Wykład 2_Media a demokracja

Socjologia instytucji społecznych
mgr Dorota Janiszewska
Wykład 2:
„Media a demokracja”
17.10.2016
Lektura obowiązkowa:
K.T. Toeplitz „Dokąd prowadzą nas media”, Warszawa 2006
Lektura uzupełniająca:
N. Postman „Zabawić się na śmierć”, Warszawa 2002
Motyw w kulturze:
Film „Wszyscy ludzie prezydenta”, USA 1976
Serial „Rząd”, Dania 2010-2013
Dramat G. Zapolskiej „Tresowane dusze”, Kraków 1958
Struktura wykładu 2 „Media a demokracja”:
CZĘŚĆ 1:
Wykład - „Relacje między władzą a mediami w ujęciu historycznym”
CZĘŚĆ 2:
Referat w grupie - „Czy media wspierają demokrację, czy są dla niej zagrożeniem?”
CZĘŚĆ 3:
Konwersatorium - dyskusja z Państwa udziałem
Czy mediom można ufać?
Jak w mediach przedstawiane są kwestie polityczne?
Jaką rolę w demokracji pełnią media społecznościowe?
Media prywatne czy publiczne?
Wykład - „Relacje między władzą a mediami w ujęciu historycznym”
Cele wykładu:
1) relacje mediów z systemami władzy mają charakter
układu wzajemnych oddziaływań
2) na dostęp ludzi do mediów mają wpływ głównie
czynniki polityczne, technologiczne oraz społecznoekonomiczne
TEZA Toeplitza:
Zmiany środków przekazu nie są działaniem neutralnym,
ale mają wpływ na przekazywane treści, a przez to na
życie społeczne i przemiany kultury.
TEZA Postmana:
Zmiana środków przekazu oznacza zmianę charakteru
dyskursu, a więc głęboką zmianę kulturalną dotyczącą
całego życia społeczeństw.
Rozwój cywilizacji a media
Cywilizacja
słowa
mówionego
Prehistoryczne
społeczeństwa
pierwotne
Cywilizacja słowa
pisanego i druku
Cywilizacja
obrazu
od starożytności
do XX w.
od XX w.
wiek
telewizji
i internetu
wieki
książek
i prasy
I. Cywilizacja słowa mówionego
Prehistoryczne społeczeństwa pierwotne
1) MOWA jako pierwsze i niezastąpione medium – czyni z nas ludzi
2) Zasięg przekazywanych informacji ok. 5 km/rok
a) proste komunikaty (np. o niebezpieczeństwie) przekazywane
szybciej i na większe odległości (bębny, ognisko na wzgórzu)
3) Silna rola wodza jako ośrodka podejmowania decyzji wiążących
dla całego plemienia
(autorytet i szacunek ze względu na wiek i mądrość)
II. Cywilizacja słowa pisanego
1) Starożytność
a) wynalazek PISMA jako atrybutu wielkich centralistycznych państw starożytności
(niezbędne do administrowania i realizacji celów militarnych)
• Mezopotamia (sumeryjskie pismo klinowe - „Epos o Gilgameszu” ok. 2100 r.
p.n.e. oraz kodeks Hammurabiego ok. XVIII w. p.n.e.)
• starożytny Egipt - hieroglify (od 3 tys. lat p.n.e.) znało tylko 0,5% ludności
- czytający i piszący należeli do dziedzicznej kasty skrybów
Skomplikowany charakter pisma traktowany przez elity jako środek ograniczania
dostępu do wiedzy i władzy
II. Cywilizacja słowa pisanego
1) Starożytność cd.
a) wynalazek nazwy ALFABET w starożytnej Grecji
(uproszczenie ważnym etapem w upowszechnianiu umiejętności pisania)
b) czasy posłańców przenoszących informacje
• 490 r. p.n.e. – bieg maratoński Filippidesa
c) przyspieszenie przekazu informacji przez użycie koni i gołębi pocztowych
II. Cywilizacja słowa pisanego
2) Średniowiecze
a) Europa – feudalizm i dominująca rola kościoła katolickiego
• Biblia przepisywana ręcznie, głównie przez zakon benedyktynów
(dostęp do Biblii tylko dla duchownych; 1-2 egzemplarze/rok)
• do dzisiaj struktura mszy, która ustalona w IV w.
(odczytanie fragmentów Biblii i interpretacja księdza)
• nacisk na przekaz wizualny
(rzeźby, obrazy Drogi Krzyżowej jako Biblia pauperum)
b) Islam w krajach arabskich
• kalifat (po śmierci Mahometa w 632 r.) okresem rozkwitu intelektualnego
(osiągnięcia matematyki, astronomii, medycyny),
• w XV w. kasta kapłanów przeforsowała zakaz używania prasy drukarskiej
i zakaz wydawania innych tekstów niż Koran
II. Cywilizacja druku
3) Koniec średniowiecza
a) wynalazek DRUKU przez Jana Gutenberga z Moguncji
i pierwsze wydanie drukowanej Biblii (1455 r.)
b) ogłoszenie w 1517 r. przez Marcina Lutra 95 tez przeciwko papiestwu
rzymskiemu
i przekład Biblii na język niemiecki w latach 1521-1522
umożliwiły REFORMACJĘ
c) wojna chłopska z 1525 r. (przywódcą anabaptysta Thomas Münzer)
II. Cywilizacja druku
4) XVII-XVIII w.
Powstanie PRASY
•
•
pierwszym pismem: wiadomości handlowe „Relation” ze Strasburga
(od 1605 r.)
pisma opiniotwórcze podlegały cenzurze, były zamykane lub zastępowane
przez pisma władzy
‒ Francja („Gazette” kardynała Richelieu ; 350 periodyków za Rewolucji
Francuskiej oraz jeden tytuł za cesarza Napoleona I)
‒ Anglia (300 tytułów podczas wojny domowej 1642-1651)
‒ USA (cenzura władz Anglii, ale w 1791 r. pierwsza poprawka do konstytucji)
Wniosek:
Reformatorskie lub radykalne ruchy społeczne zwiększały aktywność prasy,
a jej stłumienie następowało w okresie rządów autorytarnych.
II. Cywilizacja druku
5) XIX w.
wynalazek TELEGRAFU ELEKTRYCZNEGO
(w l. 30-40 XIX w.)
jako pierwsze połączenie pisma z nowoczesną techniką elektrotechniczną
(= istota mediów współczesnych)
• ogromnie zwiększył szybkość przepływu informacji
• przenosił informacje tekstowe na duże odległości
• początkowo brak zaufania do tego medium
(„efekt wstecznego lusterka” wg H.M. McLuhana)
• krytyka (1854 r. H.D. Thoreau, 1834 r. T.B. Macaulay o „czwartej władzy”,
1871 r. L. Veuillot)
II. Cywilizacja druku
6) Złoty wiek prasy (1870-1914)
a) prasa jako instrument poszerzający przestrzeń wolności obywatelskich
• „sprawa Dreyfusa” jako dowód wpływu prasy na życie publiczne
b) popularność przekształca prasę w dochodowe przedsiębiorstwo
(tworzenie wielkich kapitałów medialnych)
c) zmiana pojęcia opinii publicznej przez wpływ prasy politycznej
(już nie tylko elity, ale różne nurty związane z partiami politycznymi)
II. Cywilizacja druku
6) Złoty wiek prasy (1870-1914)
d) ustawa o powszechnym nauczaniu = nowa baza prostych czytelników
• powstanie prasy, która „tłumaczy, upraszcza, wyjaśnia”
e) pogląd, że NAKŁAD decydujący dla gazety
(zapewnia wpływ na opinię publiczną i dochody reklamowe)
• można go utrzymać nie przez jakość i rzetelność informacji, ale
przez dotarcie do najbardziej masowej grupy odbiorców
‒ metodą sensacja i skandal (powstanie prasy brukowej)
II. Cywilizacja druku
6) Złoty wiek prasy (1870-1914)
f) zrastanie się kapitału medialnego z kapitałem przemysłowym
• przykładem „New York Times”
• chęć wpływania na opinię i postawy ludzi przez
„ukrytą perswazję”
g) upowszechnienie się FOTOGRAFII PRASOWEJ
• „jeden obraz wart 1000 słów”
• potwierdzenie autentyczności tekstu
II. Cywilizacja druku
6) Złoty wiek prasy (1870-1914)
W wyniku powyższych procesów powstała prasa informacyjna:
• treścią dzienników oderwane od siebie informacje
• najważniejsza aktualność (kryterium „teraz”)
• trudno zbudować na ich podstawie spójny obraz świata
• informacja towarem, który można kupić i sprzedać
• powstanie „szumu informacyjnego”
II. Cywilizacja druku
7) I wojna światowa (1914-1918)
a) powstanie „WERBALIZMU MYŚLOWEGO” = zastąpienie konfrontacji
argumentów przez narzędzia propagandy (symbole, hasła, stereotypy)
• autorem feldmarszałek E. von Ludendorff („Wojna totalna”)
• ingerencja państwa w prasę uzasadniana celami militarnymi
• zadaniem cementowanie postaw społeczeństwa przeciw wrogom
II. Cywilizacja druku
8) totalitaryzmy XX w.
Narzędzia propagandy zostały rozwinięte przez 2 największe
totalitaryzmy XX w. (faszyzm i komunizm):
a) cechą wspólną:
• odległy, utopijny cel (w Niemczech Lebensraum i panowanie Herrenvolk,
w ZSRR – społeczeństwo bezklasowe)
• wróg jako przeszkoda w realizacji utopii (w Niemczech –
międzynarodowe żydostwo, a w ZSRR – międzynarodowy imperializm)
II. Cywilizacja druku
9) Wielki Kryzys (1929-1932)
a) Keynesizm: sposób na wyjście z depresji gospodarczej to stymulowanie
popytu („nakręcenie” konsumpcji)
b) Powstanie ideologii KONSUMERYZMU
• złamanie „etosu pioniera” w USA
c) Intensywny rozwój reklamy (promocja nie towarów, ale stylu życia)
III. Cywilizacja obrazu
10) Zimna wojna (1945-1989)
ERA TELEWIZJI od lat 40-50. XX w.
• do 1962 r. tylko programy krajowe
a) Socjalizm/komunizm w Europie Środkowo Wschodniej i ZSRR
• przekonanie władz, że naturalnym miejscem do kontaktu ze społeczeństwem
jest wiec, zgromadzenie, sala parlamentu, plenum partyjne
‒ pierwsze przemówienie W. Gomułki w tv w marcu 1968 r.
b) Europa Zachodnia
• Ch. de Gaulle uznał studio tv jako miejsce rozmowy z obywatelem
• telewizje regulowane we Francji, Austrii, Niemczech
• w USA brak okresu regulacji (dominacja tv komercyjnych)
III. Cywilizacja obrazu
KRYTYKA TELEWIZJI:
1) Formuła BROADCASTING (nadawanie treści do jak największej masowej
publiczności)
a) homogenizacja treści = wyzbycie się skrajności światopoglądowych
i komplikacji intelektualnych, nacisk na treści rozrywkowe
co skutkuje
niskim poziomem intelektualnym audycji telewizyjnych
b) nowy typ odbiorcy: bierny i nieskłonny do wysiłku intelektualnego
c) „Medium is a message” (McLuhan) – środek przekazu sam w sobie jest już
przekazem i narzuca społeczeństwu określone formy zachowania (media mają
wpływ na ludzkie postawy i charaktery)
III. Cywilizacja obrazu
KRYTYKA TELEWIZJI:
2) ZALEW INFORMACJI powoduje „szum informacyjny”
• wymogiem nowość i aktualność treści (kryterium „teraz”)
• informacje docierają jako oderwane pojęcia, brak głębszych
analiz
3) Zdominowanie rynku przez międzynarodowe korporacje (gł. z USA)
• celem jest dostęp do zysków z emitowania REKLAM
• sprzedaż nie czasu antenowego, ale publiczności (widz=towar)
III. Cywilizacja obrazu
KRYTYKA TELEWIZJI:
Reklama w tv + ideologia konsumeryzmu + łatwy dostęp do kredytu
=
sytuacja uzależniająca jednostkę
Czy jest to nowa forma sterowania społeczeństwem?