2012-03-11 „Istotą wszelkiej definicji kultury jest bowiem to, że wybiera pewne aspekty całego pojęcia oznaczanego owym terminem i kładzie nacisk na nie kosztem innych aspektów. Nacisk ten, a w konsekwencji także wartość definicji, będą zależały od tego, jaki szczególny cel definiujący miał na uwadze. Istnieje wiele możliwości definiowania kultury, a każda jest użyteczna w powiązaniu z dociekaniami określonego rodzaju” SOCJOLOGIA OGÓLNA 3. KULTURA I JEJ ROLA W ŻYCIU SPOŁECZNYM „Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura” J.G. Herder 1. Ralf Linton Pojęcie pierwotne kultury 2. Kultura a natura Zygmunt Freud kultura jako uprawa (colere, cultura agri – uprawa ziemi) – przekształcanie poprzez ludzką pracę naturalnego stanu rzeczy w stan inny, bardziej pożądany i użyteczny dla człowieka relacja pomiędzy naturą a kulturą (?) 1. przeciwstawienie kultury – naturze kultura – jako źródło wyższości ludzkiego gatunku nad zwierzęcymi (J.G. Herder) źródło kultury Bronisław Malinowski 2. Kultura a natura cd. Natura samo wzrasta uniwersalność spontaniczność to, co naturalne, odznacza się bezwzględnością badania terenowe na Wyspach Triobrandzkich kultura – stanowi swoiście ludzką formę, narzędzie, efekt zaspokajania potrzeb (pierwotnych i wtórnych) u źródeł kultury leżą główne impulsy organizmu – głód, pragnienie, potrzeba oddychania, snu, aktywności, odpoczynku, seksu) kultura jest efunkcjonalna wobec potrzeb – działa w danych warunkach optymalnie w stosunku do potrzeb zmiany w kulturze mają charakter egzogenny podobnie - kultura jest odpowiedzią na potrzeby, zwłaszcza potrzeby seksualne co jest innego - rola kultura polega nie na zaspokajaniu, lecz represji potrzeb pierwotnych i dostarczanie zastępczych form zaspokajania potrzeb pozytywna rola kultury – np. zapobiega niekontrolowanemu wyładowywaniu agresji negatywna rola kultury – źródło cierpień… 2. Kultura a natura cd. Kultura wzrasta pod wpływem… różnorodność zachowania regulowane przez normy to, co kulturalne, jest względne – odnosi się do innych dziedzin wyjaśniających (też do natury) 1 2012-03-11 3. Antropologiczne (opisowe) podejście do kultury 4. Wartościujące podejście do kultury szczególny sposób życia danej społeczności (styl życia) Edward Tylor – kultura, czyli cywilizacja to pojęcie obejmujące wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje i inne zdolności oraz przyzwyczajenia, zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa kultura (cywilizacja) - całokształt zobiektywizowanego dorobku społecznego (materialnego i niematerialnego), wspólnego i ustalonego dla grupy, przekazywanego z pokolenia na pokolenie w historycznym rozwoju 5. Socjologiczne podejście do kultury (1/3) Setki tysięcy lat kumulujących się doświadczeń człowieka odsuwają od pierwotnego źródła każde kolejne pokolenie społecznie żyjących ludzi, stawiając pomiędzy ich naturalnym wyposażeniem a naturalnym światem przyrody sztuczne środowisko kultury… w perspektywie antropogenezy (filogenezy) - kultura ma swoje źródło w biologicznych i psychologicznych uwarunkowaniach zachowań ludzkich 2. kultura wynika z natury człowieka (cecha biologiczna) kultura powstaje w toku wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie człowiek – zwierzę tworzące kulturę (człowiek kulturowy) – w niej wyraża i zaspokaja swoje potrzeby 5. Socjologiczne podejście do kultury (2/3) Pięć podstawowych wzorców człowieka kulturalnego w Polsce (OBOP, 2000) w perspektywie ontogenezy kultura nie może być tworem indywidualnego człowieka kultura jest zjawiskiem powtarzalnym dorobek wielu pokoleń człowiek kulturalny jako konsument kultury zarówno wyższej, jak i popularnej (33%) 3. kultura jest przeciwstawiana naturze kultura jest czymś, czego człowiek musi się nauczyć – człowiek rodzi się w określonej rodzinie człowiek wyrasta w szerszych społecznościach: regionalnych, religijnych, narodowych, etnicznych kultura - narzędzie przystawania człowieka do życia społecznego (człowiek kulturalny) przyswojenie wzorów, modeli normatywnych i wartości następuje poprzez doświadczenie, instruktaż, modelowanie, obserwację konsekwencją społecznej transmisji jest wspólność kultury w obrębie węższych czy szerszych społeczności Język a postrzeganie rzeczywistości… podejście przednaukowe - uszlachetnienie lub wysubtelnienie wszystkich duchowych i fizycznych sił człowieka („dziki człowiek”) podejście naukowe – kultura (cywilizacja) – zjawisko podlegające procesowi rozwoju w toku dziejów i osiągające w trakcie tego rozwoju coraz wyższy stopień podejście pozanaukowe – kultura to zakres podporządkowania człowieka wymogom społecznym (człowiek kulturalny) bywa w kinie i teatrze, na wystawach, w muzeach, na odczytach, bywa na koncertach muzyki rozrywkowej i na meczach, bywa też w restauracjach ogląda telewizję, słucha radia, czyta książki interesuje się sztuką jest osobą o dobrym guście, elegancko ubraną posiada ładnie urządzone mieszkanie lub dom jest otwarty na świat (zna język obcy) jest nowoczesny (posiada telefon komórkowy) 2 2012-03-11 Pięć podstawowych wzorców człowieka kulturalnego w Polsce (OBOP, 2000) cd. człowiek kulturalny to człowiek etyczny (29%) w każdej sytuacji wie jak się zachować szanuje każdego człowieka jest delikatny i taktowny, nikomu nie robi przykrości w miarę możliwości pomaga każdemu przestrzega obowiązujących przepisów, norm i zasad moralnych rzetelnie wykonuje swoje obowiązki nigdy nie kłamie ani nie używa wulgarnych słów dba o swój wygląd Pięć podstawowych wzorców człowieka kulturalnego w Polsce (OBOP, 2000) cd. -bywa… -teatr, kino, filharmonia -oraz czyta książki osoba bogata, która ma dobry gust i jest modnie ubrana ma ładnie urządzone mieszkanie lub dom ma dobry samochód i telefon komórkowy korzysta z kultury popularnej pali papierosy Wnioski (Barbara Fatyga) - posiada odpowiednie słownictwo -potrafi wyrażać się piękną polszczyzną jest bogaty, posiada dobry samochód i telefon komórkowy pali papierosy pewny siebie, zawsze uważa, że ma rację dobrze sytuowany odbiorca kultury masowej (1%) -potrafi się zachować w różnych sytuacjach -znający zasady savoir vivre’u cechy człowieka etycznego plus cechy konsumenta kultury wyższej człowiek bogaty, pewny siebie (12%) Wzorzec człowieka kulturalnego człowiek wykształcony (nie „cham”) oraz postępujący etycznie konsument kultury wyższego rzędu (24%) człowiek wykształcony – posiadający wiedzę, kompetencje czy po prostu uprzejmy… normy społeczne są przedstawiane głównie jako normy grzecznościowe, nakazujące traktowanie ludzi z szacunkiem, budowanie dobrych, życzliwych i przez to eleganckich relacji z innymi ludźmi kultura rozumiana jest przede wszystkim jako dziedziny sztuki (teatr, film, muzyka) , ewentualnie tradycja i święta… tęsknota za kulturą rozumianą jako ład życia społecznego - kulturą zobiektywizowaną w praktykach kulturowych Wykres 1. Wyniki badań Mazowieckiego Teatru Muzycznego "Operetka". Tęsknota człowieka za światem przewidywalnym, uporządkowanym czytelnym jest na tyle silna, że generuje potrzebę przebywania i działania wśród ludzi kulturalnych. (Jerzy Semków) 3 2012-03-11 Dalsze wnioski (Mirosław Duchowski, Elżbieta Anna Sekuła) 5. Socjologiczne podejście do kultury (3/3) przesunięcie akcentu z „kultury” na „rozrywkę” (traktowaną jako element szerzej rozumianej kultury) aktywność kulturalna - spędzanie czasu wolnego w galeriach handlowych czas wolny - relaks, odpoczynek, rozrywka, odmóżdżenie, niekoniecznie pasja, coś ulubionego 6. Kulturowe zróżnicowania i uniwersalności kultury poszczególnych społeczeństw różnią się od siebie pod wieloma względami można wskazać na sfery życia społecznego, które są wspólne bądź podobne 7. Rola kultury w życiu społecznym (1/3) funkcja socjalizacyjna przygotowywanie jednostek do przetrwania i rozwoju oraz w miarę harmonijnego współżycia z innymi dziedziczenie kulturowe funkcja integracyjna te wspólne sfery życia społecznego są odmiennie realizowane w poszczególnych społeczeństwach i w różnych okresach historycznych fakt istnienia uniwersalności kulturowych ma podłoże biologiczne (wynikające z konkretnych potrzeb i cech człowieka) zinternalizowana warstwa norm, wzorów i wartości warstwa działań będąca zobiektywizowanym wyrazem warstwy pierwszej warstwa wytworów tych działań upiększanie swego ciała uprawianie sportu taniec nauka rytuały religijne/rytuały pogrzebowe sporządzanie i posługiwanie się narzędziami dawanie prezentów humor nakazy i zakazy w sferze seksu 7. Rola kultury w życiu społecznym (2/3) kultura – wieloaspektowa całość złożona z trzech warstw: komunikowanie – podstawowy proces integrujący – niezbędny proces nawiązywania kontaktów międzyludzkich, służący przekazywaniu informacji bądź powstawaniu (rozszerzaniu wspólnego obszaru znaków i znaczeń) wyznawanie tych samych ideałów, wartości czy norm postępowania pozwala ludziom czuć się członkami szerszej zbiorowości szczególna rola języka ojczystego 7. Rola kultury w życiu społecznym (3/3) regulująca współżycie ludzi ustala wzory zachowań jednych względem drugich określa modele różnego typu instytucji społecznych przyjmuje określony system nagród i kar, służący wyrabianiu u ludzi gotowości do zachowań zgodnych z proponowanymi wzorami kultura wskazuje co, kiedy i jak należy robić kultura kontroluje, czy rzeczywiście te zalecenia są respektowane 4