczość bankową. Najważniejszym wymogiem związanym z wejściem do Unii są progi kapitałowe. Ich osiągnięcie warunkuje sprawne funkcjonowanie całego sektora bankowości spółdzielczej. Obecnie przed 10025 bankami spółdzielczymi stawiane były wymogi minimalnych wielkości funduszy własnych w wysokości 300 tysięcy ERU, o czym zdecydowała Komisja Nadzoru Bankowego. 6 Według wstępnych wyliczeń wymogi te spełnia aktualnie około 25% banków spółdzielczych. Pozostała grupa została zobligowana do łączenia się poszczególnych jednostek w większe organizmy, co umożliwia dalsze funkcjonowanie bez groźby zaniechania działalności. 1.4. Prawo bankowe w systemie prawa i postępowania cywilnego. Stosunki cywilnoprawne reguluje przede wszystkim kodeks cywilny. Poza nim obowiązują także ustawy szczególne: wyspecjalizowane, w których ustawodawca reguluje określone stosunki cywilnoprawne, np. prawo wekslowe, prawo czekowe kompleksowe, obejmuje nie tylko przepisy prawa cywilnego, lecz także inne, należące do takich dyscyplin prawa jak prawo administracyjne, finansowe itp. Do kompleksowych ustaw zalicza się między innymi ustawę z dnia 31 stycznia 1989 r. – prawo bankowe7. Prawo bankowe reguluje zawieranie umów cywilnoprawnych między bankami stan na dzień 30.06.98 r. (wg Bank Spółdzielczy nr 9/98) Uchwała Komisji Nadzoru Bankowego - w sprawie wielkości funduszy własnych z dnia 5.08.98 r. 7 Tekst jednolity Dz. U. Z 1997 r. nr 140 z dnia 21 listopada 1997 roku. 5 6 15 Prace dyplomowe z bankowości a ich klientami, umowy międzybankowe , w których podstawowe znaczenie odgrywa element administracyjno – równorzędności prawne, które stron, a dotyczą także typowe przepisy gdzie element zagadnień równorzędności stron nie istnieje. Podobny charakter mają przepisy o nadzorze nad działalnością banków. Istnieją także przepisy prawa bankowego należące do prawa podatkowego czy finansowego. Prawo bankowe ma więc charakter kompleksowy. W myśl zasady, że ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną, kodeks cywilny ma zastosowanie tylko w takim zakresie, w jakim określone zagadnienie nie zostało uregulowane w prawie bankowym. Zatem do zobowiązań z umów bankowych mają zastosowanie przepisy części ogólnej kodeksu cywilnego oraz przepisy ogólne o zobowiązaniach. Normują one zagadnienia ogólne, które nie zostały uregulowane w prawie bankowym. Zgodnie z art. 2 nowej ustawy z dnia 24.06.1994 r. o restrukturyzacji banków spółdzielczych i Banku Gospodarki Żywnościowej oraz o zmianie niektórych ustaw do banków spółdzielczych mają zastosowanie w pierwszej kolejności jej przepisy. 1.5. Charakterystyka Banku Spółdzielczego. Banki Spółdzielcze to podstawowe ogniwa Banku Gospodarki Żywnościowej, które jako samodzielne jednostki spółdzielcze mają odrębną osobowość prawną i działają na zasadach rachunku gospodarczego. Bank Gospodarki Żywnościowej pełni wobec nich funkcje centrali organizacyjnej i rewizyjnej. Oprócz własnych organów samorządowych banki spółdzielcze wybierają organy nadrzędne – wojewódzkie i krajowe zjazdy delegatów oraz wojewódzkie rady banku i radę banku na szczeblu centralnym. 16 Prace dyplomowe z bankowości Dyrektorzy banków spółdzielczych powołani są przez prezesa BGŻ lub osoby przez niego upoważnionej po zaciągnięciu opinii zarządu spółdzielni. Jednakże zarządy spółdzielni mogą występować do rady wojewódzkiej banku z wnioskiem o odwołanie dyrektora Banku Spółdzielczego, jeżeli narusza on interesy spółdzielni. Banki Spółdzielcze obsługują zarówno rolników indywidualnych, instytucje i organizacje społeczne związane z wsią i rolnictwem, a także drobnotowarową gospodarkę miejską. Obsługują więc jednostki objęte zakresem działalności tych banków. Banki spółdzielcze wykonują operacje pieniężno – kredytowe związane z obsługą ludności wiejskiej, prowadzą rachunki poszczególnych rolników, udzielają kredytu rolnikom indywidualnym, członkom spółdzielni produkcyjnych oraz rzemieślnikom. Bank swą działalność opiera w dużej mierze na wzajemnym zaufaniu dla banków, a kredyty to zaufanie do klienta. Bank Spółdzielczy jest jednocześnie zrzeszeniem osób i przedsiębiorstwem bankowym. Jest to więc spółdzielnia, która zorganizowała i prowadzi przedsiębiorstwo bankowe. Może tworzyć i prowadzić oddziały , filie i punkty kasowe. Spółdzielnia - jest dobrowolnym i samorządnym zrzeszeniem o nieograniczonej liczbie osób i zmiennym funduszu udziałowym ; prowadzi działalność gospodarczą. Spółdzielnia jest zatem osobom prawną między zrzeszeniem osób a spółką kapitałową o cechach pośrednich prawa handlowego. W spółdzielni łączą się dwie ogólne kategorie: element korporacyjne – związek osób, element gospodarczy, który jest złożony i obejmuje: a) posiadanie kapitału ( funduszu udziałowego) b) prowadzenie działalności gospodarczej. Organizacja nie prowadząca działalności gospodarczej, mimo posiadania innych cech charakterystycznych dla spółdzielni, nie jest spółdzielnią. W przypadku banku spółdzielczego konieczność współwystępowania powyższych cech rysuje się jeszcze wyraźniej. Bank spółdzielczy jest bowiem jednocześnie zrzeszeniem osób i przedsiębiorstwem bankowym. Nierozłączność tych cech powoduje, że gdyby np. na podstawie uchwały 17 Prace dyplomowe z bankowości określonego w statucie organu banku spółdzielczego przedsiębiorstwo bankowe zostało zbyte, czego przepisy prawa nie wykluczają, bank spółdzielczy przestałby mieć cechy spółdzielni, ale jego osobowość prawna zostałaby zniweczona dopiero z chwilą wykreślenia z rejestru z rejestru spółdzielni. Od banku spółdzielczego można zatem kupić czy przejąć bank jako przedsiębiorstwo bankowe, lecz nie można zostać w wyniku tego właścicielem banku spółdzielczego jako spółdzielni.8 1.6. Prawne i ekonomiczne przesłanki działania banków spółdzielczych. Między bankami spółdzielczymi a pozostałymi bankami, działającymi w Polsce istnieją różnice, które pozwalają mówić o odrębności sektora spółdzielczego. Różnice te można podzielić na dwie grupy: różnice w sytuacji prawnej różnice funkcjonalne. Kwestie te są ze sobą powiązane. Różnice prawne wynikają z oparcia działalności banków spółdzielczych na prawie spółdzielczym. Jest to związane z rodzajem własności kapitału własnego: fundusz udziałowy pełni tu funkcję taką jak kapitał akcyjny banku komercyjnego.9 Wszystkie banki spółdzielcze obejmuje Ustawa o restrukturyzacji banków spółdzielczych i Banku Gospodarki Żywnościowej, która nakłada obowiązek zrzeszania się banków spółdzielczych w bankach regionalnych. Wynika to ze słabości kapitałowej wszystkich niemal banków spółdzielczych 8 9 Szambelańczyk Jan , Zarządzanie bankiem spółdzielczym, GBW, Poznań 1995 r. str. 27 Praca zbiorowa , Bank Spółdzielczy w warunkach gospodarki rynkowej, Fundusz Współpracy, Warszawa, listopad 1996 r. str. 14 18 Prace dyplomowe z bankowości oraz niemożliwości zgromadzenia kapitału podstawowego – wymaganego zarządzeniem Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Związane jest to ze specyfikacją funkcjonalną – niskimi kapitałami własnymi. Czynnikiem wyróżniającym funkcjonowanie banku spółdzielczego, jest również rodzaj klientów ; żaden inny bank lub grupa banków nie opiera się aż w takim stopniu na klienteli rolniczej. Prawo spółdzielcze zrównuje w prawach wszystkich członków – udziałowców spółdzielni. Decyzje statutowo należące Przedstawicieli lub Walnego Zgromadzenia podejmowane są do Zebrania większością głosów, niezależnie od liczby posiadanych udziałów. Udziały w banku spółdzielczym nie są przedmiotem obrotu wtórnego – mogą być wycofane, ale nie można ich odsprzedać innej osobie. Ma to wpływ na sposób zarządzania bankiem spółdzielczym. Ponieważ udział jest niezbywalny, nie można odnieść bezpośredniej korzyści z poprawy kondycji banku. Nie można więc zakupu udziału w banku spółdzielczym traktować jako inwestycji kapitałowej. Jedyną korzyścią finansową dla udziałowca banku może być dywidenda. Specyfiką banków spółdzielczych jest obsługa klientów indywidualnych, drobnej przedsiębiorczości i rolnictwa z wyjątkiem wielkich gospodarstw rolnych. Pozwala to na dobrą wzajemną znajomość klienta i banku. Wyrazem zaufania klientów dla banków są ich depozyty, a dowodem zaufania banku do klienta są kredyty. 19 Prace dyplomowe z bankowości Rozdział II ELEMENTY ZARZĄDZANIA BANKIEM SPÓŁDZIELCZYM 2.1. Efektywne zarządzanie i jego znaczenie. Zarządzanie to działalność, która polega na takim wykorzystaniu zasobów, procesów oraz informacji, aby osiągnąć założone cele. Jest to podstawowe zadanie zarządu banku. Często o zarządzaniu mówi się w kategoriach sztuki, nieuchwytnej w praktyce. Analitycy bankowi z reguły błędnie utożsamiają doskonałą renomę i osobowość przedstawicieli najwyższego kierownictwa ze znakomitym zarządzeniem bankiem. Są to elementy ważne, jednak nie stanowią one wiarygodnych wskaźników, siły przywództwa i wizji działania, jakości zarządzania, zdolności do kontrolowania ryzyka, jakości pracowników ani też wyników finansowych. 20 Prace dyplomowe z bankowości Systemy zarządzania zależą od wielu czynników, między innymi od wielkości i struktury instytucji, stylu działania kierownictwa, jak również konkurencji i przepisów regulujących funkcjonowanie gospodarki. Chociaż trudno sformułować dokładną definicję efektywnego zarządzania, to pewne jego cechy są uchwytne i możliwa jest ocena efektywności ich wykorzystania. Powodzenie w każdej działalności wiąże się z umiejętnością przewodzenia, wykazywania kompetencji w analizie strategicznej i w planowaniu, w tworzeniu polityki oraz w spełnieniu wszystkich funkcji zarządzania, nierozerwalnie związanych z prowadzeniem biznesu. Banki nie stanowią wyjątku w tej mierze. W gospodarce krajów rozwijających się banki były już tradycyjnie nieskutecznie zarządzane w porównaniu z przedsiębiorstwami przemysłowymi. Liberalizacja finansowa, rozwijająca się konkurencja stanowią dla banków nowe ryzyko i nowe wyzwanie. Bez nowych sposobów prowadzenia działalności, nie tylko w krajach rozwijających się, ale również na rozwiniętych rynkach finansowych, banki mogą znaleźć się w sytuacji kryzysowej. Jako przykład może tu służyć załamanie się sektora kas oszczędnościowo – pożyczkowych oraz różne przypadki upadków banków komercyjnych w Stanach Zjednoczonych Ameryki pod koniec lat 80. Jednym z powodów kryzysu była niezdolność kierownictwa banków do skutecznego i ostrożnego działania, jak również brak zaostrzonych przepisów dotyczących wzmocnienia nadzoru. Jeśli nie zagraża kryzys gospodarczy lub zmiana przepisów prawnych, na każdym rynku słabo zarządzane banki mogą być rentowne i finansowo „zdrowe”. Na rozwijających się rynkach finansowych nie spotyka się słabego zarządzania bankiem. W takich środowiskach są stale poddawane zaostrzonym przepisom, coraz silniejszemu nadzorowi i coraz bardziej rygorystycznym standardom księgowym. Takie poczynania obniżają wszelkie ich słabości. W wielu takich krajach banki są niewypłacalne. W niektórych prowadzi się proces restrukturyzacji finansowej i wzmocnienia systemu zarządzania w celu uniknięcia zagrożenia ponowną niewypłacalnością. 2.2. Podział kompetencji i odpowiedzialności w systemie zarządzania. 21 Prace dyplomowe z bankowości Zarządzanie bankiem polega na umiejętnym operowaniu stanem aktywów i pasywów oraz związanym z tym ryzykiem w celu osiągnięcia sukcesu finansowego. Głównymi pasywami banku są środki jego klientów. Efektywne i bezpieczne operowanie środkami banku wymaga sprawnego systemu zarządzania ukierunkowanego na maksymalizację zysku w granicach dopuszczalnego ryzyka. Osiągnięcie tego celu możliwe jest pod warunkiem doboru instrumentów zarządzania właściwych dla specyfiki przedsiębiorstwa bankowego. Pełne kompetencje i kompleksowa odpowiedzialność skumulowane są w organach banku, które stosownie do przydzielonych zadań cedują je na jednostki niższego szczebla. System zarządzania winien uwzględnić spójną korelację pomiędzy zadaniami, kompetencjami i odpowiedzialnością. Realizacja tej zasady powinna kształtować ponoszoną faktyczny współudział pracowników w zarządzaniu bankiem. Do podstawowych instrumentów zarządzania należy prawidłowo opracowany regulamin organizacyjny, który powinien spełniać wymogi statutu oraz konstytuować jednostkę organizacyjną w sposób pozwalający realizować statutowe zadania i stawiane cele w występujących uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych. Regulamin organizacyjny oraz struktura organizacyjna powinny określać ramowe zadania, kompetencje i odpowiedzialność komórek organizacyjnych i stanowisk pracy. Procedury bankowe są instrumentem wspierającym kompetencje i odpowiedzialność oraz porządkującym tryb postępowania na styku klient – bank. Szeroka gama oferowanych produktów i usług oraz „tysiące” operacji bankowych wykonywanych codziennie rodzą w każdym przypadku skutki cywilnoprawne. Procedury i techniki dla klientów mają charakter regulaminów, a dla pracowników banku stanowią instrukcję służbową. Instrukcja bankowa (wewnętrzna) ukierunkowuje postępowania pracownika, aby operacja przebiegała poprawnie formalnie i merytorycznie i nie naraziła banku na straty.10 10 Gdańska Akademia Bankowa przy Instytucie Badań nad Gospodarką Bankową, ABC Bankowości , 22 Prace dyplomowe z bankowości 2.3. Struktura organizacyjna. Budowa i zmiana struktur organizacyjnych jest procesem złożonym i kosztownym. Częste i nieprzemyślane reorganizacje wprowadzają więcej zaburzeń niż usprawnień, mogą też spowodować straty finansowe. Zaprojektowana struktura powinna więc uwzględniać przyszłościową wizję banku. W obliczu zmian w funkcjonowaniu banków spółdzielczych, związanych z restrukturyzacją tego sektora oraz zmian funkcji banków zrzeszających, należy pamiętać o stworzeniu struktury na tyle elastycznej, żeby każda nowa regulacja banku zrzeszającego nie wiązała się z rewolucją organizacyjną. Komórki organizacyjne można dzielić według różnych kryteriów. Dla banku spółdzielczego najistotniejsze są następujące rodzaje podziałów: Komórki sztabowe (zaplecza) – księgowość, administracja, analizy, sprawozdawczość – i liniowe (handlowe), - kredytowe, kasowe i inne operacje Komórki w podziale terytorialnym (placówka macierzysta, oddział, punkt kasowy) Komórki w podziale produktowym (według rodzajów obsługiwanych produktów i usług). W większości banków spółdzielczych struktura organizacyjna wykształciła się w sposób niejako naturalny w ciągu wielu lat i nie jest efektem procesu zarządzania organizacją. Dobre zarządzanie organizacją może przynieść korzystne efekty tj. : lepsze zarządzanie ryzykiem, również kredytowym poprawę wykorzystania posiadanych środków obniżenie kosztów operacyjnych zwiększenie innowacyjności Gdańska 1996 r. str.28 23 Prace dyplomowe z bankowości lepszą obsługę klientów. Wszystkie te czynniki wpływają na sposób postrzegania banku tak przez klientów, jak i własny personel. Bank dobrze zorganizowany odbierany jest jako godny zaufania partner w operacjach finansowych. Pracownicy nie tracą energii na niepotrzebne czynności, mogą skoncentrować się na swych obowiązkach, są mniej zmęczeni i popełniają mniej pomyłek. Wpływa to zasadniczo na pozycję banku na rynku usług finansowych. Generalnie istnieją dwa rodzaje organizacji: organizacja tradycyjna, oparta na podziale funkcji według produktów bankowych nazywana organizacją produktową organizacja marketingowa, inaczej handlowa, nastawiona na obsługę klienta. W organizacji produktowej - rozdzielone są stanowiska kredytowe, oszczędnościowe i kasowe, a więc te które potencjalnie zajmują się obsługą tych samych klientów. Taka organizacja nastawiona jest raczej na obsługę wewnętrznych funkcji banku niż klienta. Poza zaletami posiada również i wady mianowicie zmusza do utrzymania wyższego stanu zatrudnienia, zmniejsza możliwość rotacji kadr, utrudnia kontakty z klientami. Tego typu rodzaj systemu organizacyjnego jest dominujący nie tylko w bankach spółdzielczych. W organizacji handlowej – kluczowym punktem jej tworzenia jest wydzielanie części pracowników do bezpośrednich kontaktów z klientami (front – office) i pracowników zaplecza ( back – office ). W dziale handlowym powinny znaleźć się pomocnicy, którzy potrafią i lubią pracować z klientami (sprzedawcy) . Powinni wykonywać każdą usługę bankową: założyć rachunek, poinformować o kredycie, wykonać operacje gotówkową itp. Niezbędna jest tu wszechstronność i doskonała znajomość pracowników banku. Każdy pracownik działu handlowego ma sobie przypisaną grupę klientów. Klient jest więc obsługiwany przez tego samego pracownika, niezależnie od rodzaju żądanej usługi lub produktu. 24 Prace dyplomowe z bankowości Taka organizacja pozwala na ściślejsze przywiązanie klienta do banku, zwiększa się „wierność klientów”. W związku z lepszym rozeznaniem klientów zwiększa się możliwość sprzedaży produktów, np. jeżeli klient korzystał z kredytu a nie posiada rachunku w banku, pracownik może zaproponować otwarcie, a po spłaceniu kredytu – zaproponować otwarcie terminowego konta oszczędnościowego.11 Rys. 1 ZEBRANIE OPRZEDSTAWICIELI RADA BANKU PREZES CZŁONEK ZARZĄDU Praca zbiorowa , Bank Spółdzielczy w warunkach gospodarki rynkowej, Fundusz Współpracy, Warszawa, listopad 1996 r. str. 19-22 11 25 Prace dyplomowe z bankowości WICEPREZES GŁÓWNY KSIĘGOWY Stanowiska kredytowe Stanowiska organizacyjno samorządowe Stanowiska operacyjne Stanowiska kasowe Stanowiska księgowe Źródło: opracowanie na podstawie książki pod redakcją Jana Szambelańczyka , Antoniego Kanteckiego, Bank Spółdzielczy w warunkach gospodarki rynkowej, Fundusz Współpracy, Warszawa 1996 2.4. Zarządzanie przez cele. Bank jako samo finansujące się przedsiębiorstwo różni się od innych przedsiębiorstw sposobem traktowania zobowiązań. Dla banku są one źródłem realizacji statutowych zadań i przyjętych celów finansowych. Charakterystyczną cechą zobowiązań banku jest zróżnicowany okres ich zwrotności. Tylko niewielka część zobowiązań banku stanowi kapitał akcyjny, pozostałe zobowiązania mają charakter wyspecjalizowaną jednostką zwrotny (określony). Bank jest zatem pośredniczącą w obsłudze finansowo – rozliczeniowej, operacji gospodarczych. Przyjmowanie i przechowywanie w czasie środków depozytowych podmiotów gospodarczych, gospodarstw domowych, a także finansowanie czyli 26 Prace dyplomowe z bankowości kredytowanie za ich pomocą innych podmiotów to statutowa specyfikacja banku. Podstawowym celem działalności banku komercyjnego jest osiąganie zysku. Komercyjny bank ukierunkowany na klienta oferuje szeroką gamę produktów i usług monitorując stale ich efektywność ekonomiczną. W ramach realizowanej strategii bank stawia sobie cele dodatkowe (pośrednie) sprzyjające umacnianiu pozycji banku na konkurencyjnym rynku np. rozwój sieci, unowocześnienie technik i procedur w celu poprawy sprawności i kompleksowości obsługi klienta itp. Operacje bankowe generują nie tylko dochód ale także i ryzyko. Angażowanie obcych środków dla realizacji własnych celów finansowych sprawia, że bank powinien wykazywać szczególną dbałość o swoje bezpieczeństwo co jest równoznaczne z bezpieczeństwem jego klientów. Działalności bankowej towarzyszy odpowiedzialność publiczna. Bank słusznie nazywany jest instytucją zaufania publicznego.12 Pracownik musi wiedzieć i rozumieć, czego w kategoriach wydajności wymagają odeń cele , a jego zwierzchnik – czego wymagać i oczekiwać od pracownika, według tego też go oceniając. W przeciwnym wypadku zamiast pracy zespołowej występują tarcia, frustracje i konflikty. Po sformułowaniu celu ogólnego należy podzielić go na cele cząstkowe. Podział taki jest poprawny, jeżeli spełnione są dwa warunki: suma celów cząstkowych musi składać się na cel ogólny, a realizacja poszczególnych celów musi gwarantować realizację celu ogólnego zakresy poszczególnych celów szczegółowych nie mogą się na siebie nakładać, a więc muszą być wyraźnie rozgraniczone.13 2.5. Zarządzanie bilansem Banku Spółdzielczego. Gdańska Akademia Bankowa przy Instytucie Badań Nad Gospodarką Rynkową, ABC Bankowości, Gdańsk 1996 , str. 24-25 13 Praca zbiorowa, Bank Spółdzielczy w warunkach gospodarki rynkowej, Fundusz Współpracy, Warszawa listopad 1996 str. 28-29 12 27 Prace dyplomowe z bankowości Najczęściej i najpełniej rozumiany zestaw sprawozdań finansowych zawiera na ogół bilans, rachunek wyników, sprawozdanie o zmianach w pozycji finansowej oraz adnotacje i materiały objaśniające, które stanowią część sprawozdań finansowych. Celem sprawozdań finansowych jest dostarczenie informacji finansowej banku, jego dokonaniach i o zmianach w pozycji finansowej, która to informacja jest użyteczna w podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Bilans banku zawiera niezbędne dane do dokonania całościowej analizy finansowej banku. Bilans i sprawozdawczość finansowa jest podstawowym źródłem informacji o rozmiarach działalności depozytowo – kredytowej banku, efektywności finansowej tej działalności, możliwościach rozwojowych banku, a także podstawą oceny ryzyka bankowego. 14 Techniką dla przetwarzania zawartych informacji w bilansie, rachunku wyników oraz rachunku wykorzystania funduszy własnych jest analiza wskaźnikowa. Wykorzystuje się w niej wskaźniki, które mają charakter miar względnych. Stąd otrzymane wyniki można odnosić do wartości jakie przybierały one dla danego banku w przeszłości lub dla innych banków o zbliżonej strukturze kapitałowej i działających na podobnym rynku. Dzięki analizie wskaźnikowej można ocenić wyniki w stosunku do pożądanego poziomu. Wskaźniki można podzielić na ogólne, umożliwiające określenie silnych i słabych stron oraz na cząstkowe służące do określenia przyczyn. Historycznie ukształtowany podział mierników oceny banku obejmuje cztery grupy: wskaźniki zyskowności mierniki kapitału wskaźniki płynności wskaźniki jakości aktywów Niektóre wskaźniki zyskowności i rentowności aktywów 14 Gdańska Akademia Bankowa przy Instytucie Badań Nad Gospodarką Rynkową, ABC Bankowości, Gdańsk 1996 str. 133 28 Prace dyplomowe z bankowości Rys. 2 WSKAŹNIKI ZYSKOWNOŚCI AKTYWÓW ROA - wskaźnik zyskowności aktywów Charakterystyka: mierzy efektywność wykorzystania aktywów ROA1 - zysk netto / aktywa ogółem Charakterystyka: obrazuje potencjalne dochody banku po opodatkowaniu przy uwzględnieniu dochodów poza operacyjnych ROA2 - zysk operacyjny / aktywa ogółem Charakterystyka: pokazuje zdolność banku do tworzenia dochodów z działalności operacyjnej ROA3 - dochód odsetkowy / aktywa pracujące Charakterystyka: opisuje generowanie dochodów tylko z aktywów pracujących, jego wartość zależy od umiejętności wyceny kredytów, zarządzania portfelem kredytów i lokat na rynku międzybankowym Źródło: opracowanie na podstawie książki Jana Szambelańczyka , Zarządzanie bankiem spółdzielczym, GBW, Poznań 1995 r. Rys. 3 WSKAŹNIKI ZYSKOWNOŚCI KAPITAŁU BANKU ROE - zysk netto / kapitały własne (udziały) Charakterystyka: mierzy efektywność zastosowania kapitału w ogólnej działalności ROE1 - zysk operacyjny / kapitały własne ( udziały) Charakterystyka: mierzy efektywność wykorzystania kapitału w działalności operacyjnej banku 29 Prace dyplomowe z bankowości ROE2 - zysk netto / fundusze własne i kategorii Charakterystyka: mierzy stopę zwrotu od funduszy własnych i kategorii. Popularny w rankingu banków Źródło: opracowanie na podstawie książki pod redakcją Jana Szambelańczyka, Zarządzanie bankiem spółdzielczym, GBW, Poznań 1995 r. W warunkach gospodarki rynkowej zainwestowanie własnego kapitału w formie udziałów członkowskich zależy głównie od stopy zwrotu. Członek banku spółdzielczego wnosząc udziały i korzystając z usług finansowych ma prawo oczekiwać, że jego korzyści albo w formie udziału w dywidendzie albo też poprzez niższe koszty usług bankowych będą nie mniejsze niż z inwestycji kapitałowych na rynku. Wskaźniki uzupełniając, o większym stopniu szczegółowości należą do grupy bilansowo - wskaźnikowe. Wskaźniki te konstruuje się odnosząc do siebie odpowiednie grupy aktywów i odpowiadających im dochodów np.: dochody odsetkowe / aktywa dochody poza odsetkowe / aktywa pracujące aktywa pracujące / aktywa ogółem Wskaźnikiem ukazującym zdolność banku do pozyskania funduszy zewnętrznych jest np. relacja: fundusze własne / aktywa ogółem Z punktu widzenia zdolności zarządu banku ważne znaczenie mają wskaźniki: koszty operacyjne / dochody operacyjne koszty osobowe / koszty operacyjne koszty odsetkowe / koszty operacyjne koszty eksploatacyjne / koszty operacyjne koszty operacyjne / aktywa ogółem 30 do kontroli wydatków Prace dyplomowe z bankowości Przedstawione przykłady wskaźników oceny banku wskazują pośrednio, że dobór zestawu wskaźników wykorzystywanych na co dzień powinien zostać dokonany przede wszystkim z uwzględnieniem celu analizy. Celowym jest aby modelowy zestaw wskaźników był opracowany w banku regionalnym. Jeżeli chodzi o poziom tych wskaźników to trudno o ich standaryzację, z wyjątkiem wymogów Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego, Narodowego Banku Polskiego i zaleceń wynikających z polityki grupy banków zrzeszonych czy skonsolidowanych. WSKAŹNIKI JAKOŚCI AKTYWÓW W zasadzie nie należy określać przybierać stałych wartości, które powinny wskaźniki jakości aktywów aby uznać, że sytuacja banku spółdzielczego jest dobra. W warunkach banków spółdzielczych w Polsce bardzo ważne znaczenie ma łączne śledzenie wskaźników: kredyty w sytuacji nieregularnej / aktywa ogółem odpisy na kredyty w sytuacji nieregularnej / kredyty ogółem Wskaźniki: rezerwy na kredyty stracone / kredyty stracone dochód operacyjny + rezerwy na kredyty utracone / kredyty utracone ogółem, charakteryzują zdolność banku do poniesienia potencjalnych strat z tytułu nieściągalności kredytów. WSKAŹNIKI ADEKWATNOŚCI KAPITAŁOWEJ Najpopularniejszą technika oceny odpowiedniości posiadanych funduszy własnych jest porównanie ich bazy kapitałowej do aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem; jest to wskaźnik nazywany współczynnikiem wypłacalności. Ze względu na umowne wagi ryzyka, ustalane dla celów sprawozdawczych poprzez Narodowy Bank Polski; ma on charakter uznaniowy. Dlatego bank spółdzielczy dla własnego bezpieczeństwa, powinny wyliczać dodatkowo jego wartość, z zastosowaniem odpowiednich do konkretnej sytuacji wag ryzyka. Inne wskaźniki służące do oceny adekwatności kapitałowej banku to np.: 31 Prace dyplomowe z bankowości fundusze własne netto / aktywa ogółem lub środki własne netto / kredyty ogółem15 Zarządzanie aktywami i pasywami - pod tym pojęciem rozumie się zarówno kształtowanie poziomu aktywów i pasywów jak i ich wewnętrznej struktury. Proces obrotu pieniądza w banku można przedstawić następująco: Rys. 4 zarządzanie pasywami TRANSFORMACJA zarządzanie aktywami strumień pieniądza Źródło: opracowanie na podstawie książki pod redakcją Jana Szambelańczyka, Antoniego Kanteckiego , Bank Spółdzielczy w warunkach gospodarki rynkowej, Fundusz Współpracy, Warszawa 1996 r. Zarząd banku musi określić, jaki poziom pasywów jest dla niego optymalny. Będzie to wyznaczało politykę pozyskiwania środków. Z kolei ustalenie takiego optymalnego poziomu pasywów zależy od możliwości ich zyskownego zagospodarowania. Pozyskiwanie środków nie jest celem samym w sobie. Jest to środek do realizacji celów w zakresie zarządzania aktywami. Polityka zarządzania pasywami powinna wynikać z analizy możliwości ich zaangażowania. 15 Szambelańczyk Jan , Zarządzanie bankiem spółdzielczym, GBW , Poznań 1995, str. 75-77 32 Prace dyplomowe z bankowości Pasywa można podzielić według kosztów na fundusze własne, depozyty bieżące i depozyty terminowe. Suma depozytów bieżących i terminowych to zobowiązania banku. Są to pasywa kosztowe. Według kryterium dochodowości, aktywa dzielą się na majątek trwały, gotówkę i rezerwę obowiązkową , środki na rachunku bieżącym, Środki na lokatach, papiery wartościowe i kredyty. Zarówno przy pasywach jak i aktywach pominięte zostały pomniejsze pozycje, takiej jak odsetki do otrzymania i zapłacenia. Fundusze własne banku są najdogodniejszym rodzajem pasywów. Można je lokować na dowolne terminy, nie tworzą kosztów odsetkowych. Jednak możliwości ich powiększenia są ograniczone. W większości banków spółdzielczych fundusz udziałowy rośnie w tempie niższym, niż inflacja, co oznacza jego rzeczywisty spadek. Najlepszym sposobem powiększenia funduszy własnych jest budowa funduszy zasobowych, przez przeznaczenie na ten cel zysków. Niestety, tylko część funduszy własnych banku można zaangażować w rentowne aktywa. Druga część to fundusz majątku trwałego. Tylko nadwyżka ponad równowartość majątku trwałego to fundusze własne, pozostające w obrocie. Określa to limit zaangażowania środków w kredyty długoterminowe. Nie można dopuścić do pomniejszenia tej nadwyżki. Niedopuszczalną praktyką jest zwiększenie majątku trwałego bez odpowiedniego powiększenia funduszy własnych banku. W skład – depozytów bieżących wchodzą zarówno rachunki bieżące osób fizycznych i prawnych jak i konta osobiste (ROR). Środki te różnią się pod względem kosztowności jak i stabilności (części „lotnej” i „osadu”). Właśnie kwestia stabilności tych środków jest najważniejsza, ponieważ występujący osad środków bieżących pozwala na angażowanie ich w aktywa trwale (terminowe). 16 Reguła „osadu we wkładach” uwzględnia istnienie możliwości prolongaty wkładów na rachunkach, a także nowych wkładów, które zastępują dotychczasowe. Stwarza to podstawę do transformacji terminów w banku, co oznacza, że część wszystkich wkładów bankowych (saldo wypłat i wpłat) może 16 Praca zbiorowa, Bank Spółdzielczy w warunkach gospodarki rynkowej , Fundusz Współpracy, Warszawa listopad 1996 str. 65-66 33 Prace dyplomowe z bankowości zostać wykorzystana „ponad terminy wkładów” w operacjach aktywnych. Te operacje powinny być jednak krótkoterminowe, aby zabezpieczyć się przed niespodziewaną paniką. Reguła „osadu we wkładach” wymaga bardzo wnikliwego obserwowania całości wkładów przez dłuższy czas w celu ustalenia wielkości tej części wkładów, która stale pozostaje w banku. Nie można jednak wykluczyć paniki, która sprawi, że wyliczenia mogą okazać się nietrafne. Rys. 4 Bilans banku przy zastosowaniu reguły „osadu we wkładach” Aktywa Pasywa Środki płatnicze Wkłady zmienne powyżej „osadu” Kredyty krótkoterminowe Wkłady stałe („osad”) Inwestycje długoterminowe Kapitał własny Źródło: opracowanie na podstawie książki pod redakcją Władysława Jaworskiego, Banki rynek operacje polityka, Poltext, Warszawa 1996 r. Realizowanie tej reguły przez bank stwarza pewne trudności a mianowicie ustalenie wahań w zakresie wykorzystania środków w ciągu dłuższego okresu wykazuje bardzo duże zmiany np. w terminach płacenia podatków, a to oznacza konieczność posiadania odpowiednich rezerw na dany termin. Mogą zaistnieć nieprzewidziane płatności, co oznacza konieczność utrzymania określonej rezerwy. Istnieje także potrzeba dokładnego planowania wpłat i wypłat poszczególnych klientów według określonych rodzajów tych wkładów, a także zachowania klientów muszą być stałe. 34 Prace dyplomowe z bankowości Mimo trudności określenia wielkości „osadu we wkładach” reguła ta uzasadnia możliwość dokonywania transformacji terminowej w operacjach bankowych. 17 Terminowa struktura depozytów, gdzie przeważają lokaty trzyi sześciomiesięczne, jest reliktem okresu hiperinflacji. Nie pozwala to na ścisłe stosowanie „złotej reguły bankowej”, w myśl której terminowość pasywów powinna być zgodna z terminowością aktywów, gdyż nie ma aż takiego zapotrzebowania na kredyty krótkoterminowe poniżej pół roku. Oznacza to konieczność podjęcia ryzyka luki dopasowania terminowego i pokrywanie aktywów średnioterminowych pasywami krótkoterminowymi. Sprawą pierwszorzędną jest ustalenie poziomu tego ryzyka. 18 „Złotą regułę bankową” należy ocenić krytycznie, gdyż nie uwzględnia istniejącej w rzeczywistości cichej prolongaty wkładów, wychodząc z założenia, że wszystkie uzgodnione terminy będą się zgadzać z rzeczywistymi , nie bierze pod uwagę nowych wpłat depozytów, gdyż uznaje, że jedynym źródłem spłat są spłacane kredyty, a także własne środki. Reguła ta nie uwzględnia możliwości otrzymania środków na rynku pieniężnym . O ile w bankach uniwersalnych „złota reguła” może być wykorzystywana raczej w formie ustalania terminów końcowych spłat i wypłat, o tyle w bankach wyspecjalizowanych ma ona większe znaczenie. W bankach hipotecznych występują duże rozbieżności w strumieniach wpłat i wypłat, zatem nie można liczyć na bieżące wyrównanie potrzebnych środków przez bieżące płatności. 2.6. Planowanie w Banku Spółdzielczym istota planowania. 17 18 Jaworski Władysław , Banki rynek operacje polityka, Poltext, Warszawa 1996, str. 238-239 Praca zbiorowa, Bank Spółdzielczy w warunkach gospodarki rynkowej , Fundusz Współpracy, Warszawa listopad 1996 , str. 69 35 Prace dyplomowe z bankowości Planowanie w banku jest bardzo istotnym elementem zarządzania, który służy realizowaniu podstawowych celów polityki rozwoju banku, a przede wszystkim określa wzajemne zależności między dochodem i ryzykiem. Proces planowania dokonuje się za pomocą wewnętrznego systemu rachunkowości i prowadzi do opracowania planów finansowych. Zadaniem planów jest opis decyzji wewnątrzbankowych, które są przedstawione w kategoriach kosztów, przychodów i zysków. Plany finansowe są zbliżone pod względem budowy do układu sprawozdań finansowych, takich jak bilans czy rachunek wyników. Można wyodrębnić kilka rodzajów planowania. Ze względu na horyzont czasowy, planowanie możemy podzielić na: bieżące (krótkoterminowe), obejmujące okres od kilku miesięcy do roku średnioterminowe, obejmujące okres 2-3 lat długoterminowe Biorąc pod uwagę analizy controlingowe, planowanie można podzielić na: operacyjne strategiczne19 Planowania strategiczne powinno dostarczać odpowiedzi na następujące pytania: co bank musi robić aby działać efektywniej, coraz lepiej realizować swą misję jakie są różnice pomiędzy stanem w jakim bank znajduje się obecnie a stanem w jakim chcemy aby był w wybranym czasie w przyszłości Planowanie strategiczne w banku ma na celu sformułowanie długoterminowych celów i stworzenie przesłanek dla opracowania planów działania, które mają służyć osiągnięciu tych celów. Plan strategiczny banku określa: 19 preferowane zachowania banku na rynku Jaworski Władysław, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998 , str. 213 36 Prace dyplomowe z bankowości przewidywania odnośnie środowiska w jakim bank działa np. regulacje prawne, sytuacja społeczno – polityczna i elektroniczna zmiany jakie są niezbędne aby wykorzystać szanse które pojawiają się na rynku oraz przeciwdziałać zagrożeniom harmonogram przedsięwzięć strategicznych Planowanie jest bardzo ważnym elementem, stanowiącym postawę zarządzania. Osoby zarządzające bankiem muszą mieć świadomość możliwości rozwojowych banku oraz przeszkód, jakie może on napotkać na drodze do wyznaczonego celu. Cel bowiem jest kluczowym elementem planu finansowego. W zależności od sytuacji ekonomiczno – finansowej banku, celem może być np. osiągnięcie zysku na określonym poziomie, wzrost sumy bilansowej, rozwój akcji kredytowej, zwiększenie udziału w rynku. Oprócz pojedynczych celów można również mówić o istnieniu „wiązek” celów. Przykładem może być dążenie banku do osiągnięcia określonego poziomu rentowności i wzrostu sumy bilansowej. Źródła danych wykorzystywanych do planowania można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne. Istotne dla planowania dane wewnętrzne dotyczą stanu poszczególnych pozycji bilansowych , przychodów i kosztów banku. Dane zewnętrzne to przede wszystkim wielkości określonych parametrów: inflacji, produktu krajowego brutto, stóp procentowych, kursu walutowego. Od tych parametrów są również uzależnione inne jak np. rentowność bonów skarbowych czy obligacji skarbu państwa. Wszystkie te parametry są ważne w procesie planowania, ponieważ pozwalają określić oprocentowanie oraz związane z nim koszty i przychody. Ze względu na fakt, że planowanie jest ciągłe i ma charakter kroczący, plan najczęściej przybiera formę sprawozdania rocznego lub kwartalno – miesięcznego . Jest to plan finansowy o charakterze operacyjnym. W procesie mogą być zastosowane różne metody określające, jakie wartości może przyjąć dana pozycja bilansowa będąca przedmiotem planowania. Najprostszą, ale należy podkreślić - nie najlepszą metodą jest przyjęcie założenia, że wszystkie wielkości finansowe będą się zmieniać w sposób liniowy. Wtedy na podstawie kilku obserwacji z danego roku można wyznaczyć trend, który pozwoli na oszacowanie planowanych wielkości. 37 Prace dyplomowe z bankowości Metoda ta odnosi się do pozycji bilansowych i ewentualnie kosztów ogólnych banku. Pozostałe pozycje kosztów i przychodów będą wynikiem stanów aktywów i pasywów założonych w procesie planowania przez kierownictwo banku oraz przyjętych wartości oprocentowania poszczególnych pozycji. Podstawowym celem sporządzania planów jest prognozowanie wyniku banku, finansowego przy założeniu różnych pozytywnych i negatywnych czynników wpływających na politykę przyjętą przez bank. Plany finansowe odnoszą się zarówno do danych prognozowanych, jak i do wykonanych. W trakcie trwania roku obrachunkowego następuje korygowanie planu, tzn. część prognozowana zmniejsza się o część już wykonaną. Oceniany jest stopień realizacji planu. Dzięki takim bieżącym analizom może następować ciągła optymalizacja strategii banku, przy stałym śledzeniu oddziaływania czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Plany umożliwiają kontrolę powstawania odchyleń i ułatwiają wprowadzenie korekt. Plany finansowe są ponadto podstawą do przeprowadzania analiz oraz źródłem danych dla innych pionów i departamentów banku, a także cennym źródłem informacji dla samego controlingu. Controlerzy oceniają na czym polegają różnice w funkcjonowaniu banku obecnie i w przeszłości, tzn. analizują wpływ decyzji podjętych w poprzednich latach na obecną sytuację banku. Dzięki temu mogą określić mocne i słabe strony funkcjonowania banku. Plany finansowe pozwalają na określenie, czy przyszłe strumienie pieniężne wynikają z działań podejmowanych wewnątrz banku, czy będą wywołane zachowaniem się jego otoczenia. Umożliwia to analizę realizacji założonych celów. W przypadku wystąpienia odchyleń, po zapoznaniu się z ich przyczynami, plany finansowe stwarzają możliwość zaradczych. Są ostatecznym źródłem ustalenia podjęcia środków spodziewanych wyników finansowych w danym okresie obrachunkowym. Należy podkreślić, że w banku tworzy się kilka wariantów planów, w zależności od przyjętych założeń polityki i celów rozwoju. Ze względu na fakt, że planowanie jest procesem ciągłym, plany te nie są kalkulacjami sztywnymi, lecz mogą podlegać ewolucji w zależności od zmieniających się czynników zewnętrznych. 38 Prace dyplomowe z bankowości Istnieje także dynamiczna analiza planów. Jednym ze sposobów takiej oceny, dokonywanej za pomocą modelu informatycznego, jest ich optymalizacja. Model umożliwia pogłębienie analiz, tzn. połączenie analizy przeszłości i teraźniejszości z przewidywanymi na przyszłość. Model optymalizacyjny może być przydatny między innymi do analizy ryzyka towarzyszącego działalności banku. Należy jednak zaznaczyć, że stworzenie takiego modelu jest procesem bardzo skomplikowanym, wymagającym zaawansowanych metod, często trudnych do zastosowania.20 2.7. Procedura planowania. Warunkiem koniecznym skuteczności planowania strategicznego w banku spółdzielczym jest uspołecznienie jego przygotowania. Polega to między innymi na zaangażowaniu w procesie planowania a więc w wyborze celów i podejmowaniu decyzji – członków organów banku a zwłaszcza rady banku. Punktem wyjścia jest diagnoza sytuacji banku, która umożliwia odpowiedź na pytanie „Jaka jest !”. Punktem finalnym ma być plan strategiczny, określający „Jaka ma być?” – w przyjętym okresie w przyszłości (np. za rok, dwa lub trzy lata). 21Plan określa poziom i strukturę banku spółdzielczego , jego rachunek wyników, planowanie wartości głównych wskaźników finansowych, stan kadr i majątku. Pożądane stany w przyjętym okresie osiąga się dzięki zrealizowaniu planów działania, które obejmują zadania cząstkowe, przyczyniające się do osiągnięcia celów planu. 20 21 Jaworski Władysław, Współczesny bank , Poltext, Warszawa 1998 , str. 213-214 Szambelańczyk Jan, Zarządzanie bankiem spółdzielczym, GBW, Poznań 1995, str. 49 39 Prace dyplomowe z bankowości Rys. 5 Procedura opracowania planu biznesowego JAK JEST JAK MA BYĆ JAK TO OSIĄGNĄĆ ANALIZA BILANU BANKU PLANOWANY BILANS BANKU Suma bilansowa Suma bilansowa Struktura aktywów Struktura aktywów Struktura pasywów Struktura pasywów ANALIZA RACHUNKU PLANOWANY RACHUNEK WYNIKÓW WYNIKÓW Zysk brutto w roku STRATEGIA Dochody z odsetek Koszty z odsetek Prowizje i opłaty MARKETINGOWA Zyski brutto w roku Dochody z odsetek Koszty odsetek Prowizje i opłaty zapłacone Prowizje i opłaty otrzymane Prowizje i opłaty otrzymane Koszty ogólne Koszty ogólne Inne Inne ANALIZA GŁÓWNYCH PLANOWANIE WARTOŚCI WSKAŹNIKÓW FINANSOWYCH WSKAŹNIKÓW wypłacalności płynności jakości kredytów zwrotu aktywów zwrotu na kapitale ZARZĄDZANIE wypłacalności płynności jakości kredytów zwrotu na aktywach zwrotu na kapitale aktywów na 1 zatrudnionego aktywów na 1 zatrudnionego dochodów na 1 dochodów na 1 BILANSEM BANKU zatrudnionego zatrudnionego ZARZĄDZANIE ANALIZA KADRY PLANOWANY STAN KADRY KADRAMI Stan zatrudnienia Przyjęcia Liczba pracowników Struktura Zwolnienia Struktura Wynagrodzenia Awanse System motywacji Ocena pracowników Szkolenia Zadania szkoleniowe Motywowanie ANALIZA ŚRODKÓW ZARZĄDZANIE PLANOWANY STAN ŚRODKÓW TRWAŁYCH I WYPOSAŻENIA MAJĄTKIEM TRWAŁYCH 40 Prace dyplomowe z bankowości Budynki Zakupy Budynki Środki transportu Sprzedaż Środki transportu Technika bankowa Leasing Technika bankowa Wyposażenie biurowe Kasacja Wyposażenie biuurowe Remonty Naprawy DIAGNOZA METODY PLAN Źródło: opracowanie na podstawie książki pod redakcją Jana Szambelańczyka, Zarządzanie bankiem spółdzielczym, GBW, Poznań 1995 r. Metodą służącą sformułowaniu diagnozy strategicznej jest tzw. ANALIZA SWOT. Nazwa tej metody pochodzi od pierwszych liter angielskich wyrazów: Strenghts – silne strony Weaknesses – słabości Opporhenities – szansą Threats – zagrożenie Analiza SWOT obejmuje analizę zewnętrzną (szans i zagrożeń), czyli analizę tych obszarów na zewnątrz banku, które wpływają na jego funkcjonowanie, a nad którymi nie ma kontroli, oraz analizę wewnętrzną (silne i słabe strony), czyli posiadanego potencjału prowadzonej działalności i możliwości rozwojowych. Analiza zewnętrzna makroekonomiczne, - obejmuje społeczne, obszary polityczne, środowiska prawne, zewnętrznego: technologiczne itp. Określony rozwój wydarzeń w tych różnych dziedzinach, może też pogarszać warunki prowadzenia niektórych dotychczasowych rodzajów działalności lub czynić je zupełnie nieopłacalnymi. Analiza wewnętrzna- ma na celu określenie oraz ocenę materialnych i niematerialnych czynników sprzyjających rozwojowi banku lub utrudniających jego funkcjonowanie obecnie i w przyszłości. Celem tej analizy jest: wskazanie tych elementów zasobów banku, które mogą być traktowane jako atuty 41 Prace dyplomowe z bankowości z konkurentami rynkowymi, ujawnienie słabości (ograniczeń, barier), zmniejszających możliwości rozwoju i umożliwiających skuteczny atak ze strony konkurentów, a także określenie szczególnych predyspozycji banku do realizacji zadań na określonym obszarze rynku. Analiza SWOT jest stosunkowo prostą, ale jednocześnie dosyć kompleksową metodą analizy strategicznej. Zestawienie szans i zagrożeń ze słabymi i mocnymi stronami banku pozwala na ocenę jego pozycji w otoczeniu i względem konkurencji, a więc ułatwia sformułowanie celów przyszłego działania oraz dokonanie identyfikacji wariantów strategii. Analiza SWOT powinna być sporządzona w określonych odstępach czasu, ze względu na ciągłe zmiany otoczenia, stwarzające nowe szanse i nowe zagrożenia. Analizując szanse i zagrożenia z odpowiednim wyprzedzeniem uzyskuje się czas niezbędny do poczynienia odpowiednich przygotowań (organizacyjnych, kadrowych, rzeczowych itp.) do wejścia na nowe obszary działalności lub wycofywania się z dotychczasowych.22 22 Jaworski Władysław, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998 r. str. 237 42 Prace dyplomowe z bankowości Rys. 6 Elementy analizy SWOT dla Banku Spółdzielczego Środowisko Wnętrze banku Cechy Czynniki Korzystne Niekorzystne Silne strony Słabe strony 8% współczynnik Niskie fundusze własne wypłacalności Nadpłynność Doświadczone kierownictwo 95% dochodów z kredytów Znajomość klientów Zadłużenie inwestycyjne Nowoczesny budynek Niski zwrot na aktywach Komputery i oprogramowanie Nadmierne zatrudnienie Słaby marketing Otoczenie banku Szanse Zagrożenia Brak konkurencji lokalnej Region rolniczy Powstawanie nowych firm Banki komercyjne Nowe produkty bankowe Wąski zakres usług bs-u Gwarancje Skarbu Państwa Opinia o bs-ach Rozwój obrotu Dekoniunktura gospodarcza bezgotówkowego Źródło: opracowanie na podstawie książki pod redakcją Jana Szambelańczyka, Zarządzanie bankiem spółdzielczym, GBW, Poznań 1995 r. 43 Prace dyplomowe z bankowości 2.8. Zarządzanie działalnością kredytową banku. Zasady polityki kredytowej stanowią podstawę właściwego zarządzania kredytowego. Wyznaczają one m.in. kompetencje pracowników bankowych, udzielających kredytów oraz zarządzających portfelem kredytowym. W aktywach bilansu dużych banków podstawową pozycję stanowią aktualne kredyty pieniężne dla podmiotów gospodarczych , w drugiej zaś kolejności papiery wartościowe Skarbu Państwa i NBP. W ewidencji operacji pozabilansowych znajduję się głównie kredyty zobowiązaniowe (poręczenia, gwarancje) udzielone klientom. Udzielając kredytu bank liczy na jego odzyskanie w terminie umownym oraz uzyskanie odsetek, które są niczym innym jak dochodem brutto za pożyczenie kapitału.23 Jeżeli zasady polityki kredytowej są odpowiednio, właściwie sformułowane i zachowują tzw. bezpieczny poziom ryzyka, są nadzorowane przez kierownictwo oraz właściwie rozumiane na wszystkich szczeblach organizacyjnych; umożliwiają one kierownictwu banku sformułowanie odpowiednich standardów kredytowych, uniknięcie nadmiernego ryzyka oraz właściwą ocenę sytuacji ekonomicznej banku. W krajach rozwijających się oraz w krajach będących w okresie przejściowym, w których zasady polityki kredytowej są często kształtowane przez władze odpowiedzialne za politykę monetarną, banki same nie troszczą się o opracowywanie zasad polityki kredytowej. Dopiero, gdy państwo przestaje angażować się w funkcjonowanie rynków finansowych, banki muszą samodzielnie rozwijać wewnętrzne zasady polityki kredytowej. Nasuwa się tu pytanie: dlaczego właśnie zasady polityki są tak ważne? Podstawową przyczyną – niezależnie od liczby zatrudnionych przez banki pracowników – jest 23 Gdańska Akademia Bankowa, ABC Bankowości , Gdańsk 1996 r. str. 169 44 Prace dyplomowe z bankowości zapewnienie zgodności oraz przestrzeganie jednolitych i solidnych praktyk. Tak więc polityka kredytowa powinna być jednolita w stosunku do wszystkich – od najmłodszych stażem pracowników bankowych do jego prezesa. Właściwie zasady polityki kredytowej przyczyniają się do sukcesu banku przez stworzenie przesłanek podejmowania właściwych decyzji kredytowych. Zasady polityki kredytowej wyznaczają sposób prowadzenia operacji bankowych. Podstawowym zadaniem bankowości jest gromadzenie i bezpieczne przechowywanie depozytów oraz pożyczanie ich oparte na solidnych podstawach ekonomicznych. W każdej chwili bank powinien dysponować funduszami w celu zaspokojenia potrzeb deponentów chcących wycofać swoje wkłady oraz kredytobiorców potrzebujących środki finansowe. Bank musi decydować jakie pożyczki zamierza udzielić, a jakich będzie unikać, jaka ma być struktura i rodzaje udzielanych pożyczek, kto może być kredytobiorcą i jakie warunki towarzyszą udzielaniu pożyczek. Przesłanki polityki kredytowej powinny zawierać szereg elementów, jak np. regulacja ostrożnościowa, dostępność funduszy, wybór poziomu ryzyka, zrównoważenie portfeli kredytowych oraz struktura zapadalności pasywów. Rada Nadzorcza określa sposób formułowania zasad polityki kredytowej. Rozpoczyna się to od dokumentu stwierdzonego przez zarząd banku, w którym określa się ogólne zasady udzielania kredytów. Dlatego dokument ten stanowi podstawę opracowania zasad kredytowania. Daje on bankom możliwość funkcjonowania i przystosowania się do ciągle zmieniających się warunków ekonomicznych. Zasady polityki zmuszają także do określenia stopnia ryzyka akceptowanego przez bank. Ryzyko to musi odpowiadać pożądanej rentowności i efektywności banków i uwzględnić potrzeby i możliwości rynkowej działalności banku. Zasady polityki kredytowej są zwyczajowo ujmowane w instrukcjach przeznaczonych dla wszystkich inspektorów kredytowych. Zasady ogólne zawierają podstawowe reguły udzielania kredytów, określają organizację i zakres odpowiedzialności komitetu do umów polityki kredytowej 45 Prace dyplomowe z bankowości lub komitetu kredytowego oraz zawierają dopuszczalne limity kredytowe i procedury zatwierdzania kredytów. Stosując podział zwrotności kredytów na zabezpieczenia osobiste i rzeczowe, wskazać należy na zakres pojęcia zabezpieczenia osobiste. Odpowiedzialność osobista w rozumieniu polskiego prawa cywilnego, znaczy to samo co odpowiedzialność całym majątkiem kredytobiorcy, jak i osób które za niego poręczają. Przy porównaniu zakresu odpowiedzialności zabezpieczenia osobistego i rzeczowego (ograniczonego do wskazanych składników majątkowych) nasuwa się wniosek o nieograniczonym charakterze tego pierwszego.24 Do zabezpieczeń osobistych zaliczamy: - weksel własny in blanco - poręczenie wekslowe – awal - poręczenie cywilne - gwarancję bankową - przelew (cesja) wierzytelności - przystąpienie do długu kredytowego - pełnomocnictwo do dysponowania rachunkiem - przejęcie długu 2.9. Zarządzanie finansami. Otoczenie, usługi i operacje podlegają szybkim zmianom. W wielu krajach regulacje ekonomiczne postępują wolniej od postępu technologicznego, prywatyzacji przemysłu, innowacji z zakresie finansów, internacjonalizacji handlu i przepływu kapitału oraz od przemian demograficznych, zmieniających zapotrzebowanie na usługi. Wszystkie te siły, wraz z ekonomiczną regulacją systemów bankowych rzucają wyzwanie 24 Pietrzykowski W. , Wolniewicz W. , Prawne formy zabezpieczeń zwrotności kredytów i pożyczek bankowych , GBW , Poznań 46 Prace dyplomowe z bankowości tradycyjnemu pojmowaniu zarządzania bankiem. Wiele istotnych reform wewnętrznych, niezbędnych do funkcjonowania banków w zmieniającym się otoczeniu, skupia się na zarządzaniu finansowym. Celem zarządzania finansami jest maksymalizacja wartości instytucji bankowej, a to określa jej zyskowność i poziom ryzyka. Teoretycznie cel ten implikuje, iż wiarygodne i przyszłe dochody przedsiębiorstwa mogą być kapitalizowane przez inwestorów, przy użyciu stopy dyskontowej, odzwierciedlającej zmienność tych dochodów. Zysk netto, generowany przez działalność spekulacyjną, jest dla inwestora mniej wart niż dochody stałe, które generowane są na podstawie właściwego zarządzania przedsiębiorstwem gdzie strumień zysków netto pochodzących ze spekulacji jest zawsze wątpliwy. Zarządzanie finansowe w swoim wymiarze operacyjnym skupia się przede wszystkim na zarządzaniu ryzykiem. Chociaż funkcja zarządzania finansowego nie jest jedyną funkcją odpowiedzialną za zarządzanie wszystkimi ryzykami w bankowości, to jednak odgrywa centralną rolę w identyfikacji, nadzorowaniu i planowaniu efektywnego zarządzania ryzykiem. Najbardziej znaczącym rodzajem ryzyka w działalności gospodarczej, poza ryzykiem kredytowym i fałszerstwem, jest ryzyko związane z produktem, rynkiem , klientem, technologią oraz ryzyko finansowe. Ryzyko związane z produktem, rynkiem i klientem wynika z działania konkurentów i organów ustalających przepisy a także ze zmian w demograficznym składzie społeczeństwa i globalnym rozmiarze rynku. Czynniki te mają istotnie zmienić zyskowność produktów instytucji i akceptowanie tych produktów na rynku.25 Organizacja jest narażona na ryzyko technologiczne , stwarzane przez nieprzerwany postęp, w technologii, bez którego bieżące procesy przetwórcze lub techniki produkcyjne przedsiębiorstwa mogą się stać zbyt przestarzałe, żeby było ono konkurencyjne. W dodatku technologię można wykorzystać w systemie przetwarzającym produkt i informację, które w bankach stosuje się do uzyskania przewagi konkurencyjnej. Na przykład bankomaty usprawniają obsługę klienta, a informacje bazy danych o klientach umożliwiają bankowi rozpowszechnienie produktu wśród swoich klientów. 25 McNaughton Diana, Zarządzanie nowoczesnym bankiem w okresie zmian, Warszawski Instytut, Warszawa 1995 , str.72 47 Prace dyplomowe z bankowości Ryzyko związane z produktem, rynkiem, klientem i technologią powinno być zarządzane w bankach przez strategiczne planowanie oraz jego roczne budżetowanie. Do prowadzenia efektywnej kontroli ryzyka konieczne jest stworzenie wizji takiej organizacji, do której bank będzie dążyć, oraz konkretnej działalności, którą zamierza się zajmować. Należy zebrać i podać analizie dane o tendencjach socjologicznych, ekonomicznych, politycznych; należy nadzorować działalność konkurencji; należy nadzorować plan strategiczny, co rok weryfikowany i wprowadzany w życie za pomocą rocznych budżetów operacyjnych i planów działania. Decyzje podejmowane w trakcie procesu planistycznego mają istotny wpływ na ryzyko finansowe, składające się z ośmiu elementów: zadowalający poziom kapitału – utrzymanie poziomu kapitału niezbędnego do zaspokajania potrzeb strategicznych (jak przewidywane fuzje lub penetrowanie nowych, bardziej ryzykownych form działania) oraz wymagań narzuconych przez przepisy jakość artykułów (ryzyko kredytowe) – minimalizowanie strat powstałych na skutek udzielonych kredytów i wynikających z działalności inwestycyjnej płynność – zapewnienie dostępności środków finansowych po rozsądnej cenie, potrzebnych do przeprowadzenia bieżącej działalności wrażliwość stóp procentowych i kursów wymiany - zarządzanie pozycjami bilansowymi i pozabilansowymi w celu spełnienia założeń związanych ze strukturą bilansu oraz ograniczenia ryzyka do przedziału określonego w ogólnej polityce banku pozycje pozabilansowe – zapewniają, ażeby dokonane były jedynie autoryzowane transakcje (swaps, kontrakty, forward, akredytywy) oraz ażeby podlegały kontroli: jakości artykułów, płynność, stopy procentowe i ryzyko kursowe powstałe w wyniku tych transakcji ryzyko bieżącej działalności – kontrolowanie ryzyka związanego z regulowaniem należności i zobowiązań, wynikających ze stosowania automatycznych, zespolonych systemów aplikacyjnych i transakcyjnych kontrola wewnętrzna – minimalizowanie strat poniesionych w związku z nie autoryzowanymi transakcjami, sprzeniewierzeniami traktowaniem założeń polityki 48 i zbyt liberalnym Prace dyplomowe z bankowości rewindykacja – nadzorowanie zaległych i bieżących rewindykacji w celu obniżenia ich całkowitego kosztu oraz zapewnienie terminowego zakończenia działań.26 Każdy element ryzyka finansowego wiąże się ze specyficznym rodzajem polityki i parametrami ryzyka ustalonymi wspólnie przez dyrektorów i kadrę kierowniczą banku. Kluczowym celem polityki finansowej jest zbilansowanie tych wzajemnie zależnych elementów ryzyka. Wymienione elementy ryzyka finansowego już ze swojej istoty wymagają ciągłego nadzorowania prze kierownictwo, a do tego niezbędne jest ustalenie dokładnych procedur. W mniejszych instytucjach, działających w unormowanym otoczeniu nieformalny proces zarządzania finansowego może zaspokoić potrzeby kontroli tych rodzajów ryzyka. Jednakże w większych instytucjach, a szczególnie w przypadku działania na rynku w małym stopniu uregulowanych, do prowadzenia efektywnej kontroli ryzyka niezbędny jest formalny proces, wyraźnie wskazujący na zarządzanie finansowe jako funkcję centralną. Zakres zarządzania finansowego obejmuje planowanie strategiczne, kapitałowe oraz takie pochodne sfery finansowej jak: zarządzanie pasywami i aktywami, operacje skarbowe, systemy informatyczne i rachunkowe, planowanie finansowe i budżetowe, planowanie płatności podatkowych oraz kontrolę wewnętrzną. 26 McNaughton Diana, Zarządzanie nowoczesnym bankiem w okresie zmian, Warszawski Instytut, Warszawa 1995. str. 73 49 Prace dyplomowe z bankowości Rozdział III DZIAŁALNOŚĆ BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W LEŚNICY– HISTORIA ORGANIZACJA ORAZ RODZAJE ŚWIADCZONYCH USŁUG 3.1. Historia i aktualna sytuacja Banku Spółdzielczego w Leśnicy. Bank Spółdzielczy w Leśnicy powstał 8 maja 1950 r. Został zarejestrowany w Sądzie Powiatowym jako Gminna Kasa Spółdzielcza w Leśnicy. Przedmiotem działania kasy było: gromadzenie środków pieniężnych w formie wkładów i oszczędności swoich członków i innych osób ustalanie zapotrzebowania kredytów dla indywidualnych gospodarstw rolnych swego terenu na podstawie wytycznych Banku Rolnego, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb bezrolnych, małorolnych i średniorolnych chłopów rozdzielenie zarówno zgromadzonych przez siebie jak i uzyskanych ze źródeł państwowych środków pieniężnych zgodnie ze stwierdzonymi 50 Prace dyplomowe z bankowości potrzebami oraz stosownie do postanowień statutu i do ustalonych przez władze nadzorcze zasad Terenem działania kasy były gminy: Leśnica, Ujazd, Góra Św. Anny i Zimna Wódka. 10 grudnia 1973 r. została zmieniona nazwa Kasy na Bank Spółdzielczy w Leśnicy. Podstawę prawną prowadzonej przez bank działalności stanowią przepisy ustaw: 1. Ustawa z 24.06.1994 r. O restrukturyzacji banków spółdzielczych i BGŻ 2. Ustawa z 16.09.1982 r. Prawo Spółdzielcze wraz z późniejszymi zmianami 3. Ustawa z 29.08.1997 r. Prawo bankowe 4. Ustawa z 14.12.1994 r. O Bankowym Funduszu Gwarancyjnym wraz z późniejszymi zmianami 5. Statut Banku Spółdzielczego w Leśnicy uchwalony 22.12.1994 r. z późniejszymi zmianami Bank aktualnie jest zrzeszony w Gospodarczym Banku Południowo – Zachodnim S.A. we Wrocławiu i posiada jego akcje. Ponadto nadal jest udziałowcem Banku Gospodarki Żywnościowej. Siedzibą banku jest Leśnica. Bank działa na terenie kilku gmin. Posiada swoje oddziały w: Ujeździe, Jemielnicy (1995 r.), Zdzieszowicach (1993 r.). Bank Spółdzielczy może tworzyć i prowadzić oddziały, filie i punkty kasowe. Posiada on osobowość prawną i jest Spółdzielczy w Leśnicy spółdzielnią co oznacza, że Bank stanowi dobrowolne i samorządne zrzeszenie o nieograniczonej liczbie członków i zmiennym funduszu udziałowym, które prowadzi działalność gospodarczą. Jako spółdzielnia jest zarazem osobą prawną o cechach pośrednich między zrzeszeniem osób a spółką kapitałową prawa handlowego. W spółdzielni łączą się dwie ogólne kategorie: 1. element korporacyjny – związek osób 2. element gospodarczy, który obejmuje: posiadanie kapitału prowadzenie działalności gospodarczej W dniu 20.10.1997 r. Nadzwyczajne Zebranie Przedstawicieli Banku Spółdzielczego w Leśnicy podjęło uchwałę o połączeniu się tego banku 51 Prace dyplomowe z bankowości z Bankiem Spółdzielczym w Dobrodzieniu przy czym Bank Spółdzielczy w Leśnicy w ramach tej fuzji stał się bankiem wiodącym – przejmującym. Podjęto uchwałę zgodnie z którą postanowiono, że Bank Spółdzielczy w Leśnicy w związku z fuzją przejmie Bank Spółdzielczy w Dobrodzieniu z dniem 1.12.1997 r. Podstawą prawną działalności połączonych banków będzie statut Banku Spółdzielczego w Leśnicy. Ponadto podstawą rachunkową połączonych banków będą sporządzone ich bilanse na dzień 30.11.1997 r. Bank Spółdzielczy w Leśnicy przejmuje cały majątek Banku Spółdzielczego w Dobrodzieniu i z chwilą połączenia wierzyciele i dłużnicy tego banku staną się wierzycielami i dłużnikami Banku Spółdzielczego w Leśnicy. Postanowiono również, że od dnia połączenia działać będą Zarząd i Rada Nadzorcza Banku Spółdzielczego w Leśnicy, z tym, że po zarejestrowaniu fuzji w Sądzie w Opolu dotychczasowy skład Zarządu Banku Spółdzielczego w Leśnicy zostanie powiększony o jedną osobę. W związku z podjętą uchwałą o fuzji Nadzwyczajne Zebranie Przedstawicieli dokonało zmian w dotychczasowym statucie. I tak: dotychczasowy zakres terytorialny działania Banku Spółdzielczego w Leśnicy powiększony został o gminę Dobrodzień dotychczasową wysokość jednego udziału w kwocie 150 zł podwyższono do 200 zł dotychczasowy zapis określający graniczny termin dokonania przez członków wpłaty uzupełniającej w przypadku zmian wysokości udziału zmieniony został z 12 miesięcy od daty dokonania zmiany na 24 miesiące od daty dokonania zmiany. Z dniem 1.01.1999 r. Bank Spółdzielczy w Leśnicy dokonał fuzji z Bankiem Spółdzielczym w Ozimeku (struktura GBPZ Wrocław) i Bankiem Spółdzielczym w Izbicku (struktura DBR) stając się bankiem przejmującym, wielooddziałowym, funkcjonującym na rozległym terenie czterech powiatów województwa opolskiego: strzeleckiego, opolskiego, oleskiego i krapkowickiego. 52 Prace dyplomowe z bankowości Bank Spółdzielczy jest własnością 195427 udziałowców. Udziałowcami są przede wszystkim mieszkańcy jednostek administracyjnych, na których bank ma swoje placówki. Bank Spółdzielczy w Leśnicy na koniec 1998 r. osiągnął drugą największą sumę bilansową spośród banków zrzeszonych w GBPZ Wrocław z terenu województwa opolskiego (29.570 tys. zł.), jak również najwyższy przyrost kredytów w porównaniu do 1997 r. o 4.326 tys. zł. Bank Spółdzielczy po dokonanej fuzji z dniem 1.01.1999 r. stał się silny kapitałowo (2.800 tys. zł) spełniając tym samym wymóg Narodowego Banku Polskiego o wielkości funduszy własnych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami bank wykonuje czynności przewidziane ustawą Prawo bankowe. Prowadzi głównie działalność w zakresie udzielania kredytów, przyjmowania wkładów oszczędnościowych, prowadzenia rachunków bankowych i przeprowadzania rozliczeń pieniężnych. Zarząd banku konsekwentnie realizuje szereg istotnych przedsięwzięć między innymi: dokonano połączenia z Bankiem Spółdzielczym Ozimek i Izbicko rozszerzono zakres usług (nowe formy oszczędzania, rozszerzono teren działania) zwiększono kapitały własne, a co za tym idzie zwiększono wskaźnik koncentracji kredytów przeprowadzono modernizację sieci informatycznej zbudowano wizerunek banku jako silnej, bezpiecznej i cieszącej się zaufaniem klientów instytucji. 3.2. Organizacja i kadry banku – zatrudnienie. 27 Stan na 31.12.1999 r. 53 Prace dyplomowe z bankowości W okresie od 1.01.1997 r. do 30.11.1997 r. średniomiesięczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełny etat wynosiło 34 osoby, czyli było wyższe o 1 osobę od zatrudnienia w roku poprzednim. Zatrudnienie ogółem na 31.12.1999 r. Dobrodzień - 7½ Izbicko - 6½ Jemielnica - 4½ Leśnica - 16 ½ Ozimek - 10 ¾ Ujazd - 8½ Zdzieszowice - 5½ 63 ¾ etatu Wśród zatrudnionych pracowników 7 posiada wykształcenie wyższe, a 5 uzupełnia wyższe. Organizowane są także szkolenia pracowników. BS korzysta głównie ze szkoleń prowadzonych przez bank zrzeszający tj. GBPZ we Wrocławiu. Według dr H. Stanisławiszyn zakres merytoryczny i organizacja tych szkoleń prezentuje wysoki poziom, nie odbiegający od innych ofert szkoleniowych. Bank zrzeszający organizuje także szkolenia doraźne i problemowe o określonej specyfice dotyczące np. bankowego planu kont, zamknięć rocznych czy naliczeń i ewidencji rezerw.28 3.3. Organy banku. Zgodnie z art. 35 Prawa spółdzielczego organami spółdzielni są zgromadzenie, rada nadzorcza i zarząd, a na jego podstawie w bankach spółdzielczych często powołuje się komisje rewizyjne, co jest godne aprobaty. Istotne jest podkreślenie, że wybory do trzech pierwszych organów (jak też 28 Głos Banków Spółdzielczych , KZBS Warszawa , nr 11 listopad 1999 54 Prace dyplomowe z bankowości zebrania przedstawicieli czy grup członkowskich) oraz odwołanie ich członków musi nastąpić w głosowaniu tajnym. 29 Właściciele kapitału formalnie nie angażują się w bieżące sprawy banku, decyzje podejmują na Walnym Zgromadzeniu. Ich interesów strzeże Rada Nadzorcza przez nich wybrana. Rada powołuje członków Zarządu, może odwołać poszczególne osoby lub cały Zarząd, ale nie powinna podejmować decyzji w sprawach Zarządu. W tym zakresie Zarząd musi działać automatycznie, bo to on ponosi w pierwszej kolejności odpowiedzialność za wyniki Banku. Można więc powiedzieć, że Zarząd ma skutecznie zarządzać aby wyznaczone cele Banku były osiągalne. W związku z przestrzeganiem takiego podziału kompetencji powstają czasem sytuacje, które mają negatywny wpływ na skuteczność zarządzania. Rozgraniczenie uprawnień organów zarządzania i nadzoru jest ważne ze względu na ewentualną odpowiedzialność za skutki decyzji oraz rolę jaką nadzór ma spełniać. Radę Nadzorczą powołuje więc Zarząd, który kontroluje jego działalność i wyniki, ale nie integruje w procesy zarządzania. W sytuacji, gdy działania Zarządu są w ocenie Rady nieskuteczne lub podejmowane są decyzje błędne, rozwiązaniem jest odwołanie niektórych członków Zarządu czy nawet całego jego składu. Jeśli nawet Rada Nadzorcza nie potrafi zapewnić odpowiedzialnego składu Zarządu lub w sposób niesprawny ograniczenie jego samodzielności w podejmowaniu decyzji zarządczych, ponosi odpowiedzialność wobec właścicieli kapitału. Rada może także być odwołana przed upływem kadencji. W niektórych krajach członkowie Rady Nadzorczej z założenia pełnią w pewnym zakresie funkcje zarządzania. Najczęściej dotyczy to spraw kredytowania dużych jednostek gospodarczych. Występują wtedy w roli kontrolera, z prawem decydowania o sposobie załatwienia wniosku kredytowego, poręczenia, gwarancji lub innego projektu. Takie rozwiązanie jest prawnie usankcjonowane, więc odpowiedzialność nie budzi wątpliwości. Podobnym rozwiązaniem jest w Polsce oddelegowanego wyznaczonego członka Rady Nadzorczej do sprawowania indywidualnego nadzoru nad określonymi sprawami. 29 Szambelańczyk Jan, Zarządzanie bankiem spółdzielczym , GBW, Poznań 1995 r. str. 31 55 Prace dyplomowe z bankowości Radzie Nadzorczej przysługują pewne usprawnienia w zakresie administrowania bankiem i reprezentowania go. Specyfikacją Rady w Banku Spółdzielczym jest to, że do jej składu może zostać wybrany tylko członek danego Banku. Zazwyczaj Rada liczy sobie pięciu członków, których może odwołać zgromadzenie właścicieli kapitału, czyli Walne Zgromadzenie. Każdy członek może także sam zrzec się swojego mandatu przed upływem kadencji. Ważnym elementem działalności Rady jest zatwierdzenie rocznych planów finansowo – gospodarczych, a także programów działalności społeczno – kulturalnej Banku Spółdzielczego. Zarząd podejmuje decyzje zarządcze, opracowuje więc projekty planów działalności, zawierania umów innych czynności niezbędnych do realizacji zadań danego banku. Ponadto decyduje o sprawach osobistych pracowników Banku Spółdzielczego zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych. Jest więc organem odpowiedzialnym za działalność Banku Spółdzielczego, reprezentującym go za zewnątrz. W ramach kompetencji Zarządu leży ocena wyników działalności Banku Spółdzielczego i wskazanie kierunków jego pracy. Decyduje także o wpisie do rejestru sądowego, prowadzi rejestr członków, zwołuje zgromadzenie, wydaje członkom odpisy statutu i udostępnia im materiały lustracji do wglądu itp. Do zadań Zarządu należy również przechowywanie protokołów walnych zgromadzeń. Kompetencje Zarządu w zakresie kierowania oraz reprezentacji mogą być ograniczone nie tylko przez ustawę lub statut, lecz także przez uchwały walnego zgromadzenia lub rady, podjęte na podstawie statutu.30 Najwyższym organem władzy Banku Spółdzielczego jest Zgromadzenie Właścicieli kapitału, a więc Walne Zgromadzenie. Stanowi on formę demokratycznego systemu zarządzania. Jej wyrazem jest m. in. to, że każdy członek ma tylko jeden głos bez względu na ilość posiadanych udziałów. Kwestii tej nie może odmiennie regulować statut (poza spółdzielnią, której członkami mogą być osoby prawne). Zasadą jest także osobisty udział członków w zgromadzeniu. Walne Zgromadzenie może podejmować uchwały jedynie w sprawach objętych porządkiem obrad podanych do wiadomości członków w terenach i sposobach podanych w statucie. Zebrani właścicieli 30 kapitału podejmują Szmbelańczyk Jan, Zarządzanie bankiem spółdzielczym, GBW, Poznań 1995 r. str. 34 56 Prace dyplomowe z bankowości uchwały m. in. w sprawach nadwyżki bilansowej, sposobu pokrycia strat, czy też w sprawie zbycia nieruchomości itp. Prawne uchwały podejmowane mogą być przy obecności co najmniej połowy przedstawicieli. Zgromadzenie z obowiązującymi przepisami Banku Spółdzielczego w Leśnicy świadczy następujące usługi: 1. prowadzi rachunku bankowe 2. przyjmuje wkłady oszczędnościowe, lokaty terminowe 3. przeprowadza rozliczenia pieniężne 4. udziela i zaciąga kredyty i pożyczki pieniężne 5. wykonuje operacje czekowe i wekslowe 6. udziela oraz przejmuje poręczenia czekowe i wekslowe 7. przejmuje podmioty i papiery wartościowe oraz udostępnia skrytki sejfowe. Ponadto Bank wykonuje inne czynności nie zaliczane do czynności bankowych określone w przepisach ustawowych. Rada Nadzorcza Banku z własnego funduszu organizuje działalność kulturalną dla pracowników i członków Banku. Oprócz tego wspiera szkoły, przedszkola, policję oraz inne organizacje społeczne działające na terenie objętym działalnością Banku. Prowadzi więc działalność społeczną i oświatową na rzecz swoich członków i ich środowiska. Bank Spółdzielczy stosuje także zabezpieczenia pożyczek i kredytów przewidziane prawem. Stosuje przekazane przez Banki Zrzeszające instrukcje i regulaminy oraz jednolite wzory druków niezbędnych do wykonywania czynności bankowych. 3.4. Rodzaje kredytów. 57 Prace dyplomowe z bankowości Bank Spółdzielczy działający w warunkach ryzyka gospodarczego potrafi zapewnić bezpieczeństwo przyjmowanym wkładom i udzielanym kredytom. Niezbędnym dokumentem potrzebnym przy operacji udzielania kredytu jest umowa kredytowa. Przez umowę kredytową bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie określoną kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w umownym terminie spłaty oraz do zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.31 Klasyfikacji kredytów można dokonać według kryterium: przedmiotu kredytu okresu kredytowania formy kredytu sposobu jego zabezpieczenia waluty kredytu 1. Kredyty według przedmiotu kredytu Dokonując takiego podziału rozróżniamy dwa typy kredytów: kredyty obrotowe kredyty inwestycyjne Kredyty obrotowe są to kredyty przeznaczone na bieżące potrzeby związane z prowadzoną działalnością np. na zakup towarów czy surowców.32 Kredyty inwestycyjne są przeznaczone na finansowanie nakładów gospodarczych, których celem jest stworzenie nowych lub powiększenie już istniejących środków trwałych. Kredytem inwestycyjnym mogą być finansowane inwestycje: - materialne np. na zakup sprzętu maszyn, nieruchomości - niematerialne np. zakup papierów wartościowych, patentów, koszty prowadzenia badań 31 32 Prawo bankowe, Dz. U. Nr 140 z dnia 21 listopada 1997 r. poz. 939 art. 69 Heropolitańska I. Borowska E., Kredyty i gwarancje bankowe, Twigger, Warszawa 1996 r. str. 40 58 Prace dyplomowe z bankowości - finansowe np. zakup udziałów lub akcji w spółce33 2. Kredyty ze względu na okres kredytowania Biorąc pod uwagę okres na jaki kredyt jest udzielony wyróżniamy: kredyty krótkoterminowe, udzielane na okres do 1 roku kredyty średnioterminowe, z terminem spłaty od 1 roku do 3 lat kredyty długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat34 3. Kredyty według formy kredytu Ze względu na formę kredytu wyróżniamy: kredyty w rachunku bieżącym kredyty w rachunku kredytowym kredyty dyskontowe kredyty akceptacyjne skup faktur leasing Udzielenie kredytu w rachunku bieżącym oznacza, że bank będzie realizował dyspozycje klienta, w przypadku braku środków na jego rachunku, do kwoty określonej w umowie kredytowej. Kwota ta określa maksymalne saldo debetowe, jakie może wystąpić na rachunku bieżącym. Natomiast każdy wpływ powoduje, że saldo debetowe ulega zmniejszeniu. Z punktu widzenia banku kredyt w rachunku bieżącym z racji swej konstrukcji powoduje często niewykorzystanie przez klienta całości środków postawionych mu do dyspozycji. Może to wpływać na obniżenie oczekiwanych dochodów banku, z tych względów ten rodzaj kredytu powinien być udzielany takim klientom, na którym bankowi szczególnie zależy i do których ma pełne zaufanie. Uruchomienie kredytu w rachunku kredytowym następuje przez otwarcie dla kredytobiorcy wydzielonego rachunku, na którym ewidencjonuje się specjalnie wykorzystanie i spłatę kredytu. Przy obsłudze kredytu w rachunku 33 34 Heropolitańska I Borowska E., Kredyty i gwarancje bankowe, Twigger, Warszawa 1996 r. str. 44 Jaworski Władysław, Bank rynek operacje polityka, Poltext, Warszawa 1997 str. 95 59 Prace dyplomowe z bankowości kredytowym dla klientów mających także rachunek bieżący, następują dodatkowe przeksięgowania. W przypadku kredytu udzielonego w rachunku kredytowym przewidywana wartość odsetek jest bankowi znana, a saldo debetowe tego rachunku maleje, najczęściej liniowo.35 Kredyt dyskontowy jest udzielany przez bank poprzez wykup weksli przed ich terminem płatności. Weksel będący wyrazem kredytu kupieckiego w transakcji kupna – sprzedaży, staje się przenośnym instrumentem płatniczym, który w operacji dyskonta bankowego zostaje przekształcony przez kredyt bankowy na natychmiast płatny pieniądz wkładowy. Bank dyskontujący weksel nie płaci jego pełnej wysokości, lecz potrąca z góry odsetki. Bank przyjmujący weksel do dyskonta może przechowywać weksel do nadejścia terminu płatności lub przekazać weksel do redyskonta do NBP.36 Kredyt akceptacyjny jest umową, na mocy której bank zobowiązuje się do akceptowania zaciągnionych na niego weksli przez osobę do tego upoważnioną przy zachowaniu wszelkich innych warunków umowy. Przy tym kredycie, bank akceptujący weksel, nie stawia do dyspozycji swego klienta środków pieniężnych, a jedynie użycza swego podpisu. Bank akceptujący ciągniony na siebie weksel staje się głównym dłużnikiem wekslowym zobowiązanym do wykupu tego weksla. Kredyt akceptacyjny jest kredytem krótkoterminowym, poszczególnych faz dlatego też produkcji, jest przeznaczony transportu, na finansowanie magazynowania, sprzedaży surowców, towarów lub usług. Bank akceptując weksel powinien zwracać uwagę na rodzaj towarów lub surowców będących przedmiotem finansowania. Kredyt akceptacyjny może przybierać formę: doraźnych transakcji akceptowania weksli linii kredytu akceptacyjnego Zaakceptowany prze bank weksel może być złożony do dyskonta bądź w tym samym banku, bądź innym. W przeddzień terminu płatności weksla wystawca powinien dostarczyć bankowi akceptacyjnemu sumę niezbędną do wykupienia przez bank w ciężar rachunku bankowego wystawcy weksla. Jednakże bank zobowiązany jest do wykupienia zaakceptowanego przez siebie weksla 35 36 Szambelańczyk Jan , Zarządzanie bankiem spółdzielczym, GBW, Poznań 1995 r. str. 158 Jaworski Władysław , Bank rynek operacje polityka, Poltext Warszawa 1997 r. str. 99 60 Prace dyplomowe z bankowości niezależnie od tego czy wystawca dostarczy w terminie środki pieniężne niezbędne do wykupu. Dlatego też, z uwagi na ryzyko związane z udzieleniem kredytów akceptacyjnych, bank powinien ich udzielać jedynie stałym klientom, o znanej bankowi dobrej sytuacji finansowo – gospodarczej i solidności w regulowaniu zobowiązań.37 Inną formą kredytu jest skupowanie przez bank wierzytelności, co powoduje kredytowanie należności tzw. faktoring. Finansowanie należności przedsiębiorstwa przez faktora może dotyczyć różnych wierzytelności, a więc od podmiotów prywatnych lub publicznych, reprezentowanych lub nie reprezentowanych w postaci weksla. Ponadto umowa między przedsiębiorstwem a faktorem jest zawierana na dłuższy, a nawet nie oznaczony okres trwania, z obustronną możliwością jej rozwiązania za wypowiedzeniem. W celu zabezpieczenia ewentualnych roszczeń banku faktorant często składa weksel in blanco.38 Leasing polega na dostarczeniu przez leasingodawcę leasingobiorcy ustalonego umownie wyposażenia, urządzeń, budynków itp. Leasingodawca zobowiązuje się do płacenia określonej opłaty leasingowej rozłożonej na raty. Właścicielem przedmiotu umowy leasingowej jest leasingodawca , ale strony mogą przewidzieć w umowie przeniesienie własności na leasingobiorcę. Leasingodawcą może być wyspecjalizowana firma leasingowa, producent którego wyroby będą przedmiotem leasingu, a także bank. Umowy leasingu finansowego zawierane są zazwyczaj na okres kilku lat, a po jego upływie przedmiot leasingu przechodzi na własność leasingobiorcy. Natomiast umowy leasingu operacyjnego zawierane są na krótsze okresy, a przedmiot leasingu, nie przechodzi po upływie umownego okresu na własność leasingobiorcy. Polskie prawo nie przewiduje umowy leasingu, a pierwsze transakcje leasingowe zawierano na zasadach umów nienazwanych. Przeszkodą w rozpowszechnianiu leasingu z udziałem banków są braki w regulacji prawnej leasingu. Nie został on uregulowany w części szczegółowej księgi zobowiązań Kodeksu cywilnego, a także nowe Prawo bankowe nie uwzględnia leasingu jako 37 38 Heropolitańska I. , Borowska E. , Kredyty i gwarancje bankowe , Poltext, Warszawa 1996 r. str. 99 Jaworski Władysław, banki rynek operacje polityka, Poltext Warszawa 1997 r. str. 107 61 Prace dyplomowe z bankowości czynności bankowej. Tymczasem leasing jest formą finansowania szczególnie przystosowaną do potrzeb nowo powstających firm i przedsiębiorstw prywatyzowanych nie dysponujących odpowiednim kapitałem na zakup maszyn i urządzeń. 4. Kredyty ze względu na sposób zabezpieczenia W zależności od formy zabezpieczenie wyróżniamy następujące kredyty: lombardowe hipoteczne Kredyt lombardowy jest kredytem krótkoterminowym udzielanym pod zastaw papierów wartościowych, towarów i przedmiotów wartościowych. Charakterystyczną cechą tego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu. Dlatego najczęściej jest on udzielany pod zastaw papierów wartościowych, których fizyczne przechowywanie dostarcza bankom trudności. W Polsce kredyt lombardowy nie odgrywał dotychczas większej roli, ale przewiduje się szersze wykorzystanie tej formy kredyty zarówno w stosunkach kredytowych NBP z bankami komercyjnymi, jak i tych banków z indywidualnymi kredytobiorcami.39 Kredyty hipoteczne zazwyczaj średnio lub długoterminowe udzielane są zwykle na cele inwestycyjne, cechą charakterystyczną jest tutaj zabezpieczenie hipoteczne. Hipoteczne zabezpieczenie zwrotności kredytu wiąże gwarancje jego spłaty z określoną nieruchomością. Pozwala ono bankom na zaspokojenie roszczeń z tej nieruchomości także wówczas, gdy zmieni ona właściciela, zapewniając im równocześnie pierwszeństwo przed wierzycielami kolejnych nieruchomości.40 5. Kredyty ze względu na walutę kredytu Ze względu na rodzaj waluty wyróżniamy: 39 40 kredyt złotowy Jaworski Władysław, Banki rynek operacje polityka , Poltext , Warszawa 1996 str. 107 Jaworski Władysław, Bank rynek operacje polityka, Poltext , Warszawa 1996 str. 108 62 właścicieli Prace dyplomowe z bankowości kredyt dewizowy Kredyty dewizowe mogą być kredytami obrotowymi lub inwestycyjnymi. Kredyty dewizowe są udzielane w pięciu podstawowych walutach tj. dolarach USA, markach niemieckich, funtach szterlingach, frankach francuskich i frankach szwajcarskich. Kredyty dewizowe mogą być oprocentowane według stopy zmiennej lub stałej. Spłata kredytu wraz z odsetkami i prowizją banku następuje w złotych według kursu obowiązującego w terminach spłaty kredyty. 41 Rodzaje udzielanych kredytów w Banku Spółdzielczym w Leśnicy Kredyty udzielane przez Bank Spółdzielczy w Leśnicy są produktami mniej jednorodnymi niż wkłady oszczędnościowe zarówno pod względem ich nazw, zasad funkcjonowania jak i pod względem stosowanych procedur. Udzielane kredyty można podzielić na trzy duże grupy: kredyty dla rolnictwa, przetwórstwa rolno – spożywczego, ze szczególnym uwzględnieniem kredytów preferencyjnych kredyty gotówkowe i ratalne kredyty dla osób prowadzących działalność gospodarczą, dla spółek, spółdzielni Kredyty dla rolnictwa są udzielane dla gospodarstw, którym brakuje środków obrotowych do produkcji. Rolnicy korzystają w dużej mierze z kredytów preferencyjnych z dopłatami z Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa. Są to kredyty obrotowe, krótkoterminowe na zakup środków do produkcji: nasion, paszy, nawozów mineralnych, środków ochrony roślin i paliw (wg rozporządzenia Rady Ministrów z 21.02.1995 r.) Bank Spółdzielczy w Leśnicy podpisał umowy z ARiMR w zakresie udzielania kredytów preferencyjnych inwestycyjnych w oparciu o Zarządzenie nr 6/98 Prezesa ARiMR z dnia 18.03.1998 r. i dzięki temu ma możliwość udzielania kredytów na różnego rodzaju przedsięwzięcia inwestycyjne. Kredyty inwestycyjne są przeznaczone na zakup gruntów rolnych, tworzenie i urządzanie gospodarstw rolnych, na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych objętych programami branżowymi zatwierdzonymi przez Ministra Rolnictwa 41 Heropolitańska I., Borowska E., Kredyty i gwarancje bankowe, Twigger, Warszawa 1996 str. 64 63 Prace dyplomowe z bankowości i Gospodarki Żywnościowej, na tworzenie nowych miejsc pracy w gminach wiejskich oraz gminach miejsko – wiejskich. Kredyty inwestycyjne udzielane są na okresy wieloletnie. Oprocentowanie tych kredytów jest stosunkowo niskie i waha się od 3,88% do 15%. Kredyty rolnicze w Banku Spółdzielczym w Leśnicy stanowią około 30% otwartych rachunków kredytowych. Zapotrzebowanie na kredyty gotówkowe i ratalne występuje przede wszystkim ze strony osób fizycznych, zatrudnionych w zakładach pracy znajdujących się na terenie działania Banku Spółdzielczego w Leśnicy. Obydwa typy kredytów można uznawać jako kredyty konsumpcyjne, z tym , że kredyty gotówkowe przyznawane są bez konkretnego celu, kredyty ratalne udzielane są na zakup konkretnych artykułów gospodarstwa domowego, zakup samochodów itp. Udzielanie kredytów ratalnych wymaga podpisania stosownych umów z osobami, które prowadzą tego typu sprzedaż. Kredyty te przyznawane są osobom bez względu na status zawodowy, czyli rolnikom na potrzeby ich gospodarstw domowych, pracownikom urzędów lokalnych przedsiębiorstw i instytucji. Korzystną formą kredytowania dla osób fizycznych są tzw. kredyty odnawialne w rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowym. Kredyty dla osób prowadzących działalność są udzielane na różnego rodzaju przedsięwzięcia związane z działalnością wytwórczą, handlową i usługową. W ostatnich latach można zauważyć ciągły wzrost zapotrzebowania na ten rodzaj kredyty, a to ze względu na rozwijającą się działalność na terenie działania Banku Spółdzielczego w Leśnicy. Zakładane są sklepy, hurtownie, rozwija się produkcja usługowa. Szczególnym zainteresowaniem cieszą się kredyty w rachunkach bieżących, gdzie przyznawane limity kredytowe pozwalają na szybkie regulowanie bieżących zobowiązań klientów. Bank Spółdzielczy w Leśnicy, jak również i inne banki jest zobligowany do klasyfikacji kredytów ze względu na ryzyko bankowe w oparciu o Uchwałę nr 13/98 Komisji Nadzoru Bankowego.42 42 Uchwała Komisji Nadzoru Bankowego w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane 64 Prace dyplomowe z bankowości Kredyty podlegają klasyfikacji ze względu na terminowość spłat kapitału i odsetek oraz ze względu na sytuację ekonomiczno – finansową dłużnika. Bank dokonuje klasyfikacji należności pozostającej do spłaty do następujących kategorii: należności normalne, których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek nie przekracza 1 miesiąca oraz sytuacja ekonomiczno – finansowa dłużników nie budzi wątpliwości należności pod obserwacją, obejmujące należności, których termin opóźnienia w spłacie kapitału i odsetek nie przekracza 1 miesiąca, sytuacja ekonomiczna i finansowa nie budzi obaw, niemniej jednak budzące są wątpliwości według kryteriów ustalonych przez bank należności poniżej standardu, których opóźnienie w spłacie kredytu lub odsetek wynosi powyżej 1 miesiąca i nie dłużej niż 3 miesiące oraz ze względu na sytuację ekonomiczną i finansową dłużnika należności wątpliwe, których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek wynosi powyżej 3 miesięcy i nie dłużej niż 6 miesięcy oraz ze względu na sytuację ekonomiczną i finansową dłużnika należności stracone, których opóźnienie w spłacie kapitału lub odsetek w stosunku do terminu spłat określonego w umowie kredytowej wynosi powyżej 6 miesięcy, należności od dłużników postawionych w stan upadłości. Bank dokonując powyższej klasyfikacji jest zmuszony do ponoszenia kosztów w postaci tworzenia rezerw na kredyty zagrożone w wysokości od 20% do 100% ze względu na odpowiednią kategorię należności. Dlatego w interesie banku jest dbanie o dobrą jakość portfela kredytowego. 3.5. Ocena zdolności kredytowej. Ocena formalno – prawna. Zainteresowanie banku działalnością przedsiębiorstwa nie kończy się z chwilą udzielenia kredytu. W umowie kredytowej bank zobowiązuje z działalnością banków Dz. U. NBP nr 29 65 Prace dyplomowe z bankowości kredytobiorcę do składania okresowych informacji o działalności gospodarczej oraz zastrzega sobie prawo do przeprowadzenia lustracji w zakresie związanym z zabezpieczeniem zwrotności kredytu w całym okresie kredytowania.43 Bieżąca analiza sytuacji finansowej polega m. in. na obserwacji zapisów na rachunkach bankowych (zobowiązania przeterminowane, zajęcia sądowe, wielkość obrotów i inne). W ramach oceny formalno – prawnej powinien być ustalony status prawny firmy ubiegającej się o kredyt. Jest to istotne dla prawidłowego pod względem prawnym sporządzenia umowy kredytowej. Ocena powinna koncentrować się na następujących kwestiach: - czy osobowość prawna jest poparta odpowiednimi dokumentami, tj. status, akt notarialny, wypis z rejestru - czy firma została prawidłowo zarejestrowana - kto jest upoważniony do podpisania umów kredytowych, kto jest odpowiedzialny za spłatę kredytu Elementami oceny są: - kompletność dokumentacji - aktualność zaświadczeń, pozwoleń, opinii - upoważnienie do zaciągania zobowiązań majątkowych i reprezentowania firmy - zgodność nazw, adresów w dokumentacji z aktami założycielskimi - spełnienie wymogów formalnych (np. związanych z daną linią kredytową). Dokumenty formalno – prawne jak również dokumenty dotyczące sytuacji ekonomiczno – finansowej, negocjacja oraz wizja lokalna mają na celu dostarczyć informacji o kredytobiorcy. Istotne jest uzyskanie na ich podstawie odpowiedzi na pytania: kim jest kredytobiorca, czy można mu zaufać, jakie ma dotychczasowe osiągnięcia, jakich ludzi zatrudnia, w jaki sposób kieruje firmą, w jakiej branży działa i jaka jest jego pozycja na rynku oraz czy ma wytyczną strategię działania. Bank musi także dokonać oceny umiejętności kierowania w danej firmie, jej sytuacji w branży, a także winien jest przeprowadzić ocenę pozycji 43 Heropolitańska I. , Borowska E. , Kredyty i gwarancje bankowe, Twigger , Warszawa 1996 str. 78 66 Prace dyplomowe z bankowości finansowej oraz kierunku jej aktywności co pozwoli określić cel kredytu. Ważne jest określenie kredytobiorcę dotychczasowych poprzez uzyskanie osiągnięć, a od dotychczasowych niego zatem spojrzenie na wyników ekonomicznych. Źródłem tej oceny jest rachunek wyników, przychody, koszty uzyskania przychodów, zysk brutto, zysk netto oraz bilans – analiza aktywów i pasywów a także analiza majątku i źródeł jego finansowania. Kolejnym etapem oceny zdolności kredytowej jest analiza możliwości spłaty kredytu. Każdy musi mieć wyraźnie określone źródło spłaty. Ponieważ bank jest zainteresowany spłatą kredytu w ustalonych terminach musi również pamiętać o tym, że od staranności wykonania analizy możliwości spłaty w dużym stopniu zależy prawdopodobieństwo trafności decyzji kredytowej. Analiza możliwości spłaty opiera się na prognozowaniu przyszłych przepływów pieniężnych czyli na ocenie zdolności kredytobiorcy do generowania nadwyżek pieniężnych przeznaczonych na obsługę kredytu. W analizie finansowej wykorzystana jest analiza wskaźnikowa, którą przeprowadza się na podstawie zestawień bilansowych i rachunków wyników sporządzonych dla okresów minionych oraz przyszłych, a także analiza przepływów pieniężnych. 3.6. Analiza przepływów pieniężnych. Kluczową sprawą dla spłaty kredytu jest nadwyżka środków pieniężnych czyli różnica pomiędzy wpływami na rzecz firmy, a niezbędnymi wydatkami. Ustalenia środków na obsługę kredytu dokonuje przeprowadzając analizę przepływów pieniężnych. Przedstawia to wzór: Stan początkowy gotówki + wpływy – wydatki = nadwyżka środków na koniec okresu 67 się Prace dyplomowe z bankowości Poprzez wpływy rozumie się wszelkie źródła zasilania pieniężnego dopływające do firmy. Poprze wydatki rozumie się wszelkie zastosowania środków powodujące odpływ środków pieniężnych z firmy. Można wyodrębnić 4 grupy przychodów: - przychody operacyjne (zysk netto, amortyzację, zmiany stanów zapasów, należności, zobowiązania) - przychody ze sprzedaży aktywów średnio- i długoterminowych - zasilenia zewnętrzne (kredyty) - dodatkowe inwestycje właścicieli (zwiększenie kapitału)44 Do oceny spłaty zadłużenia największą uwagę należy zwrócić na przychody operacyjne, wypracowane w normalnym trybie działalności firmy. Jeżeli prognozowany przepływ gotówki uzyskuje sprzedaż aktywów, potrzebę dodatkowych kredytów, może to być znak, że firma nie jest wystarczająco dochodowa aby podołać dodatkowemu założeniu. Oceniając zastosowania należy mieć na uwadze potrzeby wymiany składników majątkowych i ewentualny dalszy rozwój firmy. Należy zatem ocenić możliwość i źródło finansowania takich wydatków. Plan przepływów gotówkowych jest punktem wyjścia do zbadania efektywności inwestycji tj. zaktualizowanej wartości netto przedsiębiorstwa (NPV) oraz wewnętrznej stopy zwrotu (IRR). Istotą tego badania jest ustalenie czy zainwestowanie określonych środków dziś na dane przedsięwzięcie przyniesie korzyści, pozwalające nie tylko na odzyskanie nakładów początkowych lecz również zrealizowanie zysków. Nie można ocenić efektywności inwestycji poprzez wielkość skumulowanej gotówki – należy uwzględnić zmiany wartości pieniądza w czasie. Odbywa się to przez dyskonto. Zaktualizowana wartość netto przedsięwzięcia pozwala ustalić wartość aktualną przyszłego okresu dochodu z inwestycji i porównać ją z wartością ponoszonych w danym czasie nakładów inwestycyjnych. Wartość NPV zależy od: 44 poziomu stopy dyskonta Praca zbiorowa, Bank Spółdzielczy w warunkach gospodarki rynkowej, Fundusz współpracy, Warszawa 1996 r. str.98 68 Prace dyplomowe z bankowości - rozkładu w czasie strumieni dochodów IRR – wewnętrzną stopę zwrotu ustala się metodą kolejnych przybliżeń stóp dyskonta, aż znajdzie się taki poziom przy którym NPV = 0 IRR pokazuje dokładną stopę rentowności projektu. Rozdział IV ANALIZA DZIAŁALNOŚCI BANKU SPÓŁDZIELCZEGO W LEŚNICY. 4.1. Analiza sytuacji Banku Spółdzielczego. 69 Prace dyplomowe z bankowości W Banku Spółdzielczym w Leśnicy dokonano badań sprawozdań finansowych przez biuro rewizyjno – konsultingowe za okres od 1997.01.01 do 1997.11.30 oraz za okres od 1997.12.01 do 1997.12.31 tj. po dokonaniu fuzji z Bankiem Spółdzielczym w Dobrodzieniu. W okresie tym Bank Spółdzielczy w Leśnicy konsekwentnie realizował zamierzenia podjęte w latach poprzednich a mające na celu zdynamizowanie swojej działalności bankowej w ramach której Bank Spółdzielczy zmierza zarówno do zwiększenia zakresu terytorialnego swojej działalności, jak i też zwiększenia liczby klientów korzystających z usług banku. Działania te realizował zarówno w ramach już istniejących na początek okresu struktur jak też podejmując decyzję o fuzji z Bankiem Spółdzielczym w Dobrodzieniu. Efektem tych działań był wzrost aktywów na koniec okresu, w stosunku do stanu na początek okresu o 85,4% przy czym w wyniku fuzji wzrost ten wyniósł 41,3%. Po uwzględnieniu odnotowanego w kraju wskaźnika inflacji mierzonego wzrostem cen dóbr i usług konsumpcyjnych wartość majątku realnie wzrosła o około 72%. Na przestrzeni okresu badanego wartość depozytów wzrosła 85,6% w wyniku dokonanej fuzji z Banku Spółdzielczego w Dobrodzieniu o 43,7% a wartość należności od klientów i sektora budżetowego wzrosła o 51,8% a w tym wyniku dokonanej fuzji z Bankiem Spółdzielczym w Dobrodzieniu o 11,4%. W okresie badanym wartość księgowa Banku Spółdzielczego liczona sumą funduszy podstawowych, uzupełniających i zysku netto wzrosła o 84,8% a w tym w wyniku fuzji o 23,1%. Należy tu zaznaczyć, iż dokonana fuzja jest korzystna nie tylko dla Banku Spółdzielczego w Leśnicy, ale także dla przyłączonego Banku Spółdzielczego w Dobrodzieniu gdyż obydwa te banki doskonale się uzupełniają i to między innymi dlatego, iż Bank Spółdzielczy w Dobrodzieniu jest typowym bankiem depozytowym funkcjonującym w terenie gdzie istnieją ograniczone możliwości lokowania środków w akcje kredytową, gdy tymczasem Bank Spółdzielczy w Leśnicy jest bankiem, który posiada znaczne możliwości dotyczące nie w pełni wykorzystane lokowania środków pieniężnych w akcję kredytową. Dokonując oceny Banku Spółdzielczego w Leśnicy pod kątem jego możliwości do wypracowania zysku na poziomie zapewniającym mu w przyszłych latach dalszy rozwój należy stwierdzić, iż badany rok korzystnym 70 Prace dyplomowe z bankowości okresem obrachunkowym a krótki bo zaledwie jednomiesięczny okres funkcjonowania banku po fuzji wskazuje, iż w nowym układzie organizacyjnym Bank Spółdzielczy staje się znacznie mocniejszą jednostką aniżeli wynikałoby to z sytuacji gdyby obydwa banki funkcjonowały jak dotychczas oddzielnie. Na przestrzeni badanego okresu Bank Spółdzielczy utrzymał dotychczasową strukturę aktywów i pasywów z punktu widzenia aktywów dochodowych w aktywach ogółem i pasywów kosztowych w pasywach ogółem. Utrzymał także prawidłowe współczynniki wypłacalności a na koniec okresu badanego ( tj. 31.12.1997 r. ) współczynnik ten uległ zwiększeniu w stosunku do stanu początku okresu o 2,4% głównie w wyniku dokonanej fuzji. Bank Spółdzielczy na przestrzeni badanego okresu również utrzymał prawidłowe współczynniki płynności. Ukształtowany współczynnik płynności do trzech miesięcy na koniec okresu badanego odbiegający nieco bo o 0,04% od poziomu zalecanego przez NBP jest głównie wynikiem dokonanej z dniem 01.12.1997 r. fuzji dwóch banków i nie miał praktycznie żadnego wpływu na bieżącą płynność badanego Banku Spółdzielczego. Reasumując ustalenia dokonane na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, iż Bank Spółdzielczy w Leśnicy jako samodzielny podmiot spełnia wszystkie niezbędne wymogi dla kontynuowania swej działalności bankowej z wynikiem pozytywnym. Przez dokonane fuzje z Bankami Spółdzielczymi w Dobrodzieniu, Izbicku i Ozimku, bankami o prawidłowej strukturze, podmiot bankowy spełnia wszystkie niezbędne wymogi dla kontynuowania swojej dalszej działalności bankowej. Znacznie wzmocniło to Bank Spółdzielczy i to zarówno pod względem kapitałowym jak też możliwości ekspansji na rynki usług bankowych. 4.2. Ocena ksiąg rachunkowych i systemu kontroli wewnętrznej. 1. W okresie obrachunkowym utrzymany został cały istniejący w Banku Spółdzielczym w Leśnicy na koniec 1998 roku system prowadzenia ewidencji księgowej. Banki Spółdzielcze przyłączone w Ozimku i Izbicku 71 Prace dyplomowe z bankowości jeszcze w grudniu 1998 roku a zatem w momencie, kiedy zostały już podjęte decyzje o fuzji ale jeszcze przed faktycznym połączeniem dokonały zmian w swoich planach kont dostosowując je w całości do planu kont obowiązującego w Banku Spółdzielczym w Leśnicy. Ponadto przyłączone banki eksploatowały ten sam system komputerowy co Bank Spółdzielczy w Leśnicy. W szczególności: Księgi rachunkowe prowadzone i archiwalne były w jednostce macierzystej w Leśnicy oraz w Oddziałach w Ujeździe, Zdzieszowicach, Jemielnicy Dobrodzieniu, Ozimku, Izbicku i Filii w Chrząstowicach zgodnie z powszechnie przyjętymi zasadami bankowymi. Ewidencja dotycząca rachunku wyników za wyjątkiem kosztów i przychodów odsetkowych oraz prowizji przychodowych była poza sporadycznymi, nieistotnymi wielkościami prowadzona w jednostce macierzystej w Leśnicy. Ewidencję prowadzono w sposób całościowy przy zastosowaniu techniki komputerowej przy czym eksploatowano bankowy system komputerowy „KOBAN” pracujący w sieci NOVELL. Bank Spółdzielczy z dniem 01.01.1996 r. przeszedł na nowy BPK – 95 bazujący na zarządzaniu Prezesa NBP Nr 4/95 z dnia 22.02.1995 w sprawie ustalenia wzorowego planu kont. W okresie obrachunkowym wprowadzono program scalający wielkości figurujące w zestawieniach obrotów i sald sporządzonych przez poszczególne oddziały. Stąd na koniec miesięcznych okresów obrachunkowych Bank Spółdzielczy sporządza zestawienie obrotów i sald obejmujące obroty zarówno jednostki macierzystej, jak i wszystkich oddziałów. Jak stwierdzono już w poprzednich latach w trakcie badania stosowane w Banku Spółdzielczym zasady ewidencji zapewniają realność stanów i obrotów poszczególnych kont syntetyczo – analitycznych w każdym z oddziałów i jednostce macierzystej na koniec każdego dnia a także w okresach sprawozdawczych w rachunku narastającym. Dziennik jest prowadzony w formie codziennie emitowanego tabulogramu z wykazem wszystkich przeprowadzonych transakcji w tym dniu. Przeprowadzone w Banku Spółdzielczym transakcje były zatwierdzane przez osoby 72 Prace dyplomowe z bankowości upoważnione i ujmowane na poszczególnych kontach w porządku chronologicznym i syntetycznym. 2. Kontrola wewnętrzna w badanym Banku Spółdzielczym sprawowana była przede wszystkim przez funkcjonujących pracowników dla których zakres kontroli określono w zakresach czynności. Generalnie w Banku Spółdzielczym utrzymane zostały zasady kontroli określone w regulaminie, który wprowadzony został w życie w 1993 r. Poza w/w kontrolą, kontrolę spełniają także organy statutowe Banku Gospodarczy Bank Południowo – Zachodni Spółdzielczego oraz S.A. w ramach zawartej umowy zrzeszeniowej. W okresach badanych Bank Spółdzielczy był objęty lustracją przeprowadzoną przez Beskidzki Spółdzielczy Związek Rewizyjny w Kętach w okresie od 22 do 29 października 1998 r. Lustracja została przeprowadzona na podstawie zarządzenia nr 23/98, wydanego przez Prezesa Beskidzkiego Związku Rewizyjnego w Kętach w dniu 14.10.1998 r. Przedmiotem lustracji było zbadanie całokształtu działalności banku za okres 01.01.1995 r. do 30.09.1998 r. 3. W Banku Spółdzielczym zachowano ciągłość wyceny bilansowej aktywów i pasywów oraz rachunku wyników pomiędzy 1998 rokiem i okresem badanym. W tym zakresie stosowano pewne określone reguły: Stan środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych wykazano w wartościach netto, czyli różnicą ich wartości według cen nabycia i dotychczasowym ich umorzeniu po uwzględnieniu aktualizacji wycen dokonywanych w terminach i na warunkach określonych w rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie składników majątkowych uznawanych za środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, zasad i stawek amortyzacji oraz trybu i terminów aktualizacji wyceny środków trwałych. W Banku Spółdzielczym umorzenie naliczano metodą liniową przy zastosowaniu zasad i stawek określonych przez Ministra Finansów w przypadku przekazywania do eksploatacji środków trwałych o wartości jednostkowej wyższej od 2.500,-zł oraz niezależnie od wartości w przypadku całego sprzętu komputerowego. Pozostałe środki trwałe 73 Prace dyplomowe z bankowości o wartości do 2.500,-zł podlegały jednorazowemu umorzeniu z chwilą przekazania ich do eksploatacji. Należności od klientów i sektora budżetowego oraz lokat w innych bankach wyceniono w ten sposób, że poza wartością brutto należności kredytowych i lokat w odpowiednich pozycjach bilansowych ujęto także zarachowane do przychodów odsetki niezapadłe od należności regularnych oraz zarachowane do przychodów przyszłych okresów odsetki niezapadłe lub zapadłe w przypadku należności nieregularnych. Tak ustaloną wartość pomniejszono o wielkość umorzonych rezerw na należności nieregularne o różnej klasie ryzyka. Papiery wartościowe wycenione zostały w wartości nominalnej z uwzględnieniem wartości naliczonych odsetek memoriałowych. Akcje w innych podmiotach finansowych wyceniono wg cen ich nabycia. Posiadane przez Bank Spółdzielczy akcje GBP-Z S.A. na koniec badanego okresu nie znajdowały się w publicznym obrocie. Środki pieniężne krajowe i oszczędności wyceniono w księgach rachunkowych w wartości nominalnej. Wartość zobowiązań wobec klientów i sektora budżetowego wyceniono w ten sposób, że poza wartością brutto depozytów ujęto zarachowane do kosztów działalności operacyjnej odsetki niezapadłe. Dochody z tytułu odsetek od udzielonych kredytów i lokat w innych bankach oraz koszty odsetkowe od depozytów ujęto wg zasady memoriałowej tzn. w wysokości należnej do otrzymania lub należnej do zapłacenia w badanym okresie sprawozdawczym. Odsetki należne zapadłe i niezapadłe od należności sklasyfikowanych do nieregularnych nie mają wpływu na wynik finansowy. 4. W Banku Spółdzielczym przeprowadzono inwentaryzację wszystkich składników majątkowych i sald kont wg stanu na 31.12.1999 r. Inwentaryzację przeprowadzono w następujący sposób: Stan rzeczowy składników majątkowych spisano z natury na dzień 31.12.1999 r. wyceniono i wielkości księgowymi. 74 skonfrontowano z zasadami Prace dyplomowe z bankowości Środki pieniężne w kasach Banku Spółdzielczego zostały również zinwentaryzowane wg stanu bądź na dzień 30.12.1999 r. , bądź na dzień 31.12.1999 r. przez powołane do tego zespoły. Środki pieniężne Banku Spółdzielczego w GBP-Z SA we Wrocławiu lub Oddziale w Opolu znajdujące się czy to na rachunkach bieżących, czy też w formie lokat terminowych zostały potwierdzone przez Centralę i Oddział tego banku. Wartość akcji wg stanu na 31.12.1999 r. została potwierdzona przez GBP-Z SA i BGŻ SA w Warszawie. W zakresie innych składników majątkowych i kont rozrachunkowych sporządzono szczegółowe zestawienia analityczne – inwentarzowe każdego konta, które poddano szczegółowej analizie i weryfikacji. Ponadto w zakresie należności kredytowych uzyskano potwierdzenie od kredytobiorców prowadzących księgi handlowe. Także wysłane zostały potwierdzenia stanów depozytów od klientów prowadzących księgi handlowe. 4.3. Koszty i dochody z podziałem na poszczególne sfery działalności. Rentowność banku ulega zmianie w związku z tym występuje uzasadniona potrzeba przeprowadzenia analiz rentowności działalności banku, to jest działalności kredytowej, oszczędnościowej i pozostałej. Działalność kredytowa. Do działalności kredytowej zaliczamy dochody związane bezpośrednio z tą działalnością, tj.: odsetki od kredytów dopłaty z budżetu do działalności kredytowej część pozostałych dochodów, np. prowizje od udzielonych kredytów. 75 Prace dyplomowe z bankowości Pozostałe dochody rozdzielane są na poszczególne typy działalności umownie przy zastosowaniu klucza opartego na ilości zatrudnionych pracowników w poszczególnych działalnościach. Pracowników dzieli się na trzy podstawowe typy działalności tj. kredytową, oszczędnościową i pozostałą biorąc pod uwagę zakresy obowiązków. Czas pracy dyrektora (prezesa), głównego księgowego, kasjera – przypisuje się do poszczególnych działalności faktycznego szacunkowo proporcjonalnie do zużytego przez nich czasu pracy w tych działalnościach. Koszty osobowe (płace zasadnicze, dodatki za wysługę lat, dodatki kasjerskie, premie, nagrody i narzuty na wynagrodzenia oraz odpisy na fundusze socjalne przypisuje się dla pracowników podporządkowanych bezpośrednio do poszczególnych działalności. Koszty osobowe dyrektora, głównego księgowego i kasjera rozdzielamy proporcjonalnie ustalonym wcześniej udziałem ich części pracy w poszczególnych działalnościach. Koszty podróży służbowych rozdzielane są według faktycznie posiadanych kosztów z tego tytułu na poszczególne rodzaje dziełalności, a część tych kosztów o charakterze ogólnym związanych z funkcjonowaniem banku zaliczamy do grupy „pozostałe koszty”. Pozostałe koszty (amortyzacja, zużycie materiału, podmiotów nietrwałych i energii, usługi niematerialne oraz pozostałe koszty o charakterze ogólnym) rozdzielamy na poszczególne działalności przy pomocy klucza opartego na ilości zatrudnionych pracowników w poszczególnych działalnościach. Działalność oszczędnościowa. Do działalności oszczędnościowej zaliczamy następujące dochody: odsetki od lokat, wkładów oszczędnościowych ( w tym również ROR) dopłaty z budżetu. Zasada podziału poszczególnych dochodów przypisanych do działalności oszczędnościowej jest analogiczna jak przy działalności kredytowej. Do pozostałej działalności zalicza się usługi bankowe związane z obsługą budżetu samorządów szkolnych, mieszkańców, którzy lokują swoje oszczędności na krótkoterminowe lokaty. 76 Prace dyplomowe z bankowości 4.4. Sprawozdanie z działalności Banku Spółdzielczego w Leśnicy. Bilans banku zamknął rok 1999 sumą bilansową wynoszącą 48.059,18 tyś. zł, która wzrosła w stosunku do 1998 r. o 18.489 tyś zł tj. o 162,2%. Wzrost sumy bilansowej świadczy o utrzymującej się tendencji zwiększającej skalę działalności przez bank. Osiągnięta suma bilansowa jest drugą w grupie zrzeszonych banków w GBP-Z O/ Opole (Tabela 1 i 2 ). Struktura aktywów i pasywów ( w tyś. zł) Tabela 1 Aktywa Stan na Stan na 31.12.1998 31.12.1999 Dynamika Plan Wykonanie finansowy na planu rok 1999 tyś. zł tyś. zł % tyś. zł % 7.316,00 11.528,00 157,57 16.364,00 70,45 Kredyty 12.895,56 29.237,59 226,73 17.530,00 166,77 Papiery 992,30 499,34 50,32 235,00 212,49 8.126,32 6.794,25 83,61 10.969,00 61,94 Lokaty w bankach wartościowe Pozostałe aktywa 77 Prace dyplomowe z bankowości Tabela 2 Pasywa Stan na Stan na 31.12.1998 31.12.1999 Dynamika Plan Wykonanie finansowy na planu rok 1999 tyś. zł tyś. zł % tyś. zł % Depozyty 25.246,03 41.971,11 166,25 37.533,00 111,82 Fundusze 1.705,70 3.195,56 187,35 3.375,00 94,68 295,64 631,23 213,51 460,00 137,22 2.082,81 2.261,28 108,57 3.730,00 60,62 własne brutto Wynik finansowy netto Pozostałe pasywa Podstawowym celem działania banku jest wypracowywanie zysku na takim poziomie, by zapewniał jego bieżące funkcjonowanie oraz szeroko pojęty rozwój (Tabela 3 i 4 ). Tabela 3 Dochody 31.12.1998 31.12.1999 Dynamika % Dochody z tytułu 4.492,59 6.752,11 150,29 Prowizje 650,62 1.374,91 211,32 Pozostałe 129,71 258,93 199,62 Razem 5.272,92 8.385,95 159,04 odsetek 78 Prace dyplomowe z bankowości Tabela 4 Koszty 31.12.1998 31.,12.1999 Dynamika % Działania banku 1.989,52 3.340,51 167,91 Prowizje 1,95 4,21 215,90 Odsetki 2.542,50 3.389,37 133,31 Pozostałe 193,56 614,99 317,72 Razem 4.727,53 7.349,08 155,45 i amortyzacja Na dochody składają się w głównej mierze odsetki od kredytów i depozytów w innych bankach, których udział w dochodach wynosi 80,52%. Ponoszone przez bank koszty dzielą się na dwie podstawowe grupy: koszty działalności podstawowej, których główną pozycję stanowią odsetki płacone za złożone depozyty 46,12% kosztów koszty ogólne związane z działalnością eksploatacyjną banku 45,45% kosztów. Zarząd po uzgodnieniu z Radą Nadzorczą wypracowane wyniki (zyski) proponuje podzielić następująco: Zysk brutto 1.036.869,71 1. podatek 405.642,00 Zysk netto 631.227,71 1. na oprocentowanie udziałów członkowskich 2. na fundusz zasobowy 76.054,50 400.000,00 3. na fundusz ogólnego ryzyka 80.225,99 4. na fundusz społeczno – kulturalny 74.947,22 79 Prace dyplomowe z bankowości Tabela 5 Zysk 31.12.1998 31.12.1999 Dynamika % Brutto 545,39 1.036,87 190,12 Netto 295,64 631,23 213,51 Działalność kredytowa. Wartość udzielanych kredytów osiągnęła kwotę 29.237,59 tyś. zł na planowaną 17.530 tyś. zł co stanowi 60,84% sumy bilansowej i wzrosła na przestrzeni 1999 r. o 13.878,35 tyś. zł , co daje pierwsze miejsce w grupie zrzeszeniowej województwa opolskiego w dynamice wzrostu obliga kredytów. Kredyty przyznawane były na finansowanie działalności gospodarczej ze szczególnym uwzględnieniem sektora rolnego (kredyty preferencyjne). Zaangażowanie środków w kredytach z podziałem na kategorie kredytobiorców przedstawia się następująco: Tabela 6 Kategoria 31.12.1998 31.12.1999 Dynamika % Spółki i spółdzielnie 876,22 2345,17 267,65 Rolnicy 2529,30 4659,98 184,24 Przedsiębiorstwa 4541,20 11956,52 263,29 4344,54 9354,83 215,32 indywidualne Osoby fizyczne Udział kredytów w sytuacji nieregularnej w ogólnym obligu wynosi 3,51% 80 Prace dyplomowe z bankowości Zaangażowanie środków w kredytach według terytorium przedstawia się następująco: Tabela 7 Placówki /w tyś. zł/ 31.12.1998 31.12.1999 Dynamika % Ogółem 15359,24* 29237,58 190,36 Leśnica 5096,60 9391,65 184,27 Ujazd 3058,26 5772,58 188,75 Zdzieszowice 2574,31 4376,38 170,00 Jemielnica 740,48 1329,66 179,57 Dobrodzień 1276,80 2732,56 214,02 Izbicko 242,37 960,24 396,19 Ozimek 1666,48 3156,28 187,60 Chrząstowice 797,20 1518,23 190,45 Ilość rachunków 5122(3881*) 5226 102,03(134,66*) kredytowych /ogółem/ bez placówek w Izbicku, Ozimku i Chrząstowicach ( w 1998 r. nie wchodziły w skład BS Leśnica) Działalność depozytowa. Stan depozytów ogółem zgromadzonych na rachunkach w naszym banku przedstawia się następująco: 81 Prace dyplomowe z bankowości Tabela 8 / w tyś. zł/ 31.12.1998 Ogółem środki 01.01.1999 31.12.1999 Dynamika do Dynamika do 31.12.1998 01.01.1999 25.243,00 34.156,43 41.971,11 166,27 122,88 wkłady avista 7.918,00 12.508,81 15.736,27 198,74 125,80 wkłady 17.324,00 23.547,27 26.234,84 151,44 111,41 od klientów w tym: terminowe Uzyskana w 1999 r. kwota depozytów przekracza założenia planowe o 11,8%, a uzyskana dynamika w przyroście depozytów 122,88% w stosunku do bilansu otwarcia z 01.01.1999 r. dała 1 miejsce w grupie zrzeszeniowej GBPZ O/ Opole. Udział depozytów avista do depozytów ogółem ukształtował się na poziomie 37,49%, co ma ujemny wpływ na wynik finansowy banku. Wybrane wskaźniki ekonomiczne. Uzyskane wskaźniki świadczą o prawidłowej bezpieczeństwie zgromadzonych w nim depozytów. 82 pracy Banku i pełnym Prace dyplomowe z bankowości Tabela 9 Podstawowe wskaźniki Uzyskano przez Bank Średnio w grupie % % Wskaźnik wypłacalności 9,89 14,75 Wskaźnik rentowności 8,59 9,16 Wskaźnik rentowności 22,23 18,67 199,21 197,95 1,05 0,80 1,31 1,39 zaangażowanego kapitału ROE Wskaźnik efektywności działania Wskaźnik płynności do 3 miesięcy Wskaźnik rentowności aktywów ROA 4.5. Informacje o stanie funduszy. Fundusz udziałowy na dzień 31.12.1999 r. wynosił 539.714,48 zł . W okresie obrachunkowym stan funduszu udziałowego uległ a/ zwiększeniu w kwocie 64.237,42 zł w wyniku : pozyskania nowych członków i realizowanych wpłat uzupełniających dopisania dywidendy z podziału wyniku za 1998 rok przeznaczonej na zwiększenie posiadanych udziałów 83 Prace dyplomowe z bankowości przeksięgowania wcześniej wypowiedzianych udziałów na skutek zmiany decyzji członków b/ zmniejszeniu w kwocie 56.349,81 zł w wyniku: wyksięgowania udziałów wypowiedzianych wypłaty udziałów wypowiedzianych bezpośrednio z funduszu wypłaconej dywidendy pobranego podatku od dywidendy wyksięgowania waloryzacji udziałów Fundusz zasobowy na dzień 01.01.1999 r. wynosił 1.944.979,33 natomiast na 31.12.1999 r. wynosił 2.212.382,95. Stan tego funduszu uległ zwiększeniu w wyniku: dokonanego odpisu z podziału zysku za 1998 rok Banku Spółdzielczego w Leśnicy oraz łączących się z nim Banków w Ozimku i Izbicku wpłat wpisowego sksięgowania ze stanu zwaloryzowanych a nie pobranych przez członków udziałów członkowskich. W oparciu o art. 127 ust. 2 Prawa bankowego Bank Spółdzielczy utworzył z odpisu z zysku za 1998 rok w kwocie 60.000,- zł fundusz ogólnego ryzyka bankowego. 4.6. Działalność na rzecz środowiska i zamierzenia na 2000 r. Rada Nadzorcza i Zarząd współpracowali z organizacjami użyteczności publicznej, instytucjami i sąsiednimi bankami. Wydano w 1999 roku na cele charytatywne 24.700,-zł, dofinansowując organizowane imprezy kulturalne dla dzieci, imprezy sportowe, działalność klubów sportowych, szkół i kościoła. Niezależnie od tego Rada Nadzorcza 84 Prace dyplomowe z bankowości z środków wyasygnowanych z nadwyżki bilansowej 1999 roku wydatkowała 52.452,-zł. Zorganizowano dla pracowników i członków organów samorządowych: wyjazd szkoleniowo – rekreacyjny w Pieniny i do Krakowa wyjazd na imprezy kulturalne wieczorek taneczny w karnawale spotkanie wigilijne Bank Spółdzielczy w Leśnicy od założenia był współorganizatorem i pierwszym akcjonariuszem Gospodarczego Banku Południowo – Zachodniego we Wrocławiu. Współpraca przebiegała bardzo pomyślnie: skrócony został okres rozliczeń międzybankowych poprzez instalację określonego programu informatycznego na wysokim poziomie prowadzony jest instruktaż i szkolenia. W roku 2000 planuje się dalszy rozwój banku, doskonalenie struktur i rozszerzenie zakresu świadczonych usług poprzez: umocnienie siły kapitałowej banku pozyskanie nowych klientów zapewnienie właściwej współpracy i przepływu informacji pomiędzy bankiem i jego oddziałami systematyczną modernizację systemów informatycznych banku z uwzględnieniem rozwoju informatyki i wymogów nowoczesnej bankowości racjonalne wprowadzenie nowych produktów bankowych, na które jest zapotrzebowanie klientów mieszczących się w ramach obowiązujących aktów prawnych zakup działki budowlanej w Jemielnicy i przygotowanie inwestycji budowanie wizerunku banku jako silnej, solidnej bezpiecznej i cieszącej się zaufaniem klientów instytucji. 85 Prace dyplomowe z bankowości 4.7. Dane z przeprowadzenia badania sprawozdań finansowych. Badanie sprawozdania finansowego Banku Spółdzielczego w Leśnicy za rok 1999 obejmuje: bilans sporządzony na dzień 31.12.1999 r. , który po stronie aktywów wykazuje sumę bilansową 47.834.976,68 zł rachunek wyników sporządzony za okres 01.01.1999 r. do 31.12.1999 r., który zamyka się zyskiem netto w kwocie 831.943,26 zł pozycje pozabilansowe, które wykazują sumę 1.997.391,36 zł sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych wykazujące zmianę stanu środków pieniężnych netto (spadek) w ciągu roku obrotowego 1999 na sumę 4.962.655,77 zł. Badanie sprawozdania finansowego Banku Spółdzielczego za 1999 rok przeprowadził biegły rewident Gerard Ceglarek korzystający z pomocy swojego asystenta pana Brunona Ceglarka z „BILANSU” – Biura Rewizyjno – Konsultingowego z siedzibą w Raciborzu. Podczas badania udostępniono badającemu wszelkie dokumenty źródłowe, informacje i księgi rachunkowe niezbędne dla opracowania raportu i wydania prawidłowej opinii. Na podstawie przeprowadzonej kontroli nie stwierdzono uchybień w pracy Banku Spółdzielczego, wręcz przeciwnie osiągnięte wyniki finansowe znacznie wyprzedziły w czasie wyniki zakładane w planie finansowym. Kontrola kosztów wykazała ich zasadność. Poniesione koszty mają odzwierciedlenie w dokumentach księgowych, które są odpowiednio opisane. Na znaczną część kosztów , ich wzrost Zarząd nie ma wpływu, gdyż wynikają one z inflacji wzrostu kosztów nośników energii (wzrost cen materiałów bezpośrednich). Obieg dokumentów kasowych jest prowadzony prawidłowo, zgodnie z bankową instrukcją obiegu dokumentów kasowych. 86 Prace dyplomowe z bankowości ZAKOŃCZENIE Bankowość znalazła się w okresie decydujących przemian wraz z dążeniem rządów do poprawy efektywności gospodarczej i sprawności alokalizacji zasobów naturalnych. Decydencji polityczni kierują gospodarkę do otwartości konkurencji i dyscypliny rynkowej. W latach osiemdziesiątych nastąpiły zmiany polityczne, gospodarcze i strukturalne, które gwałtownie zmieniły kontekst dla działalności bankowej. Przejście do gospodarki rynkowej w Europie Środkowej, Wschodniej oraz w republikach dawnego Związku Radzieckiego, liberalizacja finansowa w Azji, Ameryce Łacińskiej oraz Afryce, prawie globalna konfrontacja z recesją finansową niemal w wymiarze światowym - wszelkie te zjawiska wymagają znacznego umocnienia instytucji bankowej. Zwiększa się zakres prywatyzacji, a firmy państwowe, w tym banki, które dawniej były sterowane centralnie otrzymują coraz większą autonomię. Niniejsza praca miała na celu przedstawienie kilku zasad dobrego zarządzania bankiem w warunkach przemian zachodzących obecnie w polskiej gospodarce i sektorze bankowym. Zostały w niej zaprezentowane optymalne strategie zarządzania, strategie rozwoju banku, jak również strategie analizy finansowej. Zarządzanie nowoczesnym bankiem powinno prowadzić do maksymalizacji wartości rynkowej banku jako spółki akcyjnej. Banki jako samodzielne i samo finansujące się jednostki organizacyjne działają na własne ryzyko. W celu sprawnego zarządzania bankiem, niezbędna jest wiedza i doświadczenie, a także dobra współpraca między pracownikami banku a jego klientami, to jest między kredytobiorcami a kredytodawcami, deponentami i inwestorem, stanowi to bowiem podstawę do umocnienia pozycji rodzimych produktów wobec konkurencji i rozwoju gospodarczego kraju. Bank Spółdzielczy w Leśnicy, na działalności którego koncentruje się niniejsza praca, obecnie prowadzi szeroką działalność w zakresie gospodarki finansowej. Istotny jest fakt, że wciąż ją poszerza, zakładając własne oddziały (placówki) na terenie województwa opolskiego. Cieszy się on poważaniem i zaufaniem klientów korzystających z jego usług. Ważnym wydarzeniem było połączenie się w 1997 roku tego Banku z Bankiem Spółdzielczym 87 Prace dyplomowe z bankowości w Dobrodzieniu oraz w 1999 roku z Bankami Spółdzielczymi w Ozimku i Izbicku. W ramach tych fuzji bank Spółdzielczy w Leśnicy stał się bankiem wiodącym - przejmującym, co przyniosło mu wiele korzyści i pozytywnych zmian. Osiągnięte wyniki finansowe po dokonanych fuzjach są dobre i świadczą o prawidłowości organizacji pracy banku wraz z ich oddziałami w Dobrodzieniu, Izbicku, Jemielnicy, Ozimku, Ujeździe i Zdzieszowicach. 88 Prace dyplomowe z bankowości BIBLIOGRAFIA 1. Bank Spółdzielczy – czasopismo 2. Bank Wspólnych Sił – Biuletyn Informacyjny Zrzeszenia GBPZ Wrocław 3. Gdańska Akademia Bankowa przy Instytucie Badań nad Gospodarką Rynkową, ABC Bankowości, Gdańsk 1996 r. 4. Głos Banków Spółdzielczych – czasopismo KZBS Warszawa 5. Heropolitańska Izabela, Borowska Elżbieta, Kredyty i gwarancje bankowe Twigger Warszawa 1996 r. 6. Jaworski Władysław , Banki rynek operacje polityka , Poltext, Warszawa 1996 r. 7. Jaworski Władysław, Współczesny bank, Poltext, Warszawa 1998 r. 8. McNaughton, Zarządzanie nowoczesnym bankiem w okresie zmian, Warszawski Insytut, Warszawa 1995 r. 9. Nasiłkowski M. , System rynkowy, Key Text , Warszawa 1996 r. 10. Pietrzykowski Wojciech, Wolniewicz Wojciech, Prawne formy zabezpieczeń zwrotności kredytów i pożyczek , GBW S.A. Poznań 11. Praca zbiorowa , Bank Spółdzielczy w warunkach gospodarki rynkowej (podręcznik opracowany na postawie szkoleń dla członków zarządu banków spółdzielczych), Wyd. Fundusz Współpracy Cooperation Fund, Warszawa, listopad 1996: 12. Prawo Bankowe Dziennik Ustaw Nr 140 poz. 939 z 21 listopada 1997 r.: 13. Szambelańczyk Jan, Zarządzanie bankiem spółdzielczym Gospodarczy Bank Wielkopolski, Poznań 1995: 89
