Rynek, popyt, podaż, elastyczność popytu i podaży

Rynek, popyt, podaż, elastyczność popytu i podaży
I. Rynek i gospodarka rynkowa
RYNEK
- Proces, przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają co chcą kupić lub
sprzedać i na jakich warunkach
- Całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają
- Powstaje w odpowiedzi na rzadkość zasobów i dóbr
RYNEK DOSKONAŁY
Występuje, gdy spełnione są warunki:
- rozproszenie po stronie popytu i podaży (duża liczba kupujących i sprzedających), w
rezultacie czego żaden z kupujących lub sprzedających nie posiada pozycji
pozwalającej na dyktowanie warunków sprzedaży i kupna – cena jest dana i jest
wypadkową gry rynkowej,
- brak barier wejścia na rynek,
- doskonała informacja
- jednorodność dóbr.
FUNKCJE RYNKU
1. Za pośrednictwem rynku dokonuje się wycena dóbr,
2. Rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych,
3. Warunkuje racjonalną alokację zasobów,
4. Umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce,
5. Weryfikator celowości produkcji,
6. Mechanizm dostosowywania produkcji do potrzeb.
GOSPODARKA RYNKOWA
Gospodarka rynkowa to taki układ stosunków ekonomiczno-społecznych w kraju, w
którym dominuje własność prywatna czynników produkcji i rynkowa alokacja zasobów.
Regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest rynek.
CECHY DOJRZAŁEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ, warunki istnienia dojrzałego
rynku
1. Dominacja własności prywatnej i swoboda transferu praw własności,
2. Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej,
3. Istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek,
4. Integralność rynku, czyli wzajemne uzależnianie się od siebie rynków,
5. Istnienie konkurencji między podmiotami.
ZALETY GOSPODARKI RYNKOWEJ
1. Umożliwia efektywną alokację zasobów,
2. Sprzyja lepszemu zaspokojeniu potrzeb nabywców,
3. Efektywny system motywacyjny,
4. Duża innowacyjność gospodarki,
WADY GOSPODARKI RYNKOWEJ
1. Sprzyja rozwarstwieniu społecznemu,
2. Występowanie tzw. efektów zewnętrznych,
3. Konkurencja między podmiotami może sprzyjać rozwojowi społecznie niepożądanych
dóbr,
4. Skłonność do proliferacji produkcji,
5. Społeczny koszt dochodzenia gospodarki do równowagi rynkowej.
II. Popyt i determinanty popytu
POPYT NA na dane dobro
Jest to ilość dobra, jaką nabywcy chcą i są w stanie nabyć po określonej cenie i w
określonym czasie, tzw. popyt efektywny
PRAWO POPYTU
Mówi, iż popyt jest zależnością odwrotnie proporcjonalną między ceną a ilością dobra,
którą nabywcy chcą i są w stanie nabyć przy założeniu, iż inne elementy
charakteryzujące sytuację rynkową nie ulegną zmianie (ceteris paribus).
RODZAJE POPYTU
1. Popyt funkcjonalny – wynikający z cech użytkowych dobrach, jest funkcją wartości
użytkowej dobra,
2. Popyt niefunkcjonalny – wynika z oddziaływania tzw. efektów zewnętrznych: owczego
pędu, snobizmu, Veblena,
3. Popyt spekulacyjny
POZACENOWE DETERMINANTY POPYTU
- liczba konsumentów,
- upodobania, gusty, preferencje, upodobania, moda,
- dochody,
- cechy dóbr komplementarnych i substytucyjnych
EFEKT SUBSTYTUCYJNY zmiany ceny
Skłania nabywcę do zastępowania dobra droższego dobrem relatywnie tańszym.
EFEKT DOCHODOWY zmiany ceny
Powoduje zmiany w dochodzie realnym konsumenta, wpływając na ilość nabywanych
dóbr. Siła tego efektu zależy od udziału dobra w ogólnych wydatkach konsumenta.
III. Podaż i determinanty podaży
PODAŻ
Jest to ilość dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży po danej cenie w
określonym czasie
PRAWO PODAŻY
Mówi, iż wielkość podaży zmienia się wprost proporcjonalnie do zmiany ceny (ceteris
paribus).
POZACENOWE DETERMINANTY PODAŻY
- ilość producentów danego dobra,
- polityka rządu wobec przedsiębiorstwa (podatki, subsydia, dotacje),
- dostępność zasobów,
- technologia,
- koszty,
- rentowność produkcji dóbr substytucyjnych.
IV. Równowaga rynkowa
Występuje w przypadku zrównania się wielkości popytu i podaży, przy określonej cenie
(cenie równowagi rynkowej) w określonej jednostce czasu.
STANY NIERÓWNOWAGI
1. NIEDOBÓR występuje w przypadku, gdy wielkość popytu przewyższa wielkość
oferowanej ilości dóbr. Cena, przy której występuje niedobór znajduje się poniżej
ceny równowagi rynkowej,
2. NADWYŻKA występuje, gdy wielkość podaży dóbr przewyższa efektywny popyt na
nie. Cena, przy której producenci oferują dobro znajduje się powyżej ceny równowagi
rynkowej.
CENA MAKSYMALNA, czyli pułap ceny
Jest to cena, powyżej której sprzedawać nie można. Cena poniżej ceny równowagi
rynkowej. Wprowadzenie ceny maksymalnej wywołuje zjawisko niedoboru.
CENA MINIMALNA
Jest to cena, poniżej której sprzedawać nie można. Cena powyżej ceny równowagi
rynkowej. Wprowadzenie ceny minimalnej wywołuje zjawisko nadwyżki.
V. Elastyczność popytu i podaży
ELASTYCZNOŚĆ
Jest to miara zmian procentowych (względnych) wielkości popytu (podaży) do
procentowych (względnych) zmian czynnika wpływającego na popyt (podaż), przy
założeniu ceteris paribus.
Mierzy siłę reakcji wpływu determinant popytu (podaży) na jej (jego) wielkość.
Elastyczność przyjmuje różne wartości w różnych punktach krzywej popytu (podaży).
ELASTYCZNOŚĆ CENOWA
Jest ilorazem procentowych zmian wielkości popytu (podaży) do procentowych zmian
ceny, cp.
ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA
Iloraz procentowych zmian wielkości popytu (podaży) do procentowych zmian dochodów,
cp.
ELASTYCZNOŚĆ MIESZANA (KRZYŻOWA)
Iloraz procentowych zmian wielkości popytu (podaży) dobra X do względnej zmiany ceny
dobra Y. W przypadku dóbr komplementarnych elastyczność mieszana przyjmuje
wartości ujemne, w przypadku dóbr substytucyjnych wartości dodatnie.
DETERMINANTY ELASTYCZNOŚCI:
1. POPYTU: znaczenie dobra w strukturze konsumpcji nabywcy, istnienie substytutów,
czas,
2. PODAŻY: czas, stopień narastania kosztów.
PODZIAŁ DÓBR ze względu na elastyczność dochodową popytu
1. E < 0 - dobra podrzędne,
2. E > 0 - dobra normalne
E>1
dobra luksusowe
0<E<1
dobra podstawowe
PRAWA ENGLA, czyli zależności między wzrostem dochodów a konsumpcją dóbr
1. Wraz ze wzrostem dochodów spada udział wydatków na żywność, 0 < E < 1,
2. Wraz ze wzrostem dochodów udział wydatków na ubrania i żywność w dochodzie nie
zmienia się, E = 1,
3. W przypadku dóbr luksusowych wzrost dochodów zwiększa udział tych dóbr w ogólnej
konsumpcji nabywcy, E > 1.
PRZYCHODY PRZEDSIĘBIORSTWA A ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU
PRZYCHÓD CAŁKOWITY (TR) = ILOŚĆ (Q) * CENA JEDNOSTKOWA (P)
PRZYCHÓD MARGINALNY (MR) = PRZYROST TR SPOWODOWANY SPRZEDAŻĄ
DODATKOWEJ JEDNOSTKI PRODUKTU
Charakter elastyczności
|E| > 1
|E| < 1
|E| = 1
Wzrost ceny
Spadek TR
Wzrost TR
TR = constans
Spadek ceny
Wzrost TR
Spadek TR
TR = constans
TR  P * Q,
TR
,
Q
TR P * Q  P  Q  Q  P P  Q Q  P
P  Q
1
MR 




 P(1 
)  P(1 
),
Q
Q
Q
Q
Q
Q  P
EP
MR 
MR  P (1 
1
1
)  P (1 
.
EP
| EP |
VI. POMIAR ELASTYCZNOŚCI
I. ELASTYCZNOŚĆ ŁUKOWA POPYTU
Rys.1: Pomiar łukowej elastyczności funkcji popytu
Podstawowy wzór na elastyczność:
E Px D x 
Qx Px

;
Qx
P
Podstawienia:
Qx  Q2  Q1;
Px  P2  P1;
ponieważ bierzemy wartości średnie:
P2  P1
;
2
Q  Q1
Q 2
;
2
Px 
czyli:
EPDX 
Q2  Q1 P2  P1 Q2  Q1 P2  P



.
Q2  Q1 P2  P1 Q2  Q P2  P
2
2
II. ELASTYCZNOŚĆ PUNKTOWA POPYTU
Rys.2: Pomiar punktowej elastyczności funkcji popytu
Wzór na elastyczność cenową popytu:
E Px D x 
Qx Px Qx Px


 ;
Qx
P
Px Qx
czyli po podstawieniach mamy:
QX  EC ,
PX  BE ,
PX  HB ,
QX  OH ,
czyli:
EPDX 
EC HB

.
BE OH
Z podobieństwa trójkątów BEC i BHD wynika:
EC HD

,
BE
HB
czyli:
* EPDX 
HD HB HD


.
HB OH OH
Z podobieństwa trójkątów BHD i AOD mamy:
* *EPDX 
HD BD

.
OH
BA
Ponieważ odcinek GB jest równoległy do OD ( twierdzenie Talesa 1) i trójkąty AGB i AOD
są podobne, mamy:
* * * EPDX 
BD GO

.
BA AG
III. ELASTYCZNOŚĆ PODAŻY
Rys. 3: Pomiar elastyczności cenowej podaży.
Wzór na elastyczność podaży ma postać:
EPS X 
QX PX QX PX



.
QX
PX
PX QX
Podstawiając:
QX  PC ,
PX  BC ,
PX  BC ,
QX  OC .
czyli:
* EPQS 
PC BC PC


.
BC OC OC
Ponieważ trójkąty BPC i AOP są podobne to:
1
Twierdzenie Talesa: Jeżeli DE jest odcinkiem łączącym dwa boki AB i AC trókąta ABC, równoległym do
trzeciego boku to:
AD AE

.
AB AC
OP OA AP


.
PC BC PB
OC OP  PC OP


 1,
PC
PC
PC
AB AP  PB AP


 1.
PB
PB
PB
Ponieważ:
AP OP

, to
PB PC
AB OP

 1 , czyli
PB PC
AB OC

, zatem:
PB PC
* *EPS X 
PC PB

.
OC AB
Ponieważ:
AD OA  OD OA


1
OD
OD
OD
i
OD=BC, to:
AD OA

 1.
OD BC
Ponieważ:
OA OP

, to
BC PC
AD OP
AB OC

1 

, zatem:
OD PC
PB PC
* * * EPS X 
PC OD

.
OC AD
Ćwiczenia do zajęć 2:
PYTANIA PROBLEMOWE
1. Wyjaśnij różnicę między pojęciami: wielkość popytu a popyt.
2. Wyjaśnij zasadę działania „niewidzialnej ręki rynku”.
3. Elastyczność cenowa na pewne dobro X przyjęła wartość dodatnią. Czy taka sytuacja
jest możliwa? Jeśli tak, to wyjaśnij dlaczego.
4. Jak długo trwa „krótki okres” a jak długo „długi okres”?
5. Rozważ tezę: „Konkurencja niecenowa podnosi dobrobyt konsumenta”.
6. „Aspiryna jest aspiryną”. Dlaczego występują różnice w cenach aspiryny?
7. Jaki wpływ na kupowaną i sprzedawaną ilość mleka może mieć kampania pod
hasłem: „pij więcej mleka”?
ZADANIA
1. Narysuj linię popytu i podaży dobra X, zaznacz ilość i cenę równowagi. Następnie
prześledź wpływ następujących zdarzeń na popyt i podaż, wielkość popytu i podaży,
równowagę rynkową:
a. wzrosły dochody konsumentów dobra X,
b. przedsiębiorstwo wprowadziło nową technologię produkcji dobra X,
c. państwo nałożyło podatek od sprzedaży dobra X,
d. państwo subsydiuje sprzedaż każdej jednostki dobra X,
e. liczba konsumentów dobra X zmniejszyła się,
f. wzrosły koszty produkcji dobra X,
g. zapanowała moda na dobro Y, substytucyjne względem dobra X,
h. konsumenci przewidują wzrost cen dobra X,
i. konsumenci przewidują wzrost cen dobra Y – komplementarnego względem dobra X,
j. związki zawodowe działające w przedsiębiorstwie produkującym dobro X
zapowiedziały strajk,
k. pracownicy wynegocjowali podwyżkę płac,
l. wystąpił efekt „owczego pędu” na rynku dobra X,
m. przedsiębiorstwo znacznie podniosło cenę dobra X, wśród nabywców pojawiły się
spekulacje, iż podwyżki cen wystąpią również w przyszłości,
2. Popyt i podaż na dobro X w zależności od ceny kształtuje się w sposób następujący:
Wielkość
Cena
Wielkoś
popytu
ć
podaży
12000
10
18000
13000
9
17000
14000
8
16000
15000
7
15000
16000
6
14000
17000
5
13000
18000
4
12000
a. wyznacz cenę oraz ilość równowagi,
b. jeżeli rząd wyznaczy pułap cenowy 5, to wystąpi
zjawisko......................wysokości..........,
c. jeżeli rząd narzuci cenę 8 wówczas wystąpi......................wysokości.....................
3. Przedstaw krzywą popytu i podaży. Znajdź i oblicz cenę i ilość równowagi:
a. S=-20 + 3P, D=220 – 5P,
b. 13P – S = 27, D + 4P – 24 = 0.
4. Popyt na dane dobro wyznaczony jest równaniem: D = 350 – 2P:
a. jaką zmianę wielkości popytu spowoduje zmiana ceny o 10?
b. Jaki efekt wywoła obniżka ceny o 5?
c. Załóżmy, że obecna cena wynosi 150. Jak zmienią się przychody całkowite
producenta, jeżeli podniesie cenę do 175?
d. O jakim charakterze popytu świadczy zmiana przychodów spowodowana wzrostem
cen?
5. Oblicz procentową zmianę wielkości popytu, jeżeli elastyczność cenowa wynosi –0,7,
a względna zmiana ceny wynosi 25.
6. Popyt na dane dobro dany jest równaniem: D = 20000 – 300P. Oblicz elastyczność
cenową dla
ceny 30. Jeżeli producent chce zwiększyć przychód to powinien
zwiększyć, czy zmniejszyć cenę? Oblicz elastyczność cenową, gdy cena maleje z 30
do 20 i z 20 do 15.
7. Napisać równanie popytu, dla którego elastyczność cenowa dla każdej ceny wynosi 0.
8. Linia podaży szampana dana jest równaniem:
QS  PX . Linia popytu ma postać:
QD  P  10. Wprowadzono podatek kwotowy równy 2gb od każdej sprzedanej
butelki szampana Sprzedawcy przekazują państwu 2 gb od każdej sprzedanej butelki:
a. pokaż na rysunku wpływ opodatkowania na rynek szampana,
b. ile wynosi wielkość produkcji przed wprowadzeniem opodatkowania i po jego
wprowadzeniu?
c. Ile wynosi nowa cena ?
d. Oblicz wpływy do budżetu po wprowadzeniu podatku.
9. Uzupełnij podaną
miesiącach:
tabelę
wydatki
dobro
A
B
C
D
miesiąc 1
miesiąc 2
60
50
60
30
100
40
140
120
przedstawiającą
wydatki
konsumenta
udział w budżecie
elastyczn
(%)
ość
miesiąc 1 miesiąc 2 dochodow
a
w
kolejnych
charakter dobra
10. Konsument konsumuje dwa dobra: X i Y. Jego funkcja popytu na dobro X dana jest
wzorem: QD  I  30 PX  20 PY ..
a. jeżeli dochód wynosi 100, cena dobra Y wynosi 1, to jaka musi być cena dobra X, aby
konsument mógł nabyć 30 jednostek tego dobra?
b. Czy dobro Y jest substytutem, czy dobrem komplementarnym?
11. Funkcja popytu na dane dobro dana jest wzorem: QX  4  2 PX 
1
I , gdzie: dochód
100
równa się 100 i cena dobra X = 1. Jaka jest cenowa i dochodowa elastyczność popytu
na to dobro?
12. Udowodnij, że jeżeli styczna do krzywej podaży biegnie przez początek układu
współrzędnych to elastyczność podaży w punkcie styczności równa się jedności.
13. Na rynku chleba panuje nierównowaga. Cena chleba wynosi 5, wielkość popytu 120,
podaży 100. Wiadomo, iż linie popytu na chleb i podaży chleba to proste,
współczynniki elastyczności wynoszą: popytu = -1, podaży 0,8. O ile należy zmienić
cenę, aby przywrócić równowagę?
14. Funkcja popytu
QDX  50  PX przecina inną funkcję popytu przy cenie równej 10.
Elastyczność cenowa dla dobra X jest 6 razy większa niż dla dobra drugiego. Znaleźć
równanie drugiej krzywej popytu.
15. Wykorzystując równania na rynku soków i napojów znaleźć warunki równowagi na
każdym a nich:
Soki:
QDS  82  3PS  PN ,
QSS  5  15P;
napoje:
QDN  92  2 PN  4 PS
QSN  6  32 PN .
16. Funkcja popytu ma postać:
QX  aPX  23. Wylicz wartość współczynnika a wiedząc,
iż elastyczność cenowa tej funkcji dla ceny równej 7 i wielkości popytu równego 21
wynosi
-0,8.
17. Napływ tanich jaj do Polski spowodował nieopłacalność krajowej produkcji. W związku
z tym nastąpiło:
a. zwiększenie wielkości popytu na jaja krajowe,
b. zmniejszenie podaży jaj krajowych i wzrost ich ceny,
c. zmniejszenie wielkości podaży jaj krajowych i spadek ich ceny,
d. zmniejszenie popytu na jaja krajowe.